Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Diaspora Shqiptare dhe “Fjala e Lirë” në 15 vjetorin e saj

by

Nga Vilhelme Vranari Haxhiraj

 U bë shkak ditëlindja e Fjalës së Lirë, e cila sot është e brishtë, si një vashëz e re 15 vjeçare, me ëndrrat dhe shpresat e një adoleshenteje, por bënë punë që u përkasin të moshuarëve. Nuk më pëlqen t’i uroj 100 vjet jetë asaj reviste që u bë tribuna e mendimit dhe fjalës së lirë, që deri dje ishte burgosur brenda mendjeve të mykura. Revistës “Fjala e Lirë”i uroj jetë të suksesshme në përjetësi! Jeho Përjetësisht, o Fjalë e Dëlirë, e Ëmbël Shqipe! Ky përvjetor i mikes sonë Fjala e Lirë, më bëri që të shprehja dëshirën time si më poshtë…

Shqipëria ndër kohëra ka mbartur, ka nxjerrë dhe do të dalin prej saj figura të spikatura dhe të ndritura në fusha të ndryshme të jetës. Në fushën e hartimit të fjalorit shqip, përhapjes së gjuhës dhe shkollave shqipe, si dhe fillimeve të letërsisë sonë kombëtare, vlera të mëdha ka Rilindja jonë Kombëtare, e cila përgatiti terrenin dhe ka qenë Prologu i Pavarësisë Kombëtare. Klubet dhe shoqëritë atdhetare shqiptare të themeluara në mërgim, të drejtuara nga intelektualët më në zë shqiptarë, duke shpërndarë abetaren shqipe në të gjithë vendin, hodhën themelet e tempullit të dijes, si udhërrëfyes dhe udhëheqës të së ardhmes sonë kombëtare. Kjo lëvizje kulturore, me nismë në vatrat e nxehta, ku jetonin e vepronin shqiptarët e ditur e mëmëdhetarë si në: Stamboll, Rumani, Bullgari, Kalabri, Sh.BA, Greqi, Australi e në shumë shtete të Evropës Qëndrore dhe Perëndimore, arritën ta bëjnë të njohur çështjen shqiptare. Hapja e shkollave shqipe në të gjithë vendin zgjoi e rriti ndërgjegjen dhe dashurinë për tokën e të parëve, historinë, traditën, si dhe kulturën e të gjithë bashkëkombasve brenda apo jashtë kufijëve. Pas Luftës së Dytë Botërore, edhe pse ekzistonin dhe vazhdonin aktivitetin këto vatra kulturore, politika e dyerve të mbyllura në diktaturën komuniste heshti, madje shpesh herë u akuzuan si tradhëtarë të kombit gjithë ata që e vazhduan traditën e bukur të Rilindasve.

Duhej përmbysja e sistemit diktatorial, që shqiptarët e emigracionit të vjetër dhe të ri, ndoqën, rinisën, apo nisën nga A-ja një punë të madhe me median, si vazhdues të rilindësve tanë. Pushteti i medias së lirë ka vlera të jashtëzakonshme për një komb që përqafon rrugën e zhvillimit. Veç ripërtritjes së atyre ekzistuese, u çelën mjaftë media të reja, virtuale apo gazeta dhe revista të shkruara, sidomos jashtë vendit, të cilat nuk janë nën influencën e asnjë force politike. Ato i shërbejnë kombit pa interes vetjak, duke shpalosur kulturën, historinë, traditën dhe situatat e shkuara që përjetuam, situatën aktuale të një tranzicioni të tejzgjatur e premisat-dilema që kanë lindur si përgjegjësi morale, qytetare dhe kombëtare për të gjithë intelektualët shqiptarë në çdo kënd të globit ku jetojnë dhe punojnë. Ata shërbejnë dhe janë Ambasadorë të Shqipërisë të paemëruar nga shteti, janë vetemëruar dhe përzgjedhur nga bashkëpunëtorët apo lexuesit e panumërt, në saj të ndërgjegjes që i udhëheq për të thënë të vërtetën e mohuar apo të lënë në harreesë mbi Shqipërinë dhe shqiptarët.

Çdo komb ka elitat e veta. Asnjë elitë nuk ka brirë, as e ka të shkruar në ballë. Elita del natyrshëm, nuk emërohet e nuk drejtohet nga askush, por me intelekt, vullnet, profesionalizëm dhe punë, mendimi i saj i avancuar, ndiqet apo përkrahet nga të gjithë. Natyrisht të gjithë ata që punojnë dhe pasqyrojnë arritjet, mbajnë qëndrim kritikë ndaj mosarritjeve, apo ndaj gjithçkaje që bëhet keq, në këtë mënyrë ndihmojnë çështjen kombëtare shqiptare. Këto janë vlerat e vërteta intelektule, të cilat kanë nevojë për një falendereim, për një mirënjohje, për një ftesë nga organet përkatëse administrative dhe të publikohen për gjithçka që bëjnë në favor të vendit të tyre. Një veprim i tillë do të rriste autoritetin e Shqipërisë në botë, si komb që di të vlerësojë intelektualët. Nuk duhet të harrojmë se ata janë emigrantë që përqafuan kulturën, kushtet e zhvillimit dhe iu përshtatën qytetarisë evropiane, amerikane etje. Asnjë emigrant nuk e gjeti rrugën të shtruar me dafina, ndaj puna që bëjnë për vendin e tyre, duke u rrëmbyer kohën problemeve familjare, është sakrificë sublime. Kjo punë e pashpërblyer, të paemëruar nga asnjë institucion shtetëror, i ka bërë ata jo vetëm të jenë vetvetja, dikushi, por i kanë treguar botës se shqiptarët janë njerëz të vlerave. Natyrisht duke punuar në fusha të ndryshme, secili prej tyre jep një apo më tepër vlera të ndryshme, por gjithmonë në favor të Shqipërisë.

Mes këtyre mediave për punën e mrekullueshme që bëjnë, do të përmendja disa prej tyre që kanë shmangur urrejtjen dhe nxitjen e hakmarrjes, por reflektojnë kulturë, dije dhe vëllazërim si: “Fjala e Lirë”, “Albania News”, “Dielli”, “Illyria”, “Bota e Gruas shqiptare”, “Tribuna Shqiptare”, “Gazeta Kritika”, “Albanezul/Shqiptari”, “Rrënjët”, “Fjala Arbëreshe”, “Vatra Arbëreshe”, “Zemra Shqiptare”, “Voal”, “Dituria”, “Forumi Shqiptar” dhe disa media tjera të rëndësishme.

Propozim!

Të nderuar, miq, lexues dhe bashkëpunëtorë të mediave në emigracion, krijues dhe studiues, kritikë dhe analistë brenda dhe jashtë vendit! Bota nuk i ka heronjtë apo njerëzit e shquar dhe i krijon, kurse ne i kemi dhe i lëmë në harresë, ose i ngremë në piedestal pas vdekjes. Duke parë se antivlera në tërësi ka mbuluar vlerat reale, ku vlerësohen me fushata në bazë miqësie dhe partiake. Vlera nuk matet nga sasia, por nga cilësia e vlerave intelektuale që i shërbejnë kombit, shoqërisë dhe edukatës sonë. Mediat e sipërpërmendura që punojnë në emigracion nuk janë fluide, as abstrakte. Ato drejtohen nga stafe të formuara në bazë shoqërie dhe atdhetarie dhe po japin vlera maksimale. Jam e mendimit që intelektualët e shquar që veprojnë vullnetarisht në emigracion për njohjen e historisë, kulturës dhe vlerave kombëtare, të vlerësohen, në këtë vit me të cilin nis 100 vjetori i dytë i Pavarsisë. Po ju paraqes një kërkesë që intelektualët e shquar sipas listës dhe vlerave të secilit, t’i propozohet Ministrisë së Kulturës të vlerësohen gjatë këtij viti:

1. Fatmir Terziu, Botues dhe drejtor i revistës prestigjioze Akademia “Fjala e Lirë” dhe “Albania News”, si intelektual i shquar që e ka vendosur veten mes personaliteteve botërore në fushën e kritikës, kinematografisë, publicistikës, botimit dhe shkrimtar mjaftë i talentuar në disa gjini, i vlerësuar me disa çmime kombëtare dhe ndërkombëtare, që jeton dhe punon si Akademik në Londër, mendoj të vlerësohet me Urdhërin “Naim Frashëri” i Artë

2. Baki Ymeri, kryeredaktor i revistave “Shqiptari” dhe “Kosovoa”, poet, përkthyes dhe publicist, që me shumë kurajo, vullnet dhe dinjitet vazhdon punën e rilindësve të dikurshëm të Shoqërisë“Drita” në Bukuresht, i çmuar nga mbarë bota shqiptare, meriton një vlerësim të veçantë.

3. Dalip Greca, kr/redaktor i Gazetës “Dielli”, publicist, ShBA.

4. Gëzim Marku, drejtor i revistës “Zemra Shqiptare”, Angli

5. Ajet Nuro, drejtor i Tribuna Shqiptare, publicist, Kanada.

6. Ruben Avxhiu, drejtor i Gazetës “Illyria”, publicist, Sh.BA.

7. Kozeta Zylo, poete, publiciste, ka hapur shkollë shqipe dhe televizion shqip ShB.A.

8. Hasan Aliaj, publicist, drejtor i gazetës “Rrënjët”, Itali

9. Elida Buçpapaj,poete, publiciste dhe drejtuese e “Voal”, Zvicër

10.Sedulla Zendeli Daja, hartues i katër fjalorëve shqip-suedisht dhe suedisht-shqip, si dhe i një gramatike dhe fjalori për fëmijë, Suedi

11.Ermira Babamusta, botuese e gazetës “Prishtina News” (via Prishtinë-Londër-New York)

12.Vasil Qesari, gazetar i TV Francë, publicist dhe fotograf i talentuar

13. Sokol Demaku, botues i revistës “Dituria”në Suedi

P. S. Si individë me vlera të rralla publicistike në mbrojtje të çështjes kombëtare veçoj: Prof. Dr Eshref Ymeri, Dr. Vedat Shehu dhe Prof. Dr. Rasim Bebo.

 

ISH-PREFEKTURA E VLORËS –GODINA E VITIT 1919 ME VLERAT TË SPIKATURA ARKITEKTONIKE

by

Nga GËZIM LLOJDIA/
Godina e ish-prefekturës Vlorës ka një moshë 93 vjeçare. Sipas specialistëve  kjo godinë dallohet për vlerat të spikatura arkitektonike e ndërtimore. Përkarshi xhamisë “Muradie”,në të djathtë kur shkon drejt të Sheshit historik të Flamurit  të bie shpejt në sy kjo godinë karakteristike me arkitekturë të veçantë nga ndërtimet e viteve të fundit. E parestauruar nën peshën e  mbi 90 viteve jetë,godina thuajse kishte shkuar në limitin e fundit të ekzistencës së saj.Thuhet se Ugolini ne Vlore nuk dalloi ndonjë monument ne sipërfaqe përveç xhamisë se Muradies.Godina e ish-prefekturës së Vlorës është shpallur Monument Kulture i Kategorisë se Parë me vendim Nr. 654, datë, 09.11.2006.Në këtë listë u shpallën monumente kulture një sërë objektesh historike që ruante qyteti i Vlorës si : Ish-prefektura, ndërtesë e vitit 1919,banesë qytetare në lagjen “Hajro Cakërri” e shekullit XIX, ndërtuar me materiale të traditës gurë dhe dru. Shkolla “28 Nëntori” në vitet 1851-1908 ka shërbyer si mejtep. Në vitin 1908 u çel për herë të parë shkolla shqipe, sot vijon të shërbejë si shkollë 9-vjeçare. Ish-selia e Qeverisë Provizore të Vlorës në 1912, ndërtesë në lagjen “Hajro Cakërri”.Banka BKT,Muzeu historik,ish-galeria e Arteve në qyte,bashkia,sahati,kisha katolike,banesa të tjera të hershme karakteristike.Godina është një ndërtesë që i përket viteve 1919 me dy kate lartësi.
Në Vlorë foli prefekti – Labe (Dukat, Vlorë)
Në Vlorë foli prefekti O Vloro, Kanino (pas çdo vargu) Osman Haxhi Muhameti Të më mblidhenë mileti Se vjen Qemali nga deti
Pas largimit te Ibrahim Avdullahut si Kryekatundar u vendos qe administrimin e Vlorës ta merrte Osman Haxhiu ne emrin e prefektit. I biri i Miftiut te Vlorës Haxhi Muhametit dhe një nga familjet me te pasura te Vlorës. Shume aktiv qe ne fillim te shekullit, një nga mbështetësit kryesor te Ismail Qemalit. Me vone do te këtë një karriere te shkëlqyer, Kryetar i Komitetit “Mbrojtja Kombëtare” te Luftës se Vlorës, delegat ne Kongresin e Lushnjes, deputet ne parlamentin shqiptar.
sman Haxhiu –Armen–një nga mbështetësit e Ismail Qemalit, ish prefekt i Vlorës, një nga njerzit më të pasur në Vlorës, që e vuri pasurin e tij në shërbim të Atdheut. Kryetar i “Komitetit Mbrojtja Kombtare” Pas luftës deputet në Parlamentin e parë Shqiptar. Djali i tij Myhedin Haxhiu, Kryetarë i Bashkisë së Vlorës. Pas “çlirimit” u arratis jashtë shtetit së bashku me vëllanë e tij Galip Haxhiun.
Specialistë të IMK kanë bërë një përshkrimi arkitektonik dhe konstruktiv të kësaj godine e cila  ka vlera të thkeësuar ku thuhet se:Godina e Ish Prefekturës është ndërtuar rreth vitit 1919. Gjatë kësaj periudhe qyteti i Vlorës pati një zhvillim i cili pas caktimit të kufijve në vitin 1913 dhe ndërprerjes së rrugëve tradicionale të tregtisë u kthye në pikë e rëndësishme transite. Zhvillimi urbanistik dhe arkitektonik i kësaj periudhe  u kushtëzuan nga arritjet e periudhës pararendëse, nga kërkesat për të zgjeruar gamën e gjinive ndërtimore, si dhe nga zhvillimi i ri ekonomiko shoqëror. Ndërtimet e kohës, kërkonin eksperiencën e projektuesve të specializuar, si vendas ashtu dhe të huaj. Një nga rrymat veprimi i të cilës u ndje gjatë kësaj periudhe në vendin tonë ishte eklektizmi i cili mbizotëronte ende mbi qytetet e tjera të Ballkanit dhe Evropës. Manifestimet e para të kësaj arkitekture i ndeshim fillimisht në Angli, në shek. XVIII – XIX dhe në fillimet e shek. XX. Prirjet ndaj eklektizmit u shfaqën jo vetëm në disa ndërtime të projektuara nga inxhinierë të huaj, por edhe në ndërtimet e projektuara nga inxhinierë dhe arkitektë vendas. Manifestime të kësaj periudhe ishin kalimtare dhe nuk patën një shtrirje shumë të gjerë. Kjo arkitekturë u pasua me depërtimin e arkitekturës neo – klasike sidomos me ndërtimet e viteve 30’40’.Arkitektura e ndërtesës së ish Prefekturës është përfaqësuese e  arkitekturës me prirje eklektike dhe neoklasike. Ndërtesa të kësaj periudhe me elemente të ngjashëm arkitektonik në qytetin e Vlorës janë ndërtesat e Bashkisë, dhe Muzeut të Luftës.Suvatimi i jashtëm  shërben si një mjet shumë i përshtatshëm për  zbukurimin e godinës, i cili është, lehtësisht i zbatueshëm dhe krijon një shumëllojshmëri formash  e motive dekorative.  Një përpunim i tillë rit së tepërmi  plastikën dekorative të fasadave, dhe për të mënjanuar mbingarkesës janë  krijuar  plane të pastra  në katin përdhe të cilat ndihmojnë për daljen në pah të elementëve në reliev dhe bëjnë të efektshëm lojën dritë- hije.Kreu i dritares treshe  është  pjesa më e zbukuruar me kornizë, në formë vetullore sipër hapësirës së dritares. Në të dy skajet dalin pilastra me  kapitele të dekoruar. Elementët e aplikuar janë motive të ndërlikuara, si lule, stilizime gjethesh, imitime, të dentikulave (dhëmbëzave) antike. Vendosja kornizave dekorative  në reliev, poshtë hapësirës së dritares duke krijuar breza  horizontalë thyejnë shtrirjen vertikale të  fasadave.  Element i fuqishëm i përpunimit dekorativ  është streha  nën çati, me bishta të gdhendur, (testekë),  cila  vjen si përpjekjet për futjen e frymës kombëtare me stilizimin e elementeve të huazuar nga arkitektura popullore. Elementët dekorativ parapërgatiteshin  gjatë ndërtimit të muraturës, bëhej mbushja me suva dhe më pas  duke kaluar shabllonët mbi to u jepej  elementëve forma e profile sipas dëshirës. Zgjidhja planimetrike është mjaft e goditur, falë një grupimi të qartë funksional.Lidhur me përshkrimin e    konstruktiv të   objektit specialistja e IMK shkruan:Teknika e ndërtimit të kësaj godinë në raport me ndërtimet e mëparshme, pati jo vetëm një rritje cilësore, për sa i përket teknologjisë, por dhe një pasurim të strukturave konstruktive. Karakteristike e kësaj periudhe është suvatimi i jashtëm i ndërtesës përdorimi i brezave antisizmik, përdorimi  i tjegullave marselieze, përdorimi i muraturës tërësisht me tulla si i mureve mbajtëse ashtu dhe i mureve ndarëse. Përdorimi i tullave  krijoj një fushë të gjerë të  zbatimit të elementëve  dekorativ në suva. Themelet e godinës janë të ndërtuar me gurë të lidhura me llaç. E gjithë muratura si muret mbajtës ashtu edhe ato ndarëse janë ndërtuar me tulla, me material lidhës llaç gëlqere me çimento, (llaç bastard). Çatia është me konstruksion druri, mbuluar me tjegulla marseljeze.  Deri në vitin 1944 godina ka shërbyer si administrate lokale, ndërsa pas viteve 50’ si banese banimi kolektive. Edhe pse është në gjendje risku ndërtesës nuk i është kryer  asnjëherë rikonstruksion, por mirëmbajtje rutinë.Ndërtesa e ish Prefekturës paraqitet përgjithësisht në gjendje të mirë statike, me problematika të shumta të mirëmbajtjes dhe kujdesit që duhet të tregohet për një monument me vlera të spikatura.
 UNDP është pjesëmarrëse në këtë projekt përmirësimi shkruan në relacionin e saj:Projekti me titull “Rivendosja e Ish Prefektura Vlorë” ka për qëllim për të rivendosur një nga ndërtesat e bukura historike në Vlorë.Aktiviteti i planifikuar për të përmbushur restaurimin përbëhet nga ndërhyrjes në rivendosjen e fasadave dhe çatisë dhe disa përmirësime të tjera. Grupi i synuar është direkt përfituese e zbatimit të këtij projekti nuk është vetëm qendra e Vlorës në aspektin urbanistik, por edhe familjet që jetojnë brenda saj gjithashtu.
Ky institucion PNUD mbështet aspiratat e Shqipërisë drejt integrimit në Bashkimin Evropian dhe kontribuon në përpjekjet kombëtare për të arritur Objektivat e Zhvillimit të Mijëvjeçarit (OZHM). PNUD përgjigjet prioriteteve kombëtare nëpërmjet qasjes ndaj zhvillimit njerëzor).ka realizuar një sërë projektesh në qarkun e Vlorësë midis të cilave në vitet e fundit janë të shënuarapunimet që janë kryer në këto site:
Restaurimi i “Kullat e Aliut e Dervish”, Dukat, Vlore. Restaurimi i. “Rruga hebre”, Vlore. Restaurimi i qendrës së vjetër Tragjas. Restaurimi i kishës “Shen Spiridhonit” etj.

FLAS ME NJË PROFESOR-PSIKOLOG

by

Zeqir Lushaj: Intervistë ekskluzive me Prof. Kolë Tahirin/

– Përcillini 5.550 fjalë, në 30 përgjigje të dhëna nga Prof. as. Dr. KOLË TAHIRI, gjatë një interviste të gjërë me redaktorin e Kulturës së ZSh-së, Zeqir Lushaj –

Hyrje: – Një burr i mençëm atje në Malësi, kur njerëzit i drejtoheshin: -A po më kallxon diçka o Filani, përgjigjej: -Po, në ditësh me m’dvetë! Më dukej si çudi kjo shprehje, por Ai-Plaku paska patur fort të drejtë… Nuk është kollaj as me ba pyetje, pra, me dvetë. E sidomos një prof. dr. të shkencave psikologjike! Por, unë marr kurajo se e kam mik! –

I. Jeta epike në Nikaj-Mërtur dhe Kolë Tahiri.

1. – A jeni i kënaqur profesor Kola:- Nga student në kryeqytetin e Lindjes, Moskë…, tani pensionist në kryeqytetin e Perëndimit, në Bruksel?

Pergjigje: – Po! Pa dyshim, jam fort i kënaqur. Por, përpara Moskës dhe Brukselit, ndjehem krenar se, që nga klasa e parë fillore e në vazhdim, në Shkoder, si bursist, mora shkollimin , kulturen qytetare, formimin shkencor dhe u pergatita per sfidat e mëvonëshme. Pasatj, në Moskë u diplomova per shkencat psikologjike dhe i sherbeva per më se gjysëm-shekulli arsimit dhe shkollës shqipe. Mirënjohje, atdheut tim dhe atyre njerëzve të mirë, të cilët më ndihmuan per realizimin e ëndërrave.

Në kryeqytetin e BE, vazhdoj punën studimore dhe botuese. Mbretëria demokratike e Belgjikës, familjarisht më garantoi të sotmen dhe të ardhmen. I jemi mirënjohës. Gjatë jetës, shpeshherë më është kujtuar shprehja popullore: “ Kur shkulet guri nga mali/, nuk e mban fusha as vatani! “ – Ky, paska qenë edhe fati im…

2. Duke harruar per një çast metropolet e mëdha të Europës, si e përkujtoni fëmijërinë kur kullosje qingjat në Kore të Mërturit? Deri ku guxonte andrra juaj aso kohe?

Pergjigje: – Ah!, fëmijëria, kurora më e bukur e jetës së njeriut. Cilit nuk i drithërohet zemra kur e kujton?! Fatkeqësisht, fëmijëria ime ka qenë e ngarkuar, plus varfërisë edhe me peshen e emocioneve e frigën e luftës. Jeta baritore, bjeshka, njerëzit, varfëria proverbiale, perjetimet e thella, patën lënë në vetëdijen time gjurmë të pa-harruara per tërë jetën…Ëndëra ime e viteve të fëmijërisë ka qenë: – të vazhdoja shkollën, të vazhdoja mësimet.

3. A të ka marrë malli të freskohesh në gurrën e “Hasan Gashit”, nën Qafë-Kolç, apo të mahitesh me ndonjë çobaneshë nën hije të ahut?

Pergjigje: – Shumë! Sa më s’bën. Nuk i shpreh dot me fjalë ato emocione, atë mall e dashuri që ndiej pikërisht per ato vende: per vërrinin, per bjeshkën, pyjet, krojet, rudinat, çetat, ru-pat, thepat, shtigjet, bagëtinë, çobanët e çobaneshat, njerëzit e gjithëçka tjetër të atyre mje-diseve që per mua mbeten përrallore. Sa më larg vendit tënd dhe per sa më shumë kohë që të shkëputesh, aq më teper të zhuritë malli per çdo gjë që lidhet me vendlindjen. Çobaneshat, në bjeshken tonë kan qenë të respektuara, motra të vërteta. Në ato vite, ne, adoleshentët dëgjonim me kënaqësi kur më të rriturit i këndonim“dashnores” se imagjinuar, duke iu drejtuar: “Moj e mira, vetull-hollë!”, “ Moj e mira, në ato çeta!”, “Moj e bukura, në mriz të dhenet!” Perdoreshin me emocion epitete prekëse, shumë njerëzore…

4. A mendon, se ke shprehur vetveten në librin, rreth 400 faqe që i keni kushtue babait tuaj të nderuar Tahir Sheremetit? Cili keni qenë më i mençëm: Tahiri analfabet, apo Kola prof. dr. i psikologjisë?

Pergjigje: – Në atë liber të nisur thjeshtë per mahi, por që më vonë u bë itimend (i vertetë) kam shprehur shumëçka. Libri është i Atij, (pra i babës), unë vetem kam bërë konceptimin, kam hedhur materialin, grupuar e evidentuar mesazhet që percjellin. Krenohem, që humori i tij gjurmëlënës ka qenë i pelqyer nga bashkëkohësit dhe vazhdon të kujtohet. Kan qenë krenari per mua vlerësimet e bëra per këtë botim nga poetet dhe shkrimtarët e mirënjohur, si Anton Papleka, Hamit Alia, publicisti Marash Mehilli etj.. Mbi të gjitha është një liber kujtesë. Ai u thotë lexuesve: – Kurrë më, mos lejoni që të ndalohet fjala, të vritet fjala. Se fjala i ka me vete LIRITË ! Është rasti të ju falënderoj edhe Ju e revisten tuaj ZemraShqiptare që i keni dhënë goxha vend këtij botimi. Per krahasimin e mençurisë më erdhi ne mendje rasti i atij malësorit të urtë të cilin kur e pyeten djemët e vet (njëri merrej me punët bujqesore, ndersa tjetri me ato blegtorale), se cili prej tyre ishte “më i mençur” dhe“kishte burreri” më shumë, iu pat pergjigjur: “Per punët e bujqësisë, – i tha të madhit,- je ti më i mençur”, e “per punët e blegtorisë, – iu kthye tjeterit,-je ti më i zoti e më i mënçur”, per burrenine tuaj flasin të tjerët (katundi).

5. Si pjegohet nga Ju, si psikolog që jeta aq e varfer dhe e zorshme në malet tona na ka hyrë kaq thellë në shpirt sa, as që mund të shkulet dot?

Pergjigje: – Shkaqet kanë të bëjnë me tezën e psikologjisë së moshave. Vitet e para (Frojdi thotë, 5 vitet e para) të jetës së njeriut lënë vulë, gjurmë ta pashlyera per tërë jetën. Në moshen 80 vjeçare, Leon Tolstoi pat thënë: “Kam mesuar më shumë, nga lindja deri në moshen 5 vjeçare, se sa ne vitet e tjera të jetës”. Një Papë i Vatikanit ka thënë: “M’i jepni femijët e Botes, nga lindja deri në moshën 5 vjeçare dhe tërë Botën do t’a bej katolike!”. Truri, në rritje e sipër i ngjan sfungjerit, i cili thithë çdo gjë që i jepet në shqisa e rroket nga perceptimi direkt i shoqeruar me emocione e ndjenja delikate, gjurmëlënëse. Të dhenat “ma-gazinohen”, per t’u ruajtur, në forme gjurmësh, mbresash, imazhesh dhe perdorur sipas nevojes. Jeta e zorshme, varferia, mjerimi dhe perpjekjet per t’i perballuar ato, perjetohen thellë emocionalisht, brumosen në vetëdijen e atij që i provon, nuk shkulen tërë jeten. Niçe thekson, se “ Vetem vuajtja fal urtësi” dhe se “Dhëmbja e urtëson njeriun”. Ato, lënë gjurmë në jetë, më tepër se pasuria dhe jeta e dhënë pas qejfeve. Per me tepër, këtu implikohet edhe bota e se Pavetedijeshmes Kolektive, e quajtur nga Karl Gustav Jungu “Arketipi Kolektiv”, i trasheguar e percjellur në shekuj, ngjizur brez-pas-brezi, i cili shfaqet në forma nga më të larmishmet në jetë e krijimtari. Kam pershtypjen se edhe jeta e të dy protogonisteve të kësaj interviste, pra e imja dhe e jotja Zeqir, “çon ujë në këtë mulli…!”.

II. Bota e librave dhe ndergjegj-ja individuale.

1. Kur e ke kuptuar se magjia e librave të ka bërë per vete?

Pergjigje: – E kam ndjerë konkretisht se “magjia e librit” më ka rrembyer perjetesisht, si-domos atë vit, kur varferia me shkeputi per gati dy vjet nga librat. Libri më mungonte tme-rresisht. Në këtë situatë, në ajrin e fresket të bjeshkës, me bagëti, një si rreze drite “hyjno-re”, per shpirtin e mendje time u bë leximi dhe mësimi permendësh i disa prej këngëve të Lahutës së Malsisë, të cilat u vulosen perjetësisht në kujtesen e shpirtin tim të njomë…Falë sakrificave të nënës sime të ndjerë, Sube Alieja (Hasaj), e cila më dhuroi jeten dhe me shumë mundime më dha shkollen u ktheva në Shkoder, rifillova mësimet. Kurdoherë i kujtoj me respekt e mirënjojhje ata qe krahas nënës sime më kanë dhënë perkrahjen e pare, si Nikë Zogu (Pjetërnikaj), Ukë Hamza (Kuka), ish mësues në Shëngjergj, Dedë Zefi (Hasaj) dhe per zgjedhjen e deges, Evrinomi Panda, ish profesoresha e psikologjisë në shkollë të mesme.
Që ateherë e deri më sot nuk iu ndava shkollës dhe librin nuk e lëshova nga duart.
Në shekullin e XX-të, jeta pa librin nuk kishte kuptim, ashtu siç nuk ka sot pa internetin. Libri per ata që dinë të “lexojne” kur-doherë ushtron ndikim të pazëvendësueshëm në formimin e ndergjegjes së njeriut dhe besoj, se kështu do të vazhdojë edhe per shumë kohë.

2. Ku je ndie më rehat në profesion: pedagog, studjues, historian apo si publicist?

Pergjigje: – E kam ndier vehten mirë në secilin prej këtyre pozicioneve, por më mirë, ose siç thuhet, jam ndier në “karrigen” time: si pedagog në universitet afro dy dhjetëvjeçar. Sinqerisht i jam permbajtur porosise së Niçes : “Një filozof per të qenë i respektuar duhet të predikojë nëpërmjet të shembullit të vet”. Po në ç’masë e kam arritur këtë? …Ua kam lënë fjalën ish studentëve të mi dhe në vleresimet e tyre të shumta ndjehem shumë mire. Mendoj se siç ka të drejtë çdo veteran ta zbukuroje gjoksin e vet me medaljonet që ka marrë në jetë ashtu edhe arsimtari gjen kënaqësinë kur ish nxenesit e vet e kujtojnë me dashuri.Si studjues dhe historian i arsimit edhe kjo “karrige” per më se një çerek shekulli më ka dhënë dhe vazhdon të më jap kënaqësi. Me publicistikë të mirefilltë nuk jam marrë por kam propoganduar të dhënat e shkencave psikologjike e pedagogjike per gjatë më se 50 viteve, në mbi 10 revista e buletine shkencore dhe mbi 15 organe shtypi të kohës.

3. Pa e politizuar problemin, në ç’farë raporti e shihni traditen arsimore të Lindjes me at’ të Perëndimit dhe ç’ka mendon per këtë raport?

Pergjigje:- Tradita Lindore jepte informacion duke vene theksin në formimin mendor, në kujtesen mekanike, në të menduarit statik, shabllon. Por, ajo nuk i pergatiste nxënësit dhe, as sot e kesaj dite nuk i pergatite si duhet per jetën, per praktiken. Perfytyroni që një student i inxhinierisë elektrike studjonte per 5 vite me radhe formula matematike e merrke diplomën perkatese pa qënë një herë në një kabinë elektrike, pa zotëruar as profesionin e elektriçistit! Mbivleresimi i formimit mendor, shpinte në njëanshmeri të ndjeshme, per të cilen një filozof shprehej se : “Marksi është pa zemër”, ndersa “ Frojdi pa tru”. Këto disproporcione shpinin në mangesi të ndjeshme në formimin artistik, muzikor, estetik, kulturor, human, pra shpirtëror të nxënësve. Mjaft i dukshëm po shfaqet ky boshllek, (në mungesë të shkollimit të rregullt të brezit të ri) edhe gjatë periudhës së tranzicionit. Ecuria jonë “shqiptare”është shquar per kalime ekstreme nga njëra traditë tek tjetra. Por dua të shtoj se gjatë tërë historisë së shkollës sonë perkushtimi atdhetar e profesional i mësuesve shqiptare ka qenë i admirueshëm. Pjesa më madhe e tyre, sipas traditës së normalistëve të Elbasanit janë shquar edhe per mjeshtri metodike të spikatur. Këto dhe arsimdashja e shqiptarëve e kanë mbajtur gjallë shkollën shqipe.

4. A të jep mend shkolla? …A kishe menduar ndonjëherë se diplomat e universitetit si dhe titujt shkencor do të shit-bliheshin në sheshin Skenderbej?!

Pergjigje: – Ekziston një raport midis asaj që njeriut i jepet nga natyra kur lind e asaj që fitohet në shkollë. Shpesh keqkuptohen dy koncepte që lidhen me shkollen: “Jep mend” dhe “ Zhvillon mendjen”që janë të ndryshme. Pra, po të shprehem me thjeshtë: “të jep”, në rast se di t’i perdoresh, po nuk dite, po nuk pate, mos i bjer në “qafë” shkollës. Shkolla, në kuptimin empirik nuk jep mend, po zhvillon mendjen e nxënësit, nxitë të menduarit, disiplinon e kulturon atë, aktivizon aftesite potenciale qe dremisin, njohurit ua pershtatë veçorive të moshës duke mprehur e shkath-tësuar mendjen, logjiken, aftesitë njohëse etj. Shitblerja e diplomave në sheshin Skenderbej është “risi” e pa ndeshur më parë në historinë e arsimit dhe shkollës botrore, “risi” që do të mbetet pikë referimi si “Epoka kur shiteshin e bliheshin diplomat në pazar!” Pot’i shtojmë kësaj tërë frymën e korrupsionit shtetror na mbetet vetem që të“vajtojmë me ligje”. Blerja e diplomave nga polikanë, deputetë, biznesmenë etj. fuqizon lidhjen ”politikë-karrige”.

5. Të njohim shkurtimisht lexuesit me botimet tuaja dhe planet per të ardhshmen? Pergjigje: – Kam nisur të botoj në shtyp që nga viti 1965, në Institutin e Studimeve Peda-gogjike në Tiranë. (Koinçidencë interesante: kjo intervistë shenon 50-jetorin e botimit në gazeten “Mesuesi” të shkrimit tim të parë: “Mendime per tekstin e psikologjisë”). Veprimtaria ime botuese shtrihet në disa fusha: 1. Probleme psikologjike e pedagogjike të shkollës fillore: Të dhenat e ketij eksperimentit sherbyen si baze per aprovimin, në vitin 1971 të Ligjit: “Mbi zbritjen e moshes se pranimit te femijeve në shkollë, nga 7 në 6 vjeç, ne Republiken Popullore të Shqiperisë”. Ndjekja per vite me radhe e ketij eksperimenti me ka sherbyer si mbeshtetje per hartimin e disertacionit per graden shkencore “Kandidat i shkencave” e cila më vonë u konvertua në “Doktor i shkencave pedagogjike”.

2. Studime e botime per psikologjine e moshave të vogla.

3. Tekste dhe libra shkollore psikologjike: Veçohen: Librat: “Psikologjia”per shkollat e mesme që pergatisnin mësues per shkollat fillore dhe edukatoret e kopshteve. Këto tri libra shkollore janë perdorur në të gjitha shkollat pedagogjike të vendit si të vetmet tekste psikologjie per me se 25 vite me radhë. “Psikologjia e pergjitheshme”, per te gjitha deget e mesuesise te Universitetit te Tiranës dhe per Institutet e Larta Pedagogjike të rretheve.“Psikologjia” per Institutin e Kultures Fizike “Vojo Kushi. “Psikologjia moshore”, per kursin 1-vjeçar, pasuniversitar të pedagogjisë e psikologjisë, (gjithsej 6 libra mesimore) ku kam qene hartues i programeve të tyre, autor i një pjese të konsiderueshme kapitujsh (5 e deri 7) dhe redaktor i tyre. Ato janë perdorur nga studentet e Universitetit dhe të shkollave të tjera të larta, si të vetmet tekste psikologjie per më se 15 vite me radhë.

4. Çeshtje të historisë së arsimit dhe shkollës shqipe: Nga historia e SHSHMP në Belgjikë, (liber në doreshkrim, në formë kujtimesh).

5. Probleme psiko-pedagogjike të arsimit të lartë. Veçori psikologjike të punes mesi-more në shkollen e larte, psikologjia e moshes studentore, kualifikimi psiko-pedagogjik i profesoratit.

6.Botime memorialistike : Kujtime per vendlindjen, siç është libri “ Tahir Sheremeti-mahi-tet me njerëzit e kohen (Tiranë, 2009), kujtime per LDB, në krahinën e Nikaj-Mërturit, etj. Gjithashtu, kam botuar shkrime, kumtesa, studime etj. në revista e në organet e shtypit në Tiranë, Prishtinë, Bruksel, Zvcër, Nju Jork, në internet, si edhe në “ZemraShqiptare” e “ShqipëriEtnike” etj. por, edhe në gazetat rajonale si, “Dukagjini”, Nikaj-Mërturi”etj. Krahas botimeve kam perkthyer librat: “Historia e Mafies” dhe“Psikologjia e seksualitetit” e Frojdit të cilat kan parë driten e botimit. Perkthimin e librit të autorit amerikan Paoul Bregg, “Sekrete e jetegjatësise”, akoma e kam në dorëshkrim. Në projekt-plane, kam synime e deshira per të shkruar per traditen popullore në edukatë, shenime etno-psikologjike, figura mësuesish, kujtime nga jeta ime etj. (Per këto të fundit, vajza ime Valbona e cila me ndihmon në veprimtarinë time botuese thotë se, -ato do t’u duhen nipave e mbesave që të mos harrojnë origjinen dhe“udhëtimin” e gjyshit per të arritur deri në Bruksel). Këto “ëndërr-projekte”,me ngjajnë me ato “vepra” të cilave shtetarët tanë ua presin shiritat e fillimit të punimeve, po se kur do të përfundojnë ato, një Zoti e di…!

III. Shkencëtari dhe rendimenti në punën krijuese.

1. Ç’farë raporti ka tek Ju, puna studimore me atë krijuese dhe kush të tërheq më shumë, hulumtimi apo interpretimi?

Pergjigje: – Po bëhen mbi 25 vite që jam angazhuar në hulumtime e grumbullime materia-lesh të cilat perbejnë themelin e punës krijuese. Keshtu, mbi bazen e hulumtimeve të cilat zene shumë me teper kohë hidhesh në punen krijuese. Në të njëten kohë, kjo mbetet nevojë e detyrë e perherëshme si punë e dyfishtë, paralele, ku fitojnë epersi herë njera anë e herë tjetra. Më tepër me sjellin kënaqësi: interpretimi, nxjerrja e perfundimeve.

2. Nga anon kohë-puna për Ju, shtëpi-bibliotekë apo arshiva?

Pergjigje: – Në kohë-punën time gjatë viteve të qendrimit në Institutin e Studimeve Pedago-gjike në Tiranë vendin qendror e kan zënë arkivi dhe biblioteka. Ndersa, gjatë dy dhjete-vjeçareve të punës në Universitet kohë-puna ime është zënë nga mesimdhenia në fakultete. Pas daljes në pension , kam qenë i detyruar te “gozhdohem” në studion time.

3. – Jeni dhënë shumë mbas Fishtës dhe Konicës… Ç’farë presim të re?

Pergjigje:- Po! P.sh., nga njohja e afërt me revisten prestiçioze“Albania” të Konicës, botuar në Bruksel e në Londer, pikerisht 115 vite më parë, më rezulton, se ajo është një enciklo-pedi e vertetë e botës shqiptare, ende e pa arritur në shtypin shqiptar. Botimi i permble-dhjes së numrave të reviste “Albania”, do t’i bente nderë kultures kombëtare.Veprat e Koni-ces e Fishtes paraqesin interes aktual per çeshtjen shqiptare. I ka ikur koha qendrimit diskri-minues ndaj ketyre rilindesve të medhenj. Do të vazhdoj gjurmimin ne veprat e ketyre dy autoreve në kendveshtrimin etno-psikologjik. Në to pasqyrohet thellë bota shpirtërore e shqiptareve të kohës. ZemraShqiptare më ka mbeshtetur dhe ju falënderoj sinqerisht.

4. Emigracioni dhe kultura shqiptare në optiken e një psikologu?

Pergjigje: – Në raportin midis integrim-asimilimit nga njera anë dhe identitetit etnik e kulturor shqiptar shtrohet problemi që secili emigrant të ndjehet krenar per vendlindjen dhe kulturen shqiptare, e kjo, jo propogande por një e vertetë e pamohueshme. Per raportin integrim dhe identitet etnik e gjuhësor, egzistojne moskuptime e paqartësi te cilat bien në kundershtim me ligjet, konventat dhe normat ndërkombëtare. Këto të fundit e lejojne dhe e kerkojnë zhvillimin etno-kulturore të etnive të ndryshme, si kusht per zhvillimin dhe pasurimin e kulturës botërore. Njëkohësisht është vertetuar se gjuha dhe kultura kombëtare nuk behen pengesë per integrimin në asnjë shtet të botës…Ne kemi të drejtë legjitime të krenohemi me origjinën tonë, historinë tonë, personalitetet shqiptare që i kemi dhënë dhe vazhdojmë t’i japim njerëzimit. A nuk kemi të drejtë të krenohemi me lashtësinë e forcën shprehëse të gjuhës shqipe, me atdheun tonë, natyren, klimen, detin, njeriun tonë energjik shqiptar, me poziten gjeografike etj., me genin shqiptar i cili i ka rezistuar asimilimit në shekuj. Me sa duket, kështu do të jetë edhe në të ardhmen. …Konica i madh tregonte se një herë kur po perpiqej t’i shpjegonte një lordi anglez diçka per cilesitë e shqiptarve, ai e nderpret e i thotë: “Nuk është nevoja të lodhesh, per t’i folur askujt per bashkatdhetaret e tu; mjafton që t’i prezantohesh se -ti je shqiptar!”.

5. – Si paskemi bërë deri sot pa Internetin?!

Pergjigje: – Kemi qenë si huti në errësirë. Përfytyrim të saktë per mungesën e internetit na japin fshatrat e sotme shqiptare, të braktisura barbarisht. Pa internetin, e ardhmja nuk imagjinohet dot ! Le ta gëzojnë brezat e sotëm dhe ata që do të vijnë!

IV. Prof dr Kolë Tahiri… dhe jeta politike.

1. Një shkencëtar, a mund ta ketë përparësi edhe politikën?

Pergjigje: – Po, per njëfarë kohe. Dhe kete kalim t’a bëjë, sidomos në momente kyç, në kthesa historike. Pretendimi per t’i bërë të dyja njekohesisht nuk është fort rezultativ. Unë e provova një kalim të tille por shpejt u ktheva tek profesioni im i mësimdhënies dhe shkenca. E quaj fat të mirë që gjatë tërë jetës nuk bëra pjesë në asnjë parti politike. Pata zgjedhur që në fillim “partinë” e mësuesve atdhetarë.

2. Ke qenë kandidat per deputet i Partisë Demokratike në fillim të viteve ’90, (dhe unë personalisht të kam mbështertur, bile nga faqet e “Zerit të popullit”, që at’here nuk ish edhe shumë e lehtë). A e mërziti lufta politike psikologun Kolë?

Pergjigje: – Lufta politike e at’herëshme, mua si qytetar dhe si psikolog më pat merzitur shumë. Demokracia në vendlindjen time Tropojë erdhi, por mjerisht me shumë dhimbje e fatekeqësi të pamerituara. Kjo më zhgënjeu e më pezmatoi. Ndaj u largova jo vetem nga politika, por edhe nga vendlindja. Politika e sotme, me streson dhe më çuditë. Politikanet tanë ende nuk arrijnë që mbi interesat e ngushta vetiake e partiake, të venë interesat kombëtare. Në situata të tilla, Konica u drejtohej shqiptarve: “Të vimë në ment!” Per perkrahjen tuaj të at’herëshme, trimërore e fisnike, i bazuar në theniën: “Me mirë vonë, se kurrë!” me mbeti ky falënderim publik. Një mbeshtetje të tillë, aq më teper në organin qendror të diktaturës mund t’a bente vetem një njeri me origjinë e formim të fisëm e me “fije burrërie”. Mirënjohje, i dashur mik i ditëve të vështira! Mirënjohjen time me gjithë zemër, të sinqertë e shpalosi në një organ mbarëkombetar siç është “Zemra Shqiptare”.

3. Jeni nder të rrallët ish-kuadro të asaj kohe që keni bërë autokrtikë me shkrim përpara fshatarëve të zonës Nikaj-Mërtur për propoganden që ju ke bërë në kohën e kolektivizmit. Pse aq e thellë ajo autokritikë, sikur ishe porositë nga vet Jezuesi?!

Pergjigje: – Kam bërë autokritikë nga që e kam ndjerë. Kam reflektuar per ato që pata “pro-poganduar” dhe per faktin se i “doli kallaji”propogandes së at’hershm. Daja im, Mark Ze-nuni i Hasajve (Curraj Poshtëm), ditën që “vullnetarisht” dorëzoi pasurinë e grumbulluar prej disa brezave, pat thënë: “Mbas sodit, mos pyetni ma per mua, per të gjallë !” Me këtë brengë në shpirt, në varfëri legjendare e mbylli jeten ashtu si gati krejt bashkë-fshatarët e tij. Ajo autokritikë si para Jezusit, siç e percaktove ti Zeqir, pat ardhur nga njohja e thellë e gjendjes së atyre njerëzve, e kthimit të tyre në skllevër në tokën e vet. Mund të konsiderohet ajo autokritikë vazhdimësi e figurës së intelektualit i cili reflekton, i kupton gabimet, pendohet per to dhe kërkon publikisht ndjesë duke lehtësuar edhe shpirtin e tij.

4 . Nikaj-Mërturi, janë zonë tipike që nuk e kan dashur Komunizmin dhe janë ngritur me armë në luftë kundër tij. Sot, janë ndër njerzitë që e “shajnë” më pak at’ kohë! Burrëria juaj, apo diçka më shumë?

Pergjigje: – Pyetje interesante! Brezi i kaluar i nikaj-mërturasve, vertetë nuk e pat pranuar e as perkrahur komunizmin sepse ai u lidh me sllavët, serbët e rusët. Mbase, në raste të veçanta ka ndikuar edhe një grimë “burrërie” malësore, tradicionale, sipas së ciles, i vdekuri rrespektohet, i ruhet “fytyra”, nuk i mirret arma etj.. . Ka ndikuar edhe mentaliteti i krahinës, sipas të cilit “sharja nuk është burrëri”. Sharja flet per dobësi, prandaj shan më shumë i dobëti, i ligu.Ndërsa, sipas po këtij mentaliteti burri nuk shan, po, në rast se e meriton dhe i krijohet mundesia ai “të vret, ose të falë”. Dhe, po të fali nuk mirret ma me ty. Kam pershtypjen se këto janë shfaqje fisnikërie të vertetë ku nuk duhet të abuzohet. Ne shqiptaret po t’i denonin sinqerisht krimet e komunizmit do t’a kishim me të lehtë, do të kishim më të drejte të udhehiqeshim në teori dhe në praktikë nga urtësia e Nenë Terezës, per të perqafuar dashurinë njerëzore dhe mësimet e Martin Luter Kingut, i cili predikonte perpara botës zezake amerikane: “Errësira nuk mund ta debojë errësiren; vetëm drita mund t’a bëjë këtë. Urrejtja nuk mund të dëbojë urrejtjen; vetem dashuria mund t’a bëjë këtë!”. Historia 100 vjeçare e shtetit shqipter njeh dy burra të cilët të udhëhequr nga parime të larta u vunë në krye të shqiptarëve dhe arriten të krijojnë dy shtetet e sotme të shqitarëve: Ismail Qemali dhe Ibrahim Rugova.

5. Pa dashur të ju vë në pozitë të veshtirë, por kur flas me një profesor doktor, me një psikolog si Ju, guxoj të ju pyes:-Jeni në dhomën e fshehtë të qendrës së votimit. Keni përpara dy kuti ku shkruhet: AHMET ZOGU dhe ENVER HOXHA. Per cilin voton Kolë Tahiri?… (Kujdes, kutinë e gabuar … ha-ha-ha!)

Pergjigje: – Në rastin kokret, Kolë Tahiri nuk ka ndonjë preferencë per asnjërin prej perso-nazheve të mësipërme, si individ privat as si karaktere të veçanta. Kur behet fjalë per institucionet, kohën që secili prej tyre ka perfaqesuar, per vepren që kanë lene pas, puna ndryshon dukshem. Po të veshtrohet sot harta e Europes, del në pah dallimi dhe niveli i jetes midis vendeve me sistem qeverisës mbreteror dhe atij diktatorial. Dhe në fund i dashur: -që të mos ngatërroja “kutinë e gabuar…”, u largova nga Shqiperia. Po t’a them si dashamirë e si mik që të kam se : -Vota në demokraci është e fshehtë, per rrjedhojë, as “në besë të burrave”, nuk t’a them dot!

V. Pesë pyetje, gati-gati, si intimitete

1. Puna intensive e një studiuesi, a mos i hyn në pjesë më tepër se duhet jetës familjare?.

Pergjigje:- Po! Tmerrësisht shumë, padrejtesisht dhe nga pakkush e vleresuar. Bashkeshortet e shkencetareve, shkrimtareve e krijuesve të ndryshem janë heroina. Një pjesë e mirë e meri-tave të mia, shkencore e botuese, në rast se mund të quhen të tilla, i takojnë bashkëshortes sime, Ollga. Me keqardhje, kjo gjendje vazhdon edhe sot e kësaj dite ndonëse, vazhdimisht bëj autokritikë. Po bashkëshortja tolerante, me mirëkupton, me krijon kushtet e më jep kohen në dispozicion per punë e botime. Mbetem borxheli dhe mirënjohës. Lapidarë, bashkë-shorteve të krijuesve kudo që ato janë.

2. A të dhemb zemra per Nikaj-Merturin që ka mbetur gati shkret?!

Pergjigje: – Edhe Po, edhe Jo! Po! Më dhemb zemra fort, sepse gjithçka u braktis “partizançe”. Levizja masive erdhi si protestë ndaj mungeses së lirisë të ketyre banorëve gjatë “natës” diktatoriale per të levizur lirëshëm nga një vend në tjetrin. Në këtë situatë vepruan edhe forca të pavetedijeshme, destruktive, të dala jashtë çdo kontrolli. Jo! Nuk më dhemb zemra per atë që ndodhi, sepese banoret e asaj krahine, me fare pak tokë bujqësore prodhuese e me lindshmeri të lartë, kanë qenë të gozhduar në ata shkrepa si Krishti. Një largim i planifikuar, me ligje e rregulla të menduara mirë, një largim gradual, ka qenë berë prej kohësh domosdoshmeri historike.

…Ajo krahinë nuk e meriton të mbetet bosh! Në ato bjeshkë të shendetëshme e të bukura do të kthehen njerëzit, me shpejt seç mund të mendohet tanipertani. Atje do te lulëzojnë turizmi malor, sportet verore e dimërore, kerkimet arkeologjike (disa kisha paraturke), speloelogët (eksplorues ) e shpellave të panumerta e me shumë legjenda, e sidomos, stili i njohur i“Verimit familjar në bjeshkë”, një mënyrë jetese e harruar në vitet e monizmit etj.

3. Kush të vjen më tepër në ëndërra, kush ringjallet me shpesh në trurin tend djaloshar; bjeshkët e vendlindjes, apo ndonjë bjonde moskovite e kohës studenteske?!

Pergjigje: – Më tepër me shfaqen në ëndërra bjeshkët e Vendlindjes me njerezit e saj të varfer por të ndershem, të sinqertë, të drejtë që betoheshin: “Pasha të drejtën e Zotit!”, “ Pasha Kishen e Deçanit”, “ Pasha buken që na mban gjallë!”…

Per afro një gjysem shekulli me bashkestudentet e brezit tim e kemi patur të ndaluar rrebtesisht të kujtonim, të zinim në gojë vendin e bjondinave, jeten atje dhe ato vet. Gjithëçka u ndaluar me dhunë nga çensura dhe autoçensura: korrespondenca, telefonatat, librat, pllakat e gramafonit, albumet, fletoret me shenimet të atye viteve, letrat e shkëmbyera më parë, gjithçka e dukshme dhe e padukshme, shpirterore e materiale, gjithëçka duhej zhdukur, duhej fshirë nga truri. Qenë ndaluar edhe ëndërrat e gjumit…!Terrori dhe frika kishin depertuar deri në katakombet e së pavetëdijëshmesdhe “frenonin” edhe… ëndërrat e gjumit. Ky ka qenë realiteti i jetuar nga studentet e asaj kohe, pra edhe nga unë.

4. Kush len më shumë gjurmë në jetë: vuajtjet e përplasjet, apo pasuria e rehatia?

Pergjigje: – Filozofi i madh Niçe thekson: “ Vuajtjet, perjetesisht gerryese, lemeritese i hapin rrugen shkrifterimit të shpirtit”!Dhe diku tjeter: “Dhembja e urteson njeriun”. Pra, në formimin dhe kujtesen e njeriut lënë më teper gjurmë dhe kujtohen më shumë vuajtjet, perplasjet, veshtirësit, sakrificat, humbjet, se sa pasuria e rehatia, se sa fitoret e lehta. Kjo mund të vertetohet lehtesisht me jeten e secilit që i ka provuar e perjetuar ato. Jeta e të burgosurve politik, kur arrihet të paraqiet si në veprat e Arshi Pipës, Sami Repishtit, Visar Zhitit, Spartak Ngjelës etj janë tregues autentike të kesaj që pohuam me lart.

5. A kan nevojë nipërit e mbesat për dashurinë (tënde) për Tropojën? Nëse“po”, pse?

Pergjigje: – Tani per tani, jo edhe aq. Janë të zënë me misteret e kësaj bote. Por, besoj se gjuha amtare të cilen ua mesojnë gjyshja dhe gjyshi dhe prinderit e tyre, udhetimet e takimet me njerëzit dhe Shqiperinë, emisionet televizive, bisedat tona etj. lënë gjurmë në vetedijen e tyre. Geni shqiptar është transmetuar tek ata dhe dihet se, ai është shumë rezistent. Nipat e mbesat, dashurine time per Tropojen, me kalimin e viteve do t’a sjellin në kujtesë sëbashku me nevojën dhe krenarinë per origjinen, per identitetin e vet. Në jetën e njeriut dhe të kombeve shumë gjëra vijnë me pjekurinë moshore. Me habiti një ditë Adriani, nipi i cili sapo mbushi 11 vite : “Gjyshi,-më tha,-ti e ke kollaj të kujtojsh Tropojen, po per mua që prej “tre brezash” jetoj në Belgjikë është më veshtirë”. Si me shaka por shprehi një të vertetë.

VI. Këtu, për çdo pyetje, pres vetem nga dy-tre rrjeshta përgjigje:

-Miqësisht: -Prap detyrim?! Prap dhunë ?! Dhunë im zot, dhunë! ha, ha, ha…, (K.T.)-

1. Vet jeta është një ëndërr, apo ne ëndërrojmë në jetë?

Pergjigje: – Jeta është një ënder, me personazhe reale ose të fantazuara, ënder që zgjatë sa një “ëndër”. Njerëzit ëndërrojnë per një jetë më të mirë e më të lumtur. Njeriu duhet të zbulojë perherë dhe të dijë të kapet vazhdimisht pas ënderrave e qëllimeve të reja, shpresave optimiste, të mendojë kurdoherë vetëm pozitivisht. Kur të mjegullohen qëllimet dhe shuhen ëndërrat, droe se gjithëçka i afrohet fundit dhe “ëndërra” mbaron!

2. Cili është raporti i ndërgjegjes me frikën, dhe diktatin (dhunën)?

Pergjigje: – Frika, dhuna, terrori, diktati janë nga armiqet të rrezikshëm të ndergjegjes se njeriut. Frika kultivon veset me negative. Terrori dhe diktati, me mjetet e tyre, dhunen dhe demagogjine e propogandes e shplajnë trurin, ashtu siç ben edhe droga. P.sh., frika e çensures diktatoriale ka demtuar rëndë krijimtarinë artistike dhe shkencore në periudhen e monizmit. Frika e çensures, polli edhe simotren e vet, një frikë tjeter edhe më destruktive në vetedijen krijuese, “Autocensuren” .Terrori e dhuna arriten deri në mohimin e Zotit. Një shembull: E vonova afro një muaj këtë intervistë nga frika se : -a do të ma pelqejë redaksia apo jo?, Ç’farë do të mendojne lexuesit (opinioni)? Mëdyshja, a mund të jepen pergjigje pa disa “gram” shpjegime teorike , në ç’raport do të vendosen akademikja me shakanë, humorin? Por edhe dyshimi, nëse e meritoj të renditem, midis atyre figurave të shquara, të cilat, me mjeshtri i ka zgjedhur redaktori Lushaj per këtë rubrikë etj. A është edhe ky shembull i atij ndikimi që ushtron frika edhe në ditet tona tek intelektualët? -Po.

3. Ke patur besim se do e shohësh Kosovën të pavarur?

Pergjigje: – Të falënderoj shumë per një pyetje të tillë, i dashur Zeqir! -Ti, e di fort mirë, se mjaftonte që unë e ti të hypnim, jo në maje të bjeshkës së Shtyllës…, po në maje të Blinit të Grisë, që të rroknim me veshtrimin tonë dheun e pa-anë të Kosovës. Ti gjithashtu e di se emrin e saj, monizmi e kishte perjashtuar nga hartat shqiptare, nga zemrat e shqiptareve. Madje ka qenë me zarar zenia në gojë e emrit Kosovë e Çameri! Po, a mund të harrohej se atje kishim varret e të parëve, motra tona të martuara, gjinitë e nënave, grave tona, kishim vëllezërit tanë, miqtë, kumbarët, gjakun tone? Në këto kushte a mund të dyshoja në pavarsimin e saj ? A mund të harrohej sa gjaku shqiptar ishte derdhur atje dhe se ai mund të shkonte kot? Gjithesesi, kurresesi, Jo! Më lejoni të sjell vetem një shembul, i cili tërë jeten më ka pikua në zemer: U linda dhe u rrita në Malesine e Gjakoves dhe e solli jeta që të udhtoja që nga Shen Perterburgu e Moska në Rusi e deri në New York të SHBA e nëpër Europë cep-më-cep, por diktatura, per më se 50 vjet nuk më lejoi të shkelja as deri në Gjakovë, ku babai im e i yti shkonin në këmbë per te bere pazar per pak orë. Ishte e pamundur të shkoja që të kryeja amanetin e babajt per të vizituar varret e xhaxhallareve të mi të mbetura pertej kufirit shtetror, në dheun e Kosovës.

4. Një profesor psikologjie si Ju, a mendon shpesh për vdekjen?

Pergjigje: – Më shumë mendjen e kam të zënë me punët që duhet të përfundoj përpara se të mbyllet“ëndërra e gjatë”…, sa një ndeshje futbolli. Fundi është i pashmangshëm dhe vjen ashtu natyrshëm, vetvetiu. Nuk ka ndryshim të madh, me atë “vdekjen” që provojmë kur na zë gjumi çdo ditë. Ajo nuk ka nevojë as të ftohet as të mendojmë shumë per të, as të kemi frikë prej saj. Më e rëndë se frika e vdekjes per shqiptarin ka qenë frika e turpit, marres, faqes së zezë, pabesia (spiunlleku), trathëtia etj.. Burrëri është që edhe vdekjen ta presësh me dinjitet e pa u trembur.

5. Si e sheh Atdheun në këtë fillim-shekulli të ri të shtetit shqiptar?

Pergjigje: – E perfytyroj At’dheun, Nënën Shqipëri si një frymë perendie, si një “Zanë Mali”, si një “Zonjë e Rëndë”, dinjitoze e krenare. E shoh perditë më të burrëruar, të gatëshëm per sfida të reja, per të kërkuar atë që i takon, atë që i është mohuar padrejtësisht. E shoh Shqipërinë natyrore duke percjellë kudo dashuri, paqe, mirëkuptim e tolerancë. Po, e shoh edhe më të shqetësuar per bijtë e bijat e saj të shpëndarë nëpër botë. … Zoti e ka thënë se kombi ynë do të bashkohet! Amin!

– Në emër të redaksisë, ju falënderojmë per këtë bisedë interesante me 5.550 fjalë:

-Qofsh sa më jetëgjatë dhe sa më i lumtur!

– Falënderoj Ju dhe redaksinë që më dhat mundësinë per tu takuar me lexuesit e ZSh-së. Nuk e dita se “po mi numëron fjalët” miku im i mirë e nëse u zgjata pak, ju kërkoj ndjesë! Ini të mrekullueshëm dhe ju dua. Zoti ju bekoftë e ua priftë mbarë!

——————-

-Pyetjet nga NJ, USA dhe përgjigjet nga Brukseli –(Kortezi Zemer Shqiptare). Intervista u publikua me miratimin e z. Kole Tahiri)

 

11 Shkurt 2008 : 5 vjet nga vdekja e mikut të madh të shqiptarëve Tom Lantosh

by

Tom Lantosh, ishte i përcaktuar nga kurajo, optimizëmi dhe përkushtimit të palëkundur për parimet e tij dhe të familjes së tij!

Nga BEQIR SINA, New York

WASHINGTON D.C: Më shkurt 2008 vdiq ish kongresisti demokrat i Kalifornisë Tom Lantosh – një mik i madh i shqiptarëve në kongresin amerikan. Pesë vjetë më parë kët lajmë e njoftoi zëdhënësja e zyrës së tij, Lynne Weil teksa deklaroi se :” Në mëngjesin e 11 shkurtit 2008 80-vjeçari Lantosh vdiq në spitalin Bethesda Naval Medical Center në Maryland .

Kur vdiq Lantosh, tha Weil, ai ishte i rrethuar nga gruaja e tij Annette Lantos, vajzat Annette dhe Katrina , dhe 18 nipër e mbesa e tij si dhe dy nipërit e mbesat e mëdha-.Gruaja e tij Annette Lantos, mbas vdekjes së burrit të saj në një deklaratë, për shtypin amerikan tha ” se jeta e burrit të saj ishte “përcaktuar nga kurajo, optimizëmi dhe përkushtimit të palëkundur për parimet e tij dhe të familjes së tij.”
Zëdhënësja e zyrës së tij, Lynne Weil në emër të familjes sqaroi se :” I ndjeri Lantosh pasi u diagnostikua me kancer të ezofagut në fund të dhjetorit 2007, njoftoi vetë se nuk do të kërkonte më rizgjedhjen në zonën elektorale ku ai përfaqësoi në Kongres për 30 vjet vend-banimin e tij pjesën jugperëndimore të San Franciskos dhe rrethinat në jug të tij duke përfshirë edhe shtëpinë e familjes Lantos në San Mateo Kaliforni.. Lantosh, i cili u bë kryetar i fuqishëm i Komitetit të Kongresit për Politikën e Jashtme të SHBA, deklaroi se sëmundja nuk do të lejojë të përfundojë mandatin e tij 14-vjeçar, ndërsa i ishte nënshtruar dy trajtimeve të kancerit në fyt.
“Tom Lantosh ka qenë një ndër të vetmit kongresmen në Shtetet e Bashkuara që i mbijetojë Holokaustit një luftëtar anti-nazist, mund të marrë një shkollim, ngriti një familje, dhe kishte privilegjin të shërbyer tre dekada e fundit të jetës së tij si një anëtar e Kongresit. Lantosh në fillim të vitit 2007 la një mesazh të fort për SHBA, kur deklaroi se : “Unë kurrë në jetën time nuk do të jemë në gjendje të shpreh mirënjohjen time të plotë, për atë që kam ndjerë thellësisht në këtë vend të madh.”
Tom Lantosh ka lindur 1 shkurt 1928 në Budapest në një familje të klasës së mesme hebre, Lantosh ishte 16 vjeç kur nazistët pushtuan Hungarinë dhe e dërguan atë në një kamp të punës. Ai u arratis dy herë nga kampi dhe në fund ai u sterhua në një shtëpi të sigurt i ndihmuar nga një ish diplomati suedez Raoul Wallenberg. Me shumicën e familjes së tij të vrarë nga nazistët, Lantosh u bashkua me bllokun e rezistencës. Ai mbërriti në Shtetet e Bashkuara në vitin 1947 mbasi ksihte marrë një bursë kolegji. Dhe, mbasi mori një diplomë në master në ekonomi në Universitetin e Uashingtonit dhe një doktoraturë në ekonomi në Universitetin e Kalifornisë Berkeley-. Lantosh dha mësim 30 vjet në Universitetin Shtetëror të San Franciskos, deri sa pati fituar për herë të parë një vend në vitin 1980 në Dhomën e Përfaqësuesve – Kongresin e SHBA.
Në Kongres, Lantosh ka folur për Liritë dhe të Drejtat e Njeriut kudo në botë, të bazuar në njohuritë e tij mbi shkeljen e të këtyre lirive dhe të drejtave, sidomos në Shqipërinë komuniste dhe liritë e të drejtat e njeriut në Kosovë dhe viset shqiptare nën sundimin sllavo – komunist. Për këtë, Lantosh njihet dhe do të kujtohet gjatë si bashkë-themelues i Komitetiti të Kongresit për të Drejtat e Njeriut – Grupit të Përfaqësuesve në vitin 1983.

Në Maj 1990, Ish-Sekretari i Përgjithshëm i Kombeve të Bashkuara, Perez de Cueller, Kongresmeni Amerikan, Tom Lantosh, dhe ish kongresmeni Jospeh J. DioGuardi, ishin të parët nga prendimi që mbërrijnë në Shqipërin komuniste, totalitare,e të izoluar tërësisht, e mbytyr në skamje e mizori, që bënë një vizitë
treditore. Ata u takuan me ish kryetarin e at’hereshëm të fundit komunist, Ramiz Alinë, dhe i kërkuan atij të ndrronte kursin, e të hapte vendin e tij drejt perendimit.
Lantosh, mbetet kështu një nga mbështetësit e palodhur i njerëzve të shtypur. Ai gjatë karjerës së tij nuk ka ngurruar të ndërmarrë hapa të pazakontë, kur ka qenë fjala për rrëzimin e tiranëve. Ai ka qenë i gatshëm të takohet me udhëheqës të tillë si Ramiz Alia në Tiranë, Gaddafi në Libi, me udhëheqjen e Koresë së Veriut dhe me shumë të tjerë, të cilët nuk janë aspak popullorë dhe me të cilët është një rrezik të takoheshe.

Rrezik në kuptimin e politikës së brendëshme amerikane. Tom Lantosh gjithnjë e ka kuptuar se sa rëndësi do të kishte hapja e këtyre vendeve dhe se një pjesë e kësaj hapjeje, e heqjes qafe të këtyre diktatorëve, ishte hyrja në këta vende. Ai ishte i gatshëm të rrezikonte emrin e tij personal duke u takuar me, Ramiz Alinë, Moumar Al Gadafin, me udhëheqjen e Koresë së Veriut dhe me shumë të tjerë.

Pas tri dekadash në shërbimi publik, anëtari i njohur i Kongresit amerikan, Tom Lantosh, njëri nga mbështetësit e fuqishëm të të drejtave të njeriut, u tërhoq krejt paprimtas, në dhjetor të vitit 2007 nga diagnoza e kancerit të fytit. Demokrati Lantosh, kryetar i Komisionit të Jashtëm të Dhomës së Përfaqësuesve, ka luajtur një rol të jashtëzakonshëm në përhapjen e lirisë në botë, portreti i kongresmenit Lantosh është i njohur gjithashtu edhe si një nga mbështetësit e pavarësisë së Kosovës shumë kohë përpara se kjo çështje të merrte rëndësinë që ka sot në skenën ndërkombëtare.

I ndihmuar nga miku i tij i madh Joseph J. DioGuardi, Presidenti i Lidhjes Qytetare Shqiptaro Amerikane , lobit të parë dhe të vetëm shqiptarë në SHBA, ai u bë një nga përkrahsit dhe mbështetëstit më të fuqishëm në Kongresin Amerikan i çështjes së Kosovës, dhe i të drejtave të shqiptarëve nën sundimin e barbarë të Millosheviqit.

Ai u dallua në aktivitetin e tij edhe si mbrojtës i çështjes shqiptare në tërësi, kampioni i lirisë e i demokracisë në Shqipëri. Si bashkëthemelues i grupit të Kongresit për të Drejtat e Njeriut në vitin 1983, Lantosh ka mbështetur ndihmën për ish vendet komuniste të Europës Lindore dhe të ish Bashkimit Sovjetik. Ai ka qenë një kritik i hapur i shkeljeve të të drejtave të njeriut në botë, edhe kur zëri i tij ishte zë i pakicës së vogël.

Në fillim të vitit 2004 ai udhëhoqi delegacionin e parë të kongresit për Libinë në më shumë se 30 vjet, duke u takuar personalisht me Kadafi Gadafit dhe duke i bërë thirrje administratës së Bushit për të treguar “besim të mirë” për udhëheqës të Afrikës Veriore në zotimin e tij për të braktisur programet e armëve bërthamore. Më vonë atë vit, Presidenti Bush hoqi sanksionet kundër Libisë.

Zonja Shirley Cloyes DioGuardi, e cila është Këshilltare e Çështjeve Ballkanike e LQSHA, ka, thënë mbas vdekjes së tij se “, Lantosh ka qënë sipas saj “i perkushtuar emocionalisht dhe intelektualisht” për t’a ndihmuar popullin shqiptar. Ai ka qënë i zotuar që “t”i trajtoje problemet e tyre në nivelet më të larta në Washington DC, pra, dhomën e përfaqësuesve – Kongresin Amerikan.”Kongresmeni demokrat i Kalifronisë, Tom Lantosh, ka qënë i gatshëm për të ndërkombëtarizuar Çështjen e Shqiptarëve kudo,. Tom Lantosh, ka qënë ligjëvënës demokrat, i Kalifornisë, ai ishte me origjinë hebreje, i mbijetuari nga kampet e çfarrosjes – Holokausitit.

Ndërkohë, duhet të përmendet se Tom Lantosh është nderuar edhe me çmimin “Paqe për Ballkanin”: një shqiponjë prej alabastri të gëdhëndura në Shqipëri, nga skulptorët shkodran, ku shqiponja shqiptare qëndron krenare mbi një copë dru qershie, që shërben si bazë dhe mbanë të gëdhëndur një kushtim në formën e mbishkrimit “Albanian American Civic League – Balkan Peace Award- July 2, 2003”. Ky çmim ndahej sipas traditës, që kishte krijua kjo organizat lobiste, Liga Qytetare Shqiptaro Amerikane, dhe iu dha atij gjatë një ceremonie impresive, mbushur plot me ndjenja të forta respekti, në kryeqytetin amerikan, Uashington DC, më 2 Korrik 2003.

Në emër të të gjithë shqiptarëve, demokratë dhe liridashës kudo, Tom Lantosh përkujtohet edhe sot për veprat historike të Kongresistit që ka lënë pas vetes. I ndjerë Tom Lantos që ai i cili bashkëthemeloi me Presidentin George W. Bush Fondacion Memorial – Viktimat e Komunizmit, dhe i cili gjithashtu ishte arkitekti nismëtar i njohjes së plotë diplomatike të Shqipërise nga Shtetet e Bashkuara në qershor 1990, me rivendosjen e marrëdhënive diplomatike mbas 50 vjet të prishura nga Enver Hoxha dhe të pavarësisë së Kosovës në shkurt 2008.

Në këtë kontekest, DioGuardi presidenti i LQSHA, ka thënë, atëhere se ia jepte këtë çmim mikut të tij dhe të shqiptarve Tom Lantosh, pasi ai ka dëshmuar pa ekuivoke, mbështetjen e tij për aspiratat demokratike të shqiptarve të Kosovës. Lantosho ka thënë DioGuardi, ka dhënë kontributin institucional gjatë kësaj periudhe, si dëshmi se po vepronë sipas interesave jetësore të vetë Shteteve të Bashkuara të Amerikës, e komunitetit ndërkombetar i angazhuar, për të arritur paqe të qendrueshme dhe stabilitet në Ballkan, e me gjerë . DioGuardi, ka deklaruar se e pati bërë këtë zgjedhje për Lantosh, për të rikujtuar punën e madhe, që ka bërë ai për pavarsinë e Kosovës, Rezolutat për Kosovën. Njëra prej tyre e cila është dhe e para në historin e rezolutave të Kosovës në kongres; Rezoluta që njihet H. Con. Res. 162 dhe është paraqitur në vitin 1987, korrik 15, kongresi 100-të e firmosur nga 55 kongresmen amerikan

Grupe të shqiptarëve të udhëhequr nga DioGuardi, në çdo fushatë kan mbështetur Tom Lantoshin, siç treguar ata;” Këtë e kan bërë për të nderuar figurën e kongresmenit Tom Lantosh, i cili njihej edhe si një mik i dëshmuar i shqiptarëve dhe veçanërisht, për lidhjet e tij me ish kolegun në kongres, zotin Joseph J. DioGuardi. Por, edhe për një respekt, për punën e tij si ish – Kryetari i Komitetit të Marrëdhënieve Ndërkombëtare, Tom Lantos, do të mbetet një mik i shquar i shqiptarëve, i njohur në Washington si kampion i të drejtave të njeriut, avokati për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe kongresmeni që bëri aq shumë për lirinë dhe pavarësinë e Kosovës, në disa seanca dëgjimore sponsorizuar nga DioGuardi, dhe shëmbjen e komunizimit në Shqipëri.Ai u dallua edhe me kolegët e tij në Kongresin e SHBA, ish kongresmenin republikan i Illinoit, i ndjeri Henry Hyde, ish kongresmenin republikan i New Yorkut, tani në pension, Ben Gilman, dhe kongresmenin republikan të Kalifornisë Dana Rohrabacher, teksa ata dy dekadat e fundit nxorrën disa rezoluta, të sponsorizuara nga Liga Qyetare, kundër regjimit të Millosheviqit që po ushtronte dhunë dhe genocid të paparë ndaj shqiptarve në torjet e tyre etnike. Ata e ngritën zërin disa herë duke kërkuar së bashku me kongresmen dhe senator, të tjerë, miq të shquar dhe të dëshmuar të shqiptarëve në Washington, për lirinë dhe pavarësinë e Kosovës, për më shumë të drejta për shqiptarët në trojet e tyre .

Midis dy Shqipërive: Bashkimi Kombëtar dhe Interesat Kombëtare

by

Nga Zeno Jahaj /

Më 28 Nëntor 2012, Kombi, për herë të parë i lirë dhe natyrshëm i bashkuar, përkujtoi madhërisht 100 vjetorin e pavarësimit të Shqipërisë. Kjo ishte Shqipëria e parë, Shqipëria etnike. Këtë vendosën të njohin etërit e Kombit.Pas 8 muajsh, më 29 Korrik 2013, do të jetë Europa së cilës, ndoshta mund t’i bjerë ndër mend se, 100 vjet më parë, etërit e Kontinentit plak vendosën të njohin një Shqipëri tjetër, Shqipërinë e dytë, atë shtetërore.

Shqipëria e parë, ajo etnike u krye me ndjenja dhe konsensus kombëtar, me vizionin e interesave kombëtare. Etërit e Kombit që e themeluan atë, e dinin fare mirë se askush nuk mund të ndalohet pse ka apo shpreh interesa. Prandaj ata e shpallën Shqipërinë ashtu siç kish pas qenë fati i natyrshëm i saj.

Përkundër, Shqipëria e dytë, ajo shtetërore u bë me konsensus ndërkombëtar dhe do të kishte në themel interesat ndërkombëtare – përndryshe, të shteteve të tjera. Askush nga ndërkombëtarët e kohës nuk do t’a përjetonte më dhimbshëm këtë akt, sesa Konti Leopold von Berchtold, burrë shteti i përmasave Europiane, Ministër i Jashtëm i Perandorisë Dualiste Austro-Hungarze, dashamirës dhe mbështetës i madh i Shqipërisë,  i cili, plot 100 vjet më parë do të shkruante: “Austro-Hungaria respekton dëshirën e Serbisë për t’a mbrojtur mëvetësinë e vet nga çdo pikëpamje dhe për të siguruar për këtë një rrugë të sigurtë për në det. Por kjo gjë nuk do të thotë se Serbia duhet të shtrihet medoemos deri në Adriatik, se atëherë do të bëhej i pamundur krijimi i një Shqipërie autonome që do të jetë e zonja të rrojë. Serbia mund t’ia arrijë qëllimit për lidhjen e vet me detin edhe në mënyra të tjera. Nëse beson se ka interesa vitale (nënvizimi im, Z.J.) për të pasur një liman të vetin, atëherë mund të marrë një port në Detin e Egjeut.”

Natyrisht, Konti realist Austriak, kishte edhe ai ndjenjat e veta, por edhe gjeopolitika kishte ligjet  e veta. Të gjitha kombet dhe shtetet e tjerë pohonin, përpiqeshin dhe luftonin për t’i kënaqur interesat kombëtare me programe, me platforma ideologjike apo force, me strategji të hapëta apo të fshehta, me mënyra të ndershme apo të pandershme. “Çobani” Rus i grigjës ortodokse nuk mund t’a pranonte sugjerimin e Berchtold që Serbisë t’i ofrohej një port në Detin e Egjeut. Dalja e Serbisë në Selanik do të shkaktonte përplasje e grindje brenda llojit dhe do t’i ndërlikonte zhvillimet në hapësirën Ballkanike e të Mesdheut Lindor, për pushtimin e së cilës Cari Pjetër i Madh i Rusisë kishte lënë një testament të posaçëm. Prandaj të gjithë i përmbaheshin formulës “raison’d’etat” – përndryshe “arësye shtetërore”, të cilën çuditërisht e pati shpikur Richelieu – shërbëtor i Zotit për nga zanati, Kardinal i Kishës Katolike, burrë shteti i përmasave Europiane, Kryeministër i parë i Francës.

Prandaj, për shumë e shumë arësye, ne kemi sot vetëm një Shqipëri, atë shtetërore që njeh bota.

Natyrisht çdo komb do mund të dëshironte t’i bashkonte trojet që i konsideron apo i percepton si të veta. Madje, etërit e kombeve, prandaj janë quajtur të tillë, sepse kanë bashkuar familjen e madhe që quhet komb. Por merita më e madhe e tyre është se, në këtë mision, ata kanë vepruar në përshtatje me prirjet e proceseve historike dhe jo jashtë tyre. Si Bismarku, ashtu edhe Hitleri, për shembull, ideuan, udhëhoqën e luftuan për bashkimin dhe lavdinë e Gjermanisë. Por, ndërsa i pari arriti mjeshtërisht synimin (për të cilin kishin dështuar tre breza gjermanësh!), pikërisht sepse veproi brenda procesit historik, përkundër, i dyti, duke vepruar jashtë tij, i shkaktoi Gjermanisë plagën e rëndë, për shërimin e së cilës u desh një gjysmëshekulli. Pak më afër nesh, si Konti Kavour, ashtu edhe Musolini luftuan për bashkimin dhe lavdinë e Italisë. Por i pari veproi dhe pati sukses brenda procesit historik, ndërsa i dyti doli jashtë tij, duke i shkaktuar Italisë humbje të turpëshme dhe dëme afatgjata.

Të ecësh kundër procesit është humbje dhe humbja iu kushton shumë, veçanërisht kombeve të vegjël. Shqiptarët nuk u përshtatën në kohën e duhur me procesin e nacionalizmit shtebërës ku u përfshi e gjithë Europa e shekullit të 19-të. Dy fqinjët tokësorë të Shqiptarëve qenë nga të parët e atij fillimshekulli që e kurorëzuan me sukses këtë proces. Shqiptarët u vonuan plot një shekull për të “kapur fillin”. Ndërkohë, Europianët, midis tyre edhe fqinjët tanë që i kishin “blinduar” tanimë shtetin, organizimin, forcën dhe ushtritë, iu vunë proceseve të tjera për të vënë në jetë objektivat e tyre nacionaliste, përkatësisht konsolidimin dhe zgjerimin kombëtar.

Proceset nacionale që e mbyllën një cikël në gjysmën e parë të shekullit të 20-të, ia lanë vendin një procesi tjetër në gjysmën e dytë të tij: garës midis rrugës demokratike dhe rrugës komuniste të zhvillimit. Shtetet e hapësirës Euro-Atlantike që e kuptuan “krahun” e këtij procesi dhe u rreshtuan në kohën e rrjedhën e duhur të tij, sot gjenden një epokë të tërë përpara në zhvillim, mirëqënie dhe siguri në krahasim me shtetet e tjera të botës. Ata sot drejtojnë e do të drejtojnë fatet e botës në një të ardhme ndoshta afatgjatë, edhe pse janë pakicë në krahasim me pjesën tjetër dërmuese. Në të kundërt, të tjerët që nuk u orientuan dot, apo që përzgjodhën të rreshtoheshin kundër prirjes së procesit, duke thirrur për ndihmë armën e nacionalizmit të sëmurë (Gjermania naziste dhe Italia fashiste) apo duke aplikuar ideologji politike shterpë sikurse ishte komunizmi (Rusia, Europa Lindore përgjithësisht), iu shkaktuan popujve të tyre humbje dhe dëme të mëdha, ndër të cilat, humbja e hapit të kohës, dalja nga procesi, ishin më të rëndat.

Shqipëria, në paraluftën e Dytë Botërore e gjeti veten të lidhur ekonomikisht e ushtarakisht pothuajse vetëm me Italinë. Fatura tanimë dihet: aventura ushtarake Italiane për pushtimin e Greqisë gjatë Luftës së Dytë Botërore, rezultoi në një disfatë dhe tërheqje të turpëshme strategjike, që faktorizoi në Shqipëri pan-sllavizmin, ortodoksinë politike dhe komunizmin. Politika Shqiptare gjatë Luftës së Dytë Botërore, përgjithësisht e orientoi popullin Shqiptar për nga qëndresa antifashiste, gjë që shkonte në pajtim me rrjedhën e procesit mbarëbotëror. Por kjo arritje u degjenerua menjëherë pas Luftës, kur Shqipëria u rreshtua në ideologjinë dhe praktikën politike të komunizmit, gjë që i kushtoi Shqipërisë dy breza njerëzorë kohë të humbur.

Paslufta e Ftohtë e futi botën në një proces tjetër: shpërbërjen e krijesave artificiale, sikurse ishin Bashkimi Sovjetik, Çekosllovakia apo Jugosllavia, etj. Në vend të tyre, me ose pa dhunë, u ringritën entitete që e kishin gëzuar në kohëra statusin shtetëror apo autonom. Si e tillë, ringritja e Kosovës, shënon përfundimin e këtij procesi historik, për t’i lënë vendin një procesi të ri që përshtatet natyrshëm me prirjen globale: Integrimi mbarë-Europian dhe Euro-Atlantik.

Pikërisht këtu është edhe udhëkryqi: Do të ecim në përshtatje me këtë prirje të lidhjes, harmonizimit dhe integrimit në njeri tjetrin të të gjithë faktorëve Shqiptarë dhe integrimit kombëtar në idenë e madhe dhe praktikën e bashkimit në dhe përmes strukturave Europiane e Euro-Atlantike, apo do të mënjanohemi nga kjo prirje e procesve rajonale e globale për t’u marrë veçmas me procese të bashkimit kombëtar?

Tehu ku ndahen të dy proceset është: A do të mbijetojnë në kufijtë e sotëm entitetet që e kanë gëzuar dikur dhe iu është njohur edhe sot statusi shtetformues, përkatësisht Maqedonia, Bosnjë-Herzegovina dhe Kosova? Nëse këto entitete do të mbijetojnë, atëhrë problemi përfundon këtu. Nëse këto entitete nuk do të mbijetojnë, domethënë nëqoftëse këto nuk do ecin në përshtatje me prirjen e procesit – përkatësisht me integrimin brendapërbrenda dhe integrimin në Europë, por, përkundrazi, do të shkojnë për nga shpërbërja, atëherë, në këtë rast, do të kemi një reaksion tjetër zinxhir ku secili shtet-komb do të kërkojë bashkim me komunitetet kombëtare që ka apo percepton se ka jashtë kufijve të sotëm. Atëherë, do të krijohen drejtëpeshime të reja dhe, sikurse ka ndodhur rëndom, veçanërisht në Ballkan, prishja e drejtëpeshimeve, zakonisht është shoqëruar me dhunë e luftë. Kësisoj, Ballkani do të futet përsëri në rrethin vicioz të konfliktit.

Shqipëria dhe Shqipëtarët sot, për herë të parë në historinë e tyre, janë përcaktuar e renditur në rrjedhën e proceseve mbarërajonale e më gjerë. Nuk duhet t’a humbim këtë çast gjeopolitik.  Komuniteti demokratik ndërkombëtar lejoi apo, më saktë nxiti, një proces shpërbërjeje të një krijese artificiale sikurse ishte Jugosllavia. Prandaj u lejua Maqdonia, prandaj u lejua edhe Bosnja. Më vonë, komuniteti demokratik ndërkombëtar nxiti edhe shpërbërjen e Serbisë, sepse edhe ajo ishte një krijesë artificiale. Por u përcaktua një kufizim i qartë: ky proces do përfshinte vetëm shpërbërjen e krijesave artificiale të formuara nga dy e më shumë  entitete, të cilat, veç e veç, e kishin gëzuar në kohëra statusin si entitete shtetërore apo autonome, sikurse ishte Serbia dhe Kosova. Ky ishte kufiri i fundit. Në fund të fundit, procesi i shpërbërjes merr vlerë, si për kombet, ashtu edhe për paqen e sigurinë kombëtare e ndërkombëtare, kur ndikon krijesat artificiale dhe kur rikrijon, në vend të tyre, entitete me qëndrueshmëri natyrale. Procesi i shpërbërjes nuk parakupton një reaksion zinxhir shpërbërjesh të tjera, të cilat, të paktën në kushtet e sistemit të sotëm të sigurisë, por edhe të prirjeve rajonale e globale, normalisht, nuk shkon krahas rrjedhës së proceseve.

Sigurisht, askush nuk i fut të gjitha vezët në një shportë. Mundësia e shpërbërjes së mëtejshme të entiteteve të rajonit ka gjasat e veta. Por askush nuk mund të parashikojë me saktësi se nga do të anojë në këtë rast drejtëpeshimi kosto-fitim. Prandaj çështja shtrohet: do të vijojmë të rrojmë vetëm me ndjenjat për Shqipërinë etnike, apo, krahas, do të shprehim e sigurojmë interesa të arritëshme kombëtare të Shqipërisë shtetërore?

Të kënaqësh interesat kombëtare do të thotë të premtosh transformim kombëtar. Ky është pra, “Rubikoni” ynë: transformim i ndjenjave kombëtare në interesa të arritëshme kombëtare. Prandaj ne, së pari, duhet t’i shprehim qartë, pastër e lidhëshëm këto interesa. Pastaj, të kemi guximin për t’i paraqitur këto interesa sipas shkallës së rrezikut për mbijetesën, mirëqënien, lirinë apo sigurinë e Kombit Shqiptar. Në vijim, që të mos dështojmë siç kemi dështuar, ne duhet të përcaktojmë bartësit kombëtarë që do të duhet të zhvillojnë këto interesa apo t’i shpëtojnë nëqoftëse rrezikohen. Më në fund, a kemi llogari kombëtare për t’i mbështetur këto interesa?

Në këtë këndvështrim, do mendoja që përmbajtja e interesave kombëtare të Shqiptarëve, mund të formulohej më e plotë si më poshtë:

Për Kosovën. Kosova – një nga kryeqendrat e etnisë Shqiptare dhe, njëherësh një nga entitetet e federatës së kundërnatyrshme Jugosllave, plotësonte të gjitha atributet juridike dhe i kishte të gjitha fuqitë e aftësitë për të jetuar si shtet më vete. Por trashëgimia historike Serbe e mbijetesës përmes pushtimeve dhe nacionalizmi genocidist nuk i emancipoi dot politikanët Serbë për t’a pranuar këtë realitet, prandaj botës së qytetëruar dhe vetë Shqiptarëve të Kosovës iu deshën t’ia detyrojnë atë me forcë.

Kosova është tanimë një shtet i shpallur kombëtarisht dhe në proces për njohjen e plotë ndërkombëtare. Këtu e tutje lojën duhet t’a luajnë vetë Shqiptarët e Kosovës, me qëllim që realitetet potenciale, fuqitë e aftësitë t’i kthejnë në realitete institucionale, ekonomike, arsimimi, sigurie, etj. Zgjidhja më e mirë e provuar nga e gjithë historia për t’iu dhënë frymëmarrje këtyre realiteteve është qarkullimi i lirë dhe intensiv i vlerave, ideve, mallrave dhe njerzve me shtetet fqinjë e më gjerë. Në këtë kuadër, Shqipëria bashkëkombëse është shteti natyral për t’u integruar jo vetëm në ekonomi, arësim, siguri, etj, por edhe midis institucioneve homologe. Prandaj, plotësimi i kudrit politik për njohjen dhe sigurinë e shtetit të Kosovës, forcimi i identitetit kombëtar Shqiptar, hapësira e lirë tregëtare, sociale, arsimore e kulturore me trojet e tjera Shqiptare dhe integrimi i plotë Shqipëri – Kosovë, janë interesa kombëtare jetësore të Shqipërisë. Nëse Shqipëria do të arrijë integrimin e plotë me Kosovën, atëherë me siguri do të garantojnë edhe bashkimin. Por, nëse flasin për bashkimin pa bërë integrimin e plotë, atëherë do të kompromentohen të dyja proceset, si bashkimi, edhe integrimi.

 

Për Maqedoninë. Maqedonia – një nga entitetet e federatës së kundërnatyrshme Jugosllave, plotësonte drejtëpërdrejtë atributet juridike dhe i kishte të gjitha fuqitë e aftësitë për të jetuar si shtet më vete. Gjithsesi, mbijetesa e Maqedonisë së pavarur kushtëzohej nga katër shtete: Bullgaria që e pretendonte jo thjeshtë minoritetin Bullgar; Greqia që fsheh shumë më shumë sesa “çështja” e emrit “Maqedoni”; Serbia që kërkon t’a mbajë lidhur Maqedoninë për “shkak” të vijimësisë së trashëgimisë politike, ekonomike e fetare si qendra e pushtetit të Ish Jugosllavisë; Shqipëria që ka legjitimitetin e interesit jetësor kombëtar për shkak të faktit se trojet Shqiptare në Maqedoni përbëjnë një nga kryeqendrat e etnisë Shqiptare dhe se popullsia Shqiptare atje përbën një entitet shtetformues e  jo thjeshtë një pakicë kombëtare.

Por frymëzimet nacionaliste i verbuan politikanët Maqedonas për të kuptuar e pranuar këtë realitet Shqiptar. Prandaj botës së qytetëruar dhe vetë Shqiptarëve të Maqedonisë iu deshën t’ia imponojë Maqedonisë këtë realitet. Nëqoftëse politikanët Maqedonas do të zgjidhnin vetizolimin për t’i shpëtuar këtij realiteti, atëherë fatura do t’iu shkonte të gjitha grupimeve të popullsive të ndryshme etnike që e mbajnë në këmbë këtë shtet. Por vetëizolimi e ka provuar veten se ku të çon. Në këto kushte, zgjidhja më e mirë dhe e provuar nga e gjithë historia edhe për Maqedoninë ishte dhe është pranimi dhe nxitja e qarkullimit të lirë dhe intensiv të vlerave, ideve, mallrave dhe njerzve me shtetet fqinjë e më gjerë. Në këtë kuadër, Shqipëria, që e lidh me Maqedoninë jo vetëm kufri shtetëror, por edhe një popullsi bashkëkombëse në nivel konstitucional, ka interes jetësor për këtë qarkullim midis dy vendeve. Prandaj, siguria e njësuar e të drejtave politike e vetadministrative të bashkëatdhetarëve në trojet Shqiptare në Maqedoni, ruajtja dhe forcimi i identitetit kombëtar Shqiptar dhe hapësira e lirë tregëtare, sociale, arsimore e kulturore me trojet e tjera Shqiptare, janë interesa kombëtare jetësore të Shqipërisë. Nëse i ndërtojmë dhe i fuqizojmë si duhet e sa duhet këto interesa, atëherë jemi në gjëndje të mbajmë gjallë idenë e bashkimit në kohën e duhur.

 

Për Malin e Zi. Mali i Zi – një nga entitetet e federatës së kundërnatyrshme Jugosllave, plotësonte drejtëpërdrejtë atributet juridike dhe i kishte të gjitha fuqitë e aftësitë për të jetuar si shtet më vehte. Bashkatdhetarët Shqiptarë në Malin e Zi përbëjnë një faktor të rëndësishëm ekonomik, administrativ e, madje, edhe politik. Duket se politikanët Malazesë e kanë kuptuar dhe e kanë vlerësuar këtë faktor. Nëqoftëse do të përcaktonin tjetër zgjidhje, atëherë fatura do të ishte e rëndë, jo vetëm për Shqiptarët. Në këto kushte, rruga më e mirë dhe e provuar nga e gjithë historia, edhe ajo e Malit të Zi, ishte dhe është qarkullimi i lirë dhe intensiv i vlerave, ideve, mallrave dhe njerzve me shtetet fqinjë e më gjerë. Në këtë kuadër, Shqipëria, që e lidh me Malin e Zi jo vetëm kufri shtetëror, por edhe një popullsi bashkëkombëse në nivel faktori të rëndësishëm ekonomik, administrativ e politik, ka interes jetësor për këtë qarkullim midis dy vendeve. Prandaj, siguria e të drejtave politike e vetadministrative të bashkëatdhetarëve në trojet Shqiptare në Mal të Zi, ruajtja dhe forcimi i identitetit kombëtar Shqiptar dhe hapësira e lirë tregëtare, sociale, arsimore e kulturore me trojet e tjera Shqiptare, janë interesa jashtëzakonisht të rëndëishme kombëtare të Shqipërisë. Nëse i ndërtojmë dhe i fuqizojmë si duhet e sa duhet këto interesa, atëherë jemi në gjëndje të mbajmë gjallë lidhjet e duhura.

 

Për Luginën e Preshevës. Lugina e Preshevës – përndryshe, krahinë e pastër etnike Shqiptare, e shkëputur nga Shqipëria Veri-Lindore për të kënaqur kalkulimet e interesave Ballkanike e Europiane, në vlerësim të rëndësisë së jashtëzakonshme gjeostrategjike në qendër të korridorit përgjatë Lumit Moravë dhe Vardar, mbeti nën Serbinë. Gjithsesi, popullsia Shqiptare e kësaj Lugine plotëson të gjitha atributet, si dhe i ka të gjitha fuqitë e aftësitë për t’u vetëadministruar. Por trashëgimia historike Serbe e mbijetesës përmes pushtimeve dhe nacionalizmi genocidist iu rëndojnë dhe do t’iu rëndojnë akoma politikanëve Serbë për t’a pranuar plotësisht këtë realitet.

 

Prandaj, duhet të zhvillohen të gjitha inisiativat për sigurimin e të drejtave politike, administrative e njerzore të popullsisë së Luginës, duke mbajtur hapur të gjitha urat lidhëse me bashkëkombasit në Kosovë, Maqedoni e Shqipëri për lirshmëri lëvizjeje vlerash, idesh, mallrash dhe njerzish. Shqiptarëve në Luginën e Preshevës iu duhet të mbajnë gjallë përpjekjet për të fituar plotësisht statusin e vetëadministrimit, me qëllim që fuqitë t’i kthejnë në aftësi të pjellshme administrative. Kosova do të jetë shteti fqinjë i drejtëprdrejtë që do të duhet të ndikojë mbi Serbinë për të respektuar të drejtat politike, administrative e njerzore të popullsisë së Luginës. Në këtë kuadër, Shqipëria, në bashkërendim me Kosovën, duhet të sensibilizojnë institucionet e të drejtës ndërkombëtare, si dhe të vënë në lëvizje institucionet kombëtare për të arritur që të sigurohen këto të drejta për bashkatdhetarët e Luginës dhe për të nxitur qarkullimin e lëvizjes, vlerave, ideve, mallrave dhe njerzve me bashkatdhetarët në trojet e tjera Shqiptare. Prandaj, siguria e të drejtave politike e vetadministrative të bashkëatdhetarëve në trojet Shqiptare në Luginën e Preshevës, ruajtja dhe forcimi i identitetit kombëtar dhe hapësira e lirë tregëtare, sociale, arsimore e kulturore e tyre me trojet e tjera Shqiptare, janë interesa jashtëzakonisht të rëndësishme kombëtare të Shqipërisë. Nëse i ndërtojmë dhe i fuqizojmë si duhet e sa duhet këto interesa, atëherë do jemi në gjëndje të mbajmë gjallë idenë e bashkimit në kohën e duhur.

 

Për emigracionin dhe diasporën Shqiptare. Një mendje fatale i shtyn Shqiptarët t’a kërkojnë lumturinë jashtë vendit të vet. Kombi Shqiptar, edhe sikur të kishte bërë një dyzinë luftrash pushtuese, nuk do të kishte humbur aq shumë resurse njerëzore sa ka humbur nga emigrimi. Më shumë sesa një e treta e popullsisë Shqiptare nuk jeton më në troje Shqiptare, por është (ose po bëhet) pjesë e kombeve të tjera – përndryshe, një humbje e dyfishtë: humbasim Shqiptarë dhe fuqizojmë kombe të tjera. Kombet e tjerë, sado të qytetëruar e shumë të qytetëruar, nuk janë kaq bujarë për të dhënë kaq shumë gjak falas. Përkundrazi, kombet e tjerë janë aq zgjuar, sa për të fituar dyfish luftëra të pakryera. Kombi nuk mund t’a ketë ndërgjegjen të qetë kur një të tretën e vet, madje pjesën më rinore të tij, ua “dhuron” kombeve të tjerë. Kjo vetëm bujari nuk është. Më e pakta, është paaftësi kombëtare, ndërsa mungesa e mbështetjes dhe interesimit për të ardhmen e emigracionit dhe diasporës Shqiptare, mund të jetë krim kombëtar.

Gjithsesi, kjo aortë ende e hapur gjaku Shqiptar është një fakt i pakthyeshëm, ose vështirë i kthyeshëm. Ajo që i mbetet Shqipërisë është të përpiqet që të mos humbasë identiteti kombëtar i këtij emigracioni dhe i kësaj diaspore. Vetëm kështu emigracioni dhe diaspora do mund t’i mbajnë sytë nga Shqipëria. Prandaj, ruajtja e identitetit kombëtar të emigracionit dhe diasporës Shqiptare është interes jashtëzakonisht i rëndësishëm kombëtar i Shqipërisë.

 

Shqipëria dhe te Shqiptarët përgjithësisht identifikojnë te Shtetet e Bashkuara të Amerikës interesa komplementare të partneritetit strategjik, veçanërisht në fushën e sigurisë në dhe për rajonet e Ballkanit e Mesdheut. Ndërkohë, Shtetet e Bashkuara të Amerikës – përçues dhe mbrojtës të vlerave të lirisë, prosperitetit, demokracisë dhe qytetërimit, qenë mbështetësit e pazëvendësueshëm për t’i integruar Shqipërinë dhe Shqiptarët në këto vlera. Në sajë të kësaj mbështetjeje, Shqipëria dhe Shqiptarët në fundshekullin e 20-të dhe fillimshekullin e 21-të kanë bërë transformimin e madh, duke kaluar nga statusi i kombit të nëpërkëmbur, në statusin e kombit të barabartë dhe të pyetur në rajon e më gjerë. Nga ana e tyre, kombi Shqiptar dhe institucionet e tij, i janë mirënjohës Shteteve të Bashkuara të Amerikës, duke i siguruar njëherësh asaj mbështetjen proporcionalisht të barabartë në misionet me interes të përbashkët, të sigurisë e paqes në botë. Prandaj, aleanca strategjike me SHBA është interes kombëtar jetësor i Shqipërisë.

 

Identiteti dhe interesat kombëtare të Shqipërisë dhe Shqipëtarëve nuk janë përqasur kurrë në historinë e vet me asnjë familje tjetër kombesh të imponuara nga koha apo rrethanat, përveçse me familjen Europiane, e mishëruar sot me NATO dhe BE. Prandaj, aleanca strategjike me NATO-n dhe antarësimi në BE, përbëjnë interesa kombëtare jetësore të Shqipërisë.

 

Italia ka qenë mbështetësja e përhershme e mbijetesës kombëtare të Shqiptarëve në trojet e tyre. Rrugëkalimi më i rëndësishëm strategjik drejt Lindjes i Perandorisë paraardhëse Romake të Italisë, kalonte pikërisht mespërmes trojeve Shqiptare. Por edhe sot e në të ardhmen, përmes trojeve Shqiptare, Italia ka e do të ketë mundësitë më të mëdha për një rigjallërim të bujshëm të ekonomisë kombëtare të saj. Ekonomia Italiane, në krahasim me vendet e tjera, ka patur në të gjitha kohërat përparësinë në ekonominë Shqiptare. Por zhvillimet e pritëshme që lidhen me korridoret e naftës e të gazit, si dhe dinamikat e tjera të zhvillimit që bart Europa Jugëlindore, do të bëjnë që Shqipëria të përjetojë një shkëmbim të pashoq strategjik me Italinë në fushën ekonomike. Rivitalizimi në trajta moderne i Rrugës Egnatia apo i çdo korridori që lidh Europën Jugëlindore me Italinë përmes Shqipërisë, do të jetë një transformim rrënjësor për ekonominë Shqiptare dhe përgjithësisht për mirëqënien e sigurinë e Shqiptarëve në të gjitha trojet e tyre. Infrastrukturat që lidhen me këto dinamika do të faktorizojnë Durrësin e Shkupin në rajon, duke ndikuar kësisoj edhe në rritjen e përmasës së thellësinë horizontale të hartës politike të trojeve Shqiptare, e lënë enkas e ngushtë nga kalkulimet e vitit 1912, me qëllim që Shqipëria në çdo kohë të këputej lehtëisht në mes. Prandaj, aleanca strategjike me Italinë është interes kombëtar jetësor i Shqipërisë.

 

Çdo fuqi tjetër Lindore, përveç Turqisë, ka synuar dhe është përpjekur t’a tretë kombin Shqiptar. Në këtë kuptim, prirja Shqiptare për nga Perandoria Otomane, ka pjesën e vet në shpëtimin e identitetit kombëtar të Shqiptarëve. Kundërqëndresa Shqiptare ndaj Perandorisë Otomane shërbeu për njohjen e forcës së identitetit Shqiptar, të cilin Perandoria gjithsesi e respektoi. Shqiptarët i dhanë jo pak Perandorisë. Historikisht midis dy kombeve është krijuar një lidhje e natyrshme. Sot, rrethanat gjeopolitike e kanë prurë që Turqia të riciklohet në thellësinë e dikurshme strategjike, natyrisht në përmasa, forma e mjete moderne. Përveç rrugëkalimit klasik të Ngushticave, Turqia do të kontrollojë korridoret kryesore të gazit e të naftës që adresohen për në Europë. Regjimi politik moderator që gëzon Turqia, e bën atë të afërt si me Perëndimin, edhe me Lindjen. Në këto kushte, Turqia i ka të gjitha mundësitë gjeostrategjike që, në një të ardhme afatmesme, të shndërrohet në një fuqi të madhe me ndikim të gjerë politik, sigurie, ushtarak dhe ekonomik në zemër të dy kontinenteve. Shqipëria dhe Shqiptarët janë të privilegjuar të kenë përfshirjen miqësore brenda kësaj thellësie strategjike të Turqisë. Prandaj, aleanca strategjike me Turqinë përbën interes kombëtar jetësor të Shqipërisë. Krijimi i një korridori të gjerë tregëtar që kalon nëpër Shqipëri dhe që lidh Turqinë me Italinë, ashtu sikurse e pati këshilluar edhe Ismail Bej Vlora – themelues i Shtetit Shqiptar, do të kryejë një transformim rrënjësor për ekonominë Shqiptare dhe përgjithësisht për mirëqënien dhe sigurinë e Shqiptarëve në të gjitha trojet e tyre.

 

Shqipërinë e deshi Austro-Hungaria – Fuqi nga më të mëdhatë e kohës që mbështeti kombin më të vjetër të Ballkanit për të ruajtur identitetin Europian në Gadishull. Me shpërbërjen e Austro-Hungarisë – natyrshëm zona nevralgjike e interesit të saj, përkatësisht Europa Jugëlindore, u shndërrua në zonë interesi të Gjermanisë. Është fat që Shqipëria dhe Shqiptarët përfshihen në këtë zonë interesi të Gjermanisë, madje që janë një komb i respektuar prej gjermanëve. Gjermania, ashtu sikurse është gjeografikisht në zemër të Europës, ashtu do të jetë edhe në zemër të zhvillimeve të ardhëshme Europiane përmes fuqisë së saj ekonomike, mendjes dhe shpirtit karakteristik Gjerman. Për këto e të tjera arësye, aleanca strategjike me Gjermaninë është interes kombëtar jetësor i Shqipërisë.

 

Shqipëria zotëron një nga katër kalimet kyçe detare për në Detin Mesdhe, ku historikisht dhe aktualisht Mbretëria e Madhe ka patur dhe ka interesa strategjike, të cilat kanë qenë të përputhëshme me interesat e kombit Shqiptar. Mbretëria e Madhe, përkrah SHBA, zhvilloi një kontribut të padiskutueshëm që Shqipëria dhe Shqiptarët në fundshekullin e 20-të dhe fillimshekullin e 21-të të bënin transformimin e madh, duke kaluar nga statusi i kombit të nëpërkëmbur, në statusin e kombit të barabartë dhe të pyetur në rajon e më gjerë. Me Mbretërinë e Madhe bashkëplotësojmë interesa dhe aleanca. Prandaj, aleanca strategjike me Mbretërinë e Madhe përbën interes kombëtar jetësor të Shqipërisë.

 

Franca, me impulset që iu ka dhënë kombeve Europiane, mdis tyre edhe kombit Shqiptar, për afirmimin e identitetit kombëtar, si dhe me kulturën që i ka dhënë njerëzimit, përbën një pikë referimi vlerash universale. Franca ka qenë veçanërisht e interesuar për të krijuar një zinxhir partneriteti me kombet e vegjël, ndër ta edhe me kombin Shqiptar. Prandaj partneriteti strategjik me Francën përbën interes jashtëzakonisht të rëndësishëm kombëtar të Shqipërisë.

 

Bullgaria. Nisur nga zhvillimet e pritëshme në fushën e sigurisë ekonomike të Europës përgjithësisht dhe të Ballkanit e trojeve Shqipëtare veçanërisht, nga nevoja për dinamizimin e infrastrukturave horizontale në Ballkan, si dhe nga interesi i përbashkët për qëndrueshmërinë e Maqedonisë, mund të nxjerrim përfundimin se me Bullgarinë kemi mjaft interesa bashkëplotësuese të nivelit strategjik. Një korridor i zhvilluar infrastrukturor Itali-Bullgari do mund të sillte për Europën Jugëlindore ato rrjedhime që pati sjellë hapja e Kanalit të Suezit për Mesdheun. Me korridorin Itali-Bullgari, balanca klasike e porteve detare kalon në anën e porteve Shqiptare e Bullgare. Prandaj, një partneritet perspektiv strategjik me Bullgarinë përbën interes të rëndësishëm kombëtar të Shqipërisë.

 

Greqia. Me Greqinë na ka lidhur një fat i përbashkët historik, por jo gjithnjë kahje të përbashkëta sjelljeje. Shqipëria ka zbatuar me korrrektesë, madje me lëshime të pashoqe, të drejtat e minoritetit Grek në Shqipëri. Greqia, normalisht ka interes të ligjshëm kombëtar për minoritetin e vet që jeton në Shqipëri, por ky interesim nuk mund të justifikojë Planin e Bashkërenduar të Zbatimit të Idesë së Greqisë së Madhe, që është në proces e në perspektivë prej mbi një shekull dhe që përfshin greqizimin e Shqipërisë Jugore. Prandaj, për aq sa nuk ndryshon kjo sjellje, interesi kombëtar i Shqipërisë mund të jetë vetëm partneriteti i kufizuar dhe i kushtëzuar me Greqinë. Shqipëria, ashtu si çdo shtet tjetër serioz, ka një sovranitet shtetëror, ekonomik, kulturor, fetar e arsimor dhe nuk mund të lejojë që ai të shkelet.

 

Prestigji kombëtar. Shumë qarqe në Ballkan e më gjerë kanë qenë e vijojnë të jenë të interesuar t’i paraqesin Shqipërinë e Shqipëtarët me ngjyrat më të errëta, duke përgjithësuar dukuritë negative kalimtare që, normalisht, i ka përjetuar çdo komb e çdo popull. Synimi i këtyre qarqeve është të mbahen gjallë rrënjët e terrorit të kahershëm psikologjik për të mos lënë hapësirë për Shqiptarët “e egër” të integrohen me njeri tjetrin, sepse bëhen “të rrezikshëm”.

Por Shqipërinë e turpërojnë jo rrallë vetë Shqiptarët, me çka flasim apo nuk flasin, me çka bëjnë apo nuk bëjnë, si shtetarë apo si qytetarë. Ne na duhet me çdo kusht të krijojmë një sjellje apo një pakt kombëtar, të paktën për çështje kombëtare. Prestigji kombëtar lidhet me disa ligje – do thoja, të shenjta. A nuk është i shenjtë, për shembull, ligji i reciprocitetit? Si është e mundur të lejojmë që shtete të tjera të thonë ç’të duan për Shqiptarët e Shqipërinë, të bëjnë ç’të duan në tokën apo ujrat tona apo të sillen si të duan me qytetarët tanë dhe ne të tregohemi kaq të “sjellshëm” sa për të mos mbajtur qëndrime a për të kryer kundërveprime? Moszbatimi i ligjit të reciprocitetit mund të jetë krimi më i rëndë ndaj interesave kombëtare. Prandaj, prestigji kombëtar i Shqipërisë dhe i Shqiptarëve, është interes jashtëzakonisht i rëndësishëm kombëtar. Ne nuk mund të ndryshojmë paragjykimet apo keqdashjen ndaj Shqiptarëve, por kemi shumë në dorë të ndryshojmë prestigjin tonë kombëtar.

 

Status kombëtar për institucionet fetare. Ne Shqiptarët nuk kemi fe të përbashkët kombëtare dhe, për këtë arësye, kemi një identitet më pak sesa kombe të tjerë. Kombe dhe shtete të tjerë identifikohen me fenë. Madje, ndonjë nga fetë e mëdha ka lindur si nevojë për të mbështetur strukturat politike. Për këtë arësye, institucionet e tyre fetare, kudo ku shtrihen, kryejnë misione të politikave shtetërore në vend të funksioneve apostolike.  Në jo pak raste, ato kanë qenë partnere në genocidin shpirtëror e fizik të ushtruar ndaj Shqiptarëve. Prandaj statusi kombëtar i institucioneve fetare në Shqipëri, brenda kuadrit teologjik, është shpëtimtar për ruajtjen dhe forcimin e identitetit kombëtar dhe, për këtë arësye, është interes jetësor kombëtar.

 

Në kushtet kur nuk kemi fe kombëtare, kemi, besoj, një instrument tjetër për t’a zëvendësuar atë: shenjtërimin e historisë kombëtare dhe të trojeve Shqiptare. Të gjithë popujt e kombet i adresohen këtij instrumenti. Njeri prej tyre, shkruan mbi mauzoleun e vet kombëtar: “O të mëdhenj. Kombi Ju është mirënjohës.” Etërit e kombit nuk mund të parcelizohen sipas bindjeve politike, apo për besueshmëri politike, por sipas kontributeve për kombet e tyre. Kombin e sjell më afër një monument lavdie kombëtare, sesa qindra kisha apo xhami. Monumenti i Pavarësisë në Vlorë është një i tillë që, thuajse me fuqi hyjnore, “urdhëroi” një komb të tërë të bëhej bashkë më 28 Nëntor 2012. A nuk duhet të të monumentalizojmë – për interesa kombëtare e humane, me të drejtën e Zotit, të rënët apo të vrarët e kombit Shqiptar në masakrat dhe genocidin masiv që kanë ushtruar fqinjët tanë tokësorë në të gjitha trojet Shqiptare dhe në të gjitha kohërat? Ne duhet të japim mesazhin e një kombi të qytetëruar për të shpallur Vend të Shenjtë të Kombit Shqiptar Shtëpinë ku u mblodh Kongresi i Manastirit për Gjuhën Shqipe, nga ku u shpëtua identiteti Europian i Shqipëtarëve. A nuk mund të zëvendësohen me emra shqip emra të huaj vendesh, siç nuk kanë patur turp t’a bëjnë e s’kanë qenë pak të qytetëruar kombe të tjerë që e kanë bërë një gjë të tillë? Ndoshta edhe vetë bullgarët, për shembull, çuditen që emrat e fushimeve të tyre ushtarake ruhen akoma edhe sot pas dhjetë shekujsh në emra vendesh, fshatrash, fushash e malesh Shqiptare. Prandaj, shenjtërimi i historisë kombëtare dhe i trojeve Shqiptare është interes jetësor kombëtar.

 

Gjuha Shqipe është burimi i parë i identitetit kombëtar të Shqiptarëve. Ne duhet t’a zhvillojmë Gjuhën Shqipe me të gjithë larminë e natyrshme që ka çdo gjuhë. Gjuha Shqipe, për fatin tonë, e ka së brendëshmi forcën dhe qëndrueshmërinë e saj natyrale dhe nuk ka nevojë për t’a ringritur. Po të mos ishte e tillë, nuk do t’a kishte ruajtur identitetin përballë dy gjuhëve nga më kultivuarat e njerëzimit. Ka patur madje edhe fuqinë për t’i ushqyer ato. Gjuha Shqipe i ka vetë energjitë e brendëshme për t’u formësuar edhe më mirë. Ajo e di vetë këtë detyrë. Shqiptarëve iu duhet vetëm t’a ndihmojmë, t’a zhvillojmë, t’a pasurojmë e jo t’a diskutojmë apo, më keq, t’a dyshojmë. Prandaj, zhvillimi e pasurimi i Gjuhës Shqipe është interes jetësor kombëtar.

 

Mirëqënia kombëtare. Mirëqënia kombëtare besohet se është interesi më madhor kombëtar i Shqipërisë. Shqiptarët kanë humbur më shumë resurse njerëzore nga emigrimi jashtë trojeve Shqiptare, sesa nga genocidet e ushtruara kundër tyre apo pushtimet e huaja ushtarake. Jemi kombi që zemë vendin e parë për përqindjen e popullsisë së emigruar, madje të pjesës më aktive e më të arsimuar të kësaj popullsie, e cila përzgjedh të jetojë jashtë Shqipërisë, edhe duke mos ushtruar profesionin e vet, edhe në kushte skllavërie apo persekutimi psikologjik. Një lloj vetëvrasjeje e një populli të tërë.

 

Shqipëria i ka të gjitha: vendvendosje të rëndësishme gjeostrategjike; hapësira të privilegjuara për të gëzuar Mesdheun – detin e bekuar të botës; tokën e nëntokën e begatë; gjeografinë veçanërisht të larmishme. Studimet serioze thonë se trojet Shqiptare i kanë të gjitha mundësitë të mbajnë në standarde të përparuara jetese edhe dyfishin e popullsisë së sotme Shqiptare. Atëherë, përse nuk i mban Shqipëria Shqiptarët? Si spjegohet që Shqiptarët gëzojnë e trashëgohen aq shumë në vende e popuj të tjerë? Si spjegohet që Shqiptarë të mëdhenj bënë shtete të tjera, por nuk bënë Shqipërinë? Çfarë nuk ofron Shqipëria? Pse i largon Shqipëria për njerzit e vet?

Duket se ka një shkak themelor: Pasiguria për mirëqënie kombëtare, e cila, nga ana e saj, çon në humbjen e shpresës kombëtare. Të gjitha interesat kombëtare kompromentohen e rrezikohen pa ofertën e mirëqënies, e cila, nga ana e vet, kushtëzohet nga kultura politike e drejtimit të shtetit dhe niveli i qytetërimit. Prandaj rritja e mirëqënies kombëtare është interesi më i madh kombëtar i Shqipërisë dhe i Shqiptarëve. Çdo interes tjetër mbahet gjallë e përparon në atë shkallë sa mbahet gjallë e përparon mirëqënia kombëtare. Jo aq për fatkeqësinë tonë, sesa për fajin tonë, Shqipëria e Shqiptarët, historikisht janë goditur pikërisht në këtë interes themelor. Varfërimi në mirëqënie ka sjellë varfërim në institucione, në sjellje, në qytetërim, në kulturë, në arësim, shkurt, në ndjeshmëritë kombëtare.

Atëherë, cila do të mund të ishte strategjia kombëtare për realizimin e interesave kombëtare?

 

Hapi i parë, do të ishte forcimi i lidhjeve të gjithanëshme midis të gjitha entiteteve Shqiptare, pavarësisht nga shtetet ku janë përfshirë brenda kufijsh. Thelbi i kësaj strategjie është vendosja e lidhjeve të detyrueshme e me frymëmarrje të gjerë midis të gjitha metropoleve Shqiptare, zhvillimi i mundësive të gjithfarëllojta të qarkullimit përmes investimeve në infrastrukturë, arsimim kombëtar, etj. Neve historikisht na kanë lënë pas mungesa e rrugëve dhe urave të komunikimit.  Lidhjet varen nga ne. Por nuk dëmtojmë as tjetrin. Prej autostradave të mëdha do të vijnë edhe efeketet e lidhjeve të tjera sociale, ekonomike, kulturore e sportive brendakombëtare, të cilat do të nxisin më shumë prirjet për integrim të ndërsjelltë midis Shqiptarëve, familjeve dhe institucioneve të tyre në të gjitha trojet . Rruga e Kombit, për shembull, është një arritje me spektër kombëtar, sepse lidh metropolet Shqiptare në boshtin Jug-Veri. Por përparësia duhet të shkojë në investimet infrastrukturore që lidhin metrolpolet e mëdha Shqiptare në boshtin Perëndim-Lindje, përkatësisht Durrësin e Tiranën me Shkupin, me qëllim që të vitalizohen korridoret që lidhin Italinë me Turqinë – aktorë me peshë të ndjeshme në gjeopolitikën e ardhëshme botërore. Investimi i fuqishëm në këtë bosht ndikon po aq fuqishëm thuajse të gjithë interesat kombëtare të Shqipërisë dhe të Shqiptarëve përgjithësisht.

Hapi i dytë, do të ishte zhvillimi, qysh sot atje ku është e mundur, i integrimit social, ekonomik, kulturor e institucional me vendet ku Shqiptarët janë faktorë politikë e administrativë.

Nëse do të hedhim siç duhet, kur dhe sa duhet, dy hapat e parë, atëherë do mund të krijojmë të gjitha potencialet edhe për të ardhmen e Bashkimit Kombëtar, varësisht nga prirjet e proceseve rajonale e globale, situatave gjeopolitike dhe interesave kombëtare.

Shprehja qartë, pastër e lidhshëm e interesave kombëtare është, natyrisht, hapi i parë i domosdoshëm, por jo kryesori. Ajo çka është më e rëndësishme, interesat kombëtare duhen siguruar. Përndryshe mbetemi vetëm në ndjenja. Por vetëm ndjenjat nuk mund t’i sigurojnë interesat kombëtare. Prandaj çdo interes kombëtar duhet mbështetur me programe e projekte kombëtare. Për shembull, nëqoftëse pranojmë se ruajtja e identitetit kombëtar të emigracionit dhe diasporës Shqiptare, është interes kombëtar i Shqipërisë, atëherë Shtëti Shqiptar duhet të hartojë e të sigurojë një status për emigracionin dhe diasporën Shqiptare.  

Për më tej, me qëllim që programet dhe projektet kombëtare të mos kthehen në fjalime moralizuese, duhet të caktohen edhe bartësit kombëtarë. Ne nuk mund të ecim përpara pa krijuar instrumente të përbashkëta për të mirën kombëtare. Për shembull, nëse pranojmë se ruajtja e identitetit kombëtar të emigracionit dhe diasporës Shqiptare është interes kombëtar dhe përcaktojmë edhe një status për këtë qëllim, atëherë, normalisht, Ministria e Arsimit dhe e Shkencës do mund të emërtohej: “Ministria e Arësimit Kombëtar dhe e Shkencës”.

Por interesat kombëtare pa institucione kombëtare, nëmos kompromentohen krejtësisht, në rastin më të mirë, mbeten vetëm në nivelin e ndjenjave kombëtare. Në fund të fundit, kombin e lidh shteti, institucionet kombëtare. Aftësia dhe fuqia për të siguruar e mbrojtur interesat kombëtare përcaktojnë vetë shtetin. Në këtë kënd, duhet të ketë, për shembull, institucion kombëtar që lidh ekonominë kombëtare, institucion kombëtar që lidh kulturën kombëtare, etj, etj. Për më tej: Cili është institucioni që lidh sigurinë kombëtare nëqoftëse këtë term e përdorim aq rëndom? Si mund të transformohet Shqipëria Shtetërore për t’u lidhur me Shqipërinë kombëtare?

Kemi ardhur kështu te thelbi i çështjes: Një komb serioz nuk mund t’i arrijë këto synime e t’i kënaqë këto interesa pa një planifikim kombëtar afatgjatë. Në fund të fundit, planifikimi kombëtar afatgjatë është treguesi themelor që e dallon një komb të qytetëruar nga një komb i paqytetëruar. Ne nuk mund të zhvillojmë interesat kombëtare pa krijuar aftësi e kapacitete kombëtare për të parashikuar dhe drejtuar ngjarjet në mënyrë sistematike, pa vizion përtej të nesërmes. Kombi Shqiptar është mjaftueshmërisht në proces për të mos mbetur në vend, për t’u transformuar, domethënë për t’u renditur ndër kombet e qytetëruar.

Interesat kombëtare nuk mund të zhvillohen pa projekte e programe kombëtare e aq më pak vetëm me ndjenja kombëtare. Një komb serioz çmohet për të gjithë procesin e realpolitikës dhe jo vetëm për procesin e moralpolitikës. Asnjë komb serioz nuk braktis interesat kombëtare – prej këtej sigurinë kombëtare, për hatër të virtuteve dhe moralit universal. Vetëm kombet me identitete dhe interesa të respektuara kombëtare kanë ç’ti ofrojnë jo vetëm vetes, por edhe njerëzimit.