Nga Gëzim Llojdia/
Në 500 vjetorin e vdekjes së heroit tonë kombëtar Gjergj Kastrioti ,gazeta “Ðrita” gazetë letrare e asaj kohe, në vitin 1967 sjell për botim një fragment poemë të shkruar nga poeti bullgar Grigor Perlicev e cila i kushtohej Skënderbeut shkruar në vitin (1861),e përkthyer në gjuhën shqipe nga Spiro Comora. Ngjarjet zhvillohen në një kamp pushtues, pra aty na paraqitet tabloja e kampit turk gjatë natës, përpara luftës, dhe fillimin e ndeshjes me Ballaban Pashën, të nesërmen. Poema e cila është shkruar në shekullin e 19-të. Ky është njoftimi që jep gazeta letrare:Drita”..Një autor tjeter shkruan :Kjo e frymëzoi të shkruajë greqisht “Skënderbeu” (1861), që mbeti dorëshkrim. Aty i këndon heroizmit të luftëtarëve shqiptarë dhe prijësit të tyre, Skënderbeu, i cili jepet edhe si mbrojtësi i popujve të tjerë të Europës.Poema Përliçevit është e frymëzuar nga vepra e Barletit.
Kush ishte autori Grigor Stavrev Parlichev/
Grigor Stavrev Parlichev ishte shkrimtar dhe përkthyes bullgar. Ai lindi më 18 janar 1830 në Ohër, Perandorinë Osmane dhe vdiq në të njëjtin qytet të 25 janarit 1893.
Parlichev studioi në një shkollë greke në Maqedoni. Në vitet 1850 ai punoi si mësues grek në qytetet Tiranë, Prilep dhe Ohër. Në vitin 1858 Parlichev filloi të studionte mjekësinë në Athinë, por u transferua në Fakultetin e Gjuhësisë në 1860. Po atë vit Parlichev mori pjesë në garën vjetore poetike në Athinë duke fituar çmimin e parë për poezinë e tij, në bullgarisht “The Serdar “), shkruar në greqisht. I respektuar si “Homeri i dytë”, iu dha bursa universiteteve në Oksford dhe Berlin. Në atë kohë ai pretendonte të ishte grek, por opinioni publik në Athinë theksonte origjinën e tij jo-greke. Parlichev i pakënaqur nuk pranoi bursat e ofruara dhe u kthye në Ohër në vitin e ardhshëm. Shtëpia e Grigor Prličevit në Ohër, Maqedoni.Në 1862, Parlichev u bashkua me luftën për kishën dhe shkollat e pavarura bullgare, edhe pse vazhdoi të mësonte greqishten. Pasi kaloi disa kohë në Konstandinopojë në vitin 1868 duke u njohur me letërsinë sllave të Kishës, ai u kthye në Ohër, ku mbështeste zëvendësimin e greqishtes me bullgarët në shkollat dhe kishat e qytetit. Po atë vit Parlichev u arrestua dhe kaloi disa muaj në një burg osman pasi u dërgua një ankesë nga peshkopi grek i Ohrit. Në atë kohë filloi të studionte gjuhën bullgare, ose, siç e quante vetë, gjuhën sllave Nga kjo kohë deri në vdekjen e tij, Parlichev vazhdoi të shkruante vetëm në bullgarisht.
Nga 1869 Parlichev mësoi bullgarisht në disa qytete në mbarë Perandorinë Osmane, duke përfshirë Strugën, Gabrovo, Manastir, Ohër dhe Selanik. Ai filloi krijimin e shkollës së mesme bullgare të Selanikut. Në 1870, Parlichev përktheu poezinë e tij “The Serdar” në bullgarisht në një përpjekje për të popullarizuar veprat e tij të mëparshme, të cilat u shkruan në greqisht, në mesin e audiencës bullgare. Ai gjithashtu shkroi një poemë tjetër “Skënderbeu”. Parlichev ishte përkthyesi i parë bullgar i Iliadit të Homerit më 1871, ndonëse kritikët ishin shumë kritikë ndaj gjuhës së tij. Parlichev përdori një përzierje specifike të sllaveve të Kishës dhe dialektit të tij të shenjtë të Ohrit, krejtësisht të ndryshëm nga ajo bullgare, që ishte në proces të standardizimit në bazë të dialekteve të saj lindore. Prandaj ai konsiderohet gjithashtu si një figurë themelore e literaturës së gjuhës së mëvonshme të standardizuar të Maqedonisë. Ai botoi edhe një numër artikujsh të gazetave dhe një autobiografi
***
Fragment poeme
Dhe turqit vigjellonin neper çadra.
Pasi mbaroi roj’ e par’ e natës, kur gjumë’ i ëmbël bie mbi qepalla,
filluan t’u faniteshin atyre ca shenja ogurzeza te përbindshme.
Tufan, shtrëngate t egër, ulërinte; buçima shungullonjese tërmetesh te nëndheshme papushim shpërthenin; ndenë themel te dheut qarte ndiheshin valët e largme fort t’Adriatikut qe bulurinin rende;
lehje qensh e krrokellitje vajtimtare bufesh neper fushim t’ushtrise oshtinin;
hëna, e gjakte, u pa mes resh te egra duke lëshuar drite te llahtarshme;
për gjithë natën vetëtinte zoti, sepse ai te nesërmen do niste ne boten tjetër mijra shpirtra burrash fisnike, kryetrima.
Frik e madhe u ngriu gjakun gjithë Otomaneve, askush prej tyre s’pat guxim te bënte pak gjumë’ t’ëmbël, para se t’i lutej Allahut, zemërdredhur, gjunjethyer.
I qeshur, lajmëtari i një dite gazmore e te kthjellet hapi derën e Lindjes n’hapësirë, dhe loja gishtrendafil kaloi me qerre t’ rte, shpërndau errësirën edhe maleve mijëvjeçare u praroi majat; dhe ngiste e ngiste kuajt frere-arle, sikur shpejtonte ajo për te mbikqyrur ndeshjen e madhe tmerr të asaj dite…
Heroi Skënderbe dolli nga dhoma si Marsi vet’ i vrullshëm, zbriti
Shkallet dhe gjeti ne kuvend mjaft kryezoter, qe prisnin t’armatosur sa te vinte.
U foli «ju uroj dite te mbarë», edhe ata iu gjegjen ngjatjetimit «jete te gjatë’ e fat zoti të falte».
«Kjo dite, shtoi Topia, do te jete për ne e bardhe, për armiqtë’ e zezë.
Gjëmim të madh dëgjova prej se larti, dhe qielli është ‘ i kthjellet, nuk shoh re.
Ogur si ky u pa edhe një here kur ishte ndezur lufta me Aline qe printe nje hordhi prej dyzetmijë barbarësh;
ne i therem si bagëti dhe toka e Shqipërisë u mbulua me trupat e te vdekurve;
u kalben kufomat, edhe orrlat qe nga Ganxhi u nisen fluturim, sepse nuhaten kërmat e mjera.
Gjer n’Adriatik mahniteshin detaret duke ndjere’ se largu kundërmimin, kur fryn era e lindjes e rrëmbyer.
Nuk shpëtoi asnjë nga ata dyzetmijë shpirt.
Sulllan Muratit gjëmën t’i rrëfente, dhe gjet gjithë vdekjen e patretur».
Dhe Skenderbe fatosi iu përgjigj:
«Topi, kjo lufte s’është si te tjerat, por shume me e rreptë’ e përgjakshme, se prijesat e Turqve kane mend aq’e sa s’pat asnjë nga sa i nisi Sulltani Krujës;
as pusit’ as dredhat s’na hyjnë me ne pune, vetëm zemra e ndezur, trimërove, dhe qëndresa».
Ja hypi atëherë Skënderbeu kalit krifezi, e pas atij te gjithë kryezoterit, dhe shkuan kaluar neper rreshtat e ushtrisë; u hodhi një vështrim te mprehte mbreti,
pa flaken e trimnis qe kishte ndezur fytyrat e ushtareve, e tha:
«Nurin hyjnor shoh ne fytyrat tuaja dhe përmbi kryet tuaja fitoren qe fluturon: Sikush nga ju njëqind barbare si këta mund te përmbysë!
Dyfishi juaj janë, miq, barbaret, po për fitoren ju jini shumice, mjaftojnë edhe pak… Tani, o burra!»
Vikati ushtria nga kushtrimi dhe shkoi pas atij duke kënduar një këngë luftarake, e u sulen, rreshtuar, këmbësore e kalores’, përmes derës se tunxhte dhe buçiti kushtrimi ne deri pa fund e ane.
Burrat, qe nga kështjella, iu përgjigjen me thirrje zemerndezese vëllezërve për lufte dhe ata te dëshiruarit .
Poterja e vikamave iu ngriu gjymtyrët Sarakeneve, por vete i madhi Ballaban u jepte zemër dhe trim Jakupi, bir i Xheladinit, kaluar duke rendur lart e poshtë. I pari qe u sul jashtë hordhisë ishte Jakupi, hero i Otomaneve, kalores mbi një ati madh persan, Fatosin duke share gojëndyre:«Pa dil o qen bir qeni, i felliqur, te matim forcat tona trup me trup!Sot, ose njeri nesh, ose te dy, s’do shohë dritën më, në terr do zbresë!»
Gjakftohte, Skënderbe iu përgjigj sharjeve te Jakupit duke ngarë Shahinin krifezi edhe u sos përpara tij fatosi Skenderbe, shpatën e tij -te frikshme, te pathyeshme,vepër e hershme mjeshtri – duke mbajtur ne dore fort dhe ngritën shpatat lart, kundruall njeri tjetrit, syperflakur .Turma u kishte ngulur syte, e mekur, dhe nga gdo, ane u ndie menjëherë një murmuritje e gjate.
Atëherë fatosi Skënderbe mendoi: valle duhej ta zgjaste shume dyluftimin, apo t’i binte shkurt qe me goditjen e pare e ta shuante djaloshin.
Pa humbur kohë’ ai mori vendim ta shuante djaloshin menjëherë, se ora e betejës po afronte dhe duhej t’u rrëfente Otomaneve c’fuqi kishte ne duar.
Me tërbim i pari u versul Jakup zemraku dhe shpatën majëmprehtë zgjate tutje drejt kokës se kreshnikut Skënderbe, i cili iu shmang plagës, ngriti shpatën, ja theku mu ne ije dhe e ndau me dysh; dhe trupi u shemb si nje
trung peme, edhe fytyra e nurshme u trazua me pluhurin, ndërsa dora e mëngjër frerin e kalit mbante…
Ati u ndal dhe hingëllinte, i qete, duke mbajtur ne sup copat e gjakta te te zotit, këmbët e rropullite: një kalores i mjere..
Dhe gjëmoi Skënderbeu: «Eni pas meje, bij te Shqipërisë.’»
GAZETA AUSTRIAKE (1880) : “FJALIMI I HODO BEJ SOKOLIT GJATË SHPALLJES SË PAVARËSISË SË SHQIPËRISË NË SHKODËR ME 19 PRILL 1880”/
