Nga Albana Alia/*

(Rreth librit të studiuesit  Behar Gjoka, Fenomeni Blushi ) Lexova me vëmendje e kënaqësi librin e fundit “Fenomeni Blushi” të studiuesit Behar Gjoka. Është një libër interesant, që trajton që në faqet e para arsyet e këtij fenomeni në letërsinë shqiptare bashkëkohore nëpërmjet një analize sintezë, por më tej edhe të detajuar, të romaneve të suksesshëm të autorit Blushi; Të jetosh në ishull, Otello. Arapi i Vlorës e Shqipëria. Pasi realizon njëexcursus të shpejtë të dimensioneve të ndryshme të personalitetit të Blushit si politikan, gazetar e shkrimtar, studiuesi Gjoka përqendrohet në disa aspekte teorike të përgjithshme e të nevojshme për shqyrtimin e romaneve dhe, në veçanti, në çështje teorike për inkuadrimin e tyre në letërsinë postmoderne. Ndër dy rrymat kryesore të tendencës kulturore të postmodernizmit, Gjoka klasifikon veprat e Blushit në atë që Linda Hutcheon do ta quante historiographic metafiction. Në kundërshtim me idenë e profesorit amerikan Fredric Jameson, që insiston në mungesën e aftësisë kritike të subjektit postmodern, studiuesja kanadeze flet për mundësinë që ka ky subjekt të ri-mendojë, të ri-pyesë historinë duke hedhur dritë të re nëpërmjet elementesh të tilla si ironia e parodia që, në të njëjtën kohë, legjitimojnë por edhe vënë në diskutim objektin e studimit, duke afruar të shkuarën me të tashmen për të kuptuar pasojat ideologjike të vazhdimësisë e të ndryshimeve mes tyre. Studiuesi i analizon si libra të veçantë ku autori dialogon me lexuesin duke zgjuar edhe në këtë të fundit pyetje për historinë, letërsinë, artin në përgjithësi. Gjendja e subjektit postmodern ka ndryshuar; edhe intelektualët kanë një Weltanschauung tjetër, prandaj kemi të bëjmë me një ri-përpunim të kujtesës kolektive e të historisë; si rrjedhim, çmitizohen mitet historike e letrare të së kaluarës e rikonsiderohen estetikisht nga pozita të tjera kritike. Për më tepër, e kaluara mbetet edhe si referim kryesor historik e artistik. Mes traditës e talentit individual eliotian, Blushi ri-shkruan. Rishkrimi përfton një rëndësi të veçantë për qarkullimin e kulturës, por edhe për një rivështrim kritik të saj. Te këto romane ai paraqitet edhe si transtekstualitet (cit. G. Genette), si deuteros logos (në rastin e Otello, Arapi i Vlorës, si ipertekst i Tragjedia e Otellos. Arapi i Venedikut e Ë. Shakespeare); si paratekstualitet, apo titull i manipuluar; si intertekstualitet, apo prani e (pa)dukshme tekstesh të tjera; si intratekstualitet, apo  ndërthurje tekstesh të të njëjtit autor, në këtë rast të vetë Blushit; si metatekstualitet, apo interpretim kritik tekstesh të tjera. Romanet e lartpërmendur i përkasin literaturës postmoderne pa lënë mënjanë edhe mjaft elemente moderne. Gjoka paraqet dhe argumenton idenë se veprat e Blushit vërtet i përkasin një modernizmi elitar që përmban në vetvete dimensionin e një kritike politike, por këtu kemi të bëjmë edhe me një vepër të veçantë artistike postmoderne, që i drejtohet njëkohësisht, kulturës së lartë e asaj të masave; një vepër letrare e historike hibride që përfshin të shkuarën e të tashmen duke njohur ndikimin e të parës te kjo e fundit. Në shqyrtimet e të tre teksteve, studiuesi, pas një leximi të vëmendshëm, veçon me kujdes elementet e pranishëm të tendencës postmoderne: ironinë, parodinë, fragmentimin letrar, decentralitetin e ngjarjeve e të situatave; çështje të rëndësishme si historia e vogël në raport me historinë e madhe në sfond, feja/ateizmi, marrëdhëniet shoqërore  e kulturore kombëtare e ndërkombëtare të një populli, letërsinë si art të fjalës me konotime të shumta, të shkruar apo gojore nëpërmjet miteve, legjendave, që çmitizohen apo riaktualizohen, por edhe figurat retorike si pjesë përbërëse të teksteve, me fokalizim të veçantë te simbolika e sistemi metaforik i urës, udhëkryqit e ishullit që barten në të tre romanet, aluzion i qartë i ishullit të tragjedisë shakespeareane apo i ishullit utopik/distopik të njërës prej veprave të fundit të Shakespeare-it The Tempest. Në realitetin aktual distopik, çdo model paradigmatik utopie do të përbënte një ishull lumturie të idealizuar, të parealizueshëm po të mos ri-konsideroheshin e të ri-vlerësoheshin me sy kritik e kaluara, kujtesa kolektive, historia e letërsia, kultura e një populli në përgjithësi. Gjoka, pas një analize të gjerë e të përkushtuar, vë në dukje se romanet e Blushit arrijnë të demistifikojnë në njëfarë mase e të çmitizojnë figura të rëndësishme historike apo letrare si Skënderbeu, Balshajt, Lekë Dukagjini, Enveri apo Otello, duke katalizuar shpesh gjatë studimit të tij kritik disa nga drejtimet e kërkimit eksperimental të Blushit në strukturën e formën e tekstit, në stilin e veçantë të rrëfimit, në projektimin e fragmenteve të ngjarjeve e të mendimeve në një (jo)kohë, në një (jo)hapësirë, megjithëse, në një vështrim të sipërfaqshëm, tepër të përcaktuara. Këto fragmente në rrjedhën apo mbivendosjen e tyre sintetizohen në një ide të vetme, atë të paradoksit ekzistencial të shqiptarëve, nga njëra anë (fat)keqësia e tyre, si banorë të veçuar, të izoluar të një “ishulli” real/të projektuar apo metaforik apo kalimtarë të vetmuar në udhëkryq, nga ana tjetër pozicionimi i tyre gjeografik, historik, gjuhësor, etj., tepër i veçantë ku marrëdhëniet e komunikimi me të tjerët do të ishin të mundshëm e të frytshëm.  Në këtë ishull postmodern siç do ta cilësojë studiuesi, kërkimi në histori e në kujtesën kolektive, pyetjet e vazhdueshme e rivlerësimi, por edhe riaktualizimi i miteve letrare apo historike, do të ndihmojnë në një projektim tjetër të identitetit të shqiptarëve. Analiza e kujdesshme do të çojë studiuesin në përfundime të arsyetuara në lidhje me trilogjinë e Blushit por, në ndonjë rast, edhe në një frazë të tillë paksa të diskutueshme: “Blushi, me shkrimin e tri romaneve, është autori, që shkëputet nga modeli i prozës, që është shkruar deri më tash, së paku në hapësirën e shtetit amë.” Ajo që të bën përshtypje në leximin e këtij libri është ideja që analiza e thellë e një teksti letrar shpesh të lejon mundësinë e krijimit të një empatie të veçantë me vetë tekstin duke shijuar çdo element të strukturës së tij imagjinative, por dhe përjetimin e krijimit artistik si një proces të vështirë dhe plot sakrifica.

*Falenderojme autorin e librit qe e dergoi artikullin per Diellin

A duhet të jetë Shqipëria “ Made in USA”?

Nga Zaim Kuçi /

Herët në fillimet e demokracisë shqiptare, kudo e tek të gjithë ishte dëshira për të kapur atë kohë të humbur nga sistemi komunist, apo të shumëmenduarën parajsën e munguar, e cila pritej nga ata të përtej detit – amerikanët. Ishte kjo ndjenjë amerikane që ngrohte shqiptarët për diçka më të mirë dhe vetvetiu ne lozën me slloganin “ta duam Shqipërinë si shqiptarët duan Amerikën”.

A thua se shqiptarët e kanë ditur që vetë presidenti Washington thuhet ta ketë lënë një letër-amanet për mbrojtjen e shqiptarëve nga Amerika në çdo kohë dhe në çdo mënyrë. U krijua një atmosferë optimizmi nga të gjithë aq sa regjimi i asaj kohe u shkërmoq (në fakt ndërroi ngjyrë) shpejt, qetësisht dhe ishim të gjithë në shpresën për të kapur lugën e florinjtë.

 U nisëm drejt ëndrrës perëndimore me një thes hallesh mbi shpinë që edhe pse kanë kaluar shumë vite jo vetëm nuk kemi mundur ta zbresim nga kurrizi i tejpërkulur por e kemi shtuar më shumë. Ato janë të thella, të shkaktuara dhe i shkaktuam në gjerësin e gjithfarë llojeve, nga ekonomike e deri në kriza të thella në familje dhe në shoqëri. U lodhëm duke pritur perendimoret të na lehtësonin hallet, dhe nuk munguan leksionet se si të “flisnim” gjuhën tonë shqipen, duke moskuptuar se ne nuk vinim nga stepat afrikane…

Kjo është Shqiperia, e shumë përfolura, e shumë shkruara, e shumë keqpërdorura e shumë e shumë të tjera….por unë në këtë shkrim disi ndryshe do rrëfehem për disa mbresa, opinione të përzjera me një fenomen real, të ndodhura, disi dhe bizarre por që realisht plotësojnë të përditshmen shqiptare…

Një vit më parë, në dosjen e mësimit të dorës për të shkruar shqip, gjeta një kartolinë të çuditshme shkruar nga dora e një Kaltrine 6vjecare. Më konkretisht, përmbajtja e kësaj kartoline prekëse aspak të sajuar dhe të mësuar nga dikush tjetër mbante diçidurën: të lutem o vit i ri 2013, dua një babagjysh që të më sjell dhurata, po “babagjush amerikan aman…”. 

*E dhimbshme…Por nuk ndalet këtu kjo kërkesë e dëshirueshme shqiptare. Në kohë dhe në rrethana të ndryshme më janë ngulitur si gozhdë në memorie, copëza revolte shqiptare. Një ditë u ndesha me një dialog me dialekt verior në një institucion shtetëror për problem tapie a kush e di se çfare. I rrevoltuar del nga një zyrë një burrë i shkurtër, i shkuar në moshë, i ndjekur nga djali i tij me fjalët dëgjo ti bir: nuk zgjidhet kjo punë, e kam menduar, do t’i shkruajmë Arvizusë, hajde shpejt ti dërgojmë një letër. Djali me një fare ndrojtje nga autoriteti i të atit i thotë: nuk bëhet kjo punë, do takojmë filanin.. Berishën tonë…Jo mo jo Arvizun, vazhdonte i revoltuar personi i pakënaqur. U afrova dhe i them : me fal po kush është ky Arvizu? Drejtori i Përgjithshëm ? se edhe unë kam të njëjtën problem më duket si ju. Më drejtohet, ti tallesh, si nuk e njeh, është amerikan, vetëm ai të zgjidh problemet. Ku jeton ti more, mos u tall se po më digjet koka. Jo po, nese të zgjidh problemin unë mund të ndihmojë për ta shkruar në anglisht se jam mësues anglishte, për ta zbutur vijova lojën, ta përkthej pa lekë. I qetësuar më thotë: të gjithë kur kanë halle i drejtohen atij. Ke parë ti që vet Sala i drejtohet atij kur ka problem me Ramën. Edhe Bamiri kur ishte president, Ina kur ishte prokurore e pergjithshme, edhe Rama vet kur iu vodhën votat. Të gjithë atje shkojnë. E përshendes dhe i them, keni të drejtë dhe largohem…

E vijojnë historira të çuditshme shqiptare. Po kështu wekiliksi zbuloi që edhe gjeneralët e mi atje paskan zbrazur thesin e “padrejtësive” dhe janë rrëfyer sikur të ishin në dhomën e Konfesionit të katedrales « Mont Martre ». Po, pa fshehur edhe unë një ndjenjë lehtësimi per t’u takuar, kohë kur endesha rrugës i papunë.

Shumë të huaj, analistë, historinë, të mençuar dhe idiot, të mirë dhe të këqij na kanë vlerësuar në të kaluarën dhe të tashmen në mënyrën e tyre, vendin tone,  ku shumatorja e këtyre vlerësimeve është vërtet e keqe. Ata na nofkuan si të paditur, të pandreqshëm e kush e di se çfarë.  Së fundmi keqinformimi i myslimanizmit shqiptar duke harruar se ne u konvertuam pesë shekuj më parë në islam nga perandoria turke. Vijuam fenomenin konvertim nga diktatura në – Ateist; duke vazhduar sistemin e rikonvertimit, që përsëri shqiptarët të sakrifikohen jo vetëm për tkurjen për zgjerim të Europës por dhe për fenomenin e ri klasik “Islam” të sajuar në kontinentin evropian.

Në vitet pasuese të trazicionit ne mbijetuam duke sakrifikuar gjithçka. Shqipëria, edhe pse në nevojë, ndjehet e lënë pasdore nga Europa, nga ana tjetër dukshëm vlerësohen serioze nga ana e saj lëvizjet politike të Serbisë apo lëkundjet e fundit financiare me prapaskenë “gjeopolitikë” të Greqisë apo ajo Qipriote që e tronditën atë duke toleruar politikën dhe zbrazur xhepat me miliarda $ ndihmë.

Në BE ndjehet, apo është krijuar një çarje në vet shtetet e saj duke krijuar edhe blloqe:  interesa të vendeve anglosaksone, ndarja e shteteve elitë nga shtetet evropiane në nevojë dhe frika nga një gjeopolitike e re gjithnjë në rritje e Rusisë, por dhe shumë dyshime për rritjen ekonomike të Kinës apo Turqisë, kjo e fundit dhe për një zgjerim të saj drejt vendeve ballkanike të quajtura islamike. Në këtë pamje gjeopolitike evropiane, a do të ketë hezitim evropian dhe se, RSH do të sakrifikohet përsëri për të forcuar sado pak unitetin e vet BE?

Në këto dilema të BE, …për të papranueshmen “Jo” europiane, e shumëlodhura Shqipëri, a do të reflektojë dhe do të kthehet përfundimisht tek superfuqia e botës, SHBA?…ndoshta RSH përfundimisht do të fshijë të kaluarën lëkundëse historike europiane dhe do të realizojë ëndrrën e shqiptareve të pas viteve 90-të, duke hequr dorë nga politika, me shumë aleatë strategjikë. A do të kuptohet nga vendet e BE dhe nga vet SHBA se, toka e RSH është më idealja në rajonin e Ballkanit për SHBA?

Në retorikën e tejzgjatur të plehrave siriane, do doja të “ripërfol” të “zëmëruarën”, aleatin strategjik- SHBA duke kujtur se, shqiptarët dinë mirë të sakrifikohen për aleatin e tyre në se kërkesa do të ishte për interesa kombëtare të SHBA dhe jo ato globale, pasi këllqet shqiptare për të mbartur këtë operacion luftarak ishin qesharake…

Së fundmi, do t’i uroja Kryeministrit që të mos imitojë paraardhësin e tij për “bumet” ekonomike, por të kthejë drejtësinë në vend që të mos referojmë zgjidhjet më tek “Arvizuja”, as ata që rriten nën hallet e prinderve të tyre, as dhe mësuesit, profesorët, ushtarakët…, të mirat i teston populli. Përherë të kujtojë për të mosgabuar, atë që presidenti Obama iu drejtua amerikanëve pas rizgjedhjes: Më e mira nuk ka ardhur ende, kështu dhe Kaltrinat e vogla nuk do të kërkojnë më kartolina me babagjysh amerikan.