Luan Rama/

Shumica e kritikëve dhe letrarëve të botës kanë menduar shpesh për Adinis si nobelist. Dhe Adonis e meriton një «palmë» të tillë: si poet dhe si një qytetar i botës arabe dhe universale njëkohësisht. Pasi Adonis nuk është vetëm poet i Sirisë, ku u përkund gjer në rininë e hershme të tij, as libanez, ku i bë shtatas i tij dhe përjetoi luftrat civile, të cilat e detyruan të mërgojë sërrish dhe të vendoset në Francë. Adonis është poet i botës, një poet i shtegtimeve dhe i shumë horizonteve, i dramës njerëzore dhe i dashurisë, një poet i brengave të mëdha dhe i mërgimeve të dhimbshme që lënë gjurmë të pashlyeshme, nga ku lindin vaje. Poet që na kujton Nerudën, Lorkën apo Ricosin. Kur lindi në Kasabine, pranë Latakies në agun e parë të janarit të vitit 1930, ai quhej Ali Ahmad Said. Që fëmijë punoi tokën si një bujk i vërtetë dhe në tokën që shkeli këmbëzbathur ai thurri vargjet e para. Kështu ai u lidh pas poezisë dhe deshi të bashkohej me bardët dhe poetët e kombit të vet. Studjoi në një lice francez dhe meqë poezitë e tij nuk i botonin revistat e kohës, ai vendosi ta quajë veten Adonis, duke na kujtuar kështu mitologjinë greke. Rastësisht ai kishte lexuar diku legjendën mitike të Adonisit të dashuruar pas Afërditës, por që më së fundi, derrat e egër e coptuan atë. Mallkimi do ta ndiqte dhe atë, pasi poeti i ri do të burgosej shpejt nga Partia Nacionaliste në fuqi që kërkonte një Siri të madhe. Pas një viti burg, ai mundi të largohej drejt Libanit, duke krijuar atje revistat e para letrare dhe duke iu kushtuar poezisë. Tashmë ai përkthente nga frëngjishtja në arabisht poezitë e Baudelaire, St. J. Perse, Henri Michaux, etj. Nga vëllimet e para poetike Toka tha, Gjethe në erë, ai botoi Këngët e Mihyar dhe Damascene, duke vazhduar me Kujtesa e erës, Kënga e qyteteve apo Pylli i dashurisë brënda nesh, të botuara në shumë gjuhë të botës. Mërgimi ishte përvoja e tij jetësore dhe ai e vazhdoi atë në tokën e fjalëve, duke u bërë përcjellës i kulturave dhe një mesazher i poezisë dhe duke shkruar se «Poezia e bën jetën mbi tokë më të bukur, më pak efemere, më pak e mjerë. Ndërsa lufta e çon njeriun mbrapa, drejt barbarisë dhe fundit të njerëzimit». Dhe këtë luftë ai e pa në Bejrutin e djegur dhe të copëtuar, e pa në Ballkan apo në Lindjen e Mesme, Irak e Afganistan, e shikon sot në vëndin e tij të origjinës, Siri, ku bashkë me lirinë vritet dhe fjala e poezia e lirisë. Dhe poeti nuk nguron të godasë përmes fjalës së tij, përmes poezive të tij. «Njeriu është në qëndër të universit dhe jo Zoti!» – deklaron ai, duke shtuar se «shamia në kokën e gruas nuk mbulon vetëm fytyrën por dhe trurin e saj». Ja pse shpesh poezitë dhe librat e tij janë ndaluar dhe çenzuruar në vëndet arabe, dhe vargjet për dashurinë dhe gruan, janë konsideruar si herezi. Vëllimi poetik Lutja dhe shpata është vizioni i tij për kulturën e lashtë arabe, duke u ngritur kundër vizionit kuranik dhe duke kërkuar riorganizimin e vlerave dhe të «cité»-së muslimane: «Jeta është viktima ime /dhe unë nuk di si të vdes/ koha më është fshehur/ është poshtë syve të mij…/

Por mbi të gjitha, tek ky poet dhe filozof, të cilit aq shumë i pëlqen dhe bota pikturale, në krijimtarinë e tij, mbizotëron një lirizëm i thellë, një humanizëm i skajshëm dhe misteri i kujtesës, pasi siç shkruan ai diku «era ka kujtesë», meqë dhe jeta e tij personale është ngjizur nga malli, nostalgjia dhe mungesa, duke e detyruar të shtegtojë gjithnjë larg dhe ta rrahin erërat e furtunat. Malli është mungesë dhe aty siç duket kujtesa merr të tjera vlera dhe kthehet në buronjë poetike.

Luan Rama

Pylli i dashurisë është brënda nesh

Thirrjes tënde nuk i përgjigjem, diell

Mos më ngrej tani. Jo

Jastekët janë ende të dehur

Nga shkëlqimi i trupave tanë

Dhe shtrati është mall…

Gjumi ynë është udhëtim në galaksinë e pasioneve

Gjumi ynë është dielli ynë.

* * *

Shtrati u përshkëndrit dhe nata ime rri zgjuar

Në këmbët e saj që dritaren bëjnë të dridhet

Jo, nuk dua mbulesë

Nuk dua të mbuloj shkëlqimin e hireve të tua

Yjet e dashurisë sonë Natën e kanë larë

Me qerpikët e tyre

Ne përjetojmë lumturi, ngrihemi, biem

Dhe depërtojmë brënda njëri tjetrit

Midis syve të tu dhe të mij

Kur vështrimi im zhytet në sytë e tu

shoh agun e thellë

shoh të djeshmen e lashtë

shoh atë që nuk njoh

dhe ndjej se midis syve të tu dhe të mij

ecën universi

Ura e lotëve

Një urë lotësh shtegëton me mua

Thyhet nën qepallat e mia

Në lëkurën time porcelani

Një kalorës fëmijërie

Lidh kuajt me litarët e erës

Nën hijen e degëve

Dhe me një zë profetik na këndon:

O erëra, o fëmijeri!

Ura lotësh të thyera

Pas qepallave

Vetëtima

Një rrufe më bëri shënjë

Ajo qau dhe u përgjum

në pyllin e parandjenjave

Ajo nuk e di kush jam unë

Nuk e di që jam Zot i errësirave

Një rrufe më bëri shënjë

Ajo qau dhe u përgjum mbi dorën time

sapo pa sytë e mij

Adami

Adami më pëshpëriti me një zë të mbytur

Midis heshtjeve e rënkimeve

Unë nuk jam ati i botës

Parajsën kurrë nuk e kam parë

Mermë drejt Zotit

Guri

E dua këtë gur të paqtë

Në vijëzimet e tij pashë fytyrën time

Pashë aty poezinë time të humbur

Udhëtim

Do të udhëtoj në harkun e një dallge

Të një krahu

Do të vizitoj kohët e mia që kam lënë pas

Dhe shtatë galaksitë

Do të vizitoj buzët

Dhe sytë e rëndë të akullt

Tehun xixëllues në ferrin hyjnor

Do të zhdukem

Me gjoksin rrethuar nga erërat

Duke lënë hapat e mij në kryqëzimin e udhëve

Larg

Në shkretëtirë

Udhëtari

Udhëtar, lashë fytyrën time

Në xhamin e fenerit tim

Harta ime e botës është një tokë pa krijues

Refuzimi është ungjilli im

Ndoshta atdheu im

Ja tek po i ngjitem mëngjesit të atdheut tim

Duke kacavjerrë rrënojat dhe majat e tij

Dhe ja ku u çlirova nga pesha e vdekjes së tij

Duke iu larguar për ta vështruar më mirë

Ndoshta nesër ky vend do të jetë i imi

Sizifit

U betova të shkruaj për ujin

U betova të ndihmoj Sizifin që të mbaj gurin e tij

U betova të qëndroj me të

Të duroj ethen, dhe në përshkëndritje

Të kërkoj në orbitat e verbëta

Një penë të fundme.

Për tokën time

Për token time i pres këto vena të mallkuara

Midis plagëve të mia për të kam fshehur

Të nesërmet e mia dhe erërat e mia

Toka ime profete dhe hajmali

Tokai me e dehur!

Supet e saj janë dy princa perlash

dhe një krim

Tokë e mungesës

Ja toka e dhimbjes

Tokë pa të nesërme

Që ansjë erë nuk e ndriçon

Çfarë lajmi do të vijë

O të dashurit e mij

Në këtë tokë të mungesës?

(përkthyer nga L.Rama.)

Satirë nga Rafael Floqi/

Përgatitja për të pritur një vit të ri është një aventurë mahnitëse, një udhëtim në botën e mundësive të pafundme, duke u përpjekur të bësh diçka më shumë se vetëm të presësh me fytyrën në një tortë derisa të vijë mëngjesi i Vitit tjetër. Kështu që, në vend që të hysh në vitin e ri me një deklaratë e zakonshme si të “do të humbasësh peshë” ose “se do të lexoj më shumë libra”, pse të mos shpikim disa mënyra unike për të bërë Vitin e Ri 2024 të ngjallë me energji pozitive dhe ndryshe? Pse jo një mbrëmje e Vitit të ri. Eshtë interesante nuk ka komunitet tjetër që ta festojë së bashku kështu Vitin e Ri. Amerikanët thonë Krishtlindja është për t’u festuar në familje, Viti i ri me miqtë e shokët. Shqiptarët e dinë këtë…

Një mbremje e Vitit të Ri që është më shumë se një festë – është një eksperiencë bajate që nuk harrohet lehtë. Organizatori ka bërë çmos për të ftuar kengetarë nga Shqipëria, por nuk ka dashur të bëjë një koncert të zakonshëm. Qëllimi është i thjeshtë: të shijosh muzikën, të kërcesh sado të dëshirosh, dhe t’i japesh fund vitit të kaluar me një eksplozion të madh me tinguj klarinetash dhe organoje dhe lodrash e dajresh, po pati.

Kush tha se koncertet e Vitit të Ri duhet të jenë një çështje serioze? Këto ngjarje kanë kthyer shfaqjet muzikore në një version të ri të “Dashurisë së Madhe,” ku kengetarët janë si demat e shpërndarë nëpër një dasëm të madhe pa lidhje dhe ku dollarët e jeshilosin sallën e darkës. Kjo është si një një fushatë korrje shirjesh, me organizatorët që nuk shpallin fitoren e parave, ndërsa kengetarët kërkojnë ndoshta edhe këshilla ligjore se si të kthehen pa deklaruar paratë e pa ju anuluar viza.

Fillimi është nxehja, në një hapësirë të vogël ku pjesa e madhe e orkestrës ka humbur në mes të një skuadre të njerëzve të gatshëm për t’i bërë një përshëndetje Vitit të Ri. Kengetarët nisen në skenë, me kostume që mund të jenë nga një filxhan ngjyrosur, deri te një shami që përdoret për të pastruar makinën. Këngët janë nga ata hitet që keni dëgjuar shpesh, por ato janë paraqitur në një mënyrë krejt të re. Kengetarët fillojnë të improvizojnë dhe të krijojnë vargje të reja që nuk kanë asnjë lidhje me origjinalin. Publiku përfshihet në këtë formë të pakontrolluar të shfaqjes, ala instagram, duke rrahur duart dhe duke kërcyer çdo herë që një këngëtar vendos të ndryshojë melodinë.

Midis një kënge dhe një tjetre, një anëtar i publikut del në skenë për një përshëndetje spontane me kengetarin. Nuk dihet a është ky një fans i rregullt apo një person i sapo njohur, që ja ngjit dollarin në ballë, por duke parë fytyrën e kengetarit, mund të themi se çdo gjë po shkon sipas planit. Duartrokitjet dhe zëri i përbashkët i publikut tregon se ata po e shijojnë çdo moment.

Hej, sa selfie u bënë me këngëtarët, pasi sot ka rëndësi kënaqsia, por jo paraqitja artistike. Guxo po deshe të filmosh ndonjë këngëtare të njohur, kur këndon kështu me superpozim, se të hidhet në grykë , pasi ju del në skenë e vërteta.

Para se të fillojnë këto koncerte, organizatorët e kanë krijuar një firmë të quajtur “Enterteinmenti pa Kufi LLC”. Po, kufijtë janë si thonjtë: ata janë thjesht një pengesë për diçka më të madhe. Organizatorët presin fitime të mëdha, por pa ndonjë përgjegjësi fiskale apo morale.

Këngëtarët, nga ana tjetër, janë si vizat, ata vijnë e shkojnë, shpesh herë pa lajme. Disa kanë lënë vendin për disa ngjarje të tjera që i kanë ofruar më shumë. Sipas tyre, kishin marrë kontrata pune me qira, por vërtetë? Kush mund të besojë një këngëtar të njohur? Ata janë si “VIP-at” që mbërrijnë vetëm kur dikush tjetër i paguan faturat.

Për më tepër, disa këngëtarë janë ende duke pritur vizën nga ambasada, ndërkohë që festa e Vitit të Ri po kalon. Ata janë të gatshëm të dalin në skenë, por për viza, duhet ende të dalin nga radha. Përpara ambasadës, ata bëjnë një xhiro të vogël artistike, duke kërcyer dhe duke kënduar për zyrtarët duke shpresuar që do të mund të presin më shpejt se krejt.

Por tregu është ende në një gjendje të tronditur. Ndërsa organizatorët shpallin se janë në fitim, një pjesë e madhe e publikut është ende duke pritur një performancë reale, ndoshta edhe një kengetar që njeh dikush.

Derisa situata nuk ndryshon, ky kaq i quajtur koncert i Vitit të Ri, do të mbetet një ngjarje ku nusja është e zhdukur, dhëndëri nuk ka mbrritur, dhe torta është një fiksim i vitit të kaluar. Gjithsesi, ka ende një shpresë për ndryshim… ose të paktën për një kengetar që ka marrë vizë!

Organizatori i koncertit të Vitit të Ri ka qenë shumë kreativ në zgjedhjen e këngëtarëve këtë vit. Me një kombinim të veçantë të përfaqësuesve nga Gjirokastra, Shkodra, Myzeqeja dhe Korça, kanë krijuar një skuadër të pashoq e cila, në të vërtetë, duket sikur është përzgjedhur nga një kartë lojësh pokeri e pazakontë.

Përfaqësuesi nga Gjirokastra është një pensionist që e ka ndaluar pensionin për të sjellë një dozë nostalgjie dhe një hintë të ftohtë nga koha e kaluar. Ai është gjithmonë i gatshëm për të treguar sa herë ka bërë dorë dhe sa herë është martuar. Nëse do të ishte për të, ai do të këndonte vetëm këngët e dikurshme “O moj Vajzë gjirokastrite!”

Dy vëllezër nga Shkodra janë një ndër kombinimet më të çuditshme. Ata janë të njohur për harmoninë e tyre, por më shumë për debatat dhe përplasjet mes tyre gjatë ndërhyrjeve të tyre në skenë. Secili prej tyre pretendon se është vërtet i famshëm, dhe se këngëtarët nga Shkodra janë gjithmonë më të mirë se ata nga çdo zonë tjetër e vendit. Ata janë bërë me zë për atë këngën “ me ken Shkodran tana i ban”

Kengetarja popullore nga Myzeqeja ka ardhur me një bohçe pëlhure akull të bardhë. Ajo do të këndojë për dashurinë e humbur, bujqësinë dhe përplasjet me traktorin që i kanë ndodhur. Pas shfaqjes së saj, ajo pritet që të ofrojë raki “moon shine” të prodhuar vetë në Lushnje.

Kengetari me çifteli dhe vajza për serenata nga Korça janë një çift i çuditshëm. Kengetari me çifteli është një mashtrues i njohur që pretendon se një çifteli mund të zbulojë çdo sekret të këndshëm të jetës. Me këngën “Kur bjen fyelli ciftelia natën deri vonë”. Ndërsa vajza për serenata është një bukuroshe e kujdesshme e cila është e përkushtuar për të bërë zemrat të rrahin më fort sesa kurrë më parë me vargjet “të dija të vogël ti më qënke 40 vjet”.

Për sa i përket logjistikës së ngjarjes, organizatori ka vendosur të sjellë një zallamahi që do të bëjë llogarinë për të gjitha: sa para ka fituar çdo kengetar, sa ushqim do të duhet për ta mbajtur gjallë në skenë, sa paguajnë kalamajtë që janë aty për të ndihmuar, sa janë pijet në tavolina, dhe sa hileqarë janë kamarierët që janë përpjekur t’i shërbejnë publikut.

Gjithsesi, ky koncert i Vitit të Ri duket se do të jetë një karnaval i çuditshëm, ku vërtetë nuk ka të njëjtën shije, por të paktën, do të jetë një eksperiencë që të gjithë do ta kujtojnë, pavarësisht se çfarë do të ndodhë me mëshirën e guzhinës së tyre që “ngadalë po përgatit mishin e qingjit”.

Festa vazhdon me kërcime që nuk kanë nevojë për rregulla. Këngëtarët ndihen të lirë të kërcejnë mbi tavolinat e ngritura për këtë ngjarje të veçantë. Të gjithë janë përfshirë, duke kërkuar një moment të tyre nën dritën e rampave të shpejtësisë së madhe. Disa prej tyre tentojnë të këndojnë dhe kërcejnë njëkohësisht, duke e bërë një konkurrencë të pafundme për krijimin e videove më të çmendura në media sociale me fansat e tyre.

Në fund të festës, kengetarët bëjnë një përulje, ndërsa publiku nuk do të jetë mjaftuar dhe do të kërkojë “një këngë tjetër!” Për ata që kanë kërkuar këtë fund viti një mbrëmje të pazakontë dhe një përvojë të çmendur, kjo është një festë e Vitit të Ri që do të mbetet në kujtesë për kohë të gjatë. Por vetëm shikoni sa para latë. Sa dollarë për këtë gallatë.

Nëse kjo që shkruajtaj është trillim apo e vërtetë, po s’patët pirë do të ma thoni vetë. Pa harruar së kënduari atë këngën e vjetër “ Ja na erdhi Viti i Ri , sa s’jam i gëzuar…”

(Vatrani Latif Hoxha nga Arrëz e Madhe e Tepelenës)

Arrëza e Madhe e Tepelenës një vend i lashtë, ku burrat kanë ditur të bëjnë historinë e lavdishme.  

Arrëza gjithmonë ka qenë në fokusin e penës dhe të shkrimeve të mia për shumë e shumë arsye.  Ajo që më qëndron si kurorë manushaqesh naimiane është lidhja e dashurisë sime të pastër me djalin e Zylajve dhe që vazhdon të jetë si uji i burimit të mahnitshëm të Gurrës që zbret nga malet dhe rrjedh si muzikë vjeneze në fshat.  

Një dhuratë të çmuar pata në prag të festave të fundvitit nga autori Besnik Hoxha sjellë nga poeti dhe këngëtari Pëllumb Aliaj i cili erdhi me Grupin “Thesaret Labe” të ftuar nga TV dhe Shkollat Shqipe “Alba Life” në New York.  

Librin e kam mikun më të ngushtë dhe natyrshëm i kushtoj vëmendjen e posaçme, por kur librat mbajnë brenda një histori të tërë të një fisi të nderuar si Hoxha ne Arrëzën e Madhe doemos më sjellë muzën, perëndeshën e frymëzimit dhe me kuriozitetin tim ulem të lexoj dhe të shkruaj.  Autori me një punë skrupuloze, të gjatë ka ditur të paraqesë në këtë monografi arkivin personal të familjes Hoxha.  Mendoj se kanë një kontribut të vyer në shoqëri ndaj dhe natyra e rrëfimit të autorit ka marrë rolin e hulumtimit tek tharmi popullor për të shkruajtur këtë monografi me titull “Fisi Hoxhaj, Arrëz e Madhe”.

Që në hyrje autori na njeh me pozicionin gjeografik të Arrëzës e cila ndodhet në krahinën malore-jugore të Shqipërisë dhe shtrihet në perëndim të malit të Trebeshinës.  Lexoj dhe përfytyroj pesë kodrat midis Qafës së Kiçokut dhe Qafës së Arrëzës, gjysmën e shpatit lindor të Shendëllisë dhe zonën kodrinore midis Trebeshinës, Përroit të Arrëzës, Qafës së Arrëzës dhe Qafës së Rozecit.  Gjithmonë më ka magjepsur shtrirja, hapësira e madhe, malet kryelartë, shtëpitë e gurta, kopetë me zile të rënda, mushkat dhe kuajtë që ecnin herë në rrugë të kalldrëmta, herë zhavorrit, e herë përroit duke hedhur stërkalat e ujit fytyrës së kalorësve kapedanë dhe trima të Arrëzës së Madhe.  

Kapitulli i parë hapet me fisnin Hoxhaj që sipas autorit është autokton.  Sa më pëlqen fjala autokton, çka flet për rrënjët tona të lashta sa vetë njerëzimi.  Autoktonët shqiptarë si dhe fisi Hoxha janë një sfidë e mohuesve të historisë që duan të mohojnë dhe të gllabërojnë tokat tona.  Aspak nuk është e çuditshme me qarqet shoviniste, por nëse ne qëndrojmë në këmbë si kapedanët trima të Arrëzës filluar me Fejzo Arrëzën o lule e deri tek Selameti i parë i Zylajve që luftuan kundër barbarëve dhe hordhive greke, ne do të mbetemi gjithmonë autokton.  Autori Hoxha e fillon me stërgjyshin e tij Lako Hoxha, i pari i fisit i cili ka qenë i martuar me Durijen nga fisi i Zylajve dhe këto fakte të lidhin dhe më shumë dhe të krijojnë një respekt të epërm për çfarë ka hulumtuar, studjuar, arshivuar dhe pyetur për shumë ngjarje dhe histori.

Interesant është fakti se Lakoja pati vetëm një djalë pas 7 vajzave ndaj dhe i kënduan, se kur lind djali kërcet pushka e pihet rakia.  Ja si: Hajde Lako në shtëpi, të lindi një çelepi.  E ftojnë Lakon në shtëpi pasi ai ishte në Izmir të Turqisë.  

Kërshëria s’mund të më hiqet nga faqja e parë deri në fund pasi ka dhe shumë lidhje me Mezhgoranin tim të shtrenjte, ku e fillon me djalin që ka lindur Bejazja të quajtur Saliko Myrteza Durmishaj dhe ne Gjonaj vazhdojmë të kemi marrëdhënie të shkëlqyera me brezat Durmishaj.

Vatrani Latif Hoxha nga Arrëz e Madhe e Tepelenës

E quaj detyrim moral dhe qytetar të shkruaj për këtë aktivist të shquar që kanë kontribute, por mjerisht historianët heshtin dhe pakuptuar brezat i harrojnë.  Ndaj këtë liber e çmoj shumë dhe për këto fakte interesante, por dhe me kokën lart si tepelenase.

Me krenari të ligjshme shkruan për gjyshin Latif Hoxha i cili kishte mësuar turqisht në shkollën turke “Mejtep”.  Njëherë për një konflikt për tokat për padrejtesitë që iu bëhet ai qëllon mbi kundërshtarin duke e lënë sakat.  Për këtë burgoset në Gjirokastër në kala për tre vjet.  Në burg u njoh me shumë trima ku flitej dhe për një botë të lire.  Interesant është fakti i emigrmit të tij në Amerikë.  Ai u anëtarësua në shoqërinë “Vatra” në Boston në korrik të vitit 1912.  Ai pati rastin të njihet nga afër me njerëzit e shquar si me Fan Nolin e Faik Konica, por dhe me shumë bashkëfshatarë, apo atdhetarë nga të gjitha trojet shqiptare.  Kur Kombi kërcënohej dhe Shqipëria ishte në rrezik, dihet historikisht mbledhja e fondeve nga Vatra në mitingun madhështor, më 17 nëntor, Boston, më 1913.

Gazeta Dielli në kalendarin origjinal të Vatrës, Boston 1918 sjellë të shkruar dhe emrat e disa prej arrëziotëve vatranë si: Ali Arrëza, Bektash Cepuni, Hysen Goxha Arrëza.

Në këtë kohë u be një tubim i madh në Boston ku ishin të pranishëm media amerikane dhe ishin në mbrojtje të shqiptarëve për të drejtat e tyre.  Një rubrikë e vecantë në Gazetën “Dielli” ishte “Djemtë e Tepelenës” ku midis të tjerëve përmendet emri i Latif Sadik Arrezës.  Fushata shumë e njohur patriotike më 1917 për të mbledhur ndihma për Shqipërinë është shumë emocionuese, atdhetare, e zjarrtë, e betuar, e jashtëzakonshme.  Ndaj Noli ky udhëheqës i jashtëzakonshëm dhe i palindur deri më sot pas tij, u frymëzua të shkruajë vargjet lapidar si: Armë dhe fishekë mblithni/ Qesen edhe shpirtin hithni/ Për lirin’ e vëndit t’onë, Sot -se nesër është vonë/ Jepni, Nënën të shpëtoni/ Komb e vatra të nderoni/ Mbahu, Nëno, mos kij frikë/ Se ke djemtë n’Amerikë.

Në libër flitet dhe për protestën e 1000 emigrantëve shqiptarë ku midis tyre ishin dhe emigrante arreziotë, marriciotë dhe të zonës së Buzit ku u miratua një resolutë që i drejtohej fuqive të mëdha për të drejtat kombëtare të mohuara po nga këto fuqi.

Vatranët e Arrëzës në Luftën Heroike të Vlorës në komandën e Aqif Përmetit

Atdheu në rrezik dha kushtrimin si Washingtoni i shqiptarëve Fan Stelian Noli dhe Faik Konica.  “Kthehuni bij nënash të mbroni Atdheun”!  Çfarë patriotizmi, çfarë ndjenje kombëtare!  U kthyen 300 emigrantë, 300 vullnetarë, bij nënash shqiptare nga Shoqata “Vatra” e Amerikës për në Shqipëri.  Midis 300 vullnetarëve ishin Latifi, Hsyeni, Aliu, Bektashi, Abedini, Rushiti etj dhe nën komandën e Aqif  Përmetit, u nisën me vapor drejt Atdheut.  

Aqif Përmeti një intelektual par excellence ka qenë menaxher i gazetës “Dielli” dhe komandant i trupave vullnetarë që u nisën për Lirinë e Atdheut. Aqif Permeti mban titullin e lartë “Nderi i Kombit”. Ai u pushkatua nga diktatura si nacionalist.  Pasi u çmallën me familjarët pas 10 vjetëve emigrim, Latifi së bashku me burrat u mblodhën tek Bregu i Burrave me të cilet u bashkuan fshatrat përreth si Marricaj, Martalloz, Buz, Shalës etj.  Ata vendosën si Kapedanë të shkojnë me pushkë në dorë për të mbrojtur vatanin në Luftën Heroike të Vlorës dhe e kryen me heroizëm dhe atdhetari.

Latif Hoxha anëtar i kryegjyshatës botërore

Në vitin 1922 deri në vitin 1924 u zgjodh kryeplak.  Nën autoritetin e kryplakut i dërgoi qeverisë në pushtet letër për hapjen e Shkollës Shqipe në Arrëz të Madhe dhe se Hysen Goxharaj me profesion mësues ishte i gatshëm për të ushtruar këtë detyrë fisnike.  Ai ishte anëtar i kryegjyshatës botërore në qendër të Tiranës me një kulturë perëndimore.  Ai zgjidhet sekretar i teqesë në Marricaj që kishte Baba Feimin shenjtor ëngjëllor.  Midis anëtarëve të këshillit të teqesë ishin këta emra nga Arrëza, Shaqo Jonuz Zylaj, Abedin Taro Pushi, Zylfo Goxhara, Teme Goxhara, Dervish Agara, Islam Agara, Hamit Cibuku, Tefik Zeneli, Dullo Alinani, Qazim Xifi, Xhemal Zeka, Alisha Ismaili, Hasan Hoxhaj. 

Fronti i Luftës italo greke në Arrëz dhe Marricaj

Nga tetori i viti 1940 dhe deri ne vitin 1941 Arrëza ka qenë front lufte.  Fshati ishte pushtuar nga fashistët italianë, ndërsa në malet e Trebeshinës dhe në Shëndëlli ishin pozicionuar grekët.  Duke qenë në vende strategjike grekërit zunë 300 robër italianë.  Ishte një betejë e gjaktë me jetë njerëzish.  Italianët filluan të qëllonin me top nga Gllava për t’i detyruar fshatarët të largoheshin nga shtëpitë e tyre.  Gjatë kësaj beteje u vranë dhe u plagosën nga bombardimet disa njerëz nga Arrëza.  Grekët dogjën në gropën e gëlqeres mjaft njerëz që kishin mbetur në Arrëz. Më vonë pas shumë përpjekjesh dhe kur grekët u kthyen nga sytë këmbët, arrëziotet u kthyen në fshat, pasi bënë 4 ditë rrugë në këmbë, Përmet, Këlcyrë, Mezhgoran, Qafë e Arrëzës.  Tmerret që panë rrugës ishte llahtari, veçanërisht kur mbërritën në fshat tek gropa e Abazit, ku ishte mbushur me plot të vrarë italianë e grekër, fyt më fyt. Duke u kthyer nga muhaxhillëku, dhe hajde ta kuptojnë të rinjtë e sotëm çfarë kanë hequr të parët tanë, ata gjetën shumë viktima dhe luftëtarë të vrarë në beteja. 

Varri i Selamet Jonuz Zylit

Gjithmonë më ka tërhequr kjo histori e trishtë e dhimbshme, por më ka dhënë dhe krenari.  Lufta italo greke që pushtoi gjithë zonat tona ishte një luftë e tmerrshme, një luftë e pabarabartë në teknikë, por mbi të gjithë dy fuqi ushtarake qe nuk i përkisnin vendit tonë luftonin me njeri tjetrin në tokat tona, bash mu në shtëpitë tona në Arrëz të Madhe.  Çfarë barbarizmi, çfarë lufte barbare!  Si gjithmonë kapedanët e Arrëzës së Madhe të dëgjuar për trimëri të pashoqe, por edhe për edukim nuk ndenjën duarkryq, por rrëmbyen armët dhe dolën malit për Liri.  Edhe pse ligji I Luftës ka qenë që kur të fillonte bombardimi italo grek fshatarët të largoheshin, përsëri shumë fshatarë nuk e lanë shtëpinë.  

Ndoshta është një fjalë goje, ikni, ikni.  Por jo!  Të ndizet gjaku për të mbrojtur trojet.  Dhe ashtu bëne gjithë arrëziotët. I tillë ishte një prej tyre Selamet Jonuz Zyli të cilin që në momentet e para të ardhjes sime në Arrëz ma përmendnin me krenari të ligjshme dy nipërit e Selametit: baba Nasipi, xhaxhi Mystehaku si dhe kushëriri i tyre xhaxhi Xhaferr Zyli.  

Selamet Zyli u vra nga bombat greke dhe u plagos duke i marrë këmbën në mal me dëborë ku dhe dha shpirt.  Kur mbaroi lufta Nasipi bashkë me Mystehakun shkuan dhe i varrosën atje burrë e grua dhe sot quhet “Varri i Selametit”, në shullërin mbrapa gropës së gjatë, kur zbret për tek shtegu i Sherros. 

Lufta e dytë Botërore

Në Luftën e dytë botërore Arrëza e Madhe e gjithë ka qenë në këmbë për të mbrojtur Kombin.  

Sipas autorit çdo familje kishte një djalë në mal me pushkë në dorë për të luftuar kundër armiqve fashistë dhe pushtues të Shqipërisë. 

Në luftë kundër fashizmit ranë heroikisht këta dëshmorë:

Avni Bektash Çapuni (23 vjeç i pamartuar)

Laze Tahir Hoxha (28 vjeç i pamartuar)

Haxhi Hysen Shehu (22 vjeç i pamartuar)

Sulo Ceno Baka (30 Vjeç i martuar dhe babai i një vajze 4 vjeçare e cila u martua në Mezhgoran me Selman Gjonin një çift i përkryer. ( Zot unë i quaj shenjtorë)

Novruz Muharrem Tata rreth të 30-ve i pamartuar

Xhemal Meto Goxhari 35 vjeç i pamartuar.

Esad Hoxha i burgosuri i pafajshem i sistemit 

I lexoj me një kurreshtje shumë të madhe si dhe historinë e te atit të autorit, Esad Hoxha.  Me një lloj nostalgjie e lexoj dhe rikujtoj se çfare më ka rrëfyer Ati im Brahim Gjoni per mikun e tij te vyer me shumë vlera dhe të besës Esadin kur ishin bashkë në forume të ndryshme, pas Luftës në gëzime dhe në vuajtje.  Ai kishte një shkrim të përsosur dhe një botë të pasur shpirtërore.  Esadi si kryetar në fillimet e kooperativës dhe më vonë kryetar këshilli.  Ai ra në burg padrejtësisht dhe pse ishte një kuadër i zoti, luftëtar i së drejtës, drejtues me kulturë dhe profesionalizëm dhe nuk u bë kurrë sahanlëpirës. Atë e burgosën servilët dhe shpifësit e atij sistemi që në kurriz të tij donin të merrnin dhe të mbanin poste. 

Ajo që më bëri përshtypje në këtë rubrikë ishte mirënjohja e madhe dhe e pakufishme që shpreh I biri i tij autori i këtij libri Besniku në lidhje me Çelo Arrëzën drejtorin e burgut i cili ka bërë përpjekje të mëdha për ta nxjerrë nga burgi të pafajshmin Esad Hoxha Arrëza.  Njëherë i dha leje rrefen autori kur shkoi Bekimi për ta takuar në Ballsh dhe i tha ta merrte dhe të takonte fëmijët e tij.  Por Esadi tha se unë nuk dua se e di qe të prish punë se këtu në këtë sistem e ha ministri dhe jo Çelo Arrëza.  Nuk numërohen thotë autori se çfarë të mirash ka bërë Çelo Arrëza për atin tim.  

Mirënjohja që shpreh autori është e njerëzve fisnikë ndaj dhe më kujton thënien e presidentit të famshëm amerikan John F. Kenedy i cili ka thënë: Ndërsa shprehim mirënjohjen tonë, nuk duhet të harrojmë kurrë se vlerësimi më i lartë nuk është të thuash fjalë, por të jetosh dhe te veprosh sipas tyre.” 

Nuk e kam për herë të pare që dëgjoj mirënjohje të shprehura për Çelo Arrëzën.  Në intervistën që kam realizuar me ish të burgosurin politik, botuar ne disa medie, mësuesin e talentuar të Tepelenës Daut Gumeni në pyetjen time si:  Në takimin që patëm në Tiranë, ju më përmëndët Çelo Arrëzën, ish-komandant i burgut, dhe unë u impresionova për cilësitë e tij të vyera të përshkruara aq realisht nga ju. A mund të më thoni diçka për të?

Gumeni: Kam pasur dhe kam bindjen se vlerat njerëzore janë aq të fuqishme e universale, sa nuk bëhen dot pronë vetëm e një pale. Këtë bindje ma bëjnë përherë e më më të fortë dhe shembuj burrërie si ai i Çelo Arrëzës, ish-komandanti im i kampit të përqëndrimit të Spaçit.  Une nuk kisha folur se, duke qenë të dy tepelenas, nuk doja që spiunët e shumtë ta denonconin dhe komandant Çelon për “zbutje të luftës së klasave”… Ja pse kolonel Çelo Arrëza më kujton gjithmonë markezin Lantenak të Viktor Hygoit…

E përfundoj monografinë duke lexuar disa krijime nga autori dhe duke shfletuar të gjitha fotot e Hoxhajve të fisshëm. Kjo monografi është një dritare më shume për mua si shkrimtare për Arrëzën e Madhe të Tepelenës plot famë dhe lavdi.  

Në këtë monografi me një penë të hollë analitike që ka për bazë bërthamën kryesore të evidentimit të kontributeve të fisit Hoxha lexuesi i interesuar do të shuajë kurreshtjen dhe dikush mund të gjejë diçka interesante dhe nga familja e tij.  Historia duhet të shkruhet realisht të njihet se ndryshe do të ndodh sic ka thënë shkrimtari i famshëm anglez George Orwell si: “Mënyra më efektive për të shkatërruar njerëzit është mohimi dhe zhdukja e të kuptuarit të historisë së tyre.” – George Orwell

Dhe autori e arriti me këtë monografi historike ku vlen të thuhet se ka dhe një parathënie të shkruajtur plot kulturë nga Prof. Kristaq F. Shabani.

26 dhjetor, 2023

Staten Island, New York

Përktheu: Rafael Floqi/

Kur e pyesja babin tim se çfarë donte për Krishtlindje si fëmijë, ai thoshte të njëjtën gjë çdo vit: “Unë kam një punë, kështu që mund të blej çfarë të dua për veten time”. Por edhe kur baballarët mund të tregojnë saktësisht se çfarë po marrin për Hanukkah, Krishtlindje ose ditëlindje (sepse blerja shfaqet në deklaratat e kartës së tyre të kreditit), ekspertët e fëmijërisë së hershme kanë zbuluar se duhet ta lini fëmijën tuaj t’ju japë dhurata gjithsesi, kryesisht. sepse nuk ka të bëjë me ju. Përkundrazi, të mësuarit se si të jepni dhurata mund t’i mësojë fëmijët se si të ndajnë dhe të marrin me radhë.

“Fëmijët e vegjël vazhdojnë të kenë një ndjenjë të së drejtës, e cila është e përshtatshme për zhvillimin,” thotë psikoterapistja Sharnell Myles, Psy.D. “Rrjedhimisht, mund të jetë e vështirë për ta të kuptojnë se vetëm për shkak se u jepen dhurata, nuk do të thotë se të gjitha dhuratat janë të tyre.” Kur fëmijët e vegjël marrin pjesë në dhënien e dhuratave, “ata po mësojnë të ndajnë, të marrin në konsideratë të tjerët, si të jenë bashkëpunues dhe të ndërrojnë – dhe në fund, atyre u mësohet empatia”.

Erin O’Connor, drejtoresha e programit të edukimit në fëmijërinë e hershme të Universitetit të Nju Jorkut, pajtohet se “dhënia e dhuratave mund të luajë një rol të rëndësishëm në rrugën e zhvillimit të një fëmije”.

Këtu, Myles dhe O’Connor ndajnë pesë arsye pse dhënia e dhuratave mund t’i ndihmojë fëmijët të bëhen njerëz më të mirë.

1. Dhënia e dhuratave ndihmon në njohjen

Dhënia e dhuratave është e mirë për trurin në rritje të një fëmije, sepse i bën ata ta përdorin atë. Ose, siç tha O’Connor, “Kërkon që fëmijët të përshtatin aftësitë e tyre të menduarit kritik duke u dashur të mendojnë përmes opsioneve të pafundme të dhuratave dhe të zgjedhin atë që ka më shumë kuptim për marrësin”.

Vlen të përmendet se fëmijët nuk zhvillojnë aftësinë për të parë këndvështrimin e dikujt tjetër derisa të jenë rreth moshës 4 vjeç, një koncept që ekspertët i referohen si “teoria e mendjes”. Sado që dhënia e dhuratave është e mirë për zhvillimin, nëse është e nxituar, “mund të rrisë zemërimin e fëmijës”, paralajmëron Myles.

Megjithatë, nëse prindërit duan të fillojnë t’i prezantojnë fëmijët e tyre me konceptin e dhënies së dhuratave herët, si rreth 18 muajsh, t’i vizatojnë ata një fotografi për dikë “mund të jetë një mënyrë e shkëlqyeshme për ta lehtësuar atë”, thotë O’Connor.

2. Dhënia e dhuratave inkurajon komunikimin

Dhënia e dhuratave mund të jetë një mundësi e shkëlqyer për të pasur një bisedë dhe për t’u lidhur me fëmijët. “Fëmijët e vegjël, të moshës 5 ose 6 vjeç, shpesh mund të japin një dhuratë ose një lodër që në të vërtetë do ta dëshironin për veten e tyre,” shpjegon Myles. Kjo është arsyeja pse kur djali i saj po përgatit dhurata për miqtë e tij, ajo i bën pyetje se çfarë i pëlqen shokut të tij, në krahasim me interesat e tij. Në një mënyrë delikate, ajo po e mëson atë të kalojë vetë këtë proces mendimi duke lyer pak rrotat. Në këto diskutime, ajo menaxhon edhe çdo pritshmëri që djali i saj të marrë një dhuratë në këmbim.

Jashtë bisedave se çfarë të blini, akti i dhurimit në vetvete modelon komunikimin joverbal për fëmijët në disa mënyra. Për një, ekziston akti i “komunikimit simbolik të dashurisë së tyre përmes dhuratës”, thotë O’Connor. Për më tepër, “shprehja e fytyrës së marrësit do ta ndihmojë fëmijën të mësojë shenja joverbale”.

3. Dhënia e dhuratave është një përvojë shqisore

Gjurmët e duarve nuk janë thjesht një dhuratë e lirë që fëmijët mund t’u bëjnë prindërve të tyre; Dhuratat DIY ose të bëra me dorë janë një mënyrë e shkëlqyer për të përfshirë aftësitë motorike të një fëmije. Sipas Klinikës Cleveland, loja shqisore gjithashtu ndihmon fëmijët të ndërtojnë aftësi më të mira për zgjidhjen e problemeve dhe më shumë vetëdije për trupat e tyre, duke përfshirë mënyrën se si ato ndikojnë në objektet në mjedisin e tyre.

Nëse fëmijët po blejnë dhurata në vend që t’i bëjnë ato, ata ende mund të praktikojnë aftësitë motorike duke i mbështjellë dhuratat, thotë O’Connor. Dhe si bonus, ata marrin përsipër të bëjnë aktivitetin e tyre të preferuar në këtë proces: të bëjnë rrëmujë.

4. Dhënia e dhuratave inkurajon kreativitetin

Shoqata Amerikane e Psikologjisë e përkufizon krijimtarinë si “aftësia për të prodhuar ose zhvilluar punë, teori, teknika ose mendime origjinale”, duke shtuar se një person krijues “zakonisht shfaq origjinalitet, imagjinatë dhe ekspresivitet”. Kreativiteti ka qenë i lidhur me gjithçka, nga përmirësimi i mirëqenies deri te suksesi në karrierë më vonë në jetë.

Fëmijët perceptohen të jenë më krijues se të rriturit, pjesërisht për shkak se ata janë më pak të prekur nga modelet e mendimit dhe gjykimet që të rriturit zhvillojnë me kalimin e kohës. Dhënia e dhuratave u lejon atyre të përkulin atë muskul. “Të krijosh një dhuratë të menduar kërkon kreativitet dhe kjo mund të praktikohet më tej përmes një dhurate të punuar me dorë”, thotë O’Connor.

Me fjalë të tjera, u jep fëmijëve një shans për të menduar jashtë kutisë së dhuratave.

5. Dhënia e dhuratave rrit inteligjencën emocionale

Ndoshta më e rëndësishmja, lënia e fëmijës suaj t’ju japë dhurata mëson aftësi thelbësore emocionale si ndjeshmëria dhe mirënjohja. “Fëmijët fillojnë të kuptojnë vendin e tyre në marrëdhëniet shoqërore dhe zhvillojnë një ndjenjë të menduari,” shpjegon O’Connor. “Kjo i ndihmon ata të kuptojnë perspektiva të ndryshme dhe nxit një ndjenjë identiteti si një individ i kujdesshëm.” Ky është një fare e mirë për një çmim prej 30 dollarësh, edhe nëse janë paratë tuaja që shkojnë drejt diçkaje që nuk e dëshironi vërtet.

Megjithëse është plotësisht e mundur që dhënia e dhuratave mund t’i mësojë fëmijës tuaj se si të bëhet një marrës më i mirë duke parë anën tjetër, Myles paralajmëron kundër vendosjes së kësaj pritshmërie tek fëmijët. “Nëse një prind do ta mësojë fëmijën e tij të bëjë dhurata, le të jetë kështu”

Prof. Milazim Krasniqi/

Fitorja absolute e Vuçiqit në zgjedhjet parlamentare të 17 dhjetorit 2023 në Serbi, pritet të ketë disa ndikime në Serbi, në rajon e edhe në Kosovë: 1. Serbia mbetet një shtet jodemokratik, me një lider populist e autoritar që ka dalë mbi partinë, mbi qeverinë e mbi Kuvendin. Është thjesht një vozhd serb. Një Putin ballkanik. 2. Serbia do të vazhdojë të qëndrojë në tri karrige (me Perëndimin, me Rusinë, me Kinën) duke përdorë kapacitetet destabilizuese që ka ndaj Kosovës, ndaj Bosnjes e Malit të Zi. Perëndimi teorikisht ka kapacitet t’ia heqë dy karriget e tjera, por nuk ka vullnet e unitet. Për mimikri, Vuçiqi mund të ketë një distancim të lehtë nga Rusia, por jo ndryshim strategjik të aleancës-vasalitetit. 3. Me fuqinë e re që ka marrë, Vuçiqi me këtë fitore absolute, në raport me Kosovën ka hapësirë të madhe manovruese. Nuk pritet që ta përdorë më terrorizmin, sepse e ka konsumuar në maksimum përfitimin elektoral prej sulmit terrorist në Banjskë. Me atë sulm e largoi temën e Kosovës nga fushata zgjedhore, risiguroi edhe përkrahjen e serbëve të Kosovës. Tash pritet të fokusohet te zbatimi i Planit Franko-Gjerman, por me autonominë e serbëve të Kosovës brenda marrëveshjes. 4. Pozita e Kosovës përballë Serbisë mund të dobësohet edhe më shumë në dialog, nëse vazhdon ky format i dialogut dhe nëse imponohet definitivisht DraftStatuti që është publikuar. Në atë rast Kurtit i mbeten dy mundësi: ta pranojë autonominë e serbëve, duke e gjymtuar shtetin, ose të provojë ta shtyjë zbatimin, duke provokuar zgjedhje të parakohshme parlamentare në Kosovë. Këtë e ka vështirë ta bëjë ngase në atë rast serbët do të bojkotonin dhe kjo do ta përkeqësonte edhe më shumë pozitën e Kosovës, duke e ekspozuar si shtet të dështuar. Nga ana tjetër, nëse provokon zgjedhje dhe nëse prapë fiton, futet në rrugë pa shtegdalje, me nje mandat tjetër të plotë, por pa kurrfarë fuqie për të rezistuar, gjë që do të mund të shkaktonte krizë të re në skenën politike në Kosovë e me shumë gjasa edhe në partinë e Albin Kurtit.