Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

ROLI DHE KONTRIBUTI I AQIF PASHË BIÇAKÇIUT NË SHPALLJEN E PAVARËSISË SË SHQIPËRISË DHE NË MBËSHTETJEN E QEVERISË SË VLORËS

by

Processed with VSCO with fp4 preset

Prof.Dr. Hysen Kordha

Prof.asoc.dr. Rudina Mita

Aqif pashë Biçakçiu apo siç njihet ndryshe Aqif pashë Elbasani ishte ndër personalitetet elbasanase më në zë të kohës në, të cilën ai jetoi, punoi dhe kontribuoi, në të mirë të trevës së Elbasanit, Shqipërisë dhe shqiptarëve. Historianët dhe studiuesit me të drejtë mund t`i përmbledhin vlerësimet ndaj këtij personaliteti me fjalët, atdhetar i ndershëm e patriot dhe njeri me shpirt të madh, i cili nuk kurseu as pasurinë e tij për çështjen kombëtare shqiptare. Aqifi rridhte nga një familje e pasur por e pakursyer në shërbimet që i dha atdheut dhe popullit shqiptar. Në një mjedis të tillë patriotik dhe atdhetar u rrit dhe u brymos Aqifi, i cili në të gjithë jetën dhe veprimtarinë e tij politike ishte shumë i lidhur me fatet e vendit e të Kombit të vet dhe me vullnet të papërkulur për t`i mbrojtur ato si gjënë më të shenjtë e të shtrenjtë. Përvoja e gjatë dhe e madhe në jetën politike e shoqërore shqiptare demostroi dhe forcoi tek ai patundshmërinë në qëndrimet e tij ndaj idesë kombëtare. Pa e ekzagjeruar mund të shprehemi se Aqif pashë Elbasani ishte një lider politik. Një lider, i cili u konturua falë punës, këmbënguljes, frymës së shqiptarisë, e atdhedashurisë. Një lider, i cili demonstroi pjesmarrje të pandërprerë në lëvizjet për liri, pavarësi, çlirim dhe formimin e Shtetit shqiptar. Tek ai spikatën ndjeshëm në mjaft momente të vështira qëndrimi dhe roli i luajtur si në formatin e udhëheqësit dhe drejtuesit ashtu dhe në atë të bashkëpunëtorit pa kushte në emër të kauza të mëdha kombëtare. Gëzonte besimin e banorëve të Elbasanit e më gjërë dhe në sajë të tyre besimi i rritej edhe më tej, po kështu dhe rëndësia dhe pesha e një përkrahje të tillë.AQIF PASHË ELBASANI PERSONALITET ME PESHË NDËR SHQIPTARËT NË BALLKAN E EUROPËNë fillim të shekullit XX Aqif pashë Elbasani si një ndër personalitetet më të njohura në mjedisin politik e shoqëror në vend por dhe me autoritet e peshë ndër shqiptarët në Ballkan e Europë, u pozicionua ndjeshëm dhe qartë në elitën politike shqiptare pro indipendencës së Shqipërisë. Ky qëndrim i tij kishte rëndësi të madhe në ato momente të vështira, pasi fjala e tij zinte vend e peshonte në çdo mjedis. Çdo gjykim apo mendim i shprehur prej tij dëgjohej me shpresë e besim nga populli, ngjallte optimizëm dhe respekt tek dëgjuesit, vlerësohej nga miqtë dhe armiqtë e tij, e të kombit tonë. Gjatë kësaj periudhe ai kishte demonstruar një pjesëmarrje aktive dhe të gjithanëshme në tërë veprimtaritë kulturore e arsimore, politike e ushtarake të ndërmara në kuadrin e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare. Kulmimi i rolit dhe kontributit të tij, u shfaq në prag të shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë.Me ardhjen e Ismail Qemalit në Durrës në nëntorin e vitit 1912, ai nisi përpjekjet për garantimin e urave të lidhjeve dhe vijushmërisë së përpjekjeve mes atdhetarësh e personalitetesh të njohura në vend, të cilët kishin shprehur gadishmërinë për të finalizuar rrugën e përbashkët drej pavarësisë së Shqipërisë, si qëllimi më sublim i gjithë shqiptarisë. Nga Durrësi Ismail Qemali nisi dërgimin e telegrameve këtyre personaliteteve me besimin e patundur në mbështetjen që do t`i jepnin në organizimin e Kuvendit të Vlorës. Një telegram iu dërgua nga Durrësi më 22 nëntor dhe përfaqësuesve të parisë elbasanase: Aqif pashë Elbasanit, Shefqet Vërlacit si dhe Irfan Ohrit, me anë të, të cilit iu kërkonte që ta njoftonin nëse kishin mbërritur në Elbasan delegatët e Dibrës dhe se “kur do të niseshin për në Vlorë”. Kërkesa e Ismail Qemalit mbështetej në nevojat që diktonte koha qoftë lidhur me garantimin e përpjekjeve të trevave për ta mbështetur ashtu dhe në kontributin e tyre në organizimin e punës për mbledhjen e Kuvendit të Vlorës. Organizimi dhe mbështetja për të në këto momente ishte e lidhur ngushtësisht me qëllimin e shpallur dhe shihej si forma më e duhur për përballimin me çdo kusht e me çdo çmim të rreziqeve që kërcënonin tërësinë territoriale dhe popullin shqiptar. “Sa i madh që asht rreziku i sotshëm,-theksonte në telegramin e tij Ismail Qemali,-aq rëndësi të madhe kanë edhe veprimet që do t`i bajë ballë”. Këtij qëllimi do i shërbente edhe mbajtja e Kuvendit të Vlorës. Pas mbledhjes së tij dhe mbi bazën e vendimeve që do të merreshin në të do të përcaktoheshin masat e veprimet e nevojshme në interes kombëtar. Sipas qëllimit të mbledhjes “…do të përcaktoheshin masa të jashtëzakonshme e do të jepej vendimi i prerë…” dhe ky do të ishte momenti për të cilin, Ismail Qemali kërkonte prezencën, mendimin dhe mbështetjen e personaliteteve të njohura dhe me autoritet në vend. ISMAIL QEMALI MBËSHTETET TE AQIF PASHA DHE SHEFQET VËRLACIIshin këto arsyet për, të cilën ai ishte këmbëngulës që në këtë mbledhje të ishin të pranishëm dhe personalitetet elbasanase Aqif Pasha dhe Shefqet Vërlaci. Është i njohur fakti që të dy këto personalitete të trevës së Elbasanit ishin shumë të njohur, me shumë autoritet dhe me shumë peshë jo vetëm në trevën nga vinin por në shkallë kombëtare e më gjërë. Po kështu është dhe i njohur fakti që të dy personalitetet i ndanin mes tyre shumë mendime, qëndrime dhe interesa. Aqif Pasha ashtu si dhe Shefqet Vërlaci vinin nga dyer të mëdha dhe mjaft të pasura, pra rridhnin nga e njëjta shtresë shoqërore. Njëri njihej si Bej (Shefqet Beu) dhe tjetri si Pashë (Aqif Pasha). Të dy kishin lidhje mes tyre ishin baxhanakë. Në mendime, qëndrime dhe interesa Aqif Pasha ishte i hapur dhe i deklaruar tërësisht si individ me taban kombëtar, ku mbi gjithçka e në çdo rrethanë primare kishte vendin, kombin, atdheun dhe vatrën. Shefqet beu apo Vërlaci ishte një personalitet që kishte mjaft ndikim në trevën e Elbasanit, ndikim i mbetur jo vetëm nga fuqia pasurore tepër e madhe që dispononte, por edhe nga shërbimet që i kishte bërë vendit apo trevës deri në atë kohë. Nëse do të peshonin punën, kontributin dhe veprën e këtyre personaliteteve ana e peshores do të anonte shumë më tepër në anën e Aqif Pashës. Peshorja e historisë ishte në anën e tij, pasi e kishte anuar atë në sajë të shërbimeve e veprave në interes të thellë kombëtar, duke dhënë shumë e duke mos kërkuar asnjëherë shpërblim, duke qenë i disponueshëm fizikisht, shpirtërisht dhe financiarisht për atë që i dhimbte më shumë, e për të cilin sakrifikoi pafundësisht, për atdheun e tij Shqipërinë, vatrën e të gjithë shqiptarëve. Prandaj Ismail Qemali e vlerësonte dhe e cilësonte të domosdoshme prezencën e Aqif Pashës në Vlorë në organizimin e Kuvendit dhe aktit politik që do të shpallej në të. Historinë e rilindjes së shtetit shqiptar e të Shqipërisë do ta shkruanin bijtë e saj atdhetarë e patriotë, përfaqësues të denjë të shqiptarëve dhe trevave që përfaqësonin. Lidhur me përfaqësimin e dy personaliteteve elbasanase Ismail Qemali ndër të tjera shprehej se: “E gjindmja e Shkëlqesisë së tij Aqif Pashës dhe e Shefqet Vërlacit asht e domosdoshme edhe për këtë nuk mund të mendohet as ndonjë shkak e arsye ndalimi”. Nëpërmjet këtij telegrami Ismail Qemali i drejtohej edhe personaliteteve të tjerë të njohur shqiptarë, duke i rreshtuar emrat e tyre si domosdoshmëri, por emrin e Aqif Pashës e rendiste ndër të parët. Arsyet që e diktonin një vlerësim dhe konsideratë të tillë për këtë personalitet nuk ishin të rastësishme. Ismail Qemali dinte të vlerësonte dhe të kërkonte përfaqësim e personaliteteve të njohura në vend, në Kuvendin e Vlorës, pasi ai ishte një njohës i mirë i situatës politike, dhe sidomos i realitetit politik shqiptar. Ismail Qemali njihte edhe rolin dhe kontributin e personaliteteve shqiptare në ngjarjet e dhjetëvjeçarit të parë të shek XX e sidomos përpjekjet e tyre në Lëvizjen Kombëtare. Nuk ishte i rastësishëm fakti që Ismail Qemali iu drejtua që në fillim Aqif Pashës për ndihmë e mbështetje, pasi tek ai prej kohësh ishte krijuar bindja në vlerat dhe rolin e Aqif Pashës, prandaj i kërkoi domosdoshmërisht prezencën e tij në mbledhjem e madhe kombëtare. Ai nuk mund ta përligjte me asnjë mënyrë mosprezencën e përfaqësuesve elbasanas në mbledhjen në, të cilën do të vendosej për fatin e kombit shqiptar, duke iu drejtuar atyre se ishte i “shtrënguar nga nevoja e punës dhe ishte i shtytur nga nevoja patriotike”, të cilat e nxitnin që “t`u lutej të urdhëronin patjetër të dy dhe për këtë ai priste përgjigje”.ELBASANI “EMNOI PËRFAQËSUES TË VET NË KUVENDIN E VLORËS: MITHAT BEJ FRASHËRIN, SHEFQET DAIUN E LEF NOSIN DHE PËR PEQININ DERVISH BEJ BICAKUNTreva e Elbasanit, elbasanasit dhe paria e saj u tregua e gatshme lidhur me një ftesë të tillë në interes kombëtar, dhe këtë e dëshmojnë edhe dokumentet e kohës sipas, të cilave theksohej se Elbasani “emnoi përfaqësues të vet në Kuvendin e Vlorës Mithat bej Frashërin, Shefqet Daiun e Lef Nosin dhe për Peqinin Dervish bej Bicakun”. Përfaqësuesit u nisën për në Vlorë në 23 nëntor të vitit 1912, ndërsa përfaqësuesi i Peqinit u nis në datë 26 nëntor. Elbasani e ngriti Flamurin Kombëtar, simbolin e Kombit dhe të Shtetit shqiptar më 25 nëntor 1912 duke e bërë fakt të kryer mëvetësinë në këtë qytet. Lidhur me këtë akt u vunë në dijeni edhe përfaqësuesit e Elbasanit në Vlorë. Po cilat ishin momentet nxitëse që diktuan shpejtimin e një akti të tillë në qytetin e Elbasanit?Mbështetur në dokumentet e kohës informohej se më datë 24 nëntor 1912 qarkullonte fjala se ushtria serbe ishin afruar “… 4 orë larg Elbasanit” duke përparuar në drejtim të tij. Situata e krijuar nga këto përparime paraqitej kërcënuese jo vetëm për trevën e Elbasanit, por dhe në shkallë vendi. Të gjendur në këto rrethana nga ana e parisë dhe elitës politike vendase në rend të ditës synohej të ndërmerreshin veprime të shpejta dhe në interes lokal e kombëtar. Në lidhje me një situatë të tillë dhe detyrat që qëndronin përpara shqiptarëve patriotë është shprehur dhe Profesor Arben Puto, i cili ndër të tjera në lidhje me të shprehet se: “çoroditja fillestare e shkaktuar nga përparimi i shpejtë i trupave armike” ia lë vendin një lëvizje të gjërë për Shpalljen e pavarësisë. Në qendrat kryesore patriotët vendas përpiqeshin t`i vinin trupat e okupacionit përpara faktit të kryer, duke ngritur Flamurin kombëtar dhe duke zgjedhur delegatët që do të mblidheshin në një Kuvend Kombëtar për të vendosur mbi të ardhmen e vendit”.Qëllimi dhe qëndrimi i momentit në, të cilin ndodhej Shqipëria diktonte dhe masat që duhet të merreshin për të frenuar me çdo kusht inkursionin dhe përparimine mëtejshëm serb në brendësi të tokës shqiptare. Lidhur pashmangshmërisht pas këtij qëllimi u shpreh dhe paria e Elbasanit, patriotët, intelektualët, të bashkuar, pa dallim besimi, mysliman e të krishterë, për të sakrifikuar çdo gjë në emër të shpëtimit të vendin. Mënyrat e reagimit kishin një qëllim të përbashkët indipendencën e vendit, gjë e cila u mbështet fuqishëm edhe nëvullnetin e banorëve të trevave, nëpërmjet mbështesjes dhe renditjes krah elitës politike në këto momente të vështira jetësore për kombin dhe vendin. Reagimet u pasuan me ndërmarrjen e aktit politik, vullnetit të trevave për t`iu bashkangjitur qëllimit final në shpalljen e pavarësisë në Kuvendin e Vlorës. NGRITJA E FLAMURIN KOMBËTAR NË ELBASANE sensibilizuar me situatën, dhe e shprehur hapur në qëndrimin e saj pro pavarësisë së Shqipërisë, diktuar dhe nga rrethanat e përparimit të trupave serbe drejt Elbasanit, paria e këtij qyteti e unifikuar në qëndrim u shpreh e gatshme, në emër të popullit që përfaqësonte për të shprehur vullnetin e tij politik. Ku vullnet u shpall hapur më 25 nëntor 1912, rreth orës 1 e 25 minuta me ngritjen e Flamurin kombëtar në Elbasan, duke nënshkuar aktin e mëvehtësisë së Elbasanit dhe duke pranuar pavarësinë e Shqipërisë. Ky vullnet u pasqyrua edhe në telegramin nëpërmjet të cilit paria informoi jo vetëm përfaqësuesit e Elbasanit në Vlorë, por edhe vetë Ismail Qemalin. Në të ndër të tjera njoftohej edhe në lidhje me hapat e ndërmarrë për të përballuar situatën e vështirë në, të cilën ndodheshin nga përparimi i ushtrisë serbe. Personalitetet që nënshkruan telegramin ishin përfaqëses të trevës pa dallim feje, pasurije, por ishin të unifikuar në qëndrimin e tyre për të njejtin qëllim, gjë të cilën e kryen në emër të populit të Elbasanit.I pari që kishte nënshkruar telegramin ishte Aqif Pasha dhe të tjerët sipas renditjes në dokument paraqiten si më poshtë: Haxhi Hafiz, Sulejman Kungulli, zëvendës i Mitropolisë Papa Dhimitër Dhimitruka, Shefqet Vërlaci, Hasan bej Biçakçiu, Abdullah bej Tirana, Fuat Bej, Kahreman Beu, Servet bej Zylfi, Ismail Bej, Xheladin Beu, Ali Agjah Beu, Adil Beu, Maliq Beu, Riza Beu, Demir Bej, Sulçe Bej, Refik Myftiu, Sheh Mahmud Guma, Sheh Xhaferr Pasmaqja, Sheh Hysen Sulova, Kryetari i Bashkisë Ruzhdi Alush Saraçi, Papa Beniamin Deliana, Beniamin Nosi, Taqi Buda, Kolë Papajani, Lazër Papajani, Serafin Jorgaqi, Haxhi Nikolla Jorgaqi, Mihal Prifti, Dhimitër Paparisto, Emin Haxhiademi-Shijaku, Rrapush Demeti, Mahmut Hakani, Hysein Dakli, Jusuf bej Taushani, Hasan Çifte, Ymer Peni, Hysejn Hastopalli, Demir Zaloshnja.ELBASANI ISHTE QYTETI I PARË NË SHQIPËRINË LONDINEZE QË SHPALLI PAVARËSINË Në lidhje me aktin e shpallur u dërguan telegrame të shumtë urimi nga të katër anët e vendit. Elbasani ishte qyteti i parë në Shqipërinë londineze (Shqipëria sipas kufijve të përcaktuar nga Konferenca e Ambasadorëve në Londër), që shpalli pavarësinë dhe shprehu vullnetin e tij politik në mbështetje të Kuvendit të Vlorës. Në një telegram urimi që i dërgohej Pretorit t’Elbasanit (drejtuesit të administratës së Elbasanit) Aqif Pashës nga Pandeli Cale, Luigj Gurakuqi dhe Lef Nosi i “…shpreheshin urimet më të sinqerta për ditën e bardhë të ngritjes së flamurit në Vlorë…”. Edhe krahina e Gramshit do ta mbështeste pa rezerva e fuqishëm qeverinë e Vlorës në luftë kundër pushtuesve. Akti politik i shpallur në Elbasan u pasua më 27 nëntor, edhe nga Peqini dhe qytete të tjerë në vend. Situata entuziaste që shkaktoi shpallja e indipendencës në Peqin, është përshkruar me tone patetike edhe në një telegram që i dërgohej Ismail Qemalit dhe përfaqësuesve të Kombit shqiptar në Vlorë, në të cilën ndër të tjera citohej se: “Ju bajmë me ditë se mbramë më 6 ora e natës, me dëshirën e të gjithë popullit, nënprefektura e Peqinit, shpalli independencën n’emën të Shqipniës. Flamuri Kombëtar, u ngrit nëpër ndërtesat zyrtare edhe po merremi me emnimin e nënpunësve”. Ashtu siç mund të kuptohej Aqif Pasha nuk mori pjesë në Kuvendin e Vlorës, pavarësisht dëshirës së zjarrtë dhe këmbënguljes së Ismail Qemalit. Arsyet që diktuan mosprezencën e tij në Vlorë ishin disa: sipas gjykimit tonë mendojmë se prezenca e tij ishte më e domosdoshme në Elbasan sesa në Vlorë. Kjo për arsyen e thjeshtë, por madhore, e cila ishte primare për këtë personalitet, përballimin e situatës së rëndë të krijuar nga vërshimi i ushtrisë serbe drejt Elbasanit duke u vendosur në krye të drejtimit dhe organizimit të qëndresës së popullit për t`i bërë ballë situatës kërcënuese të zbarkimit të serbëve në këtë trevë. Kjo u shfaq dukshëm që në hapat e para pas marrjes së informacionit mbi këtë vërshim, duke marrë masat e nevojshme si dhe nëpërmjet ngritjes së një komisioni të posaçëm, me statusin e një përfaqësie të trevës së Elbasanit. Përfaqësues të tij shkuan pranë komandës serbe duke i demonstruar dhe duke i vënë ato përpara një fakti të kryer, atij të shpalljes së pavarësisë dhe ngritjes së Flamurit Kombëtar në Elbasan. Aqifi ishte i bindur se nëpërmjet qëndrimit të tij në Elbasan ai i shërbente më mirë trevës së Elbasanit, gjendej aty ku rreziku ishte dhe më i madh, si dhe mbante në kontakt dhe të informuar përfaqësuesit elbasanas, përfaqësuesit shqiptarë në Vlorë dhe sidomos Ismail Qemalin në lidhje me situatën. Ai u vu në krye të situatës duke organizuar qëndresën dhe rezistencën e elbasanasve në emër të një vendi të pavarur dhe të një qeverie me taban kombëtar shqiptar.

Fetvaja e flamurit nga firmëtari i pavarësisë H. Vehbi Dibra ishte vendimtare në formësimin e shtetit shqiptar 109 vite më parë

by

Dr. Genti Kruja

“Në petkat që ka veshur muslimani, nëse ndodhet një figurë e vogël e një gjësë së gjallë, organet e të cilës prej së largu nuk duken, a ka ndonjë pengim?- Nuk ka.Nëse gjatë historisë në flamurin tonë është pranuar figura e njohur (shqiponja) dhe duke marrë parasysh se tash heqja e kësaj figure prish bashkimin dhe shkakton përçarje dhe fesat (pëçarje) dhe nga kjo ka shumë mundësi, që edhe vendi të pësojë disa rreziqe; pra, me qëllim për të ruajtur bashkimin e popullit dhe për të ndaluar mosmarrëveshjet dhe inatet dhe me qëllim që të sigurohet qetësia e përgjithshme, figura e përmendur (shqiponja) a duhet lënë ashtu siç është?Duhet.Kjo fetva është dhënë në bazë të Sheriatit dhe sipas nevojës së kohës dhe vendit… Duhet marrë parasysh se edhe mbretërit osmanë, të cilët janë edhe kalifë, duke patur dekorata, të cilat u jepen nga ana e mbretërive dhe që përmbajnë në to figura e zogj të zinj, venë e falin namazin… Të veprojmë sipas fetvasë së sipërme dhe të druhemi se mos e hedhim vendin në ndonjë greminë shkatërronjëse…Nga ju që jeni personalitetet e rralla, të pajisur me dituri, priten shërbime dhe çdo lloj përpjekje, që të bashkuar në mendime dhe veprime me njëri-tjetrin dhe të bashkuar e nën udhëheqjen e Qeverisë së Re, e cila është një dhuratë e Perëndisë, të shfaqemi… para botës politike dhe kësisoj të rrisim dhe të sigurojmë opinionin politik në favorin tonë.” Fetvaja (ligjshmëria islame) e dhënë nga H. Vehbi Dibra në Kuvendin e Vlorës, nuk ishte një lutje fetare, as një përshëndetje e thjeshtë, por një “dekretim” i aktit të shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë.

Ismail Qemali, veprimtaria e tij politike-diplomatike në shërbim të Pavarësisë së Shqipërisë

by

Dr. Paulin Marku/

Ismail Qemali ishte një ndër figurat kryesorë të veprimtarisë politike, diplomatike e organizative në fillim të shekullit XX. Veprimtaria e tij nuk mbeti vetëm ne suazën politike por pati jehone te madhe dhe ne qarqet ndërkombëtare. Diplomatet e huaj interesoheshin dhe mblidhnin informacione për situatën ne Perandorinë Osmane dhe për rrjedhojat dhe per ngjarjet ne ballkan, përfshirë edhe viset shqiptare. Kancelaritë e huaja i ndiqnin me interes zhvillimet politike te Portës se Larte, kabinetit qeverisës xhonturk si dhe te gjitha lëvizjet e kontaktet e Elitës politike shqiptare, dhe te krerëve te ndryshëm te krahinave shqiptare. Një nder personalitet e kohës qe kishte peshe ne politiken zyrtare te Stambollit dhe ndikim ne krahina te ndryshme shqiptare si dhe ne qarqet diplomatike, ishte Ismail Qemali. Ai ishte një zë i forte ne mbrojtje te interesave te shqiptareve ne parlamentin e Stambollit për vitet 1908-1912, si dhe ishte njeri prej ideatorëve ne realizmin me sukses te aktit te Pavarësisë se Shqipërisë, për te vijuar me shtet-formimit dhe ngritjen e institucioneve ne Shqipëri. 

Ismail Qemali njihte mjaft mire situatën e brendshme politike te Perandorisë Osmane, gjendjen qe mbizotëronte ne viset shqiptare dhe gëzonte respekt ne popullaten shqiptare. 

Ne burimet arkivore diplomatike te ndryshme, si ato te Vjenës, Londrës, Romes etj… Ismail Qemali shquhej si njohës i disa gjuhëve te huaja dhe evidentohet se ne keto dokumente gjenden informacione dhe te dhena te shumta rreth levizjeve dhe takimeve qe pati me personalitete dhe drejtues te ndryshëm.

RIKTHIMI I ISMAIL QEMALI NE ATDHE DHE KANDIDIMI PËR DEPUTET NE ZONËN BERAT-VLORE 

Viti 1908 shënon një ngjarje te rëndësishme politike për Portën e Larte dhe me keto ndryshime Kushtetuese perfitojne popuj te ndryshem ne sundimin perandorak, përfshirë edhe shqiptaret. Shpallja e rendit kushtetues dhe dhe jetësimi për hapjen e parlamentit ne vitin 1908, qe duhet te ishte ngritur institucionalisht qe në vitit 1876 hapi rrugën njohjes se legjislacionin qe detyronte sulltanin Abdyl Hamiti të shpallte zgjedhjet parlamentare. Kjo ngjarje ishte e shume e rëndësishme  dhe pati një proces të gjatë reformimi brenda Perandorisë Osmane. Keshtu, keto ishin ngjarje mjaft vendimtare dhe përbënte një eveniment të rëndësishëm, si për turqit, ashtu dhe për popujt me kombësi të ndryshme në perandori, përfshi dhe shqiptarët te cilët fituan disa te drejta, ose me sakte ju dha mundësia qe te kishin përfaqësuesit e tyre ne legjislativ.

Pra, ne këto rrethana te kohës, nen presionin e Komitetit “Bashkim e Përparim” te trajtuar nga  Turqit e Rinj, sulltani ishte i detyruar te bënte disa lëshime dhe te shpallte datën e zgjedhjeve parlamentare. Më 5 gusht të vitit 1908, dy javë pasi u rivendos kushtetuta, u shpall lajmi i mirë për të gjithë të dënuarit politikë në Perandorinë Osmane, ne vendimin e Këshillit të Posaçëm pranë Portës së Lartë thuhej “shpall amnisti te përgjithshme për të gjithë ata që ishin të burgosur ose të arratisur politikisht”. Nëpërmjet kësaj dispozite ligjore ju linte e drejta që t’i riktheheshin të gjitha të drejtat civile dhe administrative, te gjithë atyre qe ishin dënuar, ne prezence apo ne mungese sepse deri ne atë periudhe regjimi Hamidian i kishte dënuar politikisht. Një nder shqiptaret e dënuar politikisht, ishte dhe Ismail Qemali. Nëpërmjet kësaj amnistie iu dha mundësia qe te rikthehet ne mesin e shqiptareve, te cilët e kishin ftuar edhe herët e tjera. Por ardhja ne tokat shqiptare  dhe te qenurit aktiv ne politike shkaktoi rivalitet te madh si ne elitën politike te Turqve te Rinj dhe te bashkëkombësve shqiptar. Ky rikthim nuk u prit aspak mire. Gjithsesi, kjo nuk e ndaloi atë dhe Ismail Qemali iu përgjigj pozitivisht ftesës telegrafike te dërguar nga bejlerët dhe agallarët e Vlorës dhe u kthye nga Brukseli ku përkonte me periudhën e përgatitjes se fushatës elektorale për zgjedhjet parlamentare te 1908.

ISMAIL QEMALI, DEPUTETI SHQIPTAR NE PARLAMENTIN E STAMBOLLIT  1908-1912 

Zgjedhjet parlamentare te vitit 1908 ishin shumë të rëndësishme për Turqit e Rinj sepse kishin bere nje propagande te madhe dhe kishin fituar mbështetje te madhe ne popull. Por ishin edhe individ apo grupime te tjera politike me kombësi te ndryshme, te cilët u angazhuan edhe ata ne fushate elektorale, përfshirë shqiptarët, pasi mund të përfaqësoheshin me deputetet e tyre në parlamentin osman. 

Një prej kandidateve shqiptar qe gëzonte mbështetje ishte Ismail Qemali. Ai shfaqte rivalitet te forte në elitën politike shqiptare dhe në radhët e Komitetit xhonturk. Këtë e pohonte dhe diplomati austro-hungarez në Vlorë, Kraus i cili  shprehej se, tri ditë para se të kthehej në Vlorë Ismail Qemali, ishte kthyer edhe Syrja bej Vlora për qëllime politike që të vinte kandidaturën për deputet kundra kushëririt Ismail Qemal Vlora dhe pse e konsideronte kandidat te forte. Te njejte gje përshkruanin dhe dokumentet italiane. Sipas tyre, Syrja bej Vlora shihej me sy të mirë nga Austro Hungaria, i cili gëzonte dhe mbështetjen e Portës së Lartë për shkak të postit shtetëror që mbante, si dhe falë marrëdhënieve familjare që i jepej si vëllai i ish Vezirit të Madh, Ferid Pasha. Por ne analizën e dokumenteve rezulton se, ashtu si Vjena dhe Roma zyrtare e shikonin si nje prej figurave me te forta ne elitën politike shqiptare. Te njëjtin qëndrim ndante dhe Porta e Larte, duke e konsideruar kandidat te forte dhe një prej kundërshtarëve politik kundër Turqve te Rinj.

Hapja e fushatës Elektorale për ne Parlamentin e Stambollit i nxiti shqiptaret te kandidonin për deputet, ku njeri prej tyre ishte kandidati Ismail Qemali.  Ai arriti te fitonte mandatin dhe pse pati kundërshti te mëdha dhe parregullsi ne zgjedhje për te penguar daljen e tij deputet, gjithsesi mbështetja e madhe e shqiptareve i mundësoi qe te fitonte mandatin e deputetit ne zonën elektorale, Berat-Vlore. Ndonëse nga krahinat te ndryshme me shumice shqiptare ishin zgjedhur 26 deputetë, vetëm disa prej tyre si Ismail Qemali, Hasan Prishtina, Nexhip Draga, Shahin Kolonja, Myfit Libohova, etj… shfaqen hapur kundërshtitë ndaj politikës xhonturke dhe u rreshtuan në krahun e opozitës parlamentare.

Grupi opozitar shqiptarë, u përballen me debate te ashpra, me akuza dhe kundër akuza për çështjen shqiptare. Nder temat me te nxehta qe shkaktoi debate midis grupit opozitar shqiptar dhe kabinetit qeverisës ishte kur ne parlament u diskutua për reformat ne viset shqiptare. Reformat xhonturke kishin karakter: administrativ, ekonomik, rritje taksash, kthimin e detyrueshëm të shërbimit ushtarak, çarmatimin e popullsisë, etj… Më të revoltuarit ishin shqiptarët e Veriut, te cilët kundërshtuan zbatimin e tyre. Keto ishin disa arsye te forta qe nxiten shqiptaret  per ti kundërshtuar me protesta dhe me rebelime ne kryengritje te armatosura ne vitet 1910, 1911 dhe 1912. 

Ne një interviste te botuar ne gazetën italiane “Il Giornale d’Italia” Ismail Qemali pohonte: “Kushtetuta nuk është një qellim më vehte, por është një mjet për te bere te përparoj dhe te zhvillohet vendi. Kurse “Bashkim e Përparim” e përdor Kushtetutën si qellim dhe me pretekstin se gjasma don ta mbroje atë, qe nuk rrezikohet prej askujt, e mban vendin ne një situate shtypjeje te pa-levizeshme, duke i bere gjithmonë te renda veshtersite e popullit brenda Perandorisë. Ismail Qemali e mbyllte intervistën e tij, me një elokuence mendimi tepër te thelle ku shtonte “unë i njoh fare mire cilësitë e Turqve te Rinj, ne partine Bashkim e Perparim ka burra me vlera te mëdha dhe me atdhedashuri te sinqerte prandaj nuk dua t’ua heq asnjërën prej meritave qe kane por duke pa rrugën e keqe qe ato po ndjekin, unë e kam për detyre te protestoj, ne emër te lirisë dhe te interesave te përgjithshme te vendit.

Gjate seancave parlamentare, pati dhe diskutime te ashpra me debate te forta midis opozitarëve shqiptar dhe qeverise xhonturke. Shqiptaret akuzuan qeverinë xhonturke për politikë reformuese, centralizuese dhe imponuese në viset shqiptare. Gjate mandatit te pare parlamentar, Ismail Qemali se bashku me një grup te vogël deputetesh u gjate viteve 1908-1912 u rreshtuan ne krah te opozitës parlamentare, te cilët patën qëndrimet te qarte politik ne mbështetje te kauzës dhe te interesave shqiptare. Sipas Ismail Qemalit qeveria xhonturke ishte e vendosur kundër parimit të nacionalitetit dhe se ajo nuk arrinte të kuptonte kërkesat e shqiptarëve. Mos pranimi i parimit të kombësisë, Ismail Qemali e gjykonte si gabimin më të madh të Turqve të Rinj.

Duke nisur nga fundi i vitit 1911, fillim i vitit 1912 situata politike, ekonomike e sociale e shqiptarëve në Perandorinë Osmane u përkeqësua. Në parlament pati debate edhe me të forta mes deputetëve shqiptarëve dhe përfaqësuesve të qeverisë osmane. 

Ata i kërkuan kabinetit të qeverisë që të mos përdoret dhunë ndaj shqiptarëve; të investohet në shkolla shqipe të subvencionuara nga Stambolli; të zgjedhin me vullnet të lirë alfabetin latin ose arab;  të zbatohet marrëveshja e gushtit të vitit 1911 etj, etj,,,.

 Pavarësisht sa më sipër, situata nuk njohu përmirësim dhe shpresa e shqiptarëve tek rruga parlamentare u venit. Ndërkohë për shkak të zhvillimeve të reja, që lidheshin sa me faktorë të brendshëm po aq sa edhe me të jashtëm, parlamenti më 18 janar 1912 u shpërnda dhe u vendos të shkohej në zgjedhje të parakohshme parlamentare. 

Pas shpërndarjes së parakohshme të parlamentit, në janar të 1912-ës, I. Qemali nuk arriti të fitonte mandatin e II-të, të deputetit por gjithsesi ai nuk e ndaloi veprimtarinë politiko-diplomatike nëpër kancelaritë Evropiane si ate te Vjenës, Romës, Londrës, etj, për të lobuar në mbrojtje të drejtave kombëtare të popullit shqiptarë per autonomi. Sipas Ismail Qemalit, kjo mbështetje nuk favorizonte vetëm shqiptarët por edhe Perandorinë Osmane dhe Fuqite Evropiane. Konkretisht, ai kërkonte që të njihen sa më parë kufijtë dhe t’i jepej autonomia Shqipërisë. 

MISIONI DIPLOMATIK ISMAIL QEMALIT 

Veprimtaria e Ismail Qemalit ne marrëdhëniet ndërkombëtare ndiqej me interes dhe nga diplomatë te ndryshëm. Udhëtimet dhe takimet e tij përshkruheshin me detaje nga diplomatet austro-hungarez, britanike, italiane, grek etj… sepse e shikonin si një potencial te forte politik e diplomatik dhe njeri me vizon për te ardhmen e vendit. Sipas burimeve arkivore qe janë hulumtuar për zhvillimin e punimit rezulton se Ismail Qemali kishte zhvilluar takime te shumta me përfaqësues te rangjeve te ndryshme diplomatike dhe me drejtues te kancelarive evropiane, si dhe me mërgatën shqiptare neper shtete te ndryshme. se komuniteti shqiptar. 

Ismail Qemal kishte zhvilluar një takim ne vitin 1908 ne Londër me ambasadorit italian, Marcheze San Giulliano dhe i kishte paraqitur programin e tij politik qe me pas po ky ambasador u emërua Ministër i Jashtëm i Italisë. Ne relacionin dërguar Ministrisë se Jashtme te Italisë, San Giulianno pohonte se pata një takim me nje inteligjent shqiptar qe e njoh prej vitesh, Ismail Qemal beu dhe gjate bisedës se zhvilluar ai kishte paraqititur opinionin e tij rreth Perandorisë Osmane dhe i frikësohej politikes xhonturke. Ismail Qemali shtonte se shqiptaret Toske e Gege dëshirojnë kushtetutën, lirinë, qetësinë dhe progresin duke lënë te hapur mendimin, se ne rast se nuk arrihen do te ketë trazira. Mendimi qe Ismail Qemali i kishte parashtruar diplomatit  italian ne Londër, ne gusht te vitit 1908 ishte për një autonomi ne zuazen e Perandorisë. Nder te tjera, Ismail Qemali i kishte lënë te kuptoje se Italia nuk interesohet për pjesën veri lindore te Shqipërisë. Ne versionin e botuar do te paraqitet dokumenti i dërguar nga San Giulianno për krye-diplomatin Tittoni ne Rome me programin politik te Ismail Qemalit, i cili i mbeti besnik gjate mandatit si deputet ne parlamentin e Stambollit e ne vazhdim.

Ismail Qemali shprehej se, shqiptarët reaguan pas shtypjes dhe forcës që ushtruan Turqit e Rinj ne vitin 1910 ne Vilajetin e Kosovës, 1911 ne Malësi te Mbishkodrës për të imponuar me çdo kusht implementimin e reformave. Kjo situate pakënaqësie përshkallëzoi dhe ne vitin 1912. 

Ne janar te vitit 1912 ndodhen dy ngjarje te rëndësishme qe ndryshuan rrjedhën politike ne viset shqiptare, se pari, shpërndarja e parakohshme e parlamentit dhe, se dyti, mbledhja e taksimit në janar të 1912-ës. Ne zgjedhjet e parakohshme qe u zhvilluan ne vitin 1912 xhonturqit bene te pamundurën qe Ismail Qemali, te mos te fitonte mandatin e deputetit sepse ata e konsideronin një prej kundërshtarëve me te forte politik dhe influence te madhe tek shqiptaret brenda dhe jashtë vendit. Ismail Qemali nuk arriti të fitonte mandatin e II-të, të deputetit por gjithsesi ai nuk e ndaloi veprimtarinë politiko-diplomatike nëpër kancelaritë Evropiane për të lobuar në mbrojtje të drejtave kombëtare të popullit shqiptarë. Ai përpiqej që të binte diplomacinë e Vjenës, Romës, Londrës, etj, se ishte në dobi jo vetëm të shqiptarëve por edhe të Perandorisë Osmane dhe të Fuqive Evropiane që të njihen sa më parë kufijtë dhe t’i jepej autonomia Shqipërisë. Veprimtaria e Ismail Qemalit ndiqej me interes nga diplomatët e huaj, të cilët nëpërmjet relacioneve, njoftimeve dhe telegrameve të ndryshme raportonin tek eproret e tyre rreth gjendjes së shqiptarëve në prag të Pavarësisë së Shqipërisë. Sipas burimeve diplomatike situata ishte ne përkeqësim me daljen e pranverës se vitit 1912. Me e tensionuar ishte popullata në verilindje të Shqipërisë. Fuqitë e Mëdha dhe fqinjët ballkanikë e ndoqën me shumë kujdes situatën dhe mbajtën qëndrime të ndryshme ndaj kërkesave të shqiptarëve. Në një takimin që Ismail Qemali pati me diplomatin italian Labia, ishte shprehur se shqiptarët nuk kanë marrë asnjë ndihmë nga Italia edhe pse gjithmonë kishin shpresuar shumë tek ata. Ismail Qemali i kishte kërkuar konsullit që shteti i tij, Italia te mbështeste shqiptaret dhe t’iu shpërndante një sasi të konsiderueshme armësh. Në atë takim, Ismail Qemali i kishte folur se i frikësohej rrezikut të ndonjë ndryshimi territorial në dëm të programit shqiptar sepse Lufta Italo-Turke e kishte dobësuar Perandorinë Osmane. Ai ishte takuar dhe me përfaqësuesit e lartë të qeverisë greke, përkatësisht Kryeministrin Venizelos dhe ministrin e Jashtëm, Lambros Koromilas. Gjatë bisedimeve Ismail Qemali iu kishte kërkuar mbështetje në të holla dhe armatim për Lëvizjen Kombëtare Shqiptare. Përgjigjja e qeverisë greke për të mbështetur kërkesën e I. Qemalit rezulton negative për shkak se binte ndesh me interesat e saj në vilajetin e Janinës. Ai vijonte te zhvillonte takime te ndryshme me përfaqësues te Perandorisë Austro-Hungareze, Britanike dhe Italiane duke iu kërkuar mbështetje dhe ndihma për Lëvizjen Kombëtare. Sipas mbledhjes se Taksimit ne janar 1912, Hasan Prishtina do te organizonte Kryengritjen qe do te inicionte ne Kosove per t’u shtrire ne te gjitha viset shqiptare dhe Ismail Qemali ishte caktuar te lobonte ne Evrope për te fituar mbeshtjen e ndërkombëtareve dhe takonte komunitetin shqiptar për te mbledhur fonde. 

Me 11 tetor 1912 krye-diplomati Berchtold kishte deklaruar përpara delegacionit hungarez: “politika jone ne Ballkan nuk është një politike pushtimi, por kjo nuk do te thotë se nuk interesohemi per ngjarjet qe ndodhin ne këtë krahine. Ne kemi ne Gadishullin Ballkanik interesa jetësore dhe ne do t’i mbrojmë sido qe te ndodhe”. 

Me 26 tetor 1912 Ismail Qemali niset nga Stambolli dhe arriti ne Bukuresht se bashku me Luigj Gurakuqin për tu takuar me patriot shqiptare, te cilët kishin punuar për çështjen kombëtare dhe kishin mbledhur edhe fonde. Pas këtij udhëtimi te rendesishem, qellimi i Ismail Qemalit ishte te arrinte te konludonte me sukses dhe te merrte bekimin e diplomacive Evropiane, kryesisht te Perandorisë Austro-Hungareze.  

Ne Vjenë Ismail Qemali u takua me ambasadorin britanik, italian dhe ajo qe ishte me e rëndësishme për te dhe te ardhmen e Shqipërisë, takimi me Ministrin e Jashtem te Austro Hungarisë, Berchtoldi. Ismail Qemali arriti te binte Vjenën qe te ngarkonte shoqërinë “Llojd” per t’i dhënë një anije qe ta dërgonte ate se bashku me patriot te tjerë ne Durres. Ai insistonte qe te nisej sa me pare për ne Durrës, pare se Shqiperia te pushtohej nga fqinjet ballkanik. Ne Trieste te Italisë, Ismail Qemali u takua me Luigj Gurakuqin dhe patriot tjere shqiptare dhe u nisen per ne Durrës. Sipas raportit te policisë, Ismail Qemali se bashku me 14 patriot shqiptar u nis nga Trieste për ne Durrës. Per disa arsye te ndryshme ishte e pamundur shpallej Pavarësia nga Durrësi dhe ata iu drejtuan Vlorës. Me 26 nentor 1912, Ismail Qemali se bashku me delegate te tjerë arriti ne Vlore dhe u priten me entuziazëm dhe gezim te madh.  Ismail Qemali bashke me patritot te tjerë bene përgatitjen për Hapjen e Kuvendit Kombëtar. Kështu, me 28 nentor 1912 Shqipëria shpallet e Lire dhe e Pavarur. Konsulli austriak ne Vlore, Lejhanec njoftonte se me 28 nëntor: “Kongresi shqiptar shpalli sot ne oren 4 pasdite Pavarësinë e Shqipërisë “. Kështu, me mbledhjen e Kuvendit ne Vlore dhe me shpalljen e pavarësisë iu hap rruga e shtet-formimit dhe parlamentarizmit ne Shqipëri. Delegatet ne Vlore zgjodh Qeverinë e Përkohshme, te kryesuar nga Ismail Qemali.

KANINA – QYTET I THRONIT

by

C:\Users\Besniku\Desktop\FOTO BESO.jpg

Besnik Imeri

Në këtë trinom të rëndësishëm, Aulon-Orik-Kionin (Kanina), bën pjesë edhe kalaja e Kaninës. Gj.Karaiskaj për të na informon: “Kalaja e Kaninës ndodhet në gjirin e Vlorës mbi një kodër me lartësi 380 m…Muret rrethuese përfshijnë një sipërfaqe 3,5 ha dhe kanë një gjatësi të përgjithshme prej 1 km. Ashtu si në Shkodër, kalaja ndahet nga mure tërthore në tri pjesë…Ajo e fillon jetën e saj që nga koha antike. Më vonë në shek. e VI, kalaja rindërtohet nga Justiniani dhe përmendet në listën e Prokopit me emërin Kionin. Në fillim të shek. XI, Kanina ishte një qytet dhe qëndër peshkopate dhe luajti një rol të rëndësishëm në luftërat normano-bizantine. Në shek. XII-XIII, kthehet në një qëndër ushtarake të dorës së parë, duke shërbyer si plasdarm për depërtimin e anzhuinëve në thellësitë e tokave shqiptare. Në vitin 1530 kalaja rindërtohet nga sulltan Sulejmani, ndërsa ndërtimet e fundit të shek. XVII-XIX i përkasin përpjekjeve të feudalëve shqiptarë të Vlorës për të rimëkëmbur këtë fortifikim.”

       Në lidhje me hershmërinë e këtyre fortifikimeve   Neritan Ceka pohon se, faza protoqytetare, shek. VII-V p.e.sonë,  është dokumentuar në Kaninë, Treport, Mavrovë (Olympe), etj. Në Treport vendbanimi protoqytetar përfshinte vetëm majën e kodrës rreth një të katërtën e qytetit të ardhshëm. Në Kaninë ai shtrihej në pjesën më të lartë midis dy majave në një sipërfaqe rreth 1,7 ha. Në Mavrovë shtrirja është e kufizuar në pjesën më të lartë me një sipërfaqe rreth 0,5 ha…Faza protoqytetare shfaqet arkeologjikisht me një dëndësim të dukurive që kanë filluar të paktën që nga bronzi i mesëm…Gjatë shekujve VII-V p.e.sonë…masa kryesore e vendbanimeve si Kanina, Treport, Mavrova (Olympe), etj, përfaqësohen nga shtresa të dëndura në një hiatus nga vendbanime të kohës së bronzit… 

       Nga ky përshkrim mund të arrijmë në këto përfundime: së pari, fortifikimi i Kaninës, si të gjitha fortifikimet pellazgjike, fillimisht ka pasur një akropol, që për Kaninën ishte 1,7 ha; së dyti, ka një fakt interesant dhe të paspjegueshëm deri tani, të gjitha fortifikimet të dyshuara si ndërtime pellazgjike, akropoli i tyre fillimisht është ndërtuar mbi dy maja. Të tilla janë Olympe, Amantia, Selo, Treni, Samobari, etj…; së treti, dyshimet e shprehuara më lart për  dukuri që nga pikëpamja arkeologjike kanë filluar që nga koha e bronzit, si dhe ajo që në vendbanimet si Kanina  përfaqësohen nga shtresa të dëndura në një hiatus nga vendbanime të kohës së bronzit, janë në të mirë të tezës se këto vendbanime të fortifikuara i kanë fillesat e tyre ne kohën e bronzit, që është koha e luzmimit të pellazgëve.

        Në lidhje me kronologjinë e kalasë të  Kaninës nga mjaft autorë pohohet, se ajo mund të jetë fortifikim shumë më i hershëm nga shek.V p.e.s., kohë që u  shkatërua nga apolloniatët. Por, siç e kemi thënë në mjaft raste në këtë studim, legjendat janë një e vërtetë historike e ardhur që nga mugëtirat e kohrave të stërlashta. Një mësim të tillë na e jep edhe arkeologu italian Ugolini: “Edhe legjendat e lashta, të mbledhura herë nga poetë e herë edhe nga historianë të epokës klasike, sjellin një kontribut pohues për pikëpamjen e historianëve modernë…”  

        Një nga këto legjenda, që padyshim, sjell një kontribut pohues për pikëpamjen e historianëve modernë, është ajo  që flet për zanafillën e fortifikimit të Kaninës dhe Amanties, të cilën, e  tregon arkeologu S.Anamali: 

“Një version tjetër të legjendës e ka lënë Pausania, në veprën e tij përshkrimi i Helladës. Ai tregon se në Olimpia, pranë vendit të quajtur Hipodam, gjendej një monument skulpturor, i punuar nga skulptori Lykio dhe kushtuar  Zeusit nga apolloniatët. Sipas kushtimit të kumtuar prej tij, monumenti ishte ngritur nga apolloniatët, pas fitores së tyre kundër abantëve, me një të dhjetën e plaçkës së marrë në qytetin e tyre Thronion. Më tej Pausania shkruan se Thronioni ishte një qytet i krahinës së Abantisë dhe se kjo e fundit u përkiste thesprotëve. Qyteti u ngrit nga abantët e Eubesë së bashku me lokrët e Thronionit; pas udhëtimit në det dhe vendosjes së tyre pranë maleve Keraune. Thronionin e shkatëruan, mbasi e pushtuan apolloniatët, duke i dëbuar prej andej abantët (Pausania, Descriptio Graeciae, V, 22, ed Teubner, Leipzig-1870). Kjo ngjarje është datuar në gjysmën e parë të shek. V p.e.s…

        Dëshmia e Pausanias për ex-voton e Apollonisë nuk mund të vihet në dyshim, aq më tepër, sepse në gërmimet e bëra në Olimpia (Greqi) janë zbuluar mbeturinat e monumentit të ngritur nga apolloniatët, dhe, të parë dhe të përshkruar nga Pausania…Emrin e qytetit Thronion, për herë të parë dhe të fundit, e gjejmë vetëm tek Pausania…Nëqoftëse pranojmë ekzistencën e qytetit Thronion në Ilirinë e Jugut duhen dëshmi arkeologjike për ta provuar, por ato, tani për tani, mungojnë. Nuk mund ta lidhim Thronionin me Amantinë e vonshme por duhet ta kërkojmë më afër maleve Keraune, më afër detit dhe qytetit Orik. Si vend më i mundshëm për një lokalizim të Thronionit, është kalaja e Kaninës, në muret mesjetare të së cilës janë parë gjurmë ndërtimi antik.”

        Llogjika e ngjarjeve, gjithmonë sipas legjendës, kur abantët dhe lokrët  pas luftës së Trojës u vendosën pranë maleve Keraune, të çon në atë, që ata fillimisht janë vendosur në një vend afër bregut të detit dhe nuk janë futur në thellësi, pasi mund të ndodheshin para të papriturave të pakëndëshme. Kujtojmë këtu danajtë, të cilët kur shkuan në Argos, fillimisht qëndruan në breg të detit, për deri sa morën lejen për t’u vendosur në tokë. 

        Nisur nga fakti, se ujrat e detit, në atë që sot njihet si territor i qytetit të Vlorës, deri në prag të shekullit të XX, ndodheshin në të gjithë ultësirën bregdetare deri tek vendi, që nga vlonjatët e hershëm quhet “Bishti i kalldrëmit”, në rrëzë të kodrave të Kaninës; atëhere “miqtë nga Troja” këtu kanë zbarkuar aty, dhe, pasi kanë marrë leje nga vendasit, fillimisht janë vendosur në majën e kodrës së Kaninës, si një vend strategjik ku mund të mbroheshin kollaj.

        Nuk përjashtohet mundësia, që para abantëve dhe lokrianëve, në Kaninën e sotme, vendasit të kishin ngritur një fortifikim, dhe, emigrantët ta kenë marrë atë me luftë. Më vonë, me siguri, pasi janë fuqizuar, lokrët kanë qëndruar në Kaninë, duke i vendosur emrin e qytetit të tyre prej nga vinin, Thronion; ndërsa abantët kanë hyrë në thellësi të prapatokës së Kerauneve, dhe, janë vendosur në kreshtën e fshatit Plloçë duke themeluar aty qytetin, të cilit i vendosën emrin e etnisë së tyre: qyteti i Abantëve, ose Abantias, që nga vendasit, siç do ta shpjegojmë më pas, u quajt  Amantia.

        Pier Kabana është i mendimit se Thronioni nuk ka qënë në Kaninën e sotme por në Triport. Ndjekim arësyetimin e tij: “Ekzistenca e një vendi të ashtuquajtur Thronion dëshmohet nga mbishkrimi i Olimpes (Gigime I, 2,303), i cili është kopjuar në vend nga Pausania (V, 22, 2-4) dhe që dëshmon fitoren e apolloniatëve “në kufijtë e Abantidës” dhe plaçkën e luftës së marrë në Thronion në mes të shek. V p.e.s. Thronion mund të ndodhet në sitin e Triportit, në veriperëndim të Vlorës dhe jo në dy sitet e tjera arkeologjike të kësaj zone: Olympia dhe Amantia antike. Ky lokalizimi Thronionit i korespondon më mirë të dhënave të Pausanias, i cili e vendos këtë…përballë maleve Akrokeraune…Fitorja e apolloniatëve në Thronion…i lejoi qytetit të madh të shtrinte chora-n e tij në luginën e poshtëme të Shushicës, përveç luginës së poshtëme të  Aoosit, si dhe të kontrollonte më mirë Nimfeun dhe minierat e bitumit përreth Selenicës.”

        Nëqoftëse ndjekim fillin e mendimit të Kaban-as, si mundet që apolloniatët që nga Triporti të kontrollonin luginën e poshtëme të Shushicës, madje dhe Nimfeun, Selenicën e sotme?!! Nga ky pozicion, jo vetëm që ishin shumë larg këtij territori, por e kishin dhe shumë vështirë, pasi sistemi i kodrave i detyronte, që për të dalë nga Triporti në Nymfe duhej t’u binin rreth e qark atyre, duke dalë në breg të Vjosës nga ana e perëndimit, ndërkohë që amantët nuk e kishin të vështirët a kontrollonin pjesën fundore të kësaj lugine. Ndërsa, duke qënë Kanina-Thronioni, gjithë lugina e poshtëmë e Shushicës deri në Selenicë, ishte nën kontrollin e saj, ndërkohë, që u bënte presion amantëve në se ata do të tentonin të kalonin luginën në drejtim të Nimfeut, pasi u binin prapa shpine. Prandaj mendimi i shfaqur nga arkeologët Anamali dhe Ceka, se Kanina ka qënë Thronioni, është shumë afër së vërtetës.

         Në antikitetin e vonë, Kanina me emrin Kionin, ka qënë pjesë e rëndësishme e  një qëndre peshkopale, gjurmët e së cilës pasqyrohen nga zbulimi i një  mozaiku paleokristian në rrafshinën poshtë saj, toponimit të një fshati, i cili edhe ai është poshtë saj, dhe ruan sot e kësaj dite emrin, në akcentin vendas, Qishbardhë, Kisha e Bardhë; si dhe mbetjet e një manastiri ortodoks në shpatin e malit përkundrejt Kaninës, i cili ka qënë quajtur Manastiri i Kllogjerit.

        Kalaja e Kaninës, bën pjesë në ato fortifikime, të cilat e kanë luajtur këtë funksion në mënyrë të pandërprerë të paktën për 25 shekuj. Në themelet e trakteve të veçanta të mureve të saj ka gurë pellazgjikë. Por ajo ka vazhduar si fortifikim kaon, pjesë e sistemit të kalave të amantinëve, më vonë me pushtimin romak dhe bizantin u ka shërbyer këtyre pushtuesve. Si fortifikim ajo bën pjesë në kalatë e rindërtuara nga Justiniani i Madh në shek. e VI të erës sonë.  Në shekullin e XII, rreth vitit 1080-1081, për ca kohë, ajo ra nën sundimin e normanëve, në shekullin e XIII, duke filluar nga viti 1204, dhe deri pas mesit të shek.XIV ka qënë pjesë e Despotatit  të Epirit me  Ëngjëll dhe Teodor Dukë Komnenin dhe pasardhësëve të tyre, më pas ka kaluar në duar të anzhuinëve, muzakajve, balshajve, venecianëve, u pushtua prej turqve rreth vitit 1417, por, pas vitit 1430, për ca kohë ka qënë në dorë të Gjergj Arianitit, Gjon Kastriotit, sulltan Mehmet Fatihut, dhe më vonë, fillim shekullin e XVI, me ardhjen e sulltanit të madhërishëm, Sulejmanit, ra përfundimisht nën sundimin osman. “Gjatë kësaj periudhe u bënë rindërtime në këtë kala. Deri në shek. e XVII mbi një nga portat e kësaj kalaje, sipas dëshmisë së Çelebiut, lexohej mbishkrimi”Sulltan Sulejmani e meremetoi” Më pas mbeti një fortifikim turk deri në vitin 1912. Më 1915 ra nën pushtimin italian dhe më 1920 u çlirua prej luftëtarëve të Luftës së Vlorës duke përzënë prej andej garnizonin italian.

Besnik Imeri    

(marrë nga libri “Epiri Pellazgjik”)

Fjalimi i kryeministrit Rexhep Mitrovica më 28 Nëntor të vitit 1943 mbajte ne mikrofonin e Radio Tiranes

by

Thirrje Rinisë

Motra e Vllazën,

Zgjodha ditën fatlume të rifitimit të liris kombëtare, për t’ju folun juve luftëtarë dhe gjithë popullit, pse kjo asht dita qi bashkon dhe vëllaznon në frymën e paharrueshme të fitores të gjithë shqiptarët.Due t’ju ftoj pra, të gjithë vllazën shqiptarë, qi të mendoni thellë mbi nji të vërtetë të madhe; të mendoni se në pragun e ngjarjeve të mëdha të periudhës s’afërme, përgjegjësina të randa do të na ngarkojë kjo gjendje anormale e Vendit.Në periudhën e shkurtën, qi kaluem prej shgatrrimit dhe largimit t’ushtrivet italjane, deri në formimin e qeveris së parë të lirë dhe indipendente, çka pau ky Vend’i zi, çka psoi ky popull i mjerë, sa ndodhina të mëndershme, sa sheja të frigëshme na u paralajmuen për rrokullisjen e madhe qi po na kërcnohet.Me veprimtarin e ushtrueme prej terroristave, na kemi pà mâ të mirët midis nesh të bijnë prej plumbavet të tyne ase prej armëvet të ndonji të marri. Prej plumbavet të terroristavet na u vranë djelmt mâ të mirë qi me inteligjencën, me karakterin, me guximin dhe auktoritetin e tyne, ishin të zott të përmblidhshin rreth tyne energjinat e shpërndame të Kombit, të qindrojshin dhe të ngadhnjejshin përmbi vështirsinat mâ të randa. Pamë fuqitë botore, drejtësinë të pritojë t’i kapi fajtorët e vërtetë, t’i dënojë ata qi kishin frymzue vrasjen. Në këto muejt e fundit, pamë nëpunësit e administratave të ndryshme, armatura themelore e shoqnis s’onë, të sabotojë, të pezullojë sherbimet e interesit botuer dhe të rrezikojë Vendin në nji rrokullisje të përgjithëshme.Terrorizmi një sistem politik i një doktrine të huejKemi pà njerëz t’errët të shkojnë nëpër shtëpija të Ministravet dhe t’i vrasin mu në dhomë, pa mujt m’u kapë. Kemi pà njerëz t’armatosun midis ditës t’i shtrengojnë nëpunësit qi të mos lajmojnë auktoritetin deri sa t’i shvishnin magazinat e nozullimevet. Kemi pà mësuesit e Shtetit, të ngarkuem me edukatën e kalamajvet, qi do të bahen nesër arbitrat e politikës së Shqipnis, pra Zott e Shqipnis, të përbuzin Atdheun, t’i shtyjnë ushtarët t’onë, dikur nxansit e tyne të dezertojnë, të bashkohen e të vëllaznohen me anmikun kundra popullit, kundra vëllaut. Kemi ndigjue të parapelqehet, në vend të hymnit të Flamurit, kanga e ndërkombëtares; të mbeten të shkujdesun kundrejt ngjarjeve si ajo e masakrimeve të bâme mbi mija shqiptarë dhe të mbyllen dyqanet për 4-5 të vramë komunistë. Kemi pâ formimin e skuadrave dhe urdhnat e dhanuna prej tyne për pushkatimin e djelmënis atdhetare. Kemi pà shqiptarë t’u presin hundë e buzë shqiptarvet, punë qi âsht në kundërshtim me zakonet fisnike të Shqiptarit dhe nji importim nga zakonet mâ t’egrat e të huejit.Terrorizmi ndër né, qi vashdoi muej e muej, nuk ishte si shifet nga këto fakte, nji valë përshkuese qi ka mund të ngjajë aty këtu.Jo, ai ishte nji sistem politik, nji methudhë, zbatimi i nji doktrinës së huej.Shkurt, në vend të ligjës, sundoi grushti.Shënja keqësimi per t’arthmen e KombitKur në nji regjim falimenton magjistratura dhe drejtësija bjerr kuptimin e misjonit të vet, qi âsht mâ i madhi e mâ bujari i të gjithëve; kur nënshtetasi nuk mundet me e mbështetë ma shpresen e tij mbi pavarësin e gjyqtarëve për të mprue të drejtën dhe për të gëzue drejtësin, atëherë çdo normë bjen poshtë, gjithëshka shkon mbrapsht. Asht rrenimi i krejt ndërtesës shoqnore. Në ndonji vend tjetër, asnji fuqi njerzore nuk do të kishte mund me qindrue sikur të mos i mbështetej aprovimit të popullit, sikur të mos legjitimohej me anë të sherbimeve të bâme për té.Mungesa e njij sigurije të madhe si kjo e tashmja në Shqipni, e cila âsht edhe pa nji doktrinë qi t’a udhëheqë, pa frymë të përbashkët, pa besimin qi çimenton bashkimin e popullit, përkundrazi i ndamë në mënina politike dhe lufta klasash, tingllimi i orës fatale duket i sigurtë. Ndoshta shqipëtarët janë mâ të mbramët qi shofin rreziqet e randa qi na kërcnojnë. Por të huejt, sidomos ata qi kanë pà vendet e tyne ndër këso rrethanash, nuk na e mëshefin gravitetin e gjendjes s’onë dhe frigen qi i u kall e ardhëshmja e jonë. Sot, gjendja duket e mjerueshme, pse fuqija qendrore duket se ka mbetun pa forcë, pa auktoritet, pra pa prestigj, ndërmjet dy rrymave të fuqishme kundërshtare, në grindje për trashigimin e fuqis.Pasojë e regjimit të mbrapshtë italjan. Kush e ka fajin?Pakënaqësija qi mbretnon sot në Shqipni âsht prodhimi i regjimit të mbrapsht italjan. E Administrata dredhake e atij regjimi, shkaktoi humbjen e besimit të popullit në kryetarët dhe n’elitën e tij, pse regjimi italjan me dhelpnin e tij të njoftun mirë, përpiqej në çdo mënyrë qi fajet e tij, t’i a hidhte gjithmonë prisave të popullit t’onë, me qellim qi të sillte nji përçarje të madhe midis tij dhe Prisave të tij e mandej, nga grindja e popullit me prisat, të përfitonte ai vetë. Unë nuk due t’a shtroj e t’a shqyrtoj tash pyetjen në se kjo mëni e popullit kundrejt prisave âsht ose nuk âsht me vend. Por âsht nji fakt i pamohueshem se as njerzit qi na qeverisën gjatë katër vjetve të regjimit italjan, as klasat drejtuese, nuk dijtën të kuptojnë, të zberthejnë dhe të zotnojnë problemet e ndërlikueme qi rodhen prej atij regjimi. Prandej pakënaqësija e popullit muer përpjestime gjithënji mâ të mëdhaja dhe turmat e tij prej pakënaqësije u hodhën në dishprim, i cili mâ në fund u bâ i papërballueshëm dhe i shtyni të sulmojnë deri institutet e vendosuna. Fuqinat botore kapitulluen përpara kryengritjes; elita e shtërngueme prej nji anarshije mendore hoq dorë nga misjoni i vet, ia lëshoi vendin furtunës, pa kërkue as me i bâ ndonji farë qindrese.Nga kjo mungesë qindrese, natyrisht përfituen partizanët. Ata banë mâ parë propagandën në Rini dhe kjo pa mendue gjatë e shtyme vetëm prèj ndienjave, gaboi. U bâ agjent’ i njij politike të pathellueme. Të shumtë janë ata qi luftuen për popull e për vend me nji frymë të vertetë atdhetarije dhe të pakët janë ata qi shfrytzuen forcat e tyne për hesap t’ideologjisë komuniste.Me shtetin apo me anarkinë?Tash asht koha të pyesim: a duem të jemi n’anën e Shtetit a po n’anën e anarshisë? Mos të përgjigjemi se nuk jemi as n’anën e njanit as n’anën e tjetrës. Atëherë do të shtypeshim midis njanit dhe tjetrës.Qeverija nuk âsht për nji partì ose për nji klasë. Ajo âsht për çdo partì e për çdo klasë. Ajo siguron të drejta të barabarta për të gjithë.Asht koha të zgjedhim: Rend e Rregull, auktoritet e drejtësi, ose anarshi, rrëmbim, grabitje dhe vrasje?Jemi përpara nji dileme të pathyeshme të çastit qi sundon fatin t’onë, si enigma qi iu shtrue Oeudipit prej Sphinxit. Duhet t’a zberthejmë ose të shdukemi.Fara e përçamjes s’onë, asht mirë t’a kuptojmë, nisi të shtrihet dhe të zgjanohet ndër né mbas ditës fatale të 7 Prillit të vjetit 1939. Fara e dasis s’onë u mbuell prej okupatorit italjan me anë intrigash, dredhinash, ngatrresash dhe ideologjinash qi për né kishin qenë deri atëhere, gati krejt të panjoftuna. Popullin t’onë të bashkuem e ndau dhe e përçau në grupe kundërshtare dhe sot, fryti i mundimeve t’atëhershme po duket qartas: fatkeqësija e madhe zotnon mbi gjithë Shqipnin pse Shqiptarët po vriten egërsisht ndërmjet vedi.Vëllavrasja; mjerim i kombitAsht nji mjerim i madh qi në Shqipninë qi ka dijtë të jetë e bashkueme në çdo kohë rreziku, sot në ditën mâ të madhe qi kà Kombi Shqiptar, në vend të lidhjes së ngushtë vllaznore, në vend të besës së mprojës s’Atdheut prej çdo rrezikut, të mbretnojë çka nuk âsht për t’ia urue as anmikut… Vllavrasja. Po mjerisht sot, në vend të harés së kremtimit të përvjetorit t’Indipendencës, nga malet e fushat e lyeme me gjak, vijnë vajtime, ngrihen klithma dhe digjohen gjamë qi lajmojnë kobën mâ të madhe të historisë s’onë: Shqiptari po vret Shqiptarin.Kjo s’âsht nji vllavrasje për të mirën e Vendit; por për shgatrrimin e përjetëshëm të popullit dhe të Vendit e për dobi të të huejvet.Zija e randë qi kà mbulue sot anë e kand horizontin e Shqipnis, shtrihet tmerrshëm mbi Berat, Durrës, Korçë, Dibër, Vlonë e Gjinokastër. Atje nanat e motrat t’ona, derdhin lot rrëkaj, qajnë e vajtojnë djelmt, vëllaznit, burrat dhe prindët e tyne të vramë prej dorës së shqiptarit.Sa dhimbë e madhe! Sa mjerim i thellë! Sa humbje e kobshme për Vendin t’onë!Vllavrasjen, qi korr viktima dit për dit tash në Shqipni, nuk mundemi t’a quejmë kryengritje, as nuk mund t’a krahasojmë me lëvizjet tjera revolusjonare qi kanë ndodhun në Shqipni, pse ato lëvizje shquhen e dallohen për qëllimet e nalta qi i kanë frymëzue. Dihet mirë se kryengritjet e mëdhaja qi kanë ndodhun në Shqipni gjatë pushtimit otoman, kishin për qëllim të fundit shpëtimin e Shqipnis nga robnija e huej. Kryefjala qi shprehte aspiratat e trimave t’onët, ajo qi tregonte zjarmin qi i hidhte në përpjekje për epopenat e përmenduna, ishte lakonike, por plot kuptim: Ja Vdekje Ja Liri.Herojt e atyne kryengritjeve, me këtë kryefjalë në buzë, në zemër dhe në shpirt, luftuen dhe u vranë për t’i a mbërrijtun Ditës së madhnueshme qi kremtojmë na sot. Na përgjunjemi para kujtimit të mallëngjyeshëm të këtyne Dëshmorve të mëdhaj të Liris kombëtare. Ata, me vetmohimin e tyne, na lan nji shembull që duhet të jetë drita qi të na drejtojë neve trashiguesave të fitores së tyne. Të vritemi vetèm për Shqipini dhe për të drejta të saja.Karakteristikat e lëvizjesKarakteristika e lëvizjes që na prunì gjendjen anarshike të sotshme, në fillim të luftës kundra pushtuesit italjan, ishte gati si e të gjitha kryengritjevet kombëtare: luftë pa kushte kundra pushtuesit për t’a shporrun prej tokës Shqiptare… Por, ky program veprimi, qi pasqyronte besnikisht vendimin e krejt Kombit t’onë, u shkëmbye me intrigat dhe me gishtin e huej, në nji luftë ideologjike u degjenerue në nji luftë klasash. Ma vonë, ky degjenerim mbërrini deri në bashkimin e Shqypes së lavdishme dy krenësh të Popullit Shqiptar me nji yllë të kuq të huej dhe përshëndetjen burrnore t’onën, me grushtin e çuem kundra bashkimit të vëllaznimit kombëtar.Po ajo lëvizja që ka sjellë anarshin e tashme, luftoi shpatat e Liktorit mbi Flamurin Kombëtar, Simbol i Lavdishëm i Luftarve për Liri. Këto impozime të pushtuesit nuk i duronte asnji shqiptar. Mirëpo, po ata qi luftuen këto sheja t’impozueme Simbolit t’onë, lejuen qi, mbi Flamurin e Skanderbegut, të veheshin shêja të tjera, gjith’ashtu të hueja. Detyra e tyne ishte të mos i tolerojshin këto impozime qi, nën nji tjetër trajtë i kishin luftue ata vetë. Ky tolerim cenoi ndjenjat patriotike. E, Shqiptari, âsht ruejtës besnik i zakoneve dhe i traditave konservatore të mbajtuna me shekuj. Shqiptari, prandej âsht dhe mbetet atdhetar.Ky gabim fatal, si edhe aj i fillimit të luftës ideologjike, kallun ndër né me dredhi e mjeshtri të madhe prej të huejvet i dha shkas hapjes së antagonizmit ndërmjet Shqiptarve, shkaktoi përçarjen dhe, ma në fund, vllavrasjen.Ka ardhë koha për ndreqien e gabimeve.Tash âsht koha qi gabimet të ndreqen.Asht koha që, gremina e hapun në mes nesh, ajo qi na ndau dhe qi me thellësinë e saj po thith Rininë t’onë të pa rritun mirë, të mbushet me çdo kusht, me çdo fli. Për këtë qëllim duhet të bindemi pikë së parit se anarshija e sodit nuk âsht në të mirë të popullit shqiptar. Asht bindje e plotë e jeme se gjendja kaotike qi mbretnon në Vendin t’onë, po ia shkurton jeten krejt popullit, po edhe do t’a dënojë të vdesë, në qoftë se do të vazhdohet. Kjo politikë e madhe e Shqipnis së vogël, âsht gabim; pse, kahdo qi t’ia mbajë fitorja, Fuqinat e Mëdhaja do të kërkojnë të na gjejnë si nji Shtet i rregullt dhe i rëndëshëm.Po të jetë se do të vashdojë anarshija e sotshme bashkë me paralizimin e çdo auktoriteti qeveritar, kush do t’interesohet për fatin e nji popullsije prej dy milion e pesqind mij frymësh qi do të mbetej në mes të katër udhëve, pa shtëpi, pa bukë, pa zjarm, pa dritë, e çveshun dhe e zbathun, dhe pa asnji shpresë për ditën e nesërme?A asht n’interesen e Shqipnis qi nji të treten e popullsisë t’a lamë të vdesi kështu? A shpëton Shqipnija tue e zgjanue anarshinë në çdo kand t’Atdheut? A asht në dobi të popullit t’onë qi populli të mbetet në mëshirën e çdo njeriu qi kà mbi sup pushkën e qi me forcën e saj kërkon t’ushqehet në kurriz të katundarit? A i sigurojmë fshatarit nji jetë mâ të mirë, tue e detyrue qi të shgrehi pendën, të mos mbjelli tokën dhe ma në fund, t’i vejë zjarmin mos mbjelli tokën dhe mârrë malet?Në qoftë se nji grusht njerëz, qi kanë besimin e gabuem, se me terrorizëm, me vrasje e me presje, mund t’a sundojnë vendin dhe se me grykën e kobures mund të pushojnë çdo zâ kundërshtimi, unë them se ata bajnë krimin mâ të madh mbasi faktet dhe ngjarjet e përditëshme na tregojnë se besimi i tyne nuk kà asnji themel.Duhet të dihet nji herë e përgjithmonë se nji organizatë e ushtrueme prej nji pakice e mbajtun me terrorizëm, nuk mundet t’a sundojë vendin, ashtu si nuk kanë mund me sundue askund.Ç’na mêson eksperienca?Eksperjenca e kryengritjeve na provon se sundimi me terrorizëm âsht sundimi mâ i mënimë. Pra i destinuem të shduket mbrenda pak kohe. Por, mjerisht, plagët e hapuna prej këtij regjimi tmerri, nuk mbyllen aq shpejt, se gjaku kërkon gjak dhe tragjedija e këtij gjaku të derdhun nuk mbaron mbrenda njij afati të caktuem.Për të dokumentue fatalitetin e veprës së organizatës terroriste, e cila mundohet t’a mbajë nën kthetrat e saj Vendin t’onë, mjafton të kujtojmë bilancin përfundimtar të periudhës së shkueme: shgatrrimi dhe djegja e katundeve dhe e qyteteve… Mjerimi i pashembëllt i popullsisë së pafajshme t’atyne vendeve, të mbetun për jetë pa strehë, pa bukë, pa asnji përkrahje… Urrejtje pasjonale kundra njeni tjetrit dhe pushkatime, vrasje mizore në mënyrën mâ trathtare… Shgatrrimi i plotë i elitës së vendit dhe marrja në qafë e djelmënis së gabueme.Po pse u banë të gjitha këto shëmtime, të gjitha këto fatkeqësina katastrofale?Për asgja pozitive. Për asgja shqiptare.Pikërisht kjo gjendje alarmuese dhe e padurueshme, na detyroi t’i bindemi nevojës imperative të formimit të nji Qeverije kombëtare, e cila përpara Kòmbit dhe përpara historisë, ka marrë barrën e randë të normalizojë gjendjen dhe të vendosë rend e rregull.Zotimi i dhanun Popullit do té realizohet.Zotimin e madh qi i kemi bamë Popullit, me anën e programit t’onë, do të mundohemi t’a realizojmë, pse në tanësinë e veprimit t’onë, nuk kemi asnji qëllim tjetër përveç naltësimit t’Atdheut dhe t’atdhedashunis. Prandej ndjekim parimin e pushimit të vllavrasjes dhe ate të sigurimit të bashkimit total të Kombit.Sot, kur po ju uroj përvjetorin e indipendencës s’onë, un si Kryetar i Qeveris, po ju zotohem edhe nji herë se do të përpiqemi me të tana fuqinat qi Shqipnija të shpëtojë nga kaosi.Eksperjenca e dy javëve qeverimi më dha të kuptoj se Kombi nuk ka vendos të shuhet dhe se do të rrojë.Ja ky asht vendimi unanim i krejt Kombit. Un po e shqiptoj kët vendim edhe n’emnin e shejtënis së kësaj dite të madhe. Po i bâj thirrje Rinisë Shqiptare, Popullit, Fuqivet t’Armatosuna kombëtare, Ushtrisë, Gjindarmëris, nëpunsave, profesorave dhe mësuesave tue u kërkue bashkimin dhe bashkëpunimin e përzemërt dhe të pakursyeshëm, për t’a shpëtue Shqipninë nga anarshija, për të mëkambë e për të forcue Shtetin t’onë të lirë qi porsa âsht ngjallun rishtas.Jam i sigurtë se thirrjes s’eme, qi buron nga nji patriotizëm e zjarrtë për shpëtimin dhe naltësimin e Kombit, për mprojtjen e të drejtave sovrane të Kombit, do t’i përgjegjen të gjithë.Me kët besim të patundun ju ftòj të brohorisim:Rrnoftë Shqipnija Indipendente!Rrnoftë Populli Shqiptar!U përjetsoftë kujtimi i Herojve të Kombit!****************************************Rexhep Mitrovica kryeministroi ne Tirane nga 4 nëntori i vitit 1943, deri më 18 korrik të vitit 1944) ******** *************Foto e Regjencës Shqiptare:Nga e majta në të djathtë Fuad Dibra, Mihal Zallari, Mehdi Frashëri, padër Anton Harapi, Rexhep Mitrovica dhe Vehbi Frashëri.Marrë nga Rexhep Shahu.