Nga Rafael Floqi/

Gjatë gjithë fushatës paraprake republikane (siç ishte), ishte krejtësisht e qartë se paditë e shumta të Donald Trump e ndihmuan atë të konsolidonte mbështetjen. Ky ishte një burim acarimi moral për liberalët, por hutimi i tyre bashkëjetoi me shpresën se ajo që luajti mirë me besimtarët e MAGA-s do të kishte efektin e kundërt në zgjedhjet e përgjithshme. Thirrjet e Trumpit për persekutim mund t’i mbledhin konservatorët në zgjedhjet paraprake, por vetë gjyqet do ta ndihmonin Joe Biden të shkonte drejt rizgjedhjes.

Gjyqi që po marrim në fakt, ndjekja penale e Trump për të dhëna biznesi të falsifikuara në lidhje me pagesat e parave të heshtura në lidhje me caktimin e tij me yllin porno Stormy Daniels, teorikisht mund të ketë ende atë efekt; një vendim fajësie mund të lëkundë disa pikë nga epërsia modeste, por e qëndrueshme e Trumpit në votime.

Por, duke parë se si zhvillohet gjyqi deri më tani, duket po aq e mundshme që si në zgjedhjet paraprake, ashtu edhe tani në zgjedhjet e përgjithshme: çdo efekt politik nga akuzimi dhe gjykimi ka të ngjarë të funksionojë paksa në favor të Trump.

Së pari, merrni parasysh se si luan ky gjykim nëse nuk po i kushtoni vëmendje detajeve ligjore. Ndiqni rastësisht mbulimin, veçanërisht titujt për dëshminë e Daniels, dhe duket se Trump është në gjyq për tradhti ndaj gruas së tij në një mënyrë të turpshme dhe më pas duke u përpjekur ta fshehë atë – për të qenë një figurë politike, një kandidat për poste të larta dhe duke gënjyer për seksin.

Siç ndodh, Amerika shpenzoi një periudhë mjaft të rëndësishme kohore duke diskutuar çështjen nëse është një vepër serioze për një politikan të çuditshëm (një të cilit aparati i fushatës së të cilit punoi shumë për të parandaluar “shpërthimet bimbo”) për të fshehur një lidhje të papërshtatshme seksuale. Në të vërtetë, ne madje ngritëm çështjen nëse kryerja e dëshmisë së rreme të pacipë gjatë përpjekjes për të fshehur një lidhje seksuale është një shkelje e rëndë. Dhe vendi iu përgjigj kësaj pyetjeje duke përqafuar qëndrimin konsensus të liberalizmit amerikan në atë kohë dhe duke i ofruar Bill Clinton-it tolerancë, falje, falje.

Pa dyshim, disa amerikanë të angazhuar politikisht janë shumë të rinj për të kujtuar drejtpërdrejt presidencën e Clinton. Por çështja Lewinsky ende hedh një hije kuptimplote kulturore dhe shumë nga titujt e gjyqit të Trumpit i hedhin prokurorët në një pjesë të ngjashme me Kenneth Starr. Asgjë vërtet e re nuk po zbulohet në lidhje me sjelljen e Trump këtu; vendi tashmë e di se ai është një mashtrues dhe i poshtër. Në vend të kësaj, zbulimet kanë të bëjnë me hipokrizinë në dukje të armiqve të tij politikë, dhe sa lehtësisht indiferenca e ish-demokratëve ndaj gënjeshtrave për seksin i la vendin maturisë kur ofroi një rrugë për të marrë Trump.

Tani supozoni se e ndiqni gjyqin më nga afër dhe gërmoni vërtet në argumentet ligjore. Në atë rast ju e kuptoni që Trump nuk po gjykohet për tentativë për të fshehur aferën, sepse pa marrë parasysh se sa theks i vë prokuroria në hijeshinë e tij personale, pagesat e parave të heshtura nuk janë në fakt të paligjshme. Në vend të kësaj, ai po gjykohet për një mbulim të mbulimit, një mashtrim që supozohet se është kryer brenda sistemit të tij të kontabilitetit.

Ju gjithashtu e kuptoni se ky mbulim i supozuar është në vetvete vetëm një kundërvajtje që normalisht nuk do të jepte një ndjekje penale për krime. Ajo është ngritur në një akuzë për krime vetëm sepse prokuroria, duke përdorur një dispozitë specifike të ligjit të Nju Jorkut, argumenton se është e lidhur me “qëllimin për të kryer një krim tjetër dhe ndihmën dhe fshehjen e kryerjes së tij”.

Pastaj ju e dini më tej se prokuroria ka kandidatë të shumtë për “një krim tjetër” të saj që Trump dyshohet se synonte të kryente, duke i detyruar analistët ligjorë të krijojnë grafikët e rrjedhës për të shpjeguar se si akuza për kundërvajtje mund të lidhet me vepra të tjera të mundshme. Ndoshta për një shkelje federale të financimit të fushatës. Ndoshta në një formë mashtrimi tatimor (një lloj kurioz që përfundoi disi me një pagesë të tepërt ndaj qeverisë federale). Ose ndoshta për një komplot “për të promovuar ose parandaluar zgjedhjen e çdo personi në një post publik me mjete të paligjshme”.

Së fundi, ju e dini se sipas analizës më të mirë ligjore, prokuroria nuk duhet të provojë përtej një dyshimi të arsyeshëm se ndonjë nga këto krime të lidhura është kryer në të vërtetë.

Cohen ka dëshmuar se nuk i besonte Costellos sepse ishte i afërt me Rudy Giuliani, duke ofruar një kanal prapa Shtëpisë së Bardhë, por edhe rrezikun që çdo gjë që thoshte Cohen të përsëritej atje.

Costello dëshmoi se ai i tha Cohen se problemet e tij ligjore mund të zgjidheshin “nëse ai do të kishte informacion të vërtetë për Donald Trump dhe do të bashkëpunonte me Distriktin Jugor të Nju Jorkut”.

Përgjigja e Cohen, sipas Costello, u përsërit 10 ose 12 herë: “Betohem në Zot, Bob. Nuk kam asgjë për Donald Trump”. Kjo ishte padyshim një gënjeshtër e madhe.

Costello gjithashtu pretendoi se Cohen i kishte thënë atij se Trump nuk dinte për pagesat e parave të heshtura, gjë që shkon në thelbin e çështjes.

Ligjërata ishte e ashpër. “Dhe pastaj, nëse nuk ju pëlqen vendimi im, ju nuk më shihni shtrembër dhe nuk i rrotulloni sytë. A e kuptoni këtë?”

Costello i hodhi një vështrim të gjatë gjyqtarit. “A po më shikon poshtë tani?” Në atë moment, ai deklaroi: “Pastroni sallën e gjyqit”. Të gjithë të kthehen më vonë.

“Në 60 vitet e mia si jurist dhe profesor juridik, nuk kam parë kurrë një spektakël si ai që pashë dje ulur në rreshtin e parë të gjykatës. Gjykatësi në gjyqin e Donald Trumpit ishte një tiran absolut, megjithëse ai dukej para jurisë si një despot dashamirës. Ai dukej se automatikisht po vendoste kundër të pandehurit në çdo hap, tha avokati dhe profesori  Alan Dershowitz , i cili u lejua të qëndronte në sallën e gjyqit gjatë gjyqit të ish-presidentit Donald Trump për paratë e heshtura, ndërsa gjykatësi Merchan qortoi dëshmitarin Robert Costello. 

Shumë avokatë me përvojë ngritën vetullat e tyre kur gjyqtari përjashtoi provat e dukshme të rëndësishme kur ofroheshin nga mbrojtja, ndërsa përfshinte prova të parëndësishme të ofruara nga prokuroria duke përfshirë provat e parëndësishme të ofruara nga prokuroria.

Kërcënimi i gjyqtarit ishte absolutisht i egër, joetik, i paligjshëm dhe i vogël.

I rikthyer në qëndrimin e dëshmitarit për të katërtën ditë, Cohen u tha juristëve të hënën se ai vodhi nga Organizata Trump pasi bonusi i tij i pushimeve në vitin 2016 u ul në 50,000 dollarë nga 150,000 dollarë që merrte zakonisht.

Cohen pretendoi se i kishte paguar 50,000 dollarë një firme teknologjike për punën e saj duke rritur artificialisht pozitën e Trump në një sondazh në internet të CNBC për biznesmenë të famshëm. Cohen tha se i dha firmës vetëm 20,000 dollarë para në dorë në një qese letre kafe, por ai kërkoi rimbursim nga Trump për shumën e plotë, duke futur në xhep diferencën.

Cohen tha se ai kurrë nuk e ktheu Organizatën Trump. Cohen nuk është akuzuar kurrë për vjedhje nga kompania e Trump.

Cohen është një dëshmitar kyç, por edhe i ndërlikuar. Ai pranoi në qëndrimin e dëshmitarit një numër gënjeshtrash të së kaluarës, shumë prej të cilave ai pretendon se kishin për qëllim të mbronin Trump. Cohen kreu gjithashtu burg pasi u deklarua fajtor për akuza të ndryshme federale, duke përfshirë gënjeshtrën ndaj Kongresit dhe një banke dhe përfshirjen në shkelje të financimit të fushatës në lidhje me skemën e parave të heshtura.

Por kur u shty nga Blanche, Cohen qëndroi pranë kujtimeve të bisedave me Trump për pagesën e parave të heshtura për Daniels. Cohen dëshmoi se ai foli me Trump më shumë se 20 herë për këtë çështje në tetor 2016.

“Nuk ka dyshim në mendjen tuaj?” Blanche pyeti nëse Cohen kujtonte në mënyrë specifike që kishte biseduar me Trump për çështjen e Daniels. Pa dyshim, tha Cohen.

Pas më shumë se katër javësh dëshmi, anëtarët e jurisë mund të fillojnë të diskutojnë javën e ardhshme për të vendosur nëse Trump është fajtor për 34 akuza të krimit për falsifikimin e të dhënave të biznesit në gjyqin e parë penal të një ish-presidenti të SHBA.

Akuzat rrjedhin nga të dhënat e brendshme të Organizatës Trump, ku pagesat ndaj Cohen ishin shënuar si shpenzime ligjore. Prokurorët thonë se ata ishin me të vërtetë rimbursime për pagesën ndaj Daniels për ta mbajtur atë që të mos dilte publike përpara zgjedhjeve të 2016 me pretendimet për një takim seksual me Trump. Trump thotë se nuk ka ndodhur asgjë seksuale mes tyre.

Trump është deklaruar i pafajshëm. Avokatët e tij thonë se nuk kishte asgjë kriminale në lidhje me marrëveshjen e Daniels apo mënyrën se si u pagua Cohen.

“Nuk ka asnjë krim”, u tha Trump gazetarëve pasi mbërriti në gjykatë të hënën. “Ne kemi paguar një shpenzim ligjor. E dini si është shënuar? Një shpenzim ligjor.”

Prokurorët do të kenë mundësinë të thërrasin dëshmitarë përgënjeshtrimi pasi të kenë përfunduar dëshmitarët e Trump. Gjykatësi, duke përmendur çështjet e orarit, tha se pret që argumentet përfundimtare të ndodhin më 28 maj, të martën pas Ditës së Përkujtimit.

Unë ua lë atyre analistëve atë që sugjeron precedenti ligjor i shtetit të Nju Jorkut. Por unë do të sfidoja këdo për të përmbledhur situatën themelore, në të cilën një kandidat presidencial mund të dërgohej në burg për një vepër kundërvajtjeje të ngritur nga një krim i dytë për të cilin as që akuzohet, pa përshkrimin që duket disi kafkian.

Për një vëzhgues normal, atëherë, nëse versioni i nën-shpjeguar i gjyqit duket si afera Lewinsky përsëri, versioni i shpjeguar në mënyrë të përgjithshme mund të duket thjesht si një tejkalim i një prokurori partizan. Dhe e gjithë kjo është para se të arrini në faktin se e gjithë çështja e prokurorisë varet nga dëshmia e dëshmitarit të rrejshëm dhe urrejtshëm të Trumpit, Michael Cohen.

Nga Jusuf BUXHOVI/

Ngritja e shtetit hegjemon serb nga autonomia në vitin 1830 (në përmasat e pashallëkut të Beogradit) dhe pranimi shtet në Kongresin e Berlinit 1878 e deri te zgjerimi me tokat shqiptare gjatë luftërave Ballkanike 1912-1913, me ç’rast Kosova dhe Maqedonia do t’i njihen Serbisë, u bë mbi “tapitë shpirtërore” të kishës ortodokse serbe dhe mashtrimeve të saj si “pjesë e identitet shpirtëror dhe kulturor serb nga mesjeta e këndej”. Ky mashtrim që ishte pjesë e konceptit sllavo-rus që në pjesën europiane të Perandorisë Osmane të krijojë shtete vasale (Malin e Zi, Serbinë, Bullgarinë), duhej të përcillej me faktorin Kishë Ortodokse Serbe si dhe autoqefalinë e saj nga shekulli XIII e këndej, që si do të shihet, ishte vetëm një autonomi e përkohshme nga Peshkopata e Ohrit (nga viti 1219-1274).

Diskursi i këtij mashtrimi do të vazhdojë për tetë shekuj me radhë, meqë autoqefalia e Kishës Ortodokse Serbe do të fitohet në vitin 1922, pasi që të jetë formuar Mbretëria Serbe-Kroate-Sllovene. Meqë autoqefalia kishtare përherë lidhej me shtetësinë, Kisha Ortodokse serbe, këtë “të drejtë” e fitoi vetëm pas vendimeve të Konferencës së Parisit më 1919 kur u pranua Mbretëria Serbo-Kroate-Sllovene. Këshut, në gusht të vitit 1920, me anën e një delegacioni shtetëror do t’i drejtohet Sinodit të Shenjtë të Patrikanës së Kostandinopojës për unifikimin e tri kishave (të Karllovcit, të Malit të Zi dhe të Mitropolisë së Beogradit) në një kishë të përbashkët, e cila nën ndikimin e Karagjogjëviqëve do të quhej Kisha Ortodokse Serbe. Sinodi i Shenjtë, në përputhje me realitetet shtetërore të cilave u nënshtroheshin edhe ato kishtare (autoqefalitë), vendosi të miratojë kërkesën e shtetit SKS me kusht që të paguajë 1,5 milionë franka francezë për lejimin e kishave të Kosovës dhe të Maqedonisë (deri më atëherë nën juridiksionin e Patrikanës së Kostandinopojës) që të përfshihen në kuadër të hierarkisë së Kishës së bashkuar ortodokse serbe. Akti përfundimtarë i kësaj marrëveshjeje do të nënshkruhet në vitin 1922 nga Patriku i Kostandinopojës.

Pra, sipas kësaj marrëveshjej të dokumentuar, nuk ishte fjala për vazhdimësi të “autqefalisë kishtare serbe” nga mesjeta, por që pushtimi ushtaraka i Kosovës dhe Maqedonisë , i pranuar ndërkombëtarisht, së pari të legjitomojë asimilimin e popullatës ortodokse (shqiptare dhe maqedone) në serbë, dhe së dyti, të legjitimojë përvetësimin e krishtërimit ortodoks nga mesjeta e këndej bashkë me objektet e kultit (manastiret dhe kishat) që ishin objekte kulti të përbashkëta.

Meqë ky mashtrim prej tetë shekujsh po vazhdon të prodhojë pasoja politike për shtetin e Kosovës, ngaqë me pakon e Ahtisarit krishterimi ortodoks dhe objektet e kultit kishtar trajtohen si pronësi e Kishës Ortodokse Serbe, me ç’rast shqiptarët, që i kanë takuar krishterimit nga zyrtarizimi i tij në shekullin IV, kur në Ilirik nuk ka pasë sllav, privohen nga një pjesë e rëndësishme e trashëgimisë së tyre shpirtërore dhe asaj historike, është e udhës që të sqarohet historia e këtij mashtrimi, në mënyrë që edhe shteti I Kosovës të ruajë të drejtën mbi trashëgimin shpirtërore, kulturore dhe objektet e kultit, si të përbashkëta në rrethanat kur kjo çështje po ndërkombëtarizohet gjithnjë e më shumë, ndërkohë që shteti serb dhe kisha ortodokse vazhdojnë propagandën e tyre të njohur rreth “të drejtës historike

dhe kulturore në Kosovë prej tetë shekujsh”!

Natyrisht se ky mashtrim, me çka synohet që shqiptarët të përjashtohen nga pjesa më e rëndësishme e identitetit të tyre historik-kulturor – nga mesjeta, si qendër e saj në Ilirik, hap edhe çështjen tjetër, atë të Dinastisë së Rashës Nemanjane (nga shumë burime antike me prejardhje tribale) si pjesë e kësaj dihomie kulturore-politike ne të cilën lidhet edhe formula e mashtruese e “shtetit mesjetar serb”, pra të një faktori tjetër, që me kyçjën e këtij despotati nga bërthama historike dardane në kryqëzatat katolike evropiane si dhe shfrytëzimit të tyre për ngritje të fuqishme në Ilirik me pretendimin të kthehet në një fuqi të kohës që ta zëvendësojë perandorinë e Bizantit në shembje, gjë që jo rastësisht, Rasha gjatë kohë së zhupanit të madh Stefan Dushani, nga shumë burime meritore të kohës quhej Rasa, Rasien, rex Rasien ose edhe “Iliricum Magna” dhe askund “Mbretëri serbe”. Kështu, kur në Kostandinopojë kryqtarët katolikë do të rrënojnë kulturalisht dhe politikisht Bizantin, duke shpallur Perandorinë Katolike në vitin 1204, ndërsa qendra e Bizantit bashkë me kishën ortodokse do të kalojë në Nike, kisha e Rashës në qendrën e saj në Zhiçë, me ndihmën e drejtpërdrejtë të Selisë së Shenjtë, do të ndihmohet, që me veprime në kundërshtim me kanonet kishtare, për t’u shkëputur njëanshëm nga Peshkopata e Ohrit, në të cilën gjendej nga koha e Simeonit bashkë me të tjerat në pjesën perëndimore të Ilirikut. Kjo gjendje ishte konfirmuar edhe nga perandori i Bizantit Vasili II në vitin 1018. Nga dokumentet e rishkruara dhe të përpunuara të Kishës Ortodokse Serbe nga punëtoria e manastirit të Hilandarit veçmas me anën e “zhitive”(jetëshkrimeve të monahëve kishtarë) që nuk paraqesin tjetër pos një formë të haxhio-grafisë (jetëshkrime fetare), shumë prej tyre të përpunuar dhe të rishkruara në shekujt XVII-XIX në Hilandar, Odesë, Karlovc, Vjenë e gjetiu, në përputhje me qëllimet e caktuara politike, fitohet bindja se e ashtuquajtura Kishë Ortodokse Serbe “pranohet e pavarur” nga Patrikana e Kostandinopojës, pra fiton autoqefalin, ndonëse ajo që kishte ndodhur në Nike, në bazë të dokumenteve meritore, paraqet vetëm një pavarësim të Peshkopatës së Zhiçës nga Kryepeshkopata e Ohrit dhe assesi autoqefali. Pra, në Nike, në rrethanat kur në Kostandinopojë asokohe sundonte Perandoria Latine, kishte ndodhur vetëm një riorganizim i përkohshëm kishtar në pjesën qendrore të Bizantit, si kundërpërgjigje realiteteve të reja të krijuara kur kisha katolike kishte fituar hapësirë të dukshme në këto pjesë dhe kërkonte që të faktorizojë aleatët dhe vasalët perëndimorë: Nemanjajt e Rashës dhe bullgarët. Në këtë drejtim Vatikani punoi me të madhe qe Kisha e Rashës me seli në Zhiçë dhe ajo bullgare të shkëputen nga Kostandinopoja. Ndërsa Rasha të kthehet në një dinasti të fuqishme në Ilirik (Iliricum Magnum) që ta merrte kurorën e Bizantit të shkërmoqur. Kisha ortodokse e Kostadinopojës e dëbuar nga kryeqendra e vet në Nike, asokohe nuk e kishte kundërshtuar “mëvetësimin” e kishës së Rashës me seli në Zhiçë nga ajo e Ohrit, meqë ishte e interesuar, që ajo të mos bëhej pre e Vatikanit, veçmas pas kurorëzimit kishtar të Stefan Nemanjës në vitin 1217 nga Papati. Përkundrazi, si shihet, edhe Patriku i Nikesë, Manojllo, do ta kurorëzojë “mbre rasien” Nemanjën duke e toleruar formalisht krijimin e Peshkopatës së Zhiçës, si të shkëputur nga ajo e Ohrit, por kjo me asnjë dokument nuk u vërtetua se fitoi edhe autoqefali kishtare. Rreth kësaj kemi edhe dëshminë meritore të Dr. Dimitrije Ruvarac, arkimandrit, menaxher i shtypshkronjës së kishave dhe Bibliotekës Patriarkale të Karlovcit të Sremit dhe redaktor i “Srpski Zion”. Ruvarac pohon se “nuk ka dyshim se Sava mori disa privilegje për hierarkinë kishtare rasiene në Nikea, por është e pamundur të identifikohen të gjitha ato me bekimin për një ngjarje kaq të madhe kanonike, siç është krijimi i kishës autoqefale. Me fjalë të tjera, Sava mund të merrte një vetëqeverisje të caktuar nga Kostandinopoja për hierarkinë kishtare, me një listë të përcaktuar qartë të privilegjeve – por jo autoqefali.

Por, pas rrëzimit të Perandorisë Latine më 1261 dhe të rikthimit të Bizantit në Kostandinopojë, vendimet e Nikesë rreth shkëputjes së Peshkopatës së Rashës nga Peshkopata e Ohrit anulohen dhe ajo prapë do t’i kthehet gjendjes që ishte në vitin 1219. Madje, me rastin e rikthimit nën administrimin e Peshkopatës së Ohrit, bashkë me atë bullgare, në Koncilin e Lionit, më 1274, kërkohet falje për këtë “sjelle të pamirë të kishës së Rashës”.

Lajmet më të hershme të suksesit të Savës në fitimin e autonomisë – jo autoqefalisë – erdhën nga biografët e tij (higjiografët). Dhe me një vonesë të madhe. Domentian shkruan për këtë (rreth 1253, kështu që shkrimet e tij u “ripunuan” nga një autor tjetër pas vitit 1290); dhe më pas, të paktën një shekull më vonë (midis 1320 dhe 1330) dhe Teodosi.

Domentian dhe Teodosi lan një konfuzion në takimin në shkrimet e tyre. Njëri prej tyre shkruan për 14 vitet që Sava kaloi si kryepeshkop; kjo do të thoshte, me kushtin që në vitin 1233 (ose 1234) për disa arsye Sava dha dorëheqje nga froni i Kryepeshkopatës së Zhiçës, se ai mund të ishte shuguruar më 1219, dhe pastaj Patriarku Manojlo Sarantin (νοανουήλ Α΄ Σαραντητός ή Χαριτόπουλος).

Sidoqoftë, Domentiani dhe Teodosi janë të aftë për çështjet kishtare, kështu që, megjithëse ata zbukurojnë dukshëm gjëra – për shembull, thuhet gabimisht që Sava erdhi në Kostandinopojë me perandorin bizantin, megjithëse është e verifikueshme që Theodore I Lascaris mbretëroi në Nikea – ata nuk pretendojnë se bëhej fjalë për autoqefali të kishës.

Edhe te kjo çështje, ndërhyrja e dr. Ruvarac, heq mjegullimin e krijuar nga biografët e tij dhe të tjerët që i përpunuan ato. “Deri më tani, asnjë letër nuk është shtypur askund, e cila do të konfirmonte kush dhe kur Shën Savën e shuguroi kryepeshkop dhe mbi çfarë baze. Sepse, po të ishte kështu, atëherë duhej të lëshohej një letër e tillë dhe një akt i tillë i rëndësishëm nuk mund të humbiste. Prandaj, nuk dihet saktësisht se cilin vit, për të mos përmendur muajin dhe ditën, është shuguruar Sava kryepeshkop, siç mungon edhe emri i patriarkut që e bëri atë”.

Ato që thotë dr. Ruvarac, mbështetet nga qëndrimet e Dr. Janko Shafarik, i cili u mor shumë me këtë çështje. Shafariku paraqiti një raport mbi rezultatet e hulumtimit të tij në arkivat e Kostandinopojës, botuar më 1855 në Beograd. Për atë që gjeti në Kostandinopojë, Shafarik shkruan:

“Ne nuk mund të dokumentojmë asnjë veprim me anë të të cilit Shën Sava u bë një kryepeshkop i pavarur. Madje, asnjë veprim tjetër i ngjashëm, nuk është gjetur deri më sot!”.

Edhe historiani i kishës serbe, Svetozar Niketiq, qysh më 1870 vlerëson se “Megjithëse kisha serbe ka qenë ajo që e konsideroi Sava si të pavarur, përsëri kryepeshkopët e saj, të zgjedhur nga asambleja e hierarkëve, u përcaktuan në atë titull nga patriarku i Kostandinopojës”. Por Niketiq, thotë se, falë Savës, u fitua e drejta për të shuguruar peshkopët e tyre vetë në të ardhmen, por ata mbetën nën ohforionin e Kostandinopojës, praktikë kjo që përkohësisht do të ndërpritet nga Stefan Dushani. S’do mend, se e drejta për të shuguruar peshkopët e tyre në të ardhmen, që si përvojë u shfrytëzua gjatë dy shekujve të ardhshëm në hapësirat kah Nemanjajt shtrinë pushtetin, u shfrytëzuar për t’u “promovua” autoqefalia. Kisha Ortodokse Serbe retushoi në këtë frymë thuajse të gjitha dokumentet kishtare që erdhën nga punëtoritë e Hilandarit. Ky fakt i dokumentueshëm, ka rëndësi, meqë e liron historiografinë shqiptare nga diktati i këtyre mashtrimeve dhe falsifikimeve, që vazhdojnë të citohen prej saj.

Në të vërtetës, ky veprim, nuk anashkalohet as nga disa autorë objektivë serbë (ndër të cilët duhet dalluar Ilarion Ruvarac). Aty, me të drejtë, shihen edhe prapaskenat e Vatikanit, që asokohe luheshin në kurriz të Patrikanës së Kostandinopojës me rastin e pushtimit të kryeqytetit të Bizantit nga katolikët, në vitin 1204 që zgjati deri në vitin 1261, kur aty u kthye Perandori bashkë me suitën e klerikëve nga Nikea. Në këtë vënerim, gjithsesi, rolin kryesor kishte veprimi i Peshkopit të Ohrit, Dimitrije Homatian (Demetros Chomateros), që sapo të përhapet lajmi nga Nikea, nxori mallkimin drejtuar Arhimandrit Sava të Rashës. Në letrën drejtuar Patrikut ortodoks në Nike thotë se Sava nuk e ka të drejtën të shkëputet nga Peshkopata e Ohrit, meqë kjo nuk lejohet nga kanoni i rregullit apostolik.

Letrat e peshkopit të Ohrit, Dimitrije Homatian, do të mbesin një zë i shurdhër për mbi gjysmë shekulli, deri sa do të bjerë Perandoria latine e Kostandinopojës në vitin 1261. Bizanti sapo u kthye në kryeqytet e me të edhe qendër e Patrikanës Ortodokse, u kthye edhe rregulli i dikurshëm kishtar. Ky veprim ishte përcjellë me “miratim” edhe nga Vatikani, ngaqë ishte kthyer “normaliteti” midis dy qendrave botërore që thirreshin në të njëjtën perandori, e cila asokohe ndodhej përballë kërcënimeve osmane. Në kuadër të këtyre raporteve, për Patrikanën e Kostandinopojës me interes të madh shfaqej edhe rikthimi i fuqisë së humbur kishtare të Peshkopatës së Ohrit, me rastin e shkëputjes së njëanshme prej saj të Ipeshkvisë së Rashës dhe asaj bullgare, të cilat aktronin autoqefalin. Në këtë aspekt letrave të Homatianit do t’u hiqet pluhuri i kohës dhe madje, do t’u jepet përgjigje e drejtë, me atë që në Koncilin e Lionit do të thuhet se në Nikea ishte shkelë kanoni apostolik dhe se Peshkopatës së Ohrit i ktheheshin Ipeshkvia e Rashës dhe ajo bullgare. Natyrisht se këtij vendimi i parapriu dekreti i Perandorit Mihali VIII, me të cilin Peshkopatës së Ohrit i kthehej juridiksioni mbi Ipeshkvinë e Rashës dhe atë bullgare në përputhje me dekretin që kishte shpallur në fillim të shekullit XI Perandori Bazili II. Anulimi i pavarësisë së peshkopatës së Rashës, qendra e së cilës kishte kaluar në manastirin e Zhiqes, që në historinë kishtare të Kishës Ortodokse Serbe quhej autoqefali, kërkonte edhe largimin e peshkopit Danilo nga ajo pozitë. Kjo do të bëhet në vitin 1272.

Hamdi Hysuka/

Shoqata “Art Menada” Tetovë, drejtuar nga prof. dr. Ejup Ajdini, organizoi në kompleksin historik “Harabati Baba Teqe”, edicionin e shtatë tradicional të orës letrare “Takimet Poetike në Sharr”.

-Krijimtaria popullore dhe ajo letrare në malësinë e Tetovës, -tha në fjalën përshëndetëse kryetari Ajdini, -ka qenë dhe tenton të mbetet farkëtari më i mirë dhe më i veçantë i vlerave tona shpirtërore në përgjithësi. Dëshmi më e mirë janë traditat kulturore të festave, dokeve e zakoneve të shumta, të krijuara përmes një talenti të veçantë krijues nga malësorët e Sharrit, i cili 150 vite më parë u reflektua te shkrimtari i Rilindjes Kombëtare, Rexhep Voka, nga ku lindi ideja për manifestimin tonë tradicional. Rexhep Voka që para një shekulli shkroi librin e parë shqip “Mendime”, i cili dhe sot ruan vlerat e mirëfillta letrare-filozofike. Ai shkroi dhe alfatetaren, vepra fetare etj, por kryesori është libri “Mendime”, nga i cili veçojmë:

“Ku jeni o krerët e Shqipërisë? Ná pa këndim e pa mësim, kemi mbetur si të egër në mal e në errësinë. Sot bota është bë tjetër, vetëm me pushkë e me thikë nuk po fitohet. Lypet shkrim e lexim, fjalë e mendim”.

Pas Rexhep Vokës, trashëgimtarë i letrave shqipe në këto anë, erdhi Sadudin Gjura, i cili shkroi pesë drama. Ishte njeriu më i shkolluar i asaj kohe, prandaj pushteti e vrau dhe e masakroi, duke i fshehure e shkatërruar veprat e tij të shkruara. Ai shkroi mjaft poezi, ku në njërën thotë:

Armët tona janë libri e pena,

n’luftë përballë injorancës shkojmë,

errësira, padija s’na kánda,

si ithtarë nëpër ‘to ne marshojmë.

Arti letrar i këtyre anëve pasoi me Murat Isakun dhe Abdzlayis Islamin, të cilët letërsinë bashkëkohore shqipe e ngritën në nivel kombëtar dhe më gjerë.

Librat poetikë të këtyre autorëve, Murat Isakut me mbi 20 romane e disa vëllime poetike, si dhe Abdylazis Islamit me 40 vepra letrare të zhanreve të ndryshme: romane, drama, përmbledhje poetike me sonete dhe krijimtari për të rinj, vijnë si pjesë e veçantë e letërsisë sonë kombëtare, si amaneti më i fuqishëm i dijes dhe forcës sonë kombëtare, e cila në vetvete mbart e flet për simbolikën e shijes e të përjetimit estetik. Për këtë ndjenjë Murat Isaku shkruante:

Një ditë u zhduk duke puthur hijen e popullit të vet,

dhe s’arriti ta ndezë edhe një dritë në sytë e tij,

në varr mos e mbuloni, kështu më mirë ju sheh

se vetëm nëpër sytë e juaj qumështin e nënës e njeh.

Këta poetë kanë qenë dhe mbeten qenia më sublime e shoqërisë sonë, që me shpirtin e dëlirë dhe talentin e tyre krijues, ndërthurën harmoni estetike me fenomenet jetësore, dramat dhe tragjeditë e jetës së njeriut tonë, që dhanë nga vetja sublimen më të mundshme, duke dhënë shfaqjet më të bukura e më të madhërishme, gjithmonë duke kërkuar vizion dhe zgjidhje të përhershme, siç shkruante Abdylazis Islami:

Me vdekje të ftohtë jetën ti e mat,

dhe dielli të ngroh e të bën dritë,

dhe hëna n’shtëpi të kthen përnatë,

dhe agu n’varre të gjallë, s’t’gëlltit…

As Rexhep Vokës nuk i dihet varri, pasi detyrohet të vdesë në Stamboll, kurse profesorin e parë të Sharrit e të Pollogut, poetin e dramaturgun, Sadudin Gjura, pushteti sllavo-komunist e mori nga klasa ku ishte duke ligjëruar para studentëve të Normales së Tetovës dhe e burgosën duke ushtruar torturat më çnjerëzore, deri te dhuna me karrige elektrike. Edhe të dëmtuar psiqikisht, pushteti barbar i viteve ‘50 nuk kishte durim ta shikonte të gjallë, deri sa e hodhën në mes të dimrit, në majë të bjeshkëve të Sharit, të cilin në pranverë barinjtë i gjetën trupin e shformuar. Këto vlera dhe jo vetëm, na e arsyetojnë punën dhe mundin tonë për manifestimin “Takimet Poetike në Sharr”.

Në orën e madhe letrare-poetike konkuruan poete e poetë nga Tetova, Vushtria, Mitrovica, Prishtina, Gjakova, Gostivari, Shkupi, Podujeva, Kumanova, Mati etj. Në këtë manifestim poetik, para artdashësve dhe pjesëmarrësve të shumtë, lexuan krijimet e tyre: Migena Arllati, Adelina Xhaferi, Bajramali Selimi, Kaltrinë Uka, Shefqete Gosalci, Remzije Zekolli, Merita Abazi, Valdeta Dulahu, Emrah Bilalli, Sunaj Raimi, Adem Abdullahu, Hamdi Hysuka, Fadil Abazi, Ilirida Ismaili, Merjeme Kajolli (Tusha), Lame Ameti, Sadije Aliti, Fatos Rushiti, Behare Neziri.

Pjesëmarrësve iu ndanë mirënjohje dhe çmime letrare kushtuar veprimtarëve të kombit, rilindësit Rexhep Voka, poetit martir Sadudin Gjura, dëshmorit Xhemil Abdurahmani dhe shkrimtarit Murat Isaku, emër i madh i kulturës shqiptare. Klubi Letrar “Pjetër Budi” Mat konkuroi me poezinë “Kali i Trojës” e autorit Hamdi Hysuka:

Kali i Trojës, kalë i zi

si nata e triumfit të tij.

S’u plak një herë, nuk ngordhi

shtat të ri larg Trojës hodhi.

Mbeti udhëve, në revan

nga paraleli në meridian.

Gjithnjë i ngopur, me barkun plot

në vend të njerëzve zinxhirë, barot.

Përveç rrotave me dru sharruar,

mori dhe krah për të fluturuar.

Frelëshuar ikën, nuk trokon

vjen nga një kohë, te tjetra shkon.

Në ardhtë këtej, mendjendarë

do t’i ngjajë ç’nuk i ka ngjarë.

Do ta presin skifterë e pëllumba,

do t’ia zbathin patkoj e thumba.

Në ardhtë ai kalë me kalorës,

kapistrën e ka sipas kokës!

Me dhënien e mirënjohjeve, ndarjen e çmimeve letrare dhe drekë speciale në Restorant “Ballaj” përfundoi edicioni i shtatë i manifestimit tadicional “Takimet poetike në Sharr” 2024.

Përktheu Rafael Floqi nga Peter Smith, AP

Teksa Donald Trump po e mbush gjithnjë e më shumë fushatën e tij me deklarata të krishtera, ndërkohë që shkon drejt një nominimi të tretë presidencial republikan, mbështetja e tij është po aq më e fortë se kurrë mes ungjillorëve dhe të krishterëve të tjerë konservatorë.

“Trump mbështet Jezusin dhe pa Jezusin, Amerika do të bjerë”, tha Kimberly Vaughn nga Firence, Kentaki, teksa iu bashkua mbështetësve të tjerë të ish-presidentit duke hyrë në një tubim fushate pranë Dejtonit, Ohio.

Shumë nga bluzat dhe kapelat që u veshën dhe u shitën në mitingun e marsit, shpallën slogane fetare si “Jezusi është shpëtimtari im, Trump është presidenti im” dhe “Zoti, armët dhe Trump”. Këmisha e një burri thoshte: “Bëni Amerikën përsëri të perëndishme”, me imazhin e një Jezusi të ndritshëm që vendos duart e tij mbështetur mbi supet e Trumpit.

Shumë pjesëmarrës thanë në intervista se besonin se Trump ndante besimin dhe vlerat e tyre të krishtera. Disa përmendën kundërshtimin e tyre ndaj abortit dhe të drejtave LGBTQ+, veçanërisht ndaj shprehjeve transgjinore.

Askush nuk shprehu shqetësim për sjelljen e kaluar të Trump ose paditë e tij të tanishme mbi akuzat penale, duke përfshirë akuzat se ai u përpoq të fshehte pagesat e parave për një aktore porno gjatë fushatës së tij të vitit 2016. Mbështetësit e shihnin Trumpin si një religjion të shanseve të dyta.

Dhe për shumë, Trump është një kampion i krishterimit dhe patriotizmit.

“Unë besoj se ai beson te Zoti dhe te ushtarakët dhe gratë tona, në vendin tonë, në Amerikë”, tha Tammy Houston nga New Lexington, Ohio.

“Unë e vendos familjen time në rend të parë dhe në një shkallë më të gjerë, është Amerika e para,” tha Sherrie Cotterman nga Sidney, Ohio. “Dhe unë do të harxhoja çdo ditë të javës për një president që e di haptazi se ka nevojë për forcë nga Zoti mbi të tijën.”

Në shumë mënyra, kjo është një histori e njohur.

Rreth 8 në 10 të krishterë ungjillorë të bardhë e mbështetën Trumpin në vitin 2020, sipas AP VoteCast, dhe anketës së vërtetuar e votuesve të Pew Research Center zbuloi se një pjesë e ngjashme e mbështeti atë në 2016.

Por kjo është një fushatë e re dhe kjo mbështetje ka mbetur e qëndrueshme – edhe pse votuesit republikanë në zgjedhjet e hershme paraprake kishin disa kandidatë të krishterë konservatorë për të zgjedhur, asnjëri prej të cilëve nuk u përball me problemet ligjore dhe akuzat për sjellje të pahijshme që demokratët i bënë Trumpit. Në garat paraprake republikane në Iowa, New Hampshire dhe Karolinën e Jugut në fillim të këtij viti, Trump fitoi midis 55% dhe 69% të votuesve të bardhë ungjillorë, sipas AP VoteCast.

Trump madje kritikoi një konkurrent, guvernatorin e Floridës, Ron DeSantis, për nënshkrimin e kufizimeve strikte të abortit në ligj. Në vitet e kaluara, disa zëvendësues të Trumpit e kanë portretizuar Trumpin si miqësor me komunitetin LGBTQ+.

Trump ishte i vetmi kandidat republikan që u përball me shumë akuza penale, duke filluar nga akuzat se ai komplotoi për të përmbysur humbjen e tij në zgjedhjet e vitit 2020 deri në gjyqin e tij aktual mbi akuzat se ai falsifikoi të dhënat e biznesit në kërkim të paligjshëm për të ndikuar në zgjedhjet e 2016 me para për të heshtur deri te aktorja porno Stormy Daniels. .

Trump ishte gjithashtu i vetmi kandidat i GOP me një histori sipërmarrjesh në kazino dhe dy divorce, si dhe me akuza për sjellje të pahijshme seksuale – njëra prej tyre e konfirmuar nga një vendim i gjykatës civile.

Votuesit kryesorë republikanë ende zgjodhën me shumicë dërrmuese Trump.

Kjo ka frustruar një pakicë evangjelistësh konservatorë, të cilët e shohin Trumpin si një pozicion të papenduar, duke përdorur Biblën dhe seancat e lutjeve për foto. Ata e shohin atë si pa besim të vërtetë dhe duke u përballur me akuza serioze për sjellje të pahijshme, ndërsa bën fushatë me retorikë nxitëse dhe ambicie autoritare.

Karen Swallow Prior, një autore e krishterë dhe studiuese letrare, e cila ka folur kundër përqafimit të Trump nga ana e ungjillorëve të tjerë, tha se kjo mbështetje në 2024 është e njohur, por “e intensifikuar”. 

Në të kaluarën, ajo tha se mbështetësit e Trump shpresonin, por nuk ishin të sigurt që Trump ndante me ta besimin e tyre të krishterë.

“Tani mbështetësit e tij besojnë veten,” tha ajo. “Pavarësisht nga fakti që Trump lëkundet qartë për abortin dhe ai lëkundet për çështjet LGBTQ, ato gjëra thjesht injorohen, ato thjesht janë fshirë nga narrativa.”

Në tubimin e Ohajos, disa pjesëmarrës cituan besimin e tyre se Trump ka ndjekur rrugën e krishterë të pendimit dhe fillimit të një jete të re.

“Ne të gjithë kemi ardhur nga mëkati. Jezusi u ul me mëkatarët, kështu që ai do të ulet me Trump, “tha Vaughn. “Nuk ka të bëjë me atë se nga erdhi Trump, ka të bëjë me atë se ku do të shkojë dhe ku po përpiqet të na çojë ne.”

Mitingu i Ohajos, si eventet  e tjera të Trump, shfaqi një regjistrim të himnit kombëtar të kënduar nga disa prej të dënuarve për krime në lidhje me sulmin e 6 janarit 2021 në Kapitol, të cilët Trump i quajti “patriotë”.

Në hyrje të tubimit, një grup shpërndau pamflete duke i nxitur të pranishmit që të “besojnë te Jezu Krishti për shpëtimin e tyre ” dhe të mbështesin “patriotët e J6”.

Caleb Cinnamon, 37 vjeç, nga Dejtoni, u identifikua si i krishterë dhe tha se kundërshtimi i abortit është një përparësi kryesore. Ai përmendi tre emërimet e Trump në Gjykatën e Lartë, të cilët rezultuan vendimtarë në vendimin e vitit 2022 për përmbysjen e precedentit Roe kundër Wade që kishte legalizuar abortin në mbarë vendin.

“Donald Trump është me të vërtetë presidenti i parë i cili jo vetëm që ka shprehur një qëndrim kundër abortit, por edhe ka vendosur një veprim prapa tij, “tha ai. “Republikanët që nga vitet 1990 thoshin ‘Ne do ta bëjmë këtë për abortin’ dhe më pas ata nuk e bënë.”

Jody Picagli nga Englewood, Ohio, tha se besimi i saj katolik dhe pikëpamjet mbi abortin janë qendrore.

“Unë jam një person që mbështes  të drejtën për jetën,” tha ajo. “Kjo është e madhe për mua. Dhe thjesht morale. Unë mendoj se busulla morale është kaq e gabuar tani. Dhe ne kemi nevojë për fe dhe kishë këtu”.

Ajo pranoi se, me dorëzimin e Gjykatës së Lartë mbi çështjen e abortit tek shtetet, bën që një president i ardhshëm si Trumpi mund të mos ndikojë në ligjin e abortit.

“Por unë e di që ai kurrë nuk do të shkojë në një klinikë aborti dhe ta vizitojë atë, siç bëri zëvendëspresidentja jonë,” tha ajo, duke aluduar në turneun e Kamala Harris në një klinikë të Planifikimit Prindëror në Minesota në mars.

Mbështetësit e krishterë të Trumpit përmendën gjithashtu çështje jofetare – që nga politika e jashtme tek emigracioni te çmimet e karburantit dhe inflacioni.

Robert Jones, president i Institutit të Kërkimeve për Fenë Publike dhe autor i librave mbi supremacinë e bardhë në krishterimin amerikan, tha se mbështetja e fortë ungjillore për Trump nuk është befasuese. Por ai tha se në një sondazh të PRRI të vitit 2023, më pak se gjysma e ungjillorëve të bardhë thanë se aborti ishte një çështje kritike për ta personalisht. Më shumë se gjysma thanë se pesë të tjera ishin një çështje kritike, duke përfshirë trafikimin e qenieve njerëzore, shkollat publike, rritjen e çmimeve, emigracionin dhe krimin.

“Një nga mitet më të mëdha rreth mbështetjes ungjillore të bardhë për Trump është ideja se ka të bëjë me abortin dhe ata po votojnë për Trumpin”, tha Jones.

Ai shtoi se retorika e Trump për emigrantët që “pushtojnë vendin dhe ndryshojnë trashëgiminë tonë kulturore” rezonon me audiencën e tij.

Slogani “Make America Great Again” i bën jehonë një “vizioni etno-fetar të një Amerike të krishterë të bardhë, mezi nën sipërfaqe”, tha Jones.

Ai pranoi se linjat racore nuk janë absolute, me Trump që tërhiqte mbështetës të zinj si senatori i Karolinës së Jugut, Tim Scott.

Mitingu i Ohajos përfshiu një shumicë dërrmuese të të pranishmëve të bardhë, por me disa të zinj dhe grupe të tjera etnike të përfaqësuara.

Në fillim të këtij viti, Trump goditi disa duartrokitje duke folur me një audiencë konservatore në konventën e Transmetuesve Kombëtarë Fetarë.

“Ne do të mbrojmë të krishterët në shkollat tona, në ushtrinë tonë dhe në qeverinë tonë”, tha Trump. “Ne do ta mbrojmë Zotin në sheshin tonë publik. … Unë do të mbroj përmbajtjen që është pro Zotit.”

Trump premtoi një task forcë federale për të luftuar “persekutimin kundër të krishterëve në Amerikë” dhe “helmin toksik të ideologjisë gjinore”, duke thënë se “Zoti krijoi dy gjini, mashkull dhe femër”.

Tubimet e Trump marrin simbolet, retorikën dhe axhendën e nacionalizmit të krishterë, i cili zakonisht përfshin një besim se Amerika u themelua për të qenë një komb i krishterë dhe kërkon të privilegjojë krishterimin në jetën publike.

Trump miratoi një botim biblik që përfshin dokumentet themeluese të SHBA-së dhe tekstet e këngës “God Bless the USA” të Lee Greenwood.

“Kjo është një Bibël posaçërisht për një lloj audiencë ungjillore të bardhë që e sheh veten si trashëgimtarët e ligjshëm të vendit,” tha Jones, duke cituar një sondazh të PRRI-së të vitit 2023, në të cilin rreth gjysma e ungjillorëve të bardhë ranë dakord se Zoti e synonte Amerikën si një tokë të premtuar për të. të krishterët evropianë.

Eventet e fushatës së Trumpit kanë ndjesinë e një shërbimi adhurimi. Ish-presidenti ka shpërndarë një video “God Made Trump” që e përshkruan atë në terma mesianik. Jones tha se Trump ndërton mbi temën mesianike me deklarata si: “Ata(demokratët) nuk janë pas meje, ata janë pas jush. Unë thjesht po u qëndroj në mes të rrugës.”

Por Mark DeVine, një pastor baptist jugor dhe profesor seminari nga Birmingham, Alabama, shkroi në revistën online American Reformer se të krishterët konservatorë mbështesin Trump sepse “demokratët e zgjedhur dhe burokratët e pazgjedhur që shërbejnë për demokratët” kanë një axhendë “të keqe” për çështje që variojnë nga aborti, tek gjinia, kufiri dhe bllokimet pandemike që i mbanin kishat të mbyllura.

“Trumpistët duan të mbrojnë veten, fëmijët e tyre, komunitetet e tyre dhe kombin që duan nga zgjimi, sulmi totalitar që tani është duke u lëshuar mbi ata aty ku jetojnë, punojnë, studiojnë, luajnë dhe adhurojnë”, shkroi ai.

Në mitingun e Ohajos, disa thanë se besonin se kombi ose dokumentet e tij themeluese, si Ligji i të Drejtave, kishin origjinë të krishterë, megjithëse historianët kundërshtojnë pohime të tilla.

Disa mbështetës të Trumpit shprehën shpresë për një Amerikë më të krishterë.

Thomas Isbell nga Greensboro, Karolina e Veriut, i cili ka ngritur kabina shitëse për vite në mitingjet e Trump në të gjithë vendin, tha se këmisha e tij “God, Guns & Trump” janë objekti më i shitur.

“Ky është një vend i krishterë,” tha ai, duke shtuar se nëse do të ishte president, ai do të lejonte vetëm adhurimin publik nga të krishterët.

“Ne nuk do të ngremë asnjë tempull, për asnjë perëndi tjetër në vendin tonë,” tha ai.

Nga PAOLO LEPRI – “Corriere della Sera”, 5 maj 2024 – Përktheu: Eugjen Merlika/

Është një Bashkim evropian i përvuajtur, I shtrënguar të përballohet me urrejtjen , ai që ka dëgjuar shkoqur dje, në secilin kryeqytet  të shtënat e revoles të shpërthyera  kundër njërit prej njëzeteshtatë kryetarëve të qeverive, kryeministrit sllovak Robert Fiko. Ky atentat , që i shtohet sulmeve të ndryshme në ditët e shkuara në Gjermani, është një shenjë alarmi që nuk duhet të lihet në heshtje. Rreziku i destabilizimit është i vërtetë. Dhuna politike ekziston, mund të kapërcejë kufijtë e të zhvillohet në një bashkësi kombesh që e mendonim të sigurtë nga kërcënimet e brëndëshme, të ndërtuar në paqë. Bëhet fjalë tani që të veprohet n’atë mënyrë që shtëpia e përbashkët të përforcojë themelet e saj e të thyejë këdo që don t’a shkatërrojë, nga cilado anë të vijë. Jehona e të shtënave sllovake – të drejtuara kundër një kryeministri që ka mbajtur qëndrime të largëta nga vija e BE mbi armët në Ukrainë dhe Rusinë – i mbivendosen tingujve të hymnit evropian  të luajtur gjatë protestave në Gjeorgji kundër ligjit shkandullor të miratuar për t’i vënë shtupën demokracisë me sebepin e “ndikimeve të huaja”. Por jo të gjithë kanë qenë të vëmendshëm. Bashkimi po kundërvepron me mungesë mprehtësie ndaj një lëvizjeje që ve në rrezik ecjen e një kombi kandidat.

Sigurisht, leximi i vonuar i kësaj piskame mbi të drejtat ve në dukje edhe njëherë   gjëndjen e pothuaj-paralizës  në të cilën dergjet politika e jashtëme  evropiane, e shkaktuar veçanërisht (nuk është i vetmi problem) nga roli johenik i Hungarisë së Viktor Orbanit. Por kuptimi i saj është më i gjërë, jo vetëm sepse protestat e Tbilisit kujtojnë ditët emocionuese të Sheshit Maidan. Pasiguritë evropiane përfaqësojnë një element që duhet parë me shqetësim ndërsa është një luftë mësyese në veprim pranë nesh, që po jeton një fazë përcaktuese: një luftë në të cilën derdhet gjak të pafajshmish e me të cilën drejtuesi i Kremlinit përpiqet të shkatërrojë të njëjtat vlera të nëpërkëmbura në Gjeorgji. Rusët përparojnë në Harkiv, por sahati i BE ecën më ngadalë. Është e domosdoshme të vihet në kyçin e dorës një tjetër, i rregulluar me orën e Kievit. Kundërshtari gjeorgjan Nika Gvaramia, në një intervistë për Corrierin, ka shpjeguar qartë se cilat janë vendimet për t’u ndërmarrë në dobi të mbrojtjes së popullit të tij. “Trysnia – ka thënë – do të duhej të ishte më e fuqishme. Nuk kemi një diktator por oligarkë që kanë përvehtësuar Shtetin dhe kanë nevojë për politikën që të mbrojnë pasuritë e tyre. Prandaj me ata duhet një përçapje ndryshe: sanksione financiare, pasuritë e ngrira, ndalim hyrjeje për Ivanishvilin  dhe familjarët e tij jashtë” Kur do të bëhet e gjitha kjo, nëse është e vërtetë se në Bruksel edhe teksti i një deklarate është bllokuar gjatë për praninë e këndvështrimeve të ndryshme? Ajo që nuk është bërë për Gjeorgjinë na bën të përsiasim duke parë zhvillimet e gjëndjes në Ukrainë, me shpresë se nuk do të kryhen të tjera gabime.

Ngadalësia ka qenë gjithmonë një karakteristikë e Bashkimit evropian. Në të shkuarën ka qenë një vegël për të konkretizuar, hap mbas hapi, projekte që në shikim të parë dukeshin të pasendërtueshme. Tani është ndryshe, nuk mund të pritet. Ukraina po lufton për lirinë e të gjithëve, duhet të mbështetet në mënyrën më   të efektëshme të mundëshme. Duhet të arrijë pa vonesa leja përfundimtare për marrëveshjen në parim të pasurive ruse të ngrira që do t’i lejonte qeverisë së Kievit të zotëronte nga 2,5 deri në 3 miliardë euro për të financuar mbështetjen ushtarake dhe rindërtimin. Ajo që po ndodh në ballin e luftës detyron që fondet të dorëzohen sa më shpejt, duke shmangur vonesat e zakonshme. Ashtu siç duhet nxituar para korrikut, në të cilin fillon kryesia e rradhës hungareze, miratimi i paketës së re t’aksioneve kundër Moskës mbi ndalesën e shpërnguljes së gazit natyral të lëngshëm. 

Këto janë disa shembuj të një mbështetjeje që  nuk mund të pakësohet. Madje duhet të bëjë një hop cilësor. Zgjatja e luftës shton  tensionet, krijon një klimë në të cilën lulëzojnë veprime shtazarake, përpjekje destabilizimi, manovra t’errta. Paqja duhet ndjekur me forcë, si në Ukrainë si brënda Evropës. Është në lojë, siç thotë presidenti francez,  Macron, vetë qënia e saj.

“Corriere della Sera”, 5 maj 2024        Përktheu Eugjen Merlika