Featured – Page 152 – Dielli

VATRA PËRSHËNDET MARRËVESHJEN MES KOSOVËS DHE IZRAELIT

February 2, 2021 by dgreca

Federata Panshqiptare e Amerikës VATRA, përshëndet dhe mbështet fuqishëm marrëveshjen ndërmjet shtetit të Kosovës dhe shtetit të Izraelit për njohjen dhe vendosjen zyrtare të marrëdhënieve diplomatike mes dy shteteve dhe rritjen e bashkëpunimin në shumë fusha. Izraeli bëhet shteti i 117-të që e njeh Republikën e Kosovës si shtet të pavarur dhe sovran.

Në këtë ditë historike të forcimit dhe më tej të miqësisë mes SHBA-së, Kosovës dhe tashmë edhe Izraelit, i shpreh mirënjohje të thellë dhe vlerson Shtetet e Bashkuara të Amerikës për kontributin dhe rolin e veçantë për këtë arritje e kësaj marrveshje historike-politike-diplomatike. Njohja e shtetit të Kosovës prej Izraelit është arritja më e madhe diplomatike e Kosovës gjatë vitit diplomatik dhe mbi të gjitha forcim i mëtejshëm i miqësisë me aleatin më të madh të Kosovës, SHBA.

Akti historik i njohjes së shtetit të Kosovës nga Izraeli, forcon më tej pozicionin e Kosovës, imazhin, institucionet dhe diplomacinë e Kosovës në arenën ndërkombëtare dhe është një hap përpara drejtë realizimit të aspiratës euroatlantike të popullit dhe institucioneve të shtetit të Kosovës. Në këtë proces të vështirë historik, VATRA falenderon Kryeministrin e Kosovës, z.Avdullah Hoti dhe Ministrën e Punëve të Jashtme dhe Diasporës së Kosovës, Haradinaj-Stublla, për punën e bërë dhe suksesin e lartë që është një garanci e mëtejshme në fushën e diplomacisë së Kosovës, integrimit dhe forcimit të institucioneve. Marrëveshja Kosovë – Izrael, është një gur themeli i fortë në miqësinë mes popullit shqiptar, izraelit dhe popullit mik amerikan. Mbështetja nga Shtetet e Bashkuara, miqësia e re dhe e fortë më Izraelin e bëjnë Kosovën më të fortë, forcon pozitat e shqiptarëve në rajon. Nëpërmjet kësaj marrëveshjeve, Shtetet e Bashkuara hedhin jë hap të fuqishëm diplomatik që ndihmon paqen dhe stabilitetin në Ballkan. Në këtë proces kompleks VATRA ishte prezente dhe u angazhua pandërprerë nëpërmjet komunikimeve dhe takimeve të vazhdueshme ku delegacioni i VATRËS në Uashington, loboi fuqishëm me miqtë e tanë në Shtëpinë e Bardhë, duke shfrytëzuar njohjet personale dhe institucionale në takimet me Ambasadorin Granell dhe përfaqësues të tjerë të Shtëpisë së Bardhë. Gjatë gjithë këtij procesi i qëndruam afër duke i shoqëruar e këshilluar delegacionin e shtetit të Kosovës në Uashington.

Përgjatë vitit 2020, po ashtu VATRA forcoi edhe më tej lidhjet e saj me diplomacinë në Uashington, me diplomacinë e Kosovës duke nënshkruar memorandum me Ministren e Jashtme Meliza Haradinaj Stublla dhe jemi në përgatitjen përfundimtare të nënshkrimit të marrëveshjes me diplomacinë e Tiranës zyrtare pas zgjedhjeve të përgjithshme të 25 prillit. VATRA do ta luajë kurdoherë rolin e saj atdhetar e diplomatik sa herë që shtrohet për diskutim fati i shteteve amë Shqipërisë e Kosovës. VATRA do të jetë prezente duke lobuar me miqtë në Uashington sa herë që të merren vendime për fatet e popullit, shtetit e kombit shqiptar.

Rroftë Kosova

Rroftë Shqipëria

Rroftë Amerika

Rroftë kombi shqiptar

I gëzuar për këtë ditë

Me respekt e falenderim të veçantë

Shuhet në Kanada Prof. Kristian Bukuroshi Mjeshtër i Madh…

February 2, 2021 by dgreca

Shkruan: Dr. Ruki KONDAJ/ Profesor Kristian Bukuroshi “ Mjeshtër i Madh, një intelektual erudit shqiptar ( 1933-2021)! Mëngjesin e 31 Janarit mora një lajm të hidhur nga Ilir Lena, producent i TV Pasqyra Shqiptare po ashtu njoftohem edhe nga familja e Profesorit për ikjen nga kjo jetë të profesor Kristian Bukuroshit, njeriut që e kam njohur në Kanada për më shumë se dy dekada.Kam pasur fatin e madh ta njoh nga afër dhe ta kem jo vetëm idhullin tim,por edhe një bashkëpunëtor të shkëlqyer në çdo veprimtari .Ai ishte një mik i madh i familjes time. gjithashtu dhe me vlera e pozitivitet përcillte madhështi në çdo mjedis .Prof. Kristian BUKUROSHI ka një lidhje të hershme me Kanadanë sepse gjyshi i tij Mihal Bukuroshi ka emigruar në Kanada rreth vitit 1908 dhe thuhet se ka qenë shqiptari i parë që preku tokën kanadeze në Montreal, por jo vetëm kaq edhe babai iprofesorit ka qenë për disa vite në Kanada dhe u kthye rreth viteve 1960 në Shqipëri,në kohën e regjimit komunist dhe e pati të pamundur të kthehej përsëri në Kanada, atje ku kishte filluar të ndërtonte jetën por pa familjen e tij pranë.Ishte xhaxhai i Kristianit ai që e ftoi për herë të parë atë në vitin 1991 ndaj dhe në 1992 ata kanë ardhur familjarisht me gjithë familjen e tij bashkëshorten, djalin me familje dhe vajzën me familje, duke ndërtuar kështu një lidhje me Kanadanë me 5 breza. Kishim dëgjuar shumë per professor Kristianin si intelektual I nivelit të lartë, shkencëtar, por kur e njoha nga afër pashë edhe cilësi e virtyte të larta njerëzore që rrallë I gjen në ditët e sotme.Ai është intelektuali erudit, elite e inteligjencës shqiptare që i ka dhënë aq shumë Shqipërisë si shkencëtar, matematicien i shquar dhe sipas akademise se Shkencave Kristian Bukuroshi është themelues i disiplinës së analizës së matematikës në katedrën e matematikës, specialitetit ku ushtroi veprimtarinë si profesor universiteti. Kjo është lënda bazë e formimit të brezave të mësimdhënësve të matematikës në shkollat e mesme dhe universitare, si dhe të matematicienëve. Ai do të mbahet mend si një nga pedagogët më të aftë e më rigorozë, si vetë disiplina që mbulonte në atë katedër. Për kontributet e tij cilësore ai renditet pa mëdyshje ndër përfaqësuesit më të denjë të kësaj fushe në brezninë e tij. Kristian Bukuroshi themeloi e drejtoi qendrën e parë kërkimore në informatikë në Shqipëri (qendra e matematikës llogaritëse), mbi bazën e së cilës realizoi të gjitha përgatitjet e nevojshme intelektuale dhe profesionale për ngritjen e të parit institut të kësaj fushe në vendin tonë, INIMA (Instituti i Matematikës së Aplikuar), të cilin e drejtoi për një kohë të gjatë dhe me shumë sukses. Krijimi i këtij instituti u realizua mbi bazën e një projekti që fitoi vëmendjen dhe mbështetjen financiare të UNDP, i pari projekt në Shqipëri realizuar me buxhet nga një organizatë ndërkombëtare. Në krye të INIMA-s, si drejtori më jetëgjatë i saj, Kristian Bukuroshi arriti të krijojë një bashkëpunim të suksesshëm ndërdisiplinar të informatikës, matematikës, energjetikës, gjeofizikës, statistikës, ndërtimtarisë, duke vënë bazat e arkivimit të numerizuar të projekteve të tyre. Nën drejtimin e Kristian Bukuroshit u realizuan dy regjistrime të popullsisë dhe të banesave në Shqipëri, që janë konsideruar aksione shkencore kombëtare, duke punuar intensivisht me tri ndërresa dhe me një mbështetje logjistike modeste. Nën drejtimin e Kristian Bukuroshit shërbimi që ai drejtoi njohu një hapje të kujdesshme me Botën. 1. Studimi i qëndrueshmërive statike e dinamike të sistemit energjetik kombëtar dhe aplikimi konkret i tyre. 2. Studimi i plotë i avarive të Sistemit energjetik dhe përmirësimi i skemave të mbrojtjes së tij. 3. Shpërndarja racionale e ngarkesave elektrike, e niveleve të tensioneve, si dhe e flukseve të rrymave elektrike në sistemin energjitik shqiptar. 4. Problemet e kurbave të sigurisë dhe shfrytezimi racional i konsumit ujor në kaskadën e lumit Drin. 5. Studimi, konceptimi e ndërtimi konkret i ndërfaqes software, për emulimin e pajisjes periferike të leximit të shiritit magnetik me makinën llogaritëse elektronike DJS21. 6. Modifikime eventuale të kompilatorit Algol 60, duke shtuar në të procedura të reja. Por unë Profesorin e njoha në angazhimet komunitare në Kanada ku ai ka një kontribut të çmuar për më shumë se dy dekada dhe posaçerisht në Shoqatë. Shqiptaro Kanadeze dhe në mbare komunitetin shqiptar në Ontario e Kanada, për idetë e tij briliante, për mençurine e tij, për thjeshtesine e pa masë, mirësine , fisnikërinë e plot virtyte të çmuara që profesori (siç e thërrisnim të gjithë) i mbante. Nga vitet 2008 deri 2021 ka qenë antar I Këshillit të Nderit të SHBSHK, pjesëmarrës aktiv në shumë grupe pune sidomos në grupin e punës për hartimin e statutit në vitin 2012, në grupin për festimet e 100 vjetorit të pavarësisë së Shqipërisë, në grupin e Vlerësimit të personaliteteve shqiptare e të huaja, në grupin e trashëgimisë shqiptare I cili ka dhënë një kontribut konkret me ide në hartimin e standarteve, dokumentave dhe materialeve që do përdoreshin në festimet e muajit të trashëgimisë në Parlament të Ontarios I cili filloi si proçes në 2014 me ngritjen e grupit të punës, u finalizua me ligj më 5 Dhjetor 2016 dhe me 8 Dhjetor mori miratimin e përfaqësuesit të Mbretëreshës në Ontario( sipas rregullit) ku muaji Nëntor u shpall Muaji I Trashëgimisë Shqiptare në Ontario. Puna e tij ka qenë aq e madhe, por pa fjalë shumë e bujë , shoqëruar me një modesti të pamasë siç zakonisht janë mendjet e ndritura. Në vitin 2008 ka qenë kryetar I komisionit të festimeve të pavarësisë së Kosovës, një komision që përfshinte gjithë shoqatat në Toronto e rrethinat e saj. Kam qenë me fat që e kam pasur jo vetëm mentor , por edhe një mik të madh , Profesori ishte një intelektual që kishe qef ta dëgjojë bisedën e tij të shtruar me shakate gjithë lezet, thëniet e mençura të tij që ai I referohej si thënie të pupullit. Professor Kristiani është vlerësuar në vitin 2001 me titullin “Mjeshtër I madh” nga Presidenti i Shqipërisë Rexhep Mejdani, në vitin 2012 nga shoqata e informaticienëve shqiptar është vlerësuar me çertifikatë mirënjohje për punën e tij të madhe si matematicien I shquar dhe themelues I Institutit të Informatikës shqiptare. Shoqata e Bashkësisë Shqiptaro kanadeze e ka vleresuar me titull “Antar nderi” në Nëntor 2014 për kontributin e tij të çmuar në shoqatë dhe në mbarë komunitetin shqiptaro kanadez. Ndërsa si mësues matematike që e filloi punën direkt pas një viti që erdhi në Kanada sepse siç thoshte dhe vete një vit ka punuar intesivisht për mësimin e gjuhes angleze dhe nuk ishte dhe aq I ri, por 59 vjeç filloi jetën e emigracionit që u shoqërua me hapa të shpejta integrimi. Profesori nuk doli kurrë në pension, zyrtarisht po, por faktikisht jo sepse jepte mësim studenteve universitarë ku i përgatiste për provimet e matematikes, ashtu siç bënte dhe për nipat e tij deri pak para se të sëmurej. Njeriu që nuk ju nda asnjë ditë, gjithë jetës dhe sidomos kohës disi të gjatë të sëmundjes pa u ankuar kurrë është zonja Marika Bukuroshi , bashkëshortja e tij si dhe fëmijët e nipërit e tij po ashtu. Familja e Professor Bukuroshit është një familje mjaft mikpritëse, guzhina e tyre ishte e pasur jo vetëm me ushqime tradicionale shqiptare me verën që e prodhonin vetë, por edhe Italiane sipas zonës më shumë italiane ku ata banojnë. Edhe pse vera këtu është e shkurtër ata te dy kultivonin mjaft zarzavate në kopështin e tyre pas shtëpisë dhe kënaqeshin ku ato zarzavate I gatuanin për vete e mysafirët dhe si zagorite të mirë ata bënin dhe zahiretë e dimrit ku I ruanin në frigorifer në basement(katin përdhes të shtëpisë). Ditëlindjen nuk kishte shumë qef ta fetsonte profesori, këtë e mësova mirë, ai festonte me shumë ditën e emrit të tij dhe Krishtlindjet. Kujtimet me profesorin janë aq të shumta sa që nuk mjafton një shkrim. Shqipëria ka humbur një intelektual të madh, akademia e shkencave një shkencëtar të shquar që la prapa vepra konkrete, komuniteti shqiptar në Kanada dhe Diaspora Shqiptare humbi një veprimtar të çmuar, shoqata jonë humbi një anëtar e këshilltar të denjë, familja Bukuroshi humbi një bashkëshort, një baba e gjysh shembullor, studentet e tij humbën Profesorin e matematikes të shumë kërkuar, unë dhe familja ime kemi humbur një mik te çmuar e të pazvëndësuar. Një aksident me biçiklete u bë shkak tre vjet me parë e nga ku nisi kalvari i vizitave mjekësore deri sa u nda nga kjo jetë, por Profesori I dashur nuk do ndahet nga zemrat jo vetëm të familjes, por te gjithë neve qe e deshëm e na deshi aq shumë . Ashtu i kërrusur nga dhimbje e aksidentit e mbaj mend në daljen e fundit publike në festimin e Muajit të trashëgimisë shqiptare në Parlament të Ontarios në Nentor 2017 ku ishte e ftuar soprano me fame ndërkombëtare Inva Mula që Profesori e donte dhe e vleresonte shumë ndaj erdhi ashtu i semurë edhe në takimin që atë ditë ofroi Kryeminisrja e Ontarios së asaj kohe Kathlyn Winne në respekt për grupin e trashëgimisë dhe Ambasadorin shqiptar ne Kanada SH.T. Z.Ermal Muça, për të mos u parë më kurrë në publik. Shoqata Shqiptaro Kanadeze shprehu mirënjohjen, respektin dhe ngushëllimet e sinqerta në faqen e saj në fb për profesorin e nderuar Kristian Bukuroshi të cilin e mbajti në krye të vendit duke mos e konsideruar kurrë të moshuar as për moshën dhe as për vitet e shumta në shoqatë dhe në kujtim të tij u përgatit një kurorë me lule në emër të të gjithëve ku u dorezua sot ne familjen e tij per shkak se nuk lejohet pjesëmarrja në varrim nga Kryetari I shoqatës Bujar Zejnullahu dhe une. Përulemi me respekt e mirënjohje për figurën e tij, veprën që la pas e që do jetë përherë në zemrat tona. Qoftë i perjetshem kujtimi yt idashur Profesor Kristian BUKUROSHI!( atë kafen që nuk e pimë dot bashkë për shkak të situates covidiane do ta pi me teta Marikë në shtëpinë tuaj pa ty, por në kujtim tënd) !

*Dr.Ruki Kondaj (Ambasadore Kombi) Presidente Nderi dhe Kryetare e Grupit të Trashëgimisë pranë Shoqatës së Bashkësisë Shqiptaro Kanadeze, Toronto, ON Kanada.

Në 22-vjetorin e Konferencës së Rambujes

February 2, 2021 by dgreca

VEPER E HISTORISE POLITIKE/

Ramë Buja: Kosova në krizën Jugosllave, ribotim,Prishtinë 2011/

Shkruan: Ismail Gashi-Sllovia/

Ramë Buja tashmë i njohur për të gjitha moshat e nivelet atdhetare, arsimore, publicistike, shkencore e politike shqiptare. Rama njihet që, nga ilegalja, njihet për organizator e pjesëmarrës aktiv i demonastratave 1981, njihet i burgosur politik, pajtimtar në Aksioni e Pajtimit të Gjaqeve 1990. Në vazhdim 1990-1998, njihet edhe për veprimtar,anëtarë I kryesisë në LDK. Nga e cila, bashkë me disa veprimtarë të tjerë, që mendonin ndryshe nga qëndrimet, programi dhe statuti i kësaj partie politike, më 1998 u larguan prej saj, formuan LBD, nga e cila Ramë Buja u nda, rroku armën dhe u rreshtua në Ushtrinë Clirimtare të Kosovës. Në hiarkinë komanduese e politike të së cilës u zgjodh në SHP të UCK-së, Ishte Kryeshef i Drejtorisë për Marrëdhënie Publike dhe Administratë Civile, Anëtar i Drjetorisë Politike dhe Kur Cështja e Kosovë mori nam ndërkombëtar. Rastisi që emiri e mbiemri i Ramë Bujes, konicidoi me selinë e Konferences për Kosovën Rambujen në Francë. Këtë rast historik për Kosovën Ramë Buja e arsyetoi, jo vetëm me kontributin e tij në Rambuje e Paris, por edhe me veprimtarinë shkencore-politike në temën e magjitraturë e doktorratës të cilat i parashtroi me thellësi analitike, prej një kronisti faktografik, të shtruar me aparaturë të lartë shkencore. Institucionet në Kosovën e pasluftës me Ramën gjeten përsonalitetin meritor për kryerjen e shume obligimeve dhe detyra te rëndësishme partiake dhe shtetërore. Ministër në Pushtetin Lokal dhe Bashkëdrejtues në Drejtorinë e Pushtetit Lokal. Deputet dhe anëtar i kryesisë së Kuvendit të Kosovës, atualisht Minister MAHT dhe pedagog i delluar univresitar. Kjo vepër është ribotim i plotësuar nga teza e doktorratës, botuar më 2007 me titull,”Cështja e Kosovës dhe shkatërrimi i Jugosllavisë”.

Vepra “Kosova në krizën Jugosllave” në vete përmban një histori ngjarjesh të një kohe dinamike shqiptare, në vete ka një altileri faktografish të shtruara me një thellësi analizash shkencore. Eshtë vepër e një përceptimi të ngjarjeve që ka një ndërtim përmbajtësor të shtruar në shtatë kapituj, nga gjashtë sa kishte botimi i pare, të shtrirë në kronologji kohe dhe ngjarjeje me thellësi analitike, që mbulon perioden e një rënie të rrëmbyeshme me pasoja të rënda njerëzore. Autori që në kapitullin e parë, “Vitet e fundit të ish-Jugosllavisë”, shtron plasatritjen e kësaj grehine dhe shtron zhvillimet e padrejtësisë historike, për të cilën natyrshëm parasheh rënie te rrëmbyeshme. Lexuesit apo studiusit, në këtë vepër I hiqen paqartësitë nga njohurit e padejtësive historike dhe krizës së shkaktuar nga mosdurimi i dhunës të popujve që përjetuan dhembje shpirtërore e shkatërrime materiale nga kjo krijesë fantazëm. Kur kriza mori shtrirje në ish-Jugosllavi sa arriti ashpërsinë e pastrimit etnik,.zgjoi vemendjen e qendrave ndërkombetare për zgjidhjen e problemeve njerëzore. Qendrat e politikës ndërkombëtare, si Konferenca Hagës, me qëllim parandalimi të krizë, në fillim parciale, e në vazhdimësi thellimin e qartësimit të problemeve të popujve për të shpëtuar katastrofën njerëzor, me Konferencën e Londrës dhe Dejtonit, të cilat ndërmorrën veprime konkrete të shuarjes së konfliteve në ish-Jugosllavi. Por, asnjëra nga këto, nuk zgjodhën gadi asgjë nga kërkesat aktuale shqiptare. Por, të shtruara që nga 1981. Shpërbërja e Jugosllavisë ishte problem i madh ndërkombëtar. Ramë Buja, deshmitari dhe bashkohësi i kohës dhe pjesëmarrësi aktiv këtyre ngjarjeve, zgjodhi këtë temë si përkushtimit obligativ kombëtar personal dhe angazhimit shpirtëror, fizik, politik e ushtarak për rrënimin e saj. Kjo krijesë shkaktoi shqetësime njerëzore, diplomatike e ushtarake ndëkombëtare. Autori analizon detaisht zhvillimin e proceseve që nga centralizmi 1945, decentralizmi, vetëqeverisja e qeverisja shoqërore, kushtetutshmëria, rëniet dhe ndryshimet kushtetuese pas 1968, simbolet kombëtare shqiptare, Universiteti, Demostratat e 1981, 1988 e 1989, do të vazhdojë më 1990 e deri më 1999, Ushtria Clirimtare e Kosovës dhe sulmet e NATO-së. Fillimi i rënies 1991 ishte pasojë e problemeve të grumbulluara, i kësaj urrejtjeje patologjike ndaj shqiptarëve e ndertuar keq nga kisha serbe, ASSHA dhe nga 24 elaborateve mbrenda 1840-1999 për zhdukjen e shqiptarëve, e deri në metodat populiste. Kthimi në politikën historike, apo histori politike që nga Traktati i Shën Stefanit 1878, Konferenca e Berlinit, Traktatin e Londës 1913, Versaji 1918, Jallta 1945. Tëgjitha këto fakte e ngjarje te mdha historike autori i vendos ne vendin dhe arsyen e duhur që të shtron shkaqet dhe te nxjerr e arsyeton pasojat.

Në kapitullin e dytë Konferencën e Hagës me dy komisionet brenda saj, ate të Badinteri e cila Kosovën nuk e njohu për element kostituiv, pa katër republikat Slloveninë, Kroacinë, Bosne e Hrecegovinën dhe Maqerdoninë. Andaj Kosova u nda nga heshtja, detyrimisht zgjodhi luftën. Ndërsa, çështja e Suksedimit të Jugosllavisë. Ramë Buja shtron shkurt dhe jep mundësinë njohëse para se të marrim pozicion anues, Kur është fjale e të drejtës trashigimore të republikave RSFJ dhe pjesës së trashiguar padrejtesisht RFJ. Autori zberthen termin Suksedim, ndryshim territorial i shtetit dhe Suksedim, zëvendsim i një shteti nga shteti tjetër. Për këtë, Kosova nuk deponoi kërkesë dokumet. Konferenca e Hagës nuk ofroi zgjidhje as Deklara e Lisbonës, nuk do ta pranojnë entitetin e ri federativ vetëm nga Serbia e Mali I Zi. Kosova për shkak të rrethit të dytë robrues u pengua nga Serbisa të merr hisen e pasurisë, që ishte dyfish më i madh se borxhet, të cilat i përvetësoi Serbia. Dëmet e luftës, shkuan në dam të Kosovës, sikur gjithë janë fajtor natyral, e askush nuk eshte fajtor logjik. Konferenca e Hagës ndezi luftën në Bosne problemi shkoi ne Lisbonë e Bruksell, ndësa Londra III, nuk solli asgjë të re. Ramë Buja Londrën do ta analizon në Kapitullin e Tretë. Londra e 1913 shqiptarëve ju propzoi vetëm autonomi. Avansim shtetëror do plotësohet me iniciativen e Austrohungarisë dhe Italisë. Ndërsa, Konferenca e Londrës 1992, si Versaji 1918, shqiptarët, i la jashtë Konference edhe pse ishin disa delegacione. Kjo konferencë shkatoi masakrat e Srebrenicës mundësoi qeveri trietnish në Bosne. Kosova u trajtua çështje minoritare në pajtim me konventat ndërkombëtare të OKB, OSBE. Kosova mbeti interes i Konferencës së Paqës në Gjenevë dhe bisedave serbe-shqiptare për arsimin dhe në cilësinë e pakicës. Vetëvendosja, si shkallë më e lart e të drejtës njerëzore Krashi ngjarjeve të ashpra ne kroaci e Bosne për shqiptarët e aneksuar nuk u njoh. Edhe nga ndërkombëtarët shenjë positive ishte “Vija e Kuqe Amerikane”, trupat paqësore dhe vëzhguesit ndëkombëtar, veçmas dalja dhe shkelqimi i UCK 1997-1999.

Kapitulli i Katërt, Konferenca e Dejtonit, me rolin adekuat të subjektit meritor SHBA-ve për krizën Jugosllave, me Marrëveshjen e Vashingtonit. amerikanët ndërpren ndihmat për sërbinë. Derisa nuk ishin kryevendi për Bosne e Kroaci, tash amerikanët marrin rolin prisë. Meqë në këto treva jugosllave ishin kryer krime, SHBA, vendosin mos të lejohet që Serbia të zgjerojë krimet në hapësira tjera, si në Kosovë. Fundi i luftimeve sipas planit të Lisbonës, Hagës, Londrës e Gjenevës nuk doli frytdhëns. Fatalitetet njerzore, Reçaku në Kosovë, në Bosne ishte Tregu i Sarajevës 1995. Dejtoni i dha fund luftës në Kroaci e B. H, Kosova kuptoi se konferencat e dritashme ndërkombëtare nuk sollën gadi asgjë për Kosovën, kërkohej angazhim i fort për një Konferencë ndëkombëtare, kreyesisht për Kosovën. Pasi konferencat e dritashme, Dejtoni, pas Hagës e Londrës rrenoi shpresat shqiptare për zgjedhjen paqesore te problemit shqiptar. Kosova nuk u zu në gojë as në Brione e Lisbonë. Kosova mbeti vetëm në Marrëveshjen Xhentlemene, Hollbruk-Milosheviq, politika paqësore shqiptare kënaqej pa luftë, me status si sërbet e Krainës, pasi ju bë e qart se, në Dejton u ftuan vetëm ata që luftuan, kjo ishte një arsye për ndërrim të qëndrimit. Edhe nje mësim ishte nga Alia Izetbegoiviq, i cili për asnjë qast nuk e braktisi popullin e Tij, Ai arriti të ngriste një komb. Autori vizon se, “Alia nuk kishte mund të bënte gjithëçka, por kishte bërë gjithëçka, që kishte mundur”.

“Ekzistojnë momente, kur historia gjendet në daurt e vetëm disa njerëzve”, Kështu ju drejtua Zhak Shirak dy delegacioneve, ditën e parë në Rambuje 7 shkurt 1999. Gjithë këte epokë që lëvizte ngjarjet, me sakrifica drejte lirisë së popullit, Eshtë kapitulli i pestë për Konferencën vetëm për Kosovën dhe shqiptarët në Rambuje e Paris të Francës. Rastisja historike e njajsisë së selisë Rambuje të Francës me emrin e mbiemrin e autorit të këtij libri Ramë Bujes është koinqidencë, kurse koinqidenca e dytë, përseritja pozitive e veçantisë historike shqiptare, Londra e 1913 me Isa Buletini amatosur dhe Delegacioni e UCK-së, Ramë Buja, Bexhet Haliti e Azem Syla, në dieni të organizatorit të Konferencës së Rambujes. Delegacioni i UCK-së shkoi jashtë çdo rregulle i armatosur në aeroportin e Prishtinës dhe në kalanë mesjetare të Rambujes, aty dorëzuan armët, vetëm deri sa bisedohet.

Konferencat ndërkombëtare për krizen në ish-Jugosllavi, ishin mbajtur pa Kosovën dhe shqiptarët. Komisioni i Badinterit, Kosovën nuk e njohu as për trem gjeografik. Pa Kosovën u mbaj edhe Konferenca e Londrës dhe Gjeneva. As Dejtoni nuk e ftoi Kosovën. Por, Rambujeja u organizaua kryesisht dhe vetëm për Kosovën, Kjo kështjellë mesjetare, ndërkombtarizoi çështjen shqiptare në Kosovë. Vetëm këtu Kosova, fal veprimeve ushtarake kishte arritur të jetë temë bosht dhe e vetme për zgjidhje. Në Rambuje shqiptarët kishin nje delegacion të sajuar nga subjekti ushtarak-politik, dy delegacione nga dy subjektet partiake dhe dy pjesëmarrës të pavarur. Ky ishte delegacion me një qëndrim dhe pëfaqësim të përbashkët. Rambujeja e organizuar, e udhehequr dhe e mbikqyrur nga ndërkombetarët, për shkak të delegacionit të padinitetshëm serb, në Rambujeja nuk finalizoi zgjidhjen e synuar politike. Delegacioni shqiptarë i shoqeruar edhe nga ekspertet vendor dhe ndërkombetar, ishte i denjë për bisedime e marrëvshje. Rambujeja zyrtrizoi në nivel të diplomacisë ndërkombëtare UCK-në dhe çështjen e Kosovës. Nënshkrimi i marrëveshjes në Paris, pas konsultimeve me popullin dhe subjektet shqiptare, ishte menquria diplomatike e delegacionit dhe popullit shqiptare. Veprimi rrefuzues nga pala serbe dhe përfaqesuesit rusë, shpëtoi Kosovën nga një mangësi historike, që do të sillte kjo marrëveshje e pranueshme ndërkombatrisht. Sërbia zgjodhi fatin e keq, bombardimin 87 ditësh të NATO-së. Po të nënshkruhej marrëveshja edhe nga pala sërbe, nuk do të dihej për sa kohë, do ti kishim 12.000 ushtarë sërb në Kosovë, tre deri katër mijë policë, Kufijtë do ti ruante Sërbia, kurse shqiptarët nuk do të mund të ofroheshin kufirit më afër se 5 km. Doganat do ti kontrollonte KFOR-i dhe Sërbia , Kosova, çfarë do të ishte, sigurisht do të ishte pa institucione e simbole të nivelit shtetëror, pa FSK, dikur TMK dhe pa gjysmën e popullatës shqiptare. Ndoshta Republika e Kosovës, edhe shumë kohë do të ishite pa shtetësi e shumë mangësi instutucionale e shtetërore dhe mosnjohje të subjektivitetit ndërkombëtar. Megjithate, paqartësi e ngecje shkaktoi edhe Marrëveshjen e nënshkruar mes subjekteve shqiptare në Rambuje për Qeverinë e Përkohshme të Kosovës, që nuk u zbatua nga gjithë të nënshkruarit, Kosovës i kushtoi me hapësira manevruese të subjekteve ndërkombëtare për qeverisjen e Kosovës. Ramë Buja në ribotim te kësaj vepre ka plotësuar çështjen e Luginës së Preshevës, Marrëveshjen e Konqulit dhe UCPMB, ndërprejen e konfliktit në dem të lirisë së shqiptarëve, edhe pse kjo marrëveshje ndërkombetarizoi çështjen shqiptare në këto treva etnike. Plotësimi i arsyeshëm kësaj vepre autorit i mundësoi të trajton edhe çështjen shqiptare të Pollogunt dhe trevat tjera etnike shqiptare në IRJM. Luftrat e UCK-së, Ushtrisë Clirimatre Kombëtare dhe Marrveshjen e Ohrit, për të drejten shtetformuese të shqiptarëve në IRJM. Kjo Marrëveshje bëri që shqiptarët të njohin tërësinë e shtetit maqedon. Autori analizon me fakte e dokumente historike e diplomative bërjen dhe zhbërjen e Unionit Serbi-Mali i Zi. Në kapitullin e shtetë. Ramë Buja, akteri i gjitha fazave të zhbërjes së Jugosllavisë, Përvoja e gjatë e veprimtarisë së zhbërjes, dëshmoi cilësinë e bërjes së shtetit të ri të Kosovës, për të cilin kontribuan shumë gjenerata, të cilat këte kala shqiptare e filluan ndër breze e mote. Por, nderi e lavdia bije në brezin e autorit dhe kreatorit te kësaj mrekullie pozitive historike të aspiratës kombëtare shqiptare, sa edhe vlerës së një monumenti të së drejtës kombëtare e njerëzore. Në kpaitullin e shtatë autori shton ngjarjet diplomatike e veprimet politike në Kosovën e pasluftës, maratonën e bisedimeve shqiptare-serbe të Vjenës të cilat u krijuan vetëm për blerje kohe. Pakoja e Ahtisarit, kompromisi ynë me i madh diplomatic, politikë, shtetëror dhe ishte një sakrificë kombëtare, ishte një synim i arritur historik i shumëpritur, që do të hap horizant ecjeje deri te Shpallja e Pavarësisë të Kosovës, 17 shkurt 2008, shtet i pavarur demokratik dhe vazhdimin e shtetndërtimit deri në ditët e sotshme. Vepra është shumë e begatë me faktografi shkencore. Autori ka përdorur literaturë shkencore të autorëve e diplomatëve vendor e ndërkombëtar. Ka përdorur mbamendjen dhe kujtesën e fort personale, shenimet dhe ditarin personal dhe një korpus burimesh për e rreth ngjarjeve, ka konsultuar draft marrëveshjeje e marrëveshje, drafte dokumentesh ndiplomatike dhe dokumente nga Konferencat që i ka marr në shqyrtim, organizuar për zgjidhjen e çështjes në ish-jugosllavinë, njësitët shpërbërse dhe ndarjet nga tërësia e saj. Po cekim këtu se gjuha e autorit në këte vepër, është mendimi logjik, pasuria leksikore dhe fuqia thurrëse e mendimit sintakësor filozofik, çartësia e mendimit, pastërtia gjuhësore, rrjedhshmëria e ngjarjeve dhe logjika semantike e autorit e shprehur në këte vepër.

Kosova dhe Izraeli vendosin marrëdhënie diplomatike

February 1, 2021 by dgreca

Kosova dhe Izraeli formalizuan marrëdhëniet diplomatike, vendim i cili nga të dyja shtetet u cilësua si “historik”.

Nga Nadie Ahmeti & Mimoza Sadiku*/

Në një ceremoni virtuale të mbajtur të hënën, ministrja në detyrë e Punëve të Jashtme dhe Diasporës së Kosovës Meliza Haradinaj-Stublla dhe ministri i Punëve të Jashtme të Izraelit, Gabriel Ashkenazi nënshkruan dokumentin ku thuhet se të dyja shtetet vendosin marrëdhënie diplomatike, me qëllim që të rrisin bashkëpunimin në shumë sfera.

Ministri izraelit, Ashkenazi tha se të dyja shtetet po bëjnë histori.

“Sot po bëjmë histori. Po vendosim marrëdhënie diplomatike ndërmjet Izraelit dhe Kosovës, një moment që është pritur nga shumëkush. Kjo është hera e parë që marrëdhëniet diplomatike po vendosen përmes Zoom-it. Sot ne kemi mundësi që të rrisim bashkëpunimin me popullin e Kosovës, me të cilin kemi marrëdhënie të ngrohta dhe miqësore”, tha ai.

Ministri izraelit tha se dëshiron që me Kosovën të bashkëpunojë në shumë fusha, përfshirë fushën e ekonomisë, të shëndetësisë e inovacionit.

Ai po ashtu theksoi rëndësinë e marrëveshjes së Uashingtonit, për normalizim ekonomik ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, në kuadër të së cilës ishte edhe njohja nga Izraeli, dhe shtoi se Jerusalemi zyrtar do që Ballkani Perëndimor të jetë një rajon stabil.

“Izraeli dëshiron një Ballkan stabil. Marrëveshja e nënshkruar në Uashington për përparim ekonomik në mes të dy miqve tanë, Serbisë dhe Kosovës ne na inkurajon. Izraeli e konsideron Serbinë një partner po aq të afërt dhe të rëndësishëm në Ballkan. Ne do të vazhdojmë të punojmë për të thelluar dialogun tonë në Serbi”, tha Ashkenazi.

Ndërkaq, minstrja në detyrë e Punëve të Jashtme dhe Diasporës së Kosovës, Haradinaj-Stublla, tha se pa mbështetjen e Shteteve të Bashkuara, vendosja e marrëdhënieve diplomatike nuk do të ishte e mundur.

“Vendosja e këtyre marrëdhënieve diplomatike nuk do të ishte e mundur pa bekimin dhe përkushtimin e fuqishëm të Shteteve të Bashkuara”, tha Haradinaj-Stublla.

Kryediplomatja kosovare shtoi se Kosova ka pritur një kohë të gjatë për të vendosur marrëdhënie diplomatike me Izraelin dhe sipas saj, të dy shtetet “ne hapim një etapë të re historike mes dy shteteve tona, që kanë qenë dëshmitarë të një kaluare të gjatë dhe sfiduese për të ekzistuar si njerëz dhe për t’u bërë shtete”.

“Sot, Izraeli bëhet shteti i 117 që e njeh Republikën e Kosovës si shtet të pavarur dhe sovran”, shtoi Haradinaj-Stublla.

Haradinaj-Stublla tha se vendosja e marrëdhënieve diplomatike me Izraelin forcon subjektivitetin ndërkombëtar dhe hap horizonte të reja për Kosovën.

Çfarë thuhet në dokumentin e nënshkruar nga Kosova dhe Izraeli?

Në dokumentin e nënshkruar të dyja shtetet zotohen që të bashkëpunojnë në shumë sfera.

“Të udhëhequr nga vullneti i përbashkët për të promovuar dhe forcuar lidhjet miqësore, si dhe për të zgjeruar horizontet e bashkëpunimit mes dy vendeve dhe bazuar në parimet universale të ligjit ndërkombëtar; duke riafirmuar përkushtimin e përbashkët për të forcuar bashkëpunimin e frytshëm në sferën politike, ekonomike, të tregtisë, teknike e kulturore dhe në sfera të tjera të interesit të përbashkët, (Kosova dhe Izraeli) kanë vendosur që të themelojnë marrëdhënie diplomatike në nivel ambasadorësh”, thuhet në dokumentin të cilin e nënshkruan kryediplomatët e Kosovës dhe Izraelit.

Dokumenti i nënshkruar për vendosjen e marrëdhënieve diplomatike ishte i shkruar në katër kopje: në gjuhën shqipe, angleze, hebreje dhe serbe.

Në këtë ceremoni mori pjesë edhe i dërguari i Shteteve të Bashkuara për Ballkanin, Matthew Palmer.

Në dokument po ashtu thuhet se aspektet teknike të këtij vendimi, përfshirë edhe akreditimin e ambasadorëve respektivë “do të jenë objekt i diskutimeve të mëtejme përmes kanaleve normale diplomatike”.

Ambasadorja e Kosovës në Izrael do të jetë Ines Demiri, e cila më 2020 ishte emëruar e ngarkuar me punë në po këtë shtet.

Gjatë ceremonisë, në mënyrë simbolike u zbulua edhe pllaka që do të vendoset pranë amabasadës së Kosovës në Jerusalem.

Dy ministritë po ashtu nënshkruan memorandum për konsultime politike dhe memorandum për bashkëpunim zhvillimor. Që të dy këto memorandume ishin të shkruara në gjuhën angleze.

Osmani dhe Hoti mirëpresin vendosjen e marrëdhënieve me Izraelin

Ushtruesja e detyrës së presidentit, Vjosa Osmani ka mirëpritur vendosjen e marrëdhënieve diplomatike mes Kosovës dhe Izraelit.

“Marrëdhëniet ndërmjet dy popujve tanë kanë qenë historikisht të fuqishme e të bazuara në solidaritet dhe miqësi. Akti i lidhjes së marrëdhënieve diplomatike hap rrugën për thellimin e bashkëpunimit dypalësh ndërinstitucional si dhe në fusha të tjera të interesit të përbashkët”, tha Osmani përmes një deklarate për media.

Ndërkaq, kryeministri në detyrë i Kosovës, Avdullah Hoti, në një konferencë për media, tha se vendosja e marrëdhënieve me Izraelin, thyen “bllokadën e njohjeve”.

Hoti po ashtu tha se ceremonia e sotme, flet për efektin dhe rëndësinë e marrëveshjes së Uashingtonit, të arritur më 4 shtator, 2020.

“Vendosja e marrëdhënieve diplomatike tregon qartë për efektin dhe rëndësinë që ka marrëveshja e 4 shtatorit dhe i nxjerr gabim kritikët që vazhdimisht e kanë kritikuar këtë marrëveshje, edhe duke e kritikuar dhe mos e pranuar njohjen nga Izraeli e cila ka ndodhë në Shtëpinë e Bardhë dhe sot është konkretizuar”, tha Hoti.

Etapë e rëndësishme për Kosovën

Njohësit e çështjeve politike, Artan Muhaxhiri dhe Donika Emini, thonë se vendosja e marrëdhënieve diplomatike mes Kosovës dhe Izraelit do të ndikojë në konsolidimin e Kosovës në marrëdhëniet ndërkombëtare, në procesin e njohjeve të reja dhe anëtarësimin e saj në organizata të ndryshme ndërkombëtare. Ata po ashtu shtojnë se hapja e ambasadës së Kosovës në Jerusalem, mund të prodhojë reagime.

Njohja reciproke mes Kosovës dhe Izraelit është pjesë e marrëveshjes së Uashingtonit të 4 shtatorit 2020, që ka të bëjë me normalizimin e marrëdhënieve ekonomike mes Kosovës dhe Serbisë. Kosova po ashtu është zotuar se do të hapë misionin e saj diplomatik në Jerusalem, kurse Serbia është zotuar se do ta zhvendosë ambasadën e saj ekzistuese në Izrael nga Tel Avivi në Jerusalem.

Muhaxhiri: Marrëdhëniet diplomatike me Izraelin, rikthejnë Kosovën në fokus

Artan Muhaxhiri, njohës i çështjeve politike, thotë për Radion Evropa e Lirë se krijimi i raporteve institucionale në mes këtyre dy shteteve, do ta rikthejë në fokus Kosovën në rrafshin ndërkombëtar.

”Nënshkrimi i kësaj marrëveshjeje do të ketë ndikim të jashtëzakonshëm në rifillimin e një angazhimi të Kosovës dhe për Kosovën në sferën ndërkombëtare, pasi tashmë është e qartë se ekziston një stagnim sa i përket avancimit të Kosovës në aspektin ndërkombëtar. Prandaj, edhe ndërtimi i marrëdhënieve me Kosovën do ta rikthejë në fokus Kosovën dhe do krijojë një potencial të ri, i cili gjithsesi duhet të shfrytëzohet në mënyrë maksimale nga institucionet e Kosovës”, tha Muhaxhiri.

Emini: Njohja nga Izraeli, sinjal për njohje të reja

Edhe Donika Emini, drejtoreshë ekzekutive e Platformës CiviKos, në një bisedë për Radion Evropa e Lirë, tha se vendosja e marrëdhënieve diplomatike me Izraelin, mund të jetë edhe sinjal për shtete që nuk e kanë njohur Kosovë, të marrin një vendim të tillë, pavarësisht problemeve të brendshme që kanë.

“Krijimi i marrëdhënieve më Izraelin është shumë me rëndësi, për shkak se Izraeli ka tejkaluar problemet e brendshme me Palestinën për ta njohur Kosovën. Kjo normalisht për Kosovën është shumë sepse ky element mund të përdoret edhe nga vendet jonjohëse të Bashkimit Evropian. Ka disa shtete të cilat nuk e njohin Kosovën, me arsyetimin se kanë problem të ngjashme në territorin e tyre, siç është Spanja. Tashmë ky element mund të përdoret nga Kosova, përderisa Izraeli ka tejkaluar Palestinën, Spanja mund të tejkalojë problemin e Katalonisë që nuk krahasohet me Kosovën, për të vendosur marrëdhënie diplomatike apo komunikim diplomatik”, tha Emini.

Pas nënshkrimit të marrëveshjes së Uashingtonit, kryeministri i Izraelit, Benjamin Netanyahu pati thënë përmes një letre se këto zhvillimet në mes të Izraelit dhe Kosovën mund të çojnë drejt një epoke të re, në të cilën mund të përfitojnë të dyja palët.

Hapja e ambasadës së Kosovës në Jerusalem, “mund të nxisë reagime”

Megjithatë, Donika Emini shprehet se hapja e ambasadës së Kosovë në Jerusalem mund të shkaktojë reagime nga shtetet tjera të botës, por që nuk do mund të ndikojnë në marrëdhëniet ndërkombëtare.

“Tash, vendosja e ambasadës në Jerusalem, Kosovës mund t’i kushtojë në marrëdhëniet diplomatike të cilat deri më tani i ka pasur solide me Turqinë, por edhe njohjet që Kosova i ka synuar nga bota arabe, e të cilat nuk i ka pasur. Tashmë është një diplomaci shumë e re e Kosovës, pa traditë, por duhet të dinë shumë mirë se si duhet të navigojnë në situata të tilla. Duke marrë parasysh se jo vetëm stagnimi i njohjeve apo marrëdhëniet me Turqinë, por edhe me Bashkimin Evropian mund të ketë problem, pasi menjëherë ka pasur reagime nga BE- ja për zhvendosjen e ambasadës së Serbisë në Jerusalem dhe ndërtimit të ambasadës së Kosovës në Jerusalem”, thekson Emini.

Zhvendosja e ambasadës, “vendim i rëndë për Serbinë”

Përveç Kosovës, sipas marrëveshjes së Uashingtonit edhe Serbia do të zhvendosë ambasadën e saj nga Tel Avivi në Jerusalem, të cilin Izraeli e konsideron si kryeqytet të shtetit. Megjithatë, deri më tani Serbia nuk ka marrë asnjë veprim për të përmbushur këtë pikë të marrëveshjes.

Ky vendim është jashtëzakonisht i vështirë për shtetin e Serbisë, konsideron Artan Muhaxhiri.

“Ky do të jetë një vendim i vështirë për Serbinë sepse Serbia ka marrëdhënie tradicionalisht shumë të mira me vendet arabe dhe ky vendim do ta dëmtojë raportin e Serbisë me këto vende, duke ditur raportet që ato kanë ndaj shtetit të Izraelit. Pra, edhe ky është një fakt që duhet të shfrytëzohet nga shteti i Kosovës për të dëshmuar hipokrizinë politike të Serbisë, e cila dëshiron që të përfitojë nga të gjitha palët, që shpeshherë duke u shfaqur kontradiktore”, thekson Muhaxhiri.

Administrat e ish-presidentit Donald Trump e njohu Jerusalemin si kryeqytet të Izraelit më 2017 dhe në maj të vitit 2018 hapi ambasadën amerikane në këtë qytet.

Ky vendim nxiti kritika në mesin e palestinezëve, vendeve me shumicë myslimane dhe shumë shteteve në Evropë, të cilët shprehën shqetësimin se një vendim i tillë do të mund të minonte prospektet për zgjidhjen e konfliktit izraelito-palestinez.

Ai po ashtu bëri të ditur se mëngjesin e 1 shkurtit ka miratuar kërkesën e Haradinaj-Stubllës që Kosova të hapë ambasadën në Jerusalem.

Po ashtu, Izraeli ka falënderuar Kosovën për rolin që ka marrë në luftën kundër antisemitizmit.

*Kortezi: Radio Evropa e Lire

BOTA DUHET TA DIJË!

January 31, 2021 by dgreca

Bisedë me Kryetaren e Komunitetit Shqiptaro-Hebre në Izrael, znj. Felicita Jakoel

Në Muzeum në Izrael kuptova madhёshtinë e asaj qё kishte ndodhur nё Shqiperinё e vogёl. Brenda vetes u ndjeva krenare! Por stendat e muzeumit heshtnin e nuk e tregonin kёtё. Ky fakt ishte fare i panjohur pёr botёn e lirё dhe pёr Izraelin nё veçanti. Aty realizova thellё shqetësimin e babait … “Bota duhet ta dijё”! Jakoel

Keze Kozeta Zylo*: Zonja Jakoel le të bisedojmë për fëmijërinë tuaj, si e keni përjetuar atë?

Felicita Jakoel : Unë kam lindur në Tiranë, nga dy prindër të cilët e donin dhe respektonin njëri tjetrin Prindërit e mi ishin Josef dhe Aliki Jakoel. Ata ishin njohur që të vegjël kur bënin studimet në Korfuz të Greqisë. Babai studionte në Institutin tregëtar italian dhe mamaja në shkollën franceze të të njejtit qytet. Kultura, mentaliteti i përbashket, sfondi i ngjashëm i edukimit si dhe miqësia e sinqerte që kishin do të ishte baza për nje martesë të shëndoshe. Ishin të ndryshëm nga karakteri, por shumë shpejt kuptuan dhe ndjenë se një dashuri e madhe do t’i lidhte për gjithe jeten. Kështu unë dhe ime motër, Ksenia u rritëm në një mjedis të ngrohtë, plot dashuri e humor.

Çfarë do të kujtonit më shumë në periudhën e fëmijërisë? Cila është historia e prindërve tuaj pasi ata kanë qenë të mbijetuarit nga Holokausti?

Babai quhej Josef por të gjithë e njihnin me shkurtimin Cefi. Ai lindi nё Vlorё me 1922 nё njё familje me origjinё hebraike. Hebrenjtё ishin vendosur nё Vlorё qysh nga mesi i shek të XIX-të dhe origjina e shumicёs sё tyre ishte nga Janina nё Greqi. Ata kishin marrёdhenie tё shkёlqyera me banorёt e Vlorёs sё asaj kohe.

Tё ishe bijё e Cefit ishte diçka e bukur dhe e ndёrlikuar njёkohёsisht. Nga njёra anё ai tё rrethonte me dashuri, ngrohtёsi e humor dhe nga ana tjetёr ishte kёrkues e serioz pёr sa i pёrket studimit. Ai tё vinte para pёrgjegjёsisё qё nё moshё fare tё re, ndoshta kjo si rezultat i asaj qё ka ndodhur historikisht me hebrenjtё qё studimi dhe zotёsia ishin mjeti mё i rёndёsishёm pёr mbijetesё nё çdo rrethanё. Kështu që në moshë të re në studiuam piano dhe violinë, gjuhë te huaja dhe sipas babait duhej mesuar cdo gje tjeter praktike qe mund te na hynte ne pune ne cfarëdo situate në jetë.

Si fёmijë e mё pas, mbajmё mend që na kushtonte shumë kohë. Fliste me ne pёr tema nga mё tё larmishmet dhe nuk mbaj mёnd të kemi folur pёr ndonjё argument e ta gjeje tё papёrgatitur. Nё fakt tё jetoje me tё ishte sikur tё jetoje me njё enciklopedi tё gjallё, me dijen pranё vetes nё çdo kohё e nё çdo fushё.

Nga ana tjetër fëmijeria jonë ishte e mbushur me gëzime që më duket se femijet e soëtm i njohin më pak. Kujtoj me nostalgji shtyllen e drunjtë të elektrikut të rrugës ngjitur me shtëpinë tonë. Ajo shtyllë e vjetër ishte qendra e cdo aktiviteti qe nga kukamcefti e deri tek loja luftash apo me cingla. Sa emocione, sa të thirrura dhe sa sekrete fëminore jane thenë nën ate shtyllë te shtrenjtë e më pas me mamatë që dilnin në dritare na thërrisnin të hynim brenda se na prisnin detyrat e shtëpisë, studimi ne piano apo violinë.

Tё ishe bijё e Cefit dhe e Alikit do tё thoshte nё rradhё tё parё tё jetoje njё “jetё tё dyfishtё”, tё dije mirё qё nё moshё fare tё re çfarё duhet thёnё jashtё e çfarё ishin bisedat brenda katёr mureve tё shtёpisё. Ai, sё bashku me mamanё, na bёnё tёishim tё vetёdijёshme qё nё moshё fare tё re, pёr faktin se jetonim nёn njё diktaturё ku shtypeshin tё drejtat e njeriut dhe fjala e lirё, nё njё shoqёri ku mbretёronte frika dhe terrori. Por kjo nuk e stepi qё brenda intimitetit tё familjes tё jetonim njё realitet krejt tё ndryshёm nga ai qё na rrethonte. Mё vonё, kur u rrita, e pyeta se si e kishte marrё pёrgjegjёsinё e rёndёqё nё një nga diktaturat mё tё egra qё ekzistonin tu fliste fëmijve në moshё kaq tё njomё pёr tё vёrtetёn e tij, pёr lirinё e fjalёs dhe mendimit. Pёrgjigja ishte shumё e shkurtёr : “Nuk desha tё rris brёnda mureve tё familjes sime dy skllevёr, dy tё verbёr !”

Cila ёshtё historia e prindёrve tuaj pasi ata kanё qenё tё mbijetuarit nga Holokausti?

Ndonjёherё, pas pune, ai kthehej nё shtёpi i shoqёruar nga njё mik. Quhej Shyqyri Myrto. Ishte njё burrё i dobёt me gjyslyke, shumё i sjellshem, e qё kuptohej menjёherё qё tё dy prindёrit e mi kishin pёr tё njё dashuri dhe respekt tёveçantё. Pёr ne ishte xhaxhi Shyqyriu, «bab Cyli», i cili vinte nga Durrёsi, tё cilit ne i hidheshim nё krahё ta pёrqafonim fort. Shpesh na tregonte se si nё kohёn qё gjermanёt kishin pushtuar Shqiperinё dhe rreziku qё u kёrcёnohej hebrenjve u rrit shumё, Cefi, sё bashku me motrёn e tij Eriketa (Keti), vendosёn tё ikin nga Vlora. Fёmijёt e tjerё tё familjes u strehuan nё shtёpinё e Qamil Xhyherit njё nga personat me mё influencё tё Vlorёs sё asaj kohe.

Nё fillim Cefi dhe Keti gjetёn strehim nё Tiranё dhe mё vonё, kur gjendja u bё akoma mё e rrezikshme dhe gjermanёt po kёrkonin me këmbëngulje hebrenjtё, motёr e vёlla ikёn nga Tirana dhe u fshehёn pranё familjes sё mikut tё tij Shyqyri Myrto nё Kavajё. Megjithё rrezikun e madh qё i kёrcënohej gjithё familjes sё tyre tё madhe, prindёrit e tij hapёn dyert e shtёpisë dhe tё zemrёs. Ata jetuan tё fshehur pranё kësaj familjeje deri kur gjermanёt u shporrёn nga vendi. Nё sajё tёndihmёs, vetёmohimit dhe guximit tё kёtyre njerёzve të mirё Josefi dhe e motra, Eriketa, mundёn të mbijetonin dhe tёktheheshin pranё familjes sё tyre.

Kur je e vogël kёto tregime tё duken si libёr me aventura, aq mё tepёr qё kjo histori mbaroi me njё “fund tё lumtur” dhe qё nё fund tё fundit ёshtё e qartё pёr tё gjithё se miku duhet ndihmuar, por me kalimin e viteve e duke u rritur, pёrmasat e kёsaj vepre bёheshin gjithmonё mё tё qarta dhe mё tё jashtёzakonshme.

Kur shkelёt pёr herё tё parё nё Izrael?

Nё 1990, pas rёnies sё murit tё Berlinit e me erёrat e reja qё po frynin nё Europёn Lindore, pёr herё tё parё nё jetёn time u pajisa me pasaportё dhe m’u dha mundёsia tё udhёtoj jashtё vendit. Ky qe njё rast i rrallё që më në fund do të mundja tёshihja botёn jashtё Shqipёrisё, atё botё që e kishim parё vetёm nёpёrmjet ekranit tё televizionit italian qe ishte dritarja jone drejt botes se largme. Kete rast une e shfrytёzova gjithashtu pёr tё vizituar nё mёnyrё sekrete Izraelin. Nё atёperiudhё nuk egzistonin marrёdhёnie diplomatike midis dy vendeve dhe pёr mё shumё Izraeli konsiderohej nga rregjimi totalitar i Tiranёs si njё nga vendet mё reaksionare tё botёs. Izraeli paraqitej si xhandar i USA-s nё Lindjen e meseme etj etj.

Nё atё vizitё të parë, sekrete e tё paharruar qё bёra nё Izrael, ndёr tё tjera në Jeruzalem vizitova Institutin dhe Muzeun e Holokaustit të quajtur” Yad VaShem”

(«Nё kujtim tё njё emri”)

Aty kuptova mё thellё ato qё babai na kishte treguar e shpjeguar kaq herё. Kuptova aktin e jashtёzakonshёm dhe heroik, humanizmin, mikpritjen dhe dashurinё e njё populli tё tёrë, tё pasur e tё varfёr, intelektualё e anёtarë tё qeverisё apo njerёz fare tё thjeshtё, myslimanё e tё krishterё, qytetarё apo fshatarё. Kuptova atё dritё shprese e mirёsie që ndriti sado pak nё periudhёn e errёsirës sё thellё europiane tё Luftёs sё Dytё Botёrore. Para stendave tё muzeut, aty ku shiheshin tmerret e papёrshkrueshme qё kishin kaluar hebrenjtё, aty ku tregoheshin ingranazhet e pamёshirshme tё makinёs sёgenocidit nazist tё planifikuara pёr shfarosjen nё masё tё njё populli tё tёrë, aty kuptova madhёshtinë e asaj qё kishte ndodhur nё Shqiperinё e vogёl.

Brenda vetes u ndjeva krenare!

Por stendat e muzeumit heshtnin e nuk e tregonin kёtё. Ky fakt ishte fare i panjohur pёr botёn e lirё dhe pёr Izraelin nё veçanti.

Aty realizova thellё shqetësimin e babait … “Bota duhet ta dijё”!

Babai mё kishte pregatitur njё listё me emrat e shqiptarёve qё kishin strehuar hebrenj të Shqipërisë si edhe tё ardhur nga vende të ndryshme tё Europёs, listё tё cilёn ua dorёzova autoriteteve tё Jad VaShemit gjatё asaj vizite tё paharruar.

Ky do tё ishte edhe fillimi i procesit tё njohjes dhe dhёnies sё titullit “Fisnikë mes Popujve” shqiptarёve qё kishin strehuar e shpёtuar hebrenj. Ky do tё ishte gjithashtu edhe fillimi i procesit tё njohjes nga bota tё atij akti tё jashtёzakonshёm qё kishte ndodhur nё Shqipёri gjatё Luftёs sё Dytё Botёrore.

Ky do tё ishte edhe realizimi mirёnjohjes së tij!

Cila ishte jeta juaj nёn diktaturё?

Gjatё gjithё jetёs ai e ruajti kёtё mirёnjohje tё thellё dhe nuk e humbi edhe kur pas luftёs regjimi komunist i sapovendosur i pёrmbysi jetёn atij dhe gjithё familjes sё tij. Nuk e humbi mirёnjohjen ndaj shqiptareve tё mirё edhe kur diktatura, si familje e pasur qё ishin, i xhveshi nga çdo pronё materiale, kur tё jatin Rafael Jakoel, njё tregëtar i aftë e i ndershёm e burgosёn pa asnjё arёsye dhe familja pёr disa vite rresht nuk dinte gjё pёr fatin e tij. Me gjithё veshtirёsitë e panumёrta vazhdoi tё kontribuojё me tё gjitha energjitё e tij!

Vetёm njё herё e pashё të thyhej… kur na u mohua e drejta e studimit. Kishim “biografi tё keqe”! Gjyshi, Rafael Jakoel, duke qenё se ishte i pasur para lufte ishte shpallur “kapitalist”! Ishte fundi i viteve ’70-te, diktatura kishte arritur njё nga kulmet e saj dhe pёr tё disatёn herё dyert e Akademisё sё Arteve, tё ёndrrёs sime pёr të vazhduar studimin e pianos dhe muzikës, dyert e dijes, që për të ishte thelbi i jetёs, na u mbyllën mua dhe motrës time. Ëndrra për t’u bërë pianiste u ndërpre nga labirinthet e burokracisё totalitare-kafkiane tё ushqyera nga njё ideologji e nga njerёz tё dёshtuar. Kjo ishte njё goditje e madhe qё ai dhe mamaja e vuajtёn shumë, por ata nuk rreshtën se luftuari që të na shihnin të diplomuara.

Cili është edukimi juaj në Shqipëri?

Më vonë unë do të diplomohem për Gjuhë Letërsi në Universitetin Shtetëror të Tiranës. Me ardhjen në Izrael studiova dhe u diplomova në Shkollën e turizmit.

Si bashkëpunoni me ish kongresistin Joe Di Guardi i cili është i pari së bashku me kongresistin Tom Lantos pas vitit 1990 drejtues i komisionit për të drejtat e Njeriut në Kongresin Amerikan të cilët vizituan Shqipërinë? Ata e ndërkombëtarizuan se çdo Hebre që shkeli në tokën shqiptare gjatë pushtimit nazist i shpëtoi holokaustit.

Pak para ardhjes sonë në Izrael, me 1990, babai, Josef Jakoel dhe Refik Veseli , i pari ” Fisnik mes Popujsh” shqiptar që u njoh nga Jad Vashemi, themeluan shoqatën e Miqësisë Shqipëri- Izrael e cila ёshtë aktive deri mё sot. Pikërisht ne atë periudhe babai u njoh edhe me kongresistin Joe Dio Guardi i cili sё bashku me kongresistin Tom Lantosh (ai vet një i mbijetuar i Holokaustit) dhe u bёi tё ditur pёr atë akt tё jashtёzakonshёm që kishte ndodhur ne Shqipёri.

Ata arritёn tё marrin nё dorёzim nga arkivat shtetёrore nje listё tё hebrenjve që u shpëtuan nëShqipëri të cilën e dorëzuan ne Muzeumin e Holokaustit ne Jeruzalem. Keshtu per here te pare u nderkombetarizua ajo”epope” me fjalet e tim eti, ai mёsim i madh guximi moral qё Shqiperia e vogёl dhe e” prapambetur” u dha kombeve tё ”ndricuara” tё Europёs.

Ju jeni kryetare e Komunitetit Shqiptaro-Hebre në Izrael, si ka funksionuar deri tani dhe cilat janё disa nga projektet tuaja midis dy vendeve miq?

Sapo erdhёm nё Izrael mё 1991, babai dhe anёtarёt e tjerё tё komunitetit ngritёn organizatën e “Hebrenjve nga Shqiperia” qёsot eshtё organizata e Miqёsise Izrael- Shqipёri dhe objektivi ynё kryesor është forcimi i marrёdhёnieve midis dy popujve e dy vendeve duke venё nё pah gjithnjё marrёdhёniet historike tё jashtёzakonshme midis shqiptarёve dhe hebrenjve Jemi gjithashtu në marrëdhënie me ata hebrenj ose familjet e tyre që jetuan e shpëtuan nё Shqipёri. Fatkeqёsisht izolimi gati 50 vjecar i Shqipёrisё beri tё pamundur mbajtjen e kontakteve pёr njё kohё shumё tё gjatё dhe shumё, shumё prej tyre nuk janё mё nёjetё. Megjithatё janё shkruar libra me kujtime dhe bёrё disa filma dokumentarё qё perjetesojnё këtëfenomen te rrallё tё shpetimit tё hebrenjve nё Shqiperi.

Vjet në Izrael u mbajt Forumi Ndërkombëtar i Holokaustit në përkujtim të 75-të vjetorit të çlirimit të Aushvicit-Birkenau. Çfarë vendi zinte Shqipëria në këtë Forum ndërkombëtar?

Vjet u mbajt në Izrael Forumi Ndërkobmbëtar i Holokaustit,nje event i rrallë ku morën pjesë udheheqesit nga ate gjitha vendet e botës. Sigurisht që Shqipëria zinte vendin e nderit …Sa vende mund te krenohen se të gjithë hebrenjte vendas dhe te ardhur nga te katër anët e Europës u shpëtuan? Presidenti i Shqiperise Ilir Meta u prit personalisht nga presidenti i Izraeli Reuven Rivlin i cili i shprehu edhe një herë personalisht mirënjohjen dhe admirimin për popullin shqiptar.

Sapo ka dalë libri “Izraelitët në Shqipëri” botimet “Çabej” shkruar nga ati juaj Jozef Jakoel në Ditën Ndërkombëtare të Holokaustit si ndiheni për këtë botim dhe më konkretisht cilët janë personazhet kryesor? Po në Anglisht është botuar?

“Izraelitët në Shqipëri” i shkruar në 1990, është libri i parë për historinë e komunitetit hebre tëShqipërisë dhe gjithashtu ështëshkruar nga një hebre vlonjat,lindur e rritur në Vlorë që ngjarjet e treguara i ka jetuar e vuajtur në lëkurën e tij . Kjo është nje deshmi e dorës së parë ku përshkruhet jeta e komunitetit, zakonet, ritet, feja, festat gjithcka qe e ka berë popullin hebre, edhe pse të shpërndarë nëpër botë 2000 vjet rrjesht, të ruajë identitetin e tij të vecantë.

Për mua personalisht ishte përmbushja e ëndrrës, realizimi i amaneteti te tij se” bota duhet ta dije”. Me këtë rast dua tëfalenderoj Agron Alibalin për ndihmën a pakursyer në pëegatitjen për botim si edhe Brikena Cabej që e pëegatiti për shtyp dhe që me profesionalizëm dhe dashuri bëri te mundur realizimen e këtij projekti. Projekti i ardhshëm do te jetë botimi në italisht i përkthyer nga vet autori si edhe përkthimi e botimi në anglisht.

Libri doli në shtyp me 27 Janar të ketij viti, në ditën ndërkombetare përkujtimore të Holokaustit dhe pikërisht ne kete dite u firmos mënë fund marrevshja midis Ministrise se Kultures, Këshillit Kombetar të Muzeumeve dhe Bashkise së Vlores per fillimin e punimeve per krijimin e muzeumit hebraik në Vlorë. Një përkim i bukur dhe kuptimlote! Besoj se ky libër do të jete një bazë e rendësishme dhe do të kontribuojë në hartimin e përmbajtjes së muzeumit.

Jemi në kohën e pandemisë botërore, si është gjendja e komunitetit shqiptaro hebre në Izrael? Po me vaksinimin si jeni pasi kam lexuar që Izraeli i ka marrë masat më parë nga gjithë shtetet e botës?

Deri tani në Izrael janë vaksinuar me vaksinën e dytë 25% e popullsisë .Vaksina më e përdorur këtu është ajo e shoqërisëPfizer. Gjendja e komunitetit është mjaft mirë.Deri tani nuk kemi patur asnjë të prekur nga Covid 19.Të gjithë personat mbi 60 janë tashmë të vaksinuar edhe me vaksinen e dytë dhe presim që edhe më të rinjtë tëvaksinohen. Edhe pse të vaksinuar, mundohemi te gjithe të respektojme rregullat e vëna nga Ministria e Shëndetësise.

Komuniteti shqiptar në Izrael konsiderohet si një nga më të sukseshmin për sa i përket absorbimit te tij në shoqëri. Krenaria jonëkuptohet qe janë te rinjte, fëmijët tanë të cilët mbi 90 e ca përqind kanë mbaruar universitetin, punojnë në shuma fusha tërëndesishme, shërbejnë në ushtrinë e vendit me detyra të ndryshme dhe janë pjesë organike e zhvillimit të vendit.

Së fundi cila është familja juaj dhe sa ka ndikuar kultura dhe tradita shqiptare në familjen tuaj si hebrenj?

Im shoq quhet Jehuda dhe familja e tij jeton prej 8 brezash në Izrael. Ai ishte shume kurjoz dhe interesuar për Shqiperine dhe kështu u njohëm. Është nga ata persona jo të pakët që “”ra në dashuri” me Shqipërinë dhe shqiptarët që në momentin e parë. Ai ka mësuar dhe flet pak shqip ndërsa vajza që vazhdon studimet për inxhinjeri industrial e që quhet Shirli, flet dhe kupton mjaft mirë shqip. Ajo shpesh më thotë:”Sa mire mami që kemi këtë gjuhën tonë të vecantë për të thënë sekrete pa patur frikë se na kuptojnë të tjeret!!!! Si familje dhe si komunitet ne festojmë çdo vit festën e Pavarësisë së Shqipërisë dhe jemi të lidhur me njeri tjetrin me qindra fije familjare dhe miqësore.

*Autorja e intervistës është shkrimtare, poete, publiciste, mësuese dhe bashkëthemeluese e Shkollave Shqipe në New York “Alba Life” Ambasador i Kombit.

Janar, 2021

New York