Histori – Page 403 – Dielli

Nëpër gjurmët e trashëgimisë patriotike

August 31, 2016 by dgreca

NGA IBRAHIM VASIARI/*

Monografia ‘’Arshi Selfo Dalani – një vatër kombëtare në Kaninë’’, përveç kureshtjes së zakonshme, të tërheq vëmendjen edhe për faktin se objekti i trajtesës jo rastësisht ka hyrë në fokusin hulumtues të Prof dr Bardhosh Gaçes, autor me përvojë për studime në këtë fushë.

Duke qëmtuar nëpër kohëra episode ngjarjesh, figura dhe kontribute patriotike, në dukje anësore e me pak ‘’peshë’’, historia e kombit bëhet më e plotë, më e gjallë dhe e larmishme. Veçanërisht në zhanrin e monografisë, autorit i jepet mundësia të hyjë më thellë në mikrohapësira periudhash duke evidentuar atë lidhje të brendshme të ngjarjeve dhe kontributeve madhore me një shtresë më të gjerë miningjarjesh e faktorësh veprues më pak të dukshëm, por që në fiziologjinë e mbijetesës etno-kulturore të kombit kanë dhënë gjithnjë lëngun jetësor ushqyes. Pa të tilla studime të larmishme, hartës së madhe historike do t’i mungonte ‘’topografia rurale’’, do të mbeteshin në hije imtësitë e episodeve, karakteret, kundërshtitë dhe dilemat, do të ishin të cungëta detajet e kuvendeve dhe pak të njohura shqetësimet e rretheve më të ngushta miqësore e familjare, ato vatra të prushta që u dhanë flakë lëvizjeve madhore të kombit për liri e progres.

Prof Bardhosh Gaçe është një personalitet shumëplanësh, kontributi i të cilit shtrihet në shumë fusha të dijes dhe kulturës, të studimeve historike, pedagogjike, etnografike, folklorike, estetike si dhe në krijimtari të mirëfilltë letrare, i njohur nga opinioni shkencor e më gjerë për vepra dinjitoze.

I mirëpritur në mbarë trevat shqiptare jo vetëm si autor, por edhe si veprimtar e misionar i trashëgimisë kulturore kombëtare, ai ka vite që është nisur me një çantë librash në krah, ‘’udhëton’’ pa u lodhur në hapësirë dhe kohë, shtegton nëpër troje dhe epoka. Hera-herës qëndron e çlodhet pranë ndonjë burimi, i mrekulluar nga bukuria e viseve dhe bujaria e njerëzve që takon, shpalos me kujdes një ‘’hartë udhërrëfyese’’ paksa të çuditshme dhe nis sërish ‘’udhëtimin’’ për diku më tej, diku më larg e më thellë… hyn qetë-qetë me hap të përkorë në botën e magjishme të përrallave, në misteret e riteve e gojëdhënave, duke thithur e mjaltëzuar nektarin e pyjeve të fjetur, gjurmon çerdhe bilbilash të polifonisë labe, ndien nëpër fëshfërima gjethesh valëzimin e fustanellës arbërore. Dhe gjithçka e mbedh me një dashuri të veçantë, me përpikmëri e seriozitet shkencor, duke u përcjellë brezave ‘’sekretin’’ e mbijetesës dhe ngrohtësinë e vatrës stërghyshore.

Si gjithnjë i suksesshëm, i nderuar me tituj e çmime, prof Gaçe vijon pa ndërprerë punën e tij kërkimore me një klas të lartë profesionalizmi: i thellë në mendime, i mprehtë në gjykim e i ftohtë në analizë, skrupuloz ndaj vërtetësisë arkivore, përzgjedhës inteligjent i tematikave të veçanta, më pak të rrahura, por që meritojnë të dalin në dritë për vlerat që mbartin.

Në studimet dhe monografitë e tij gjejmë një varg figurash të respektuara kryesisht të trevës së Vlorës e Labërisë, si: Osman Haxhiu, Ibrahim Shyti, Ibrahim Abdullai, Beqir Velo Kanina, Spiro Koleka, xha Selimi i Brate etj. I zhytur deri në thellësi të turbullta kohësh ku, si në guaska koralesh, flenë perla vlerash historiko-kulturore, prof Gaçe, falë këmbënguljes dhe pasionit kërkimor shkencor, ka arritur t’i nxjerrë ato në dritë duke e bërë çdo ditë e më të plotë diademën rrëzëllitëse të thesarit tonë kombëtar.

Objekti i studimit të tij këtë herë është një tjetër figurë e respektuar e parisë tradicionale kaninjote: Arshi Selfo Dalani dhe vatra e ndezur e Dalanajve, e këtij fisi rrënjëthellë, të njohur në histori e të përjetësuar në këngë që, ashtu siç del qartë nga dokumente autentike arkivore, nga kujtime e dëshmi luftëtarësh bashkëkohës mbetet një buronjë ujëkthjellët patriotizmi me rrjedhë të pandërprerë nga brezi në brez, plot mund, gjak e sakrifica në shërbim të çështjes shqiptare.

Dalanajt janë njëri mes fiseve të dëgjuara kaninjote, aspak i rrallë e i veçantë as i shkëputur nga të tjerët, përkundrazi, pjesë e asaj elite të pranuar tradicionalisht për bëma dhe vlera morale e patriotike të provuara në vijimësi, e përfshirë organikisht në jetën dhe përpjekjet e komunitetit për liri e dinjitet. Dhe historikisht Kanina shquhet për elita të tilla. Ata që janë marrë me studime shqiptare, vendas ose të huaj, duke gërmuar dokumente jo vetëm në arkivat tona të varfra, por kryesisht në to të Romës, Bizantit, Stambollit, Vjenës e gjetkë, nuk e fshehin respektin që të imponon Kanina, ky kryefshat impresionues me emër ‘’të rëndë’’, me histori dhe rol të veçantë në hapësirën shqiptare.

Në këtë kuadër të përgjithshëm dhe brenda kohështrirjes së vet, merr dimensionin real personaliteti i spikatur i Arshi Selfo Dalanit, objekt i kësaj monografie të prof Gaçes.

Duke e hedhur vështrimin disa breza më parë në zbulim të rrënjëve të tij patriotike, autori shkon deri tek Seit Dalan Kanina, lindur rreth vitit 1776, i cili përmendet për ‘’marrëdhënie të ngushta me Ismail bej Vlorën, gjyshin e Ismail Qemalit, pranë të cilit kishte shërbyer disa vite në Bursë të Turqisë. Por edhe me Brahim Pashë Begollin nga Kosova, i cili ishte vënë në shërbim të mbretit të Egjiptit’’. Në vazhdim autori përmend se ‘’në vjeshtën e vitit 1821, në ndihmë të suliotëve në betejat kundër hordhive otomane shkuan edhe 2000 lebër, të komanduar nga Tahir Abazi e Ago Vasjari, ku midis krerëve ishin edhe Dudë Sinani (Gumenicë), Seit Dalani (Kaninë), Selim Zeneli (Shkozë) dhe Spiro Leka (Dhërmi)… në këto luftime të përgjakshme u plagosën Dudë Sinani, Seit Kanina, Selam Hasan Velça, Hamza Delvina, Kiço Qeparoi si dhe u vranë 42 luftëtarë’’. Po kështu, Seit Dalani: ‘’në vitin 1828 ishte ndër ndërlidhësit kryesorë të Ismail Pashë Vlorës me parësinë e krahinave të Skraparit, Myzeqesë, Përmetit, Tepelenës, Vlorës, Delvinës dhe Himarës për realizimin e një varg kërkesash kundër Mehmet Reshid Pashës si sanxhakbej i Janinës, për t’u rikthyer përsëri krerët vendas në administratën e kësaj treve’’

Dhe tradita patriotike kalon nga brezi në brez, nga babai tek i biri: ‘’Në luftërat e shqiptarëve për të shkëputur vargonjtë e robërisë otomane në shek XIX del në skenë i biri i Seit Dalanit, Dalan Seiti, i cili mori pjesë në disa takime e kuvende me kapedanët e tjerë të Jugut për organizimin e qëndresës antiturke’’.

Dalan Seiti shquhet për trimëri në kryengritjet e viteve 1833-1834 si dhe në vitin 1846 kundër reformave të Tanzimatit, në luftimet e përgjakshme për marrjen e kalasë së Beratit. Për të flasin mjaft dokumente arkivore, po edhe më bukur vargjet e disa këngëve popullore të kohës së tij. Disa vite më vonë, ‘’gjatë kohës që punoi në administratën e Janinës, Dalan Seiti pati një miqësi të ngushtë edhe me rilindësin e madh Abdyl Frashëri, i cili aso kohe punonte edhe ai në administratën e atij vilajetti dhe më pas u zgjodh deputet i Janinës në parlamentin otoman’’.

Traditën patriotike të fisit e vazhdoi i biri i Dalan Seitit, Selfo Dalani dhe më tej djali i Selfos, objekti i kësaj monografie, Arshi Selfo Dalani. Të duket sikur ke të bësh me një sagë, me historinë e një zinxhiri të pandërprerë brezash.

Për jetën dhe aktivitetin e ngjeshur patriotik të Arshi Selfo Dalanit flasin shumë faqe të këtij libri. Ai jetoi dhe punoi në periudhën e përpjekjeve heroike për shpalljen dhe mbrojtjen me gjak të shtetit të parë shqiptar pas një robërie të gjatë otomane. E nisi qysh herët në rini, qysh nga kontaktet e para me idetë e Rilindjes deri tek përhapja në ilegalitet e librave shqip dhe propagandimi i çështjes kombëtare; e vazhdoi më tej me klubet patriotike, me përkrahjen e çetave të para të lirisë e deri tek mbështetja e plotë e aktit madhor të shpalljes së Pavarësisë.

Hapat e parë të shtetit të ri ishin të vështirë, kohët të turbullta dhe armiqtë kombëtarë të shumtë. Po këto më mirë se kushdo i trajton në mënyrë shkencore autori i librit. Këto kohë dhe situata kritike që kaloi atdheu, ashtu si të gjithë, e ndoqën Arshi Selfon deri në pleqëri. Gjithsesi, ai dhe djemtë e tij qëndruan gjithnjë pranë atdheut, gjithnjë në krahun progresist. I përkiste atij brezi të papërsëritshëm idealistësh rilindas që mbi gjithçka vinin atdheun, ishin bashkëkohës, miq besnikë e idhtarë të palëkundur të Ismail bej Vlorës. Fati e deshte që djali i tij i vogël, Dadan Dalani, dëshmor i Brigadës V S të ishte kurbani i fundit që i dha atdheut, para se të mbyllej në një pleqëri të rëndë e me halle të reja.

Duke hedhur dritë mbi figurën e Arshi Selfo Dalanit qysh prej rrënjëve të thella e deri tek filizat e rinj gjelbërues, prof Gaçe rigjen e vendos në vendin e duhur edhe një pemë tjetër në kopshtin e bukur të patriotizmit vlonjat.E përgëzoj autorin për këtë monografi të arrirë në të gjitha pikëpamjet dhe i uroj suksese të mëtejshme në punime të tilla dinjitoze.

*Shënime për librin e Prof B. Gaçes ‘’Arshi Selfo Dajlani – një vatër kombëtare në Kaninë’’

Kosova 1.666 të zhdukur

August 29, 2016 by dgreca

-U mbajt tryeza “Dita Ndërkombëtare e Personave të Zhdukur – rasti i Kosovës”/

-Tryeza u organizua me qëllim të sensibilizimit, ndërgjegjësimit dhe informimit të drejtë të opinionit vendor dhe ndërkombëtar, për procesin e ndriçimit të fatit të personave të zhdukur gjatë luftës në Kosovë/

PRISHTINË, 29 Gusht 2016-Gazeta DIELLI/Në Kuvendin e Republikës së Kosovës, është mbajtur sot tryeza me temën: Dita Ndërkombëtare e Personave të Zhdukur – rasti i Kosovës”, për shënimin e 30- gushtit, Ditës Ndërkombëtare për Persona të Zhdukur.

Tryeza u organizua nga Komisioni Parlamentar për të Drejtat e Njeriut, Barazi Gjinore, Persona të Pagjetur dhe Peticione i Kuvendit të Republikës së Kosovës, si dhe Komisioni Qeveritar për Persona të Zhdukur dhe Këshilli Koordinues të Asociacioneve Familjare të të Zhdukurve të Kosovës, me qëllim të sensibilizimit, ndërgjegjësimit dhe informimit të drejtë të opinionit vendor dhe ndërkombëtar, për procesin e ndriçimit të fatit të personave të zhdukur gjatë luftës në Kosovë.

Gjatë kësaj tryeze u tha se Kosova akoma pret zbardhjen e 1.666 personave të zhdukur, si pasojë e luftës së vitit 1998-1999.

Kryetarja e Komisionit për të Drejtat e Njeriut, Barazi Gjinore, persona të pagjetur dhe Peticione, Lirije Kajtazi, në fjalën e saj, tha se Kuvendi i Kosovës, në vitin 2011 ka miratuar Ligjin për persona të zhdukur, si dhe ligje tjera që kanë të bëjnë me kujdesin për kategoritë e prekura nga zhdukja e familjarëve, duke sqaruar se për këtë çështje Kuvendi pati nxjerrë rekomandime. Ajo tha se kryesit e këtyre krimeve duhet të nxirren para drejtësisë. Sa i përket procesit të dialogut mes Kosovës dhe Serbisë, ajo tha se duhet të insistohet më tutje dhe të ushtrohet trysni më e madhe në këtë drejtim.

Kryetari i delegacionit të Kosovës, grupi i punës për persona të zhdukur, Ibrahim Makolli, ndërkaq, tha se çështja e fatit të të zhdukurve nuk ka zënë vend meritor në agjendat e institucioneve vendore dhe as atyre ndërkombëtare.

“Apelojmë te bashkësia ndërkombëtare që ta shtojë trysninë mbi Beogradin, për të hapur arkivat e ushtrisë, të policisë dhe të administratës shtetërore, sepse besojmë se aty fshihen të dhënat e plota për fatin e të zhdukurve”, tha Makolli, duke shtuar se po të kishte vullnet më të madh të faktorit ndërkombëtar, kjo çështje do të merrte një kah pozitiv.

Ndërsa, Thomas Gnocchi, përfaqësues i Zyrës së Bashkimit Evropian në Kosovë, mes tjerash tha se duhet të punohet më shumë në drejtim të informatave për të zbuluar fatin e personave të zhdukur. Ai shtoi se BE-ja përpiqet të ofrojë fonde dhe mbështetje për zbardhjen e fatit të pagjeturve.

Ndërkaq, Bajram Qerkini, përfaqësues i familjeve të të zhdukurve, tha se edhe pas 17 vjetësh, ata kanë të njëjtat shqetësime, dhimbje e pritje, dhe se edhe ky gusht po i gjen në të njëjtën gjendje.

“Të sillen para drejtësisë të gjithë ata që kanë marrë pjesë në zhdukjen e familjarëve tanë. Adresa për zbardhjen e fatit të tyre është Beogradi. Përfaqësuesit ndërkombëtarë duhet t’i bëjnë presion Serbisë dhe ta detyrojnë atë t’i hapë arkivat”, tha ai.Më pas, fjalën e morën edhe përfaqësues të tjerë të shoqatave dhe familjeve të të pagjeturve, të cilët shprehën shqetësimet e tyre që edhe 17 vjet pas luftës, fati i personave të zhdukur vazhdon të jetë i pazgjidhur, ndërsa kërkuan angazhim më të madh institucional, vendor e ndërkombëtar, që kjo çështje të zgjidhet sa më parë.

Pas diskutimeve, u lexuan konkluzionet, të hartuara nga grupi i caktuar për këtë çështje, me mundësinë që ato të plotësohen.Në konkluzionet e lexuara, kërkohej adresimi i një shkrese Komisionit për të Drejtat e Njeriut të Kombeve të Bashkuara, me seli në Gjenevë, nga ana e Komisionit përkatës parlamentar të Kosovës, nëpërmjet të cilës të pasqyrohet çështja e fatit të të pagjeturve. U kërkua gjithashtu, që shënimi i 30-gushtit, në të ardhmen, të bëhet në formate të tjera,si dhe zbatimi i rezolutave të miratuara nga Kuvendi. Në konkluzionet e lexuara, u kërkua, po ashtu, inicimi i plotësim-ndryshimi i Ligjit për persona të zhdukur dhe bartja e përgjegjësive nga ndërkombëtarët te vendorët, lidhur me çështjen e të pagjeturve.

KOSOVË-THAÇI: TË PAGJETURIT JANË PLAGË QË DUHET TË MBYLLET SA MË PARË

-Axhenda e aktiviteteve për shënimin e Ditës Ndërkombëtare për Persona të Zhdukur-

Të pagjeturit mbesin një nga plagët më të rënda që ka lënë lufta në Kosovë, ndërsa zgjidhja e fatit të të pagjeturve një nga detyrat më urgjente dhe më të rëndësishme për të gjithë, është shprehur sot Presidenti i Republikës, Hashim Thaçi, në vigjilje të Ditës Ndërkombëtare të të Personave të Zhdukur, 30 gushtit.

“Lufta ka lënë shumë plagë, por ajo e të pagjeturve është ndër më të rëndat”, ka thënë presidenti Thaçi, i cili shtoi se kjo çështje “rëndon familjet e të të pagjeturve por edhe tërë shoqërinë, marrëdhëniet mes komuniteteve por edhe gjasat për një të ardhme më të mirë”.

“Është nevojë urgjente, detyrë humanitare, obligim i të gjithëve që sa më parë të zbardhet fati i të gjithë të pagjeturve, pa marrë parasysh përkatësinë e tyre etnike”, tha presidenti Thaçi.

Presidenti i Kosovës theksoi se nuk kalon ditë që nuk i kujtojmë të pagjeturit. “Na shikojnë nga fotot e varura në rrethojën e Kuvendit të Kosovës. Na thërrasin familjet. Na i kujtojnë memorialët që i shohim rrugëve të Kosovës. Ndërsa, në ditët si 30 gushti, zotohemi që gjithmonë, pandërprerë, do të kërkojmë dhe do të këmbëngulim që sa më parë të zbardhet fati i secilit qytetar të Kosovës, në mënyrë që familjet e të pagjeturve të gjejnë paqen e tyre”, tha ai.

Presidenti i Republikës së Kosovës, Hashim Thaçi, përfundoi se, “janë mu këto dhimbje që i ka shkaktuar lufta motivi ynë që të punojmë që të mos lejojmë që të përsëritet lufta por gjithmonë të ketë paqe, pajtim dhe bashkëpunim mes të gjitha komuniteteve”.

Në Kosovë, 17 vjet pas luftës, janë ende mbi 1660 të zhdukur të pagjetur.

Ndërkohë, Këshilli Organizativ për shënimin e 30 Gushtit – Ditës Ndërkombëtare për Persona të Zhdukur, i përbërë nga përfaqësues të Komisionit Parlamentar për të Drejtat e Njeriut, Barazi Gjinore, Persona të Pagjetur dhe Peticione, Komisionit Qeveritar për Persona të Zhdukur dhe Këshillit Koordinues të Asociacioneve Familjare të të Zhdukurve të Kosovës, njoftuan sot axhendën e aktiviteteve për shënimin e Ditës Ndërkombëtare për Persona të Zhdukur.Aktivitetet e planifikuara për shënimin e 30 Gushtit–Ditës Ndërkombëtare të Personave të Zhdukur, janë të përshkruara në vijim:

– 29.08.2016, ora 11:55, organizimi i Tryezës me temën: ‘Dita Ndërkombëtare për Persona të Zhdukur – rasti i Kosovës’ (Tryeza do të mbahet në Kuvendin e Republikës së Kosovës).

– 30.08.2016, ora 09:30, vendosja e luleve te ‘Përmendorja dedikuar personave të zhdukur’ (përballë Kuvendit të Republikës së Kosovës).

– 30.08.2016, ora 11:00, Tubimi Qendror, në Merdar (lokalitet i vendkalimit kufitar të Kosovës me Serbinë), Komuna e Podujevës./b.j/

DY FJALË RRETH LIBRIT “KISHA KATOLIKE NË TREVAT SHQIPTARE NGA SHEK XI DERI SOT” TË DON NIKË UKGJINIT

August 29, 2016 by dgreca

Shkruan: Don Robert Kola*/

Ditë më parë më ra në dorë libri i dom Nikë Ukgjinit “Kisha katolike në trevat shqiptare nga shek XI deri sot”, botuar nga Qendra botuese shoqata e jezuitëve, Tiranë 2016.

Edhe lexuesin e rëndomtë libri e vë para disa dyshimeve. Zë fill nga vetë titulli i librit: autori ka marrë përsipër një barrë tepër të rëndë, që për ta bartur – përmbushur nuk do te mjaftonte edhe një institucion i tërë i fushës përkatëse. Kjo vërehet nga periudha e gjatë, që merr në vështrim autori, po edhe nga shumësia e dukurive që shtron në të dhe synon t’i vështrojë e t’i sqarojë. Natyrisht, për t’u marrë me shumësinë e dukurive dhe të mëdyshjeve para të cilave të vë libri, në këtë shkrim të shkurtër, më tepër si reagim, po veçoj vetëm pak dukuri e të dhëna.

Në fillim me duhet të përmend faktin se libri i përmendur duhet sado pak ta trandë ndërgjegjen e shtëpisë botuese; në të nuk është e përcaktuar qartë metodologjia sado e thjeshtë e studimeve historike, të cilën jezuitët e përcjellin me përkushtim e hollësi.

Po shkëpus këtu një pohim të autorit të librit në f. 272, ku thuhet: “Yves de la Briere, në librin Etudes, (1933) dhe filozofi frëng Jacques Maritain, (1882-1973), në librin Njeriu dhe Shteti, (Chicago 1951), duke u mbështetur në mësimet e Shën Tomë Akuinit (shek XIII), do shpreheshin se‚ Shteti përbëhet nga një komb i vetëm… dhe Shtetet që përbëhen nga shumë kombe të ndryshme do të shkatërrohen”.

Njëmend e mëson shkolla jezuite këtë gjë? A thua botimet e jezuitëve duhet t’i bëjnë vend, brenda shtëpisë se tyre, një qëndrimi të tillë të përmbysur, jashtë çdo kriteri të mendimtarëve që i përmend autori i librit, i cili me hamendësim përkufizon mendimet e Tomë Akuinit dhe Jacques Maritain, mendime të cilat ndiqen me aq përpikëri nga shkollat jezuite?

Mbase dukuria e shtetit fshin dimensionin eskatologjik të historisë, ku fise, popuj e kombe të ndryshme, nga të gjitha skajet e tokës, do këndojnë këngën ngadhënjyese të Qengjit në Mbretërinë e Hyjit? Mos shteti si një përbindësh do t’i shpërlajë dhe zhbijnë kombet dhe fiset e tjera që nuk do shkrihen në një shtet të vetëm e në një komb të vetëm? A thua shteti është hipostaza e vetme e historisë që do mbijetojë? Apo nuk janë popujt, kombet e fiset e ndryshme që përbëjnë hipostazën e vërtetë eskatologjike të historisë sipas mendësisë së krishterë?

Në rrjedhën e natyrshme të dukurive nga shtëpia botuese lexuesi pret një përgjigje rreth këtij pohimi që haset në botimin e saj.

Nga këto pyetje, natyrisht, po e kursej autorin e librit, mbasi ai nuk e merr me mend përmasën e saj.

Kërkoj një përgjigje shkencore edhe nga dy recensuesit e librit: Pëllumb Xhufit dhe Jahja Drançollit si dhe nga Atë Mario Imperatori, i cili nga ana e vet bëri një vlerësim të këtij botimi edhe me shkrim.

Po përmend këtu metodën dhe natyrën e këtij libri që mban “Kisha katolike në trevat shqiptare nga shek XI deri sot”, mbasi vetë autori ngatërrohet për të përcaktuar metodën e studimit. Në Hyrje të librit autori thekson: “Libri ka si qëllim të mbarështojë ngjarjet historike, (kursivi im) të cilat kanë të bëjnë me shqiptarët në trevat e tyre stërgjyshore dhe Institucionin e saj të pa ndashëm Kishën katolike, (kursivi im) e cila ndau fatin e popullit në të mirë dhe në të keq” (f. 21) dhe vazhdon më tutje “libri në fjalë ka këndvështrimin e vet të paraqitjes (së) të historisë kishtare” (kursivi im) (f. 22) dhe shton: ”është më i thelluar dhe më gjithëpërfshirës në zbërthimin e ngjarjeve historike që lidhen me Kishën Katolike në trevat shqiptare (kursivi im). Ky punim synon të merret në hollësi me jetën konkrete të Kishës shqiptare (kursivi im) të salvuar dhe vijimësinë e rrugës së saj për ruajtjen e identitetit kombëtar dhe fetar gjatë luftërave të ashpra pushtuese sllave dhe osmane”. (f. 22)

Temat që dalin sipas Hyrjes së autorit janë: a) Kisha në trevat shqiptare; b) historia kishtare; c) ngjarjet që lidhen me Kishën katolike në trevat shqiptare; si dhe d) paraqitja në hollësi e jetës konkrete të Kishës shqiptare.

Kjo e fundit përbën një risi të padëgjuar për shkencën e historisë.

Pra, lexuesi i zakonshëm ka nevojë t’i kuptojë mirë caqet e metodës shkencore të këtij punimi. Nga një vrojtim edhe kalimthi i Hyrjes së librit arrihet të kuptohet se në këtë punim bëhet fjalë për tri fusha të kërkimit, dhe që metoda shkencore e historisë i dallon mirëfilli. Nuk kuptoj se si kjo vepër “shkencore” synon të paraqesë: historinë kishtare; Kishat në trevat shqiptare si dhe jetën konkrete të Kishës shqiptare, kur secila prej tyre kërkon qasje të ndryshme dhe vetvetiu kërkon metoda të veçanta.

Mbi të gjitha nuk e kuptoj “risinë shkencore” të autorit i cili synon të paraqesë historinë e “jetës konkrete të Kishës shqiptare.”

Ky përkufizim të rikujton periudhën e persekutimit nga sistemi i diktaturës komuniste, kur kërkohej të krijohej Kisha kombëtare dhe persekutimi i saj dhe nuk kuptoj çka më saktë autori synon të përfshijë përmes këtij nocioni.Ajo çka më intereson këtu është si përvijohet metoda shkencore për të paraqitur “jetën konkrete të Kishës shqiptare.”Për këtë arsye u drejtohem P. Xhufi-t, J. Drançolli-t dhe Atë M. Imperatorit, të shtjellojnë përvijimin e kësaj risie në shkencën e historisë si dhe metodën e saj të cilën autori e paska ndjekur më aq “rreptësi”?

E dergoi per Diellin, Alfons Grishaj

SHQIPTARËT E EGJYPTIT DJE DHE TË SOTMIT KUDO

August 29, 2016 by dgreca

NGA SAIMIR LOLJA/

Në muajin Shkurt të 2016 u botua në Prishtinë nën përkujdesjen e Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës libri “Nga historia e shqiptarëve të Egjyptit gjatë shekujve XV-XX” i autorit Muhamed Mufaku.

Profesor Muhamed Mufaku ka lindur në vitin 1952 në Damask të Sirisë në një familje të shpërngullur nga Kosova. Prej asaj shpërngulje të shqiptarëve gjatë shekullit XX u formua në Siri një bashkësi shqiptare e cila në vitin 2011 numëronte mbi dhjetë mijë shqiptarë. Një pjesë e madhe e asaj bashkësië përbëhet nga shqiptarët e shpërngulur me dhunë nga Kosova në periudhën e luftrave ballkanike Tetor 1912 – Gusht 1913. (Ku ndodhen tani? Askund dhe të lënë nga shtetarët shqiptarë frikacakë në mëshirën e fatit; gjithkund dhe të flakur tej e përtej nga valët goditëse të predhave në luftën e tanishme në Siri).

Profesor Muhamed Mufaku u magjistrua për Histori në Universitetin e Prishtinës në vitin 1977. Ai u doktorua dy herë në Universitetin e Prishtinës, për Filologji më 1981 dhe Histori më 1986. Në vitet 1974-1987, ai punoi në Degën e Orientalistikës të Universitetit të Prishtinës. Më 1988 ai ishte bashkëpunëtor i jashtëm i “Enciklopedisë së madhe arabe” për gjërat që kishin të bënin me Shqipërinë dhe shqiptarët. Gjatë viteve 1989-2016, ai punoi profesor i historisë në disa universite të Jordanisë dhe në periudhën 1995-2005 ai ishte edhe drejtor i institutit të shkencave politike në Universitetin e Jordanisë. Ai është anëtar i jashtëm i Akademisë Shkencore Arabe me seli në Damask që nga viti 2005 si dhe anëtar i jashtëm i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës që nga viti 2010. Tani Muhamed Mufaku është profesor në universitetin Al al-Bayt të Jordanisë.

Prof. Muhamed Mufaku ka shumë botimë në shqip, libra dhe artikuj në gazeta, ka botuar gjashtë libra për shqiptarë dhe çeshtjen shqiptare në arabisht, ka përkthyer 20 libra shqiptarë në arabisht, në mesin e tyre “Antologjinë e poezisë bashkëkohore të Kosovës”, ka mbajtur kumtesa të ndryshme për historinë shqiptare në universitete të ndryshme, etj. Me rastin e 100 vjetorit të Pavarësisë së Shqipërisë ai u nderua me Medaljen e Republikës së Kosovës pë Merita Kombëtare.

Ky botim i parë i librit rrjedh nga një punë kërkimore, shkëncore, dokumentore, regjistruese, analizuese e krahasuese përgjatë viteve 1979-2015. Ajo punë u shoqërua me udhëtime në Egjypt dhe takime me njërëz të përlidhur me historinë dhe koloninë shqiptare të Egjyptit.

Në libër fillimisht endet e plotë historia e mamlukëve të Egjyptit të cilët, e thënë me fjalë të tjera, ishin jeniçerët e Egjyptit. Mamlukët, ashtu si përkthehet nga arabishtja, ishin robër të vegjël me origjinë nga vendet e Europës jugore, juglindore e deri të Kaukazit. Tradita e blerjes së atyre skllevërve të vegjël, rritjes, edukimit dhe stërvitjes si ushtarë filloi në shekullin IX. Me kalimin e kohës ato u bënë aq të shumët dhe aq të aftë sa të ishin ato që zgjidhnin se cili do sundonte si Sulltan. Pikërisht në gjysmën e dytë të shekullit XV, në libër zbulohen dy sulltanë të Egjyptit shqiptarë (arnautë). Që nga viti 1250 e deri në vitin 1516 kur osmanllinjtë i mundën ato, mamlukët sunduan Egjyptin, Levantin dhe vendet e shenjta moslemane në Gadishullin Arabik.

Libri shpalos më pas praninë shqiptare gjatë sundimit osman nga shekulli XV e deri në fillim të shekullit XIX. Sepse, meqenëse prania e luftëtarëve shqiptare në Egjypt ishte aq e madhe saqë pikërisht më 1805 Mehmet Aliu, me origjinë nga Kavala, dhe me mbështetjen e drejtpërdrejtë të 5000 luftëtarëve shqptarë mori fuqinë e parë në Egjypt. Nën udhëheqjen e tij, ushtria egjyptiane ku shqiptarët ishin me mijra dhe e komanduar nga oficerë shqiptarë mundi forcat osmanë të jeniçerëve, të mamlukëve të mbetur të organizuar në jug të Egjyptit dhe forcat vahabiste në Gadishullin Arabik.

Nën udhëheqjen e Mehmet Aliut, Egjypti pësoi ndryshime të mëdha gjë që sollën zhvillim dhe fuqi. Me katër përqind të popullatës ushtarë, ushtria egjyptiane nën komandën e Ibrahim Pashës, të birit të Mehmet Aliut, fitoi betejat kundër osmanllinjve dhe në Shkurt 1833 ajo arriti pranë Stambollit. Sulltani osman i kërkoi ndihmë Rusisë e cila e dha edhe ushtarakisht dhe u desh edhe ndërhyrja e Britanisë dhe Francës që të shpëtohej Stambolli i osmanllinjve dhe ushtria egjyptiane të tërhiqej. Britania, Rusia, Prusia dhe Austria ndërhynë përsëri më 1839-1841 që ai të tërhiqej, sepse Mehmet Aliu po organizonte edhe kryengritje të shqiptarëvë në Europën juglinodre kundër osmanvëve. Si përfundim, nëpërmjet marrëveshjes së Londrës më 1841, Mehmet Aliut iu njoh mbretërimi dhe trashëgimi në Egjypt, Sudan, në zotërimet e tjera në Afrikë dhe Sinai, si dhe të largohej nga gadishulli arabik. Kurse perandoria britanike krijoi disa të drejta ndërhyrjeje dhe leje veprimi, për shembull, kontrollin mbi Kanalin e Suezit, stërvitjen e ushtrisë egjyptiane, zbarkimin e ushtrisë britanikë që nga viti 1882, “kujdesjen” për trashëgiminë nga lashtësia (më saktë, dërgimin në Muzeumin e Londrës të gjetjeve të zbuluara me gërmime), etj.

Ay sundim mbretëror shqiptar i Egjyptit që pat filluar më 1805 vazhdoi si një dinasti sunduese deri në vitin 1952, ndonëse për shkak të ndërhyrjes së perandorsië britanike u tkurr deri brenda mureve të pallatit mbetëror. Mehmet Aliu pati titullin sundues Vali që nga viti 1805 dhe vdiq më 1 Shtator 1848. I biri zuri vendin si Vali për dy muajt në vazhdim dhe më pas nipi i tij Abaz I u emërua Vali. Titulli Vali i sunduesve shqiptarë vazhdoi deri më 1867. Më pas të parët e vendit morën titullin Kediv deri më 1914, Sulltan deri me 1922 dhe Mbret deri më 1953.

Me hapjen e Kanalit të Suezit më 1869, shumë shqiptarë të tjerë vërshuan në Egjypt dhe pozitat e tyre qenë në të gjitha fushat. Prandaj ajo prani shqiptare në Egjypt qe shumë e vyer për Rilindjen Kombtare. Prandaj në Egjypt u botuan gazeta, libra, shkrime e poezi shqiptare të cilat u shpërndanë në tërë trojet shqiptare dhe u gdhendën në përmendoren e kulturës shqiptare. Në Egjypt ishin Thimi Mitko, Spiro Dine, Milo Duçi, Andon Zako Çajupi, Filp Shiroka, e të tjerë. Prandaj teqeja bektashiane shqiptare e Kajros, me egzistencë në përiudhën 1886-1965, ishte vendi ku takoheshin të gjithë, ku shpërndaheshin librat shqip, ku kuvendonin shqiptarët dhe ku mblidheshin ndihmat për refugjatët shqiptarë. Prandaj shumë refugjatë të kampeve të pasluftës dhe ato që i arratiseshin pushtimit të trojeve shqiptarë nga komunizmi sllav gjetën strehë në Egjypt dhe një pjesë në Siri. Prandaj në Egjypt qëndroi në vitet 1946-1955 edhe mbreti Ahmet Zogu i larguar nga Shqipëria më 1939 dhe libri e përshkruan gjërësisht atë segment historik.

Më 23 Korrik 1952, Lëvizja arabe e Oficerëve Të Lirë në Egjypt nën udhëheqjen e gjeneralit Mehmet Nexhip dhe kolonelit Xhemal Abdyl Naser nëpërmjet një grusht shteti përmbysi mbretërimin e të fundit mbret shqiptar Faruk I. Mbreti Faruk I bashkë më familjen u largua nga Egjypti dhe pjesën tjetër të jetës e kaloi në Itali ku edhe vdiq në Romë më 18 Mars 1965; pas dy javësh trupoi i tij u varros në Kajro. Më 18 Qershor 1953, Egjypti u shpall Republikë. Pas asaj, për shkak të propagandës së ushtarakëve arabë kundra mbretërimit shqiptar dhe veprimeve të ndërmara prej tyre, kolonia shqiptare e Egjyptit filloi të shkërmoqej dhe shqiptarët të largoheshin familjarisht për në Europë dhe Amerikë.

Historia shqiptare e Egjyptit është një tjetër pohim se kultura shqiptare është aq e përbotshme saqë sapo zbulohet një tjetër dritare, pas hapjes së saj të shtrihet përpara një hapësirë shumë e madhe tokësore, detare, njerëzore, kulturore, e vetëdijshme dhe e pavetëdijshme, e botuar dhe e skalitur me forma të ndryshme, e tretur ose e lënë në harresë, e dukur ose e padalluar. Dhe libri “Nga historia e shqiptarëve të Egjyptit gjatë shekujve XV-XX” i Prof. Muhamed Mufaku hedh dritë pikërisht mbi fletë shqiptare të historisë mesdhetare të mbuluara nga errësira e viteve të mbyllur apo shekujve të shkuar.

Pse shkruhet e shkuara? Pse nevojitet? Pse është e domosdoshme? Çfar duhet kërkuar në të? Si duhet shkruar? E shkuara nuk kthehet dhe nuk ndryshohet më, porse filli i muzave të saj ndihmon të krahasohet e shkuara me të tashmen. Që domethënë se e shkuara është e detyrueshme të shkruhet si ka qenë dhe si ka ndodhur, e vërtetë faktike e përlidhur, jo si dëshirë vetiake e tanishme si duhej të kishte qenë. Libri i të kaluarës është histori e njerëzve dhe si i tillë është i domosdoshëm të botohet. Një libër me të dhëna për njërëzit dhe ngjarjet e shkuara është i pazëvëndësueshëm për të analizuar dhe matur me peshoren e çeshtjes shqiptare se çfar prodhuan njerëzit si individë apo grupe shoqërore me sjelljen dhe mentalitetin e tyre të atëhershëm, si notuan ato në rrymat e kohës, si rrodhën ngjarjet dhe njerëzit, nga ku dhe drejt ku.

Çfarë i mungoi ose e pengoi perandorinë shqiptare të Mesdheut Albanica imperium të dallohej ndër shekuj si e tillë? Çfar ishte ndryshe më parë? Çfar është e njëjtë tani? Çfar mungoi dje? Po sot? Çfar nuk është vënë re dje? Po sot?

Egjypti i administruar nga shqiptaret

NË KËRKIM TË VARRIT TË AT PANDO SINICËS

August 28, 2016 by dgreca

-Ka qënë një nga firmëtarët e Memorandumit, që gjashtë klerikë orthodoksë shqiptaro-amerikanë, me në krye Nolin, i dërguan presidentit amerikan, Willson më 27 Nëntor 1918, për mos coptimin e trojeve shqiptare/

Nga Fuat Memelli -Boston/

Prej vitesh, kisha dashur të shkruaj për priftin patriot sinicar, At Pando Sinica. Informacionin e parë për atë e kam patur nga një fotografi si dhe pak rradhë poshtë fotos së tij, të cilat ndodheshin në muzeun e Sinicës në rrethin e Devollit. Pas viteve ’90, si shumë muze edhe ai i Sinicës, u dëmtua. Me ardhjen time në Amerikë pesë vjet më parë, dëshira për të rënë në gjurmët e tij, u shtua, pasi ai kishte jetuar në këtë vend. Për kontributin e tij, lexova edhe te gazetat shqiptare “Illyria” dhe “ Dielli” që dalin në Amerikë. Në këto gazeta mësova se At Pando Sinica, kishte qënë një nga firmëtarët e Memorandumit që gjashtë klerikë orthodokë shqiptaro-amerikanë, me në krye Nolin , i kishin dërguar presidentit amerikan, Willson, sekretarit të shtetit Lasing si dhe disa ambasadave të vendeve të fuqishme në nëntor të vitit 1918, për mos coptimin e trojeve shiptare. Ky Memorandum, u dërgua disa ditë para mbledhjes së Konferencës së paqes në Paris, si dhe para nisjes së delegacionit shqiptar në atë konferencë, e cila u zhvillua në janar të vitit 1919. Jo më kot Fan Noli, kishte zgjedhur edhe At Pandon, për të qënë një nga firmëtarët e kësaj letre të rëndësishme. Emri dhe veprimtaria kishtare e At Pando Sinicës, gjendet edhe në dy botime këtu në Amerikë: në librin e veprimtarisë të kishës shqiptare në Uster si dhe në botimin kushtuar Kishës Orthodokse Shqiptare në Amerikë, me rastin e 50 vjetorit të saj: 1908-1958, hartuar nga Fan Noli.

Për të rënë në gjurmët e varrit të tij, pyeta disa sinicarë që jetonin në Amerikë. Sinicari i vjetër , Sotir Guta dhe bashkëshortja e tij, Afroviti, të cilët jetojnë në Çikago, më thanë se ky fis në Sinicë e ka patur mbiemrin Kondemelo ndësa shtëpinë e kishte diku mbi xhade, pranë shtëpisë së Damove dhe afër kishës. Sipas tyre janë shpërngulur nga fshati në vitet e Luftës së Parë Botërore ose edhe më parë. Më tepër nuk dinin. Vetëm Hirësia e tij, Peshkop Ilia Ketri, me origjinë nga Sinica por lindur e rritur në Amerikë e që jeton në Boston, më informoi se At Pandua kishte jetuar në qytetin e Usterit, i cili ndodhet rreth një orë larg Bostonit, e aty duhet ta kishte edhe varrin . Dhe unë nisa kërkimet për të gjetur varrin e At Pando Sinicës. Krahas misionit të gazetarit, i cili më nxiste për këtë punë, ishte edhe origjina ime e përbashkët me At Pandon , nga fshati Sinicë. Ky zë, sikur më thoshte: -Gjeje varrin e At Pandos ! Është një homazh për kontributin e tij në shërbim të fesë si dhe çështjes shqiptare.

“Trokitje” në Uster

Për të rënë në gjurmët e varrit të At Pandos, për herë të parë bisedova në telefon me dardharin, Petrit Skënde, i cili jeton në Uster.(Për ata që nuk e njohin atë ,dua të them se ai është një nga fizikantët më të mirë shqiptarë. Ka qënë nën drejtor i Institutit të Fizikës Bërthamore si dhe anëtar i Akademisë së Shkencave.) -Unë nuk kam informacion për personin që kërkon por do të rekomandoj një dardhar tjetër, Franklin Zdrulin, i cili gjithashtu jeton këtu dhe është i lidhur me kishën “Shën Mëria” në Uster. Kam besim se do t’ju ndihmojë, më tha Petriti. Fola me Franklinin dhe ai m’u përgjigj se At Pando Sinica ka qënë prift në kishën e Usterit.- Unë nuk ia di varrin, por do pyesim një person tjetër, korçarin , Lui Pero. Ai e di varrin dhe do na ndihmojë.

Më në fund…

Një ditë janari të këtij viti, u nisa për në Uster, bashkë më shokun tim , gjirokastritin , Kostandin Mosko. Kishim dy qëllime atë ditë: të shkonim të varri i At Pando Sinicës dhe të merrnim pjesë në promovimin e librit të Thanas Gjikës, për ardhjet e Shën Palit në Iliri. E nisëm me problemin e parë. Në Uster na priti Franklin Zdruli, të cilin gjej rastin ta falenderoj për ndihmesën e dhënë. -Shkojmë drejt e në vorreza, na tha ai, pasi aty na pret Lui. Pas disa minutash, mbritëm te vorrezat ku na priste Lui . U takuam dhe vazhduam rrugën në “qytetin” e të vdekurve.-Ja ku është varri i At Pando Sinicës, na tha Lui, kur u afruam. Para 30 vjetësh ka qenë diku gjetkë por një grup besimtarësh mblodhëm të holla dhe e sollëm këtu ku janë varret e othodoksëve. Ishte një varr i thjeshtë, siç janë shumica e varreve në Amerikë. Kur u afrova te varri, m’u duk sikur zbulova një të panjohur. U përkula dhe vendosa një tufë lule. M’u duk sikur ajo tufë lulesh, ishte në emer të gjithë sinicarëve. Te pllaka e varrit, ishte vendioisur muaji dhe viti i vdekjes (prill 1922) ndërsa ai i lindjes , jo. Por, vitin e lindjes na i jep Noli te libri kushtuar 50 vjetorit të kishës Orthodokse Shqiptare në Amerikë dhe është 1872. Noli përmend edhe fshatin e tij të lindjes, Sinicë. Bëra disa foto edhe me shoqëruesit e mi dhe pastaj ia lashë fjalën Luit, për të më thënë diçka për At Pandon.

Tre dollarë që lidhën një miqësi

-Familja ime ka një histori të largët që lidhet me At Pando Sinicën, nis të tregojë Lui Pero. Babai im kishte ardhur në Uster nga Shqipëria në moshën 16 vjeçare. Ishte pa përkrahje si shumë emigrantë të tjerë. Duke shkuar në kishën e Usterit ku shërbente At Pandua, ishte njohur me ‘të. Një ditë At Pandua i thotë:-A vjen me mua në një qytet tjetër, se kam për të mbajtur një meshë?-Mirë , i përgjigjet babai. Shkuan në qytetin përkatës dhe pas meshës, At Pandua i jep babait tre dollarë, që në atë kohë nuk ishin pak. Babaj u gëzua dhe e falenderoi. Miqësia e tyre vazhdoi deri sa At Pandua ndrroi jetë në vitin 1922. Babai na thoshte shpesh se atij i vajti jeta mbarë në Amerikë, pas dhuratës prej tre dollarësh dhe bekimit që i bëri At Pandua. Filloi punë, krijoi familje, u bë me fëmijë, etj. At Pando Sinica si prift ka mbajtur gjallë shqiptarizmën dhe gjuhën shqipe. E kemi amanet nga babai që të kujdesemi për varrin e At Pando Sinicës e të vendosim lule. Unë dhe motra ime , Sherli, vijmë këtu dhe vendosim lule. Kaluam një ditë të ngjeshur e të ftohtë por unë ndihesha i kënaqur se kisha gjetur varrin e At Pandos dhe kisha marrë informacion më tepër për të.

Megjithatë, mendoj se ka vënd për të “gërmuar” përsëri për figurën e At Pando Sinicës. Shumë shqiptarë në emigracion, mernin si mbiemër emrin e fshatit ose të babait. Edhe At Pandua ka marrë si mbiemër atë të fshatit. Nuk dimë nëse ka shërbyer më parë si prift në ndonjë kishë tjetër, apo vetëm në Uster. Nuk dimë ka qënë i martuar apo jo, por të dhënat e deritanishme tregojnë se nuk ka patur fëmijë.

***

Vitin e kaluar, me rastin e 165 vjetorit të kishës së Shën Kollit në Sinicë,unë me ndihmën edhe të sinicarit Marijon Pano, përgatita disa dëshmi “Mirënjohje” për priftërinjtë që kishin shërbyer në këtë kishë, për disa besimtarë të përkushtuar si dhe për At Pando Sinicën e Peshkop Ilia Ketrin. Kur një ditë të ndërtohet muzeu i këtij fshati, emri i At Pando Sinicës, do të zerë aty një vend nderi .