---

---

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 8 Maj 2024

“The Christian Science Monitor” ka botuar, të mërkurën e 3 marsit dhe të hënën e 22 marsit 1954, përplasjen e ashpër asokohe midis Fan Nolit (Kryetar i Kishës Ortodokse Shqiptare në Amerikë) dhe Peter Minnar-it (Kryetar i Shoqërisë Letrare Shqiptaro-Amerikane) nëpërmjet dy letrave, përmbajtjen e të cilave, Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Peshkopi i ri shqiptar

The Christian Science Monitor, e mërkurë, 3 mars 1954, f.18 :

Për The Christian Science Monitor :

Që kur vendi i tyre i origjinës u pushtua nga komunistët, pas Luftës së Dytë Botërore, shumica dërrmuese e shqiptaro-amerikanëve në Shtetet e Bashkuara kanë ndjerë se një grup i vogël mes tyre, i kryesuar nga peshkopi F. S. Noli, kanë krijuar një përshtypje të rreme midis amerikanëve nëpërmjet një qëndrimi prokomunist. Këtë e dëshmon politika editoriale e dy gazetave në gjuhën shqipe.

“Dielli” botohet nga Organizata Vatra me kryetar nderi peshkop Nolin. Peshkopi Noli përktheu dhe shpërndau gjerësisht kushtetutën e Republikës Popullore Shqiptare, e cila është një kopje e kushtetutës së BRSS-së. Ai gjithashtu shkroi dhe botoi një broshurë “Shqipëria që nga viti 1939”, e cila lartëson dhe lavdëron regjimin komunist të Hoxhës, një kukull e Moskës.

Për të korrigjuar përshtypjen e rreme se të gjithë shqiptarët janë komunistë dhe për t’u organizuar për çlirimin përfundimtar të Shqipërisë, një grup shqiptaro-amerikanësh themeluan peshkopatën shqiptaro-amerikane dhe i bënë peticion Patriarkanës së Stambollit, Kishës tjetër të Ortodoksisë, për një peshkop ortodoks shqiptar. Peshkopi Mark I. Lipa u dërgua këtu si përgjigje ndaj peticionit.

Peshkopi Lipa lindi në Shqipëri, mori arsimin e mesëm në Korçë të Shqipërisë dhe më pas u diplomua në shkollën teologjike në Halkis nën sponsorizimin e Kryepeshkopit të Shqipërisë Kisi (Kristofor Kisi). Ishte Kryepeshkopi Kisi ai që negocioi një traktat me Patriarkanën dhe themeloi Kishën e Pavarur të Shqipërisë. Kryepeshkopi Kisi refuzoi të bashkëpunonte me të Kuqtë; kjo është arsyeja pse ai ende sot lëngon në një burg komunist.

Peshkopi Lipa nuk figuron si peshkop grek, por si peshkop kanonik i ortodoksëve shqipfolës në Shtetet e Bashkuara, përkatësisht shqiptaro-amerikanëve. Nuk është nën juridiksionin e Kishës Greke të Amerikës Veriore dhe Jugore. Ai njeh Patriarkun e Stambollit si udhëheqësin e tij shpirtëror.

Peter Minnar

Kryetar i Shoqërisë Letrare Shqiptaro-Amerikane

Quincy, Mass.

‘Akuza të rreme’

The Christian Science Monitor, e hënë, 22 mars 1954, f.16 : 

Për The Christian Science Monitor :

Letra e Peter Minnarit me titull “Peshkopi i ri shqiptar”, botuar në numrin e gazetës suaj të 3 marsit 1954, ishte një rrjetë shpikjesh, akuzash të rreme, shtrembërimesh dhe gjysmë të vërtetash.

Ja një shpikje : Ai deklaron se unë “kam shkruar dhe botuar një broshurë ‘Shqipëria që nga viti 1939’, që lartëson dhe lavdëron regjimin komunist të Hoxhës, një kukull e Moskës”. Unë kurrë nuk e kam shkruar apo botuar këtë pamflet.

Ja një akuzë e rreme : Ai e cilëson politikën editoriale të dy gazetave shqiptare të Bostonit si “prokomuniste” dhe shton se njëra prej tyre, Dielli, “botohet nga Organizata Vatra me kryetar nderi peshkop Nolin”. Këto dy botime i lexoj rregullisht dhe mendoj se qëndrimi i tyre nuk është prokomunist por vetëm proshqiptar. Në fakt, politika editoriale e Diellit ka qenë vazhdimisht kritike ndaj regjimit aktual shqiptar që nga ardhja e tij në pushtet, aq sa z. Panariti, botuesi i Diellit, është cilësuar nga zëdhënësi zyrtar i qeverisë së Tiranës si “Armik i popullit shqiptar”. Si mundet zoti Panariti të jetë prokomunist nëse vetë komunistët e quajnë armik ?

Ja një shtrembërim : Peter Minnar na thotë se Patriarkana e Stambollit dërgoi peshkopin Mark I. Lipa këtu për të “ndrequr përshtypjen e rreme se të gjithë shqiptarët janë komunistë dhe për t’u organizuar për çlirimin përfundimtar të Shqipërisë”. Siç e dinë të gjithë njohësit e situatës, Patriarkana e Stambollit është aq greke dhe aq antishqiptare sa të jetë e mundur. Ajo ka qenë gjithmonë një armike e ashpër e popullit shqiptar. Për shembull, Patriarku aktual i Stambollit ka mbrojtur hapur aneksimin e Shqipërisë së Jugut nga Greqia. Si mundet një patriark i tillë antishqiptar të dërgojë një peshkop këtu për të mbrojtur shqiptarët e Amerikës dhe për të çliruar vendin e tyre ? Dhe si mund të jetë një peshkop i mirë shqiptar Mark I. Lipa, emisar zyrtar i një patriarku kaq antishqiptar  ? Duke pasur parasysh këto fakte, Lipa është një peshkop grek si patriarku i tij grek. Siç thonë francezët: “Tel maitre, tel valet”.

Ja një gjysmë të vërtetë : Peter Minnar thotë se unë “kam përkthyer dhe shpërndarë gjerësisht Kushtetutën e Republikës Popullore Shqiptare, e cila është një kopje e kushtetutës së BRSS-së”. Tani ky është një detaj i shkëputur nga konteksti i gjithë historisë. Më lejoni ta përmbledh shkurtimisht dhe të plotësoj boshllëqet.

Në vitin 1946, një grup patriotësh shqiptarë në Detroit të Miçiganit, mblodhën një fond të posaçëm që do të përdorej për pranimin e Shqipërisë në Kombet e Bashkuara. Ata më ftuan të merrja përsipër këtë detyrë, pasi kisha qenë i rëndësishëm në pranimin e Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve në vitin 1921 dhe kisha një përvojë në atë lloj pune. E ndjeva se ishte detyra ime ta pranoja. Shkova në Nju Jork dhe rashë në kontakt me Sekretariatin e Kombeve të Bashkuara. Gjëja e parë që më kërkuan ishte kushtetuta e Shqipërisë. M’u desh ta përkthej, ta botoja, t’ua dorëzoja anëtarëve të Këshillit të Sigurimit dhe delegatëve të kombeve të ndryshme. Nëse ky është një mëkat, unë rrëfej se e kam kryer dhe po ashtu rrëfej se nuk do të hezitoja ta bëja sërish nëse do ta ndihmonte Shqipërinë të bëhej anëtare e Kombeve të Bashkuara.

Ndjenja e përgjithshme e popullit tonë është se anëtarësimi në Kombet e Bashkuara do t’i jepte popullit shqiptar një ndjenjë sigurie për integritetin territorial të vendit të tyre, i cili është kërcënuar vazhdimisht nga fqinjët e tyre që kur Shqipëria u bë e pavarur në vitin 1912. Siç qëndrojnë gjërat tani, shqiptarëve u krijohet përshtypja se janë braktisur nga fuqitë perëndimore dhe se nuk kanë alternativë tjetër përveç Rusisë. Sipas tyre, pranimi i Shqipërisë në Kombet e Bashkuara do të ndryshonte rrënjësisht situatën dhe mund të shënonte fillimin e fundit të komunizmit në Shqipëri.

Peshkopi Fan S. Noli,

Kryetar i Kishës Ortodokse Shqiptare në Amerikë

Boston

Gjeneral ® Piro Ahmetaj/

Siç është botërisht e mirënjohur, 8 Maji 1945 mbetet e skalitur jo vetem si një ngjarje madhore e njerëzimit por edhe për mësimet e nxjerra si dhe mesazhin e “mos-harresës” që përcjell kjo ditë ndaj 32 vendeve të NATO-s, rrjedhimisht edhe ndaj vendit tonë.

***

Po çfarë simbolizon kjo datë (?); cilat janë vlerat dhe mësimet e nxjerra të kësaj ngjarje të lavdishme si dhe kush mund të jenë mesazhet gjeostrategjike për paqen, rendin global, parimet e demokracisë funksionale, Aleancën Euroatlantike dhe mbarë njerëzimin?

79 vjet më parë, pra në 8 Maj 1945, në Berlin u nënshkrua akti i kapitullimit të Gjermanisë – Hitleriane. Pavarësisht datës së kremtimeve madhështore dhe emërtimeve, si Dita (Staliniste) e Fitores, apo Dita Euroatlantike e Fitores: “mbetet përjetësisht e përbashkët që 8 Maji është dita e çlirimit, është data e kurorëzimit të qëndresës, mbetet dita e lirisë dhe sakrificave të përbashkëta si dhe data e triumfit mbi nazifashizmin, një nga makineritë më kriminale që ka prodhuar historia e njerëzimit”!

Pikërisht më 8 Maj 1945, Presidenti i SHBA-ve, Harry S. Truman, i dërgoi mesazh popullit amerikan dhe mbarë botës si dhe liderëve perëndimore të koalicionit, Winston Churchill, General De Gaulle, etj duke ndarë impresionet për vlerat e fitores të koalicionit të përbashkët.

Po ashtu në të njejtën datë, pra në 8 Maj 1945, Gjenerali Suprem i frontit perëndimor, babai i NATO-s dhe President i SHBA-ve, Dwight Eisenhower, përcolli emër për emër çdo luftëtari të çdo vendi koalicionit antifashist (përfshi nacional-çlirimtarëve Shqiptare) urimet më të përzemërta, mirënjohjen më të thellë, për sakrificat, kurajën si dhe kontributin e paçmuar për gjunjëzimin e bishës nazifashiste.

Prandaj 8 Maji, përkujtohet fundi i një lufte çnjerëzore, që u shtri në mbarë planetin. Nderohet një kalvar vuajtjesh dhe sakrificash të papërshkruara, një ferr që zgjati 5 vjet, që preku 80 % të popullsisë së globit dhe që mori jetën e rreth 60 milionë fëmijëve, burrave dhe grave të pafajshëm nga mbarë vendet e botës. Po ashtu, do ishte mëkat i madh të mbuloheshin nga harresa këta dhjetëra miliona si-dëshmorë të paqes, mes tyre rreth 320.000 të masakruarit barbarisht në kampet famëkeqe të Mathauzenit, etj.

Kjo datë është gjithashtu një memorie mirënjohje, nderimi dhe respekti të merituar për komandantet e lavdishëm si dhe shtetarët e mëdhenj, si Churchill, Eisenhower, Zhukov, De Gaulle, etj, të cilët me vizion, përkushtim dhe përgjegjshmëri drejtuan luftën dhe në 8 Maj nënshkruan fitoren historike të koalicionit.

E gjej mbresëlënëse gjithashtu, dhe po perifrazoj, atë ç’ka Presidenti Truman e përmbyllte mesazhin historik të 8 Majit 1945: “Ajo që na pret, ndërtimi i paqes, nuk është më pak e rëndësishme, nuk është as më pak e vështirë, por Ne do ta ndërtojmë paqen duke u mirëkuptuar, besuar dhe punuar së bashku, ashtu siç e arritëm këtë fitore historike”!

***

Pse edhe Shqipëria do duhet ti bashkohet celebrimeve për 8 Majin, pra me këtë datë-ngjarje heroike për njerëzimin? Me dhjetëra ngjarje kulmore, janë skalitur me meritë në memorien e lavdisë së historisë kombëtare. Pra pse në 8 Maj, Shqipëria si pjesë e koalicionit, duhet ti bashkohet me 32 vendet Aleancës së Atlantikut të Veriut dhe disa vendeve partnere (p.shh Ukraina etj), në celebrimin e kësaj ngjarjeje:

Pikësëpari, kjo datë do të shërbente për të kapërcyer kacafytjet 33 vjecare/qesharake për datat 28-29 nëntor, pra për daten e çlirimit të vendit. Për më tepër, 8 Maji do i jepte vlera shtesë përuljes për të rënët, nderimit për sakrificave sublime të popullit tonë si dhe peshës së rreshtimit me koalicionin e fitimatrëve.

E parë kështu, besoj edhe fortë se 8 Maji dhe kjo ngjarje e madhe do duhet të na shërbejë jo për të na ndarë sipas interesave politike të ditës, por si “ilaç për të mjekuar plagët e kohezionit dhe solidaritetit kombëtar”, mbi të gjitha, si urë e fortë bashkimi rreth flamurit, interesave kombëtare dhe si fanar për të na ndriçuar në udhëtimin drejt perspektivës europiane të Shqipërisë.

Së dyti, është botërisht i njohur, kështu edhe një vlerë e shtuar, fakti që Shqipëria I’u bashkua këtij koalicioni të madh, bashkë me me sfidat dhe vlerat përbashkëta të fitimtarëve. Duke qënë kështu, Ne/Shqiptarët kemi të drejtë legjitime të ndihemi dyfish krenarë në 8 Maj, në këtë datë historike, pasi siç e ka përshkruar Kissinger në librin e tij Diplomacy: “Shqipëria ishte një ndër të vetmet vende që u vetë-çlirua pa prezencën e Ushtrisë së Kuqe, ose aleatëve perëndimorë”.

Prandaj pa asnjë hezitim, datën 8 maj e çmoj një “gjetje mjaft të mençur/goditur”, pra dhe sygjerimin që në këtë ditë nderimi Shqipëria e vogel t’i bashkohet koalicionit fitimtarëve për t’u përulur para kujtimit të qindra miliona burrave dhe grave që dhanë jetën dhe bënë sakrifica të mbinatyrshme, për ta shpëtuar njerëzimin nga gjenocidi nazifashist.

Në shtesë, e çmoj si detyrim shtetëror, që çdo 8 Maj, të përulemi me mirënjohje ndaj të gjithë atyre që dhanë jetën, të kujtojmë dhe nderojmë emër për emër luftëtarët e kombit tonë, që u bashkuan kundër hordhisë nazifashiste pa dallim feje, krahine dhe bindjeje politike, që u ndeshen si të barabartë dhe e mposhtën një ushtri 100-ra herë më të madhe në numër, armatime, fuqi luftarake dhe organizim.

Së treti, jo pa qëllim dhe përkundër prapagandës bollshevike, po sjell në vëmendje të publikut qëndrimin e atdhetarit të përkushtuar dhe shtetari mendjehapur si Mehdi Bej Frashëri, i cili më 7 prill, në Radio Tirana i bërë thirrje popullit shqiptar që “të ngrihej me armë kundër pushtimit fashist”. Ndërsa po ashtu mbetet mbresëlënës edhe mesazhi drejtuar Benito Musolinit: “Nga hiri i shpirtit të Skënderbeut, ne ju bëjmë thirrje te pranoni pavarësinë e Shqipërisë, përndryshe, armata juaj fashiste do të kalojë vetëm mbi kufomat e burrave dhe grave të këtij vendi”.

Thënë këtë, a nuk do të ishte shumë e padrejtë të harrojmë dhe të mos përulemi me të njëjtën mirënjohje dhe respekt edhe para sakrificave të dhjetëra mijëra luftëtareve dhe familjeve të tyre që dhanë gjithçka për çlirimin e vendit, por u vranë, u burgosën dhe u persekutuan barbarisht nga regjimi E. Hoxhës që u instalua pas çlirimit nga nazifashistët 8 Maj 1945 deri në Mars 1991.

Për ta përmbyllur, dëshiroj të sjell në vemendje mësimin uleritës që na vjen nga historia e luftrave gjakatare: “Nëse harrojmë, e keqja përsëritet edhe më mizorisht”. Neonazistët e Rusisë – Putiniste (po shkelin mbi sakrificat, dhe rolin e popullit Rus në fitoren e luftës së II-të botërore); Kim-Jongët e Azisë dhe Shtetet apo Organizatat Terroriste; ushtarët/pasuesit e Milloshevicit në Beograd apo Dodikët e droguar nga interesat e Moskës, që jo vetëm po kërcënojnë sovranitetin teritorial të Ukrainës martire, paqen në lindjen e mesme, sigurinë dhe axhendën e integrimit te 5 vendeve te ballkanit perëndimor, por po sfidojnë seriozisht vlerat themelore, rendin global, fuqinë e aleancës Euroatlantike (USA/NATO/UK/BE) si dhe stabilitetin demokratik të shoqërisë njerëzore.

Nga ky këndvështrim, 8 Maji përmban edhe një mesazh të fortë për 32 vendet NATO-s, rrjedhimisht edhe për vendin tonë, jo vetëm të mbështesim me deklarata Ukrainën, NATO-n, SHBA-të, në këtë betejë “për jetë a vdekje” me të keqen e përbashkët, por të marrin përgjegjësitë, të ndajnë barrën, për të përmirësuar rrënjësisht kohezionin rreth vlerave, Institucionin e mos-harresës, sistemin dhe kapacitetet e sigurisë në përballjen Neo-nazistët e rinj dhe sundimtarët e marrosur që po kërcënojnë më shumë se kurrë që nga Lufta e Dytë Botërore, rendin global, vlerat euroatlantike, stabilitetin demokratik të shoqërisë dhe interesat jetike të qytetareve.

Prandaj 8 Maji, sigurisht meriton të celebrohet si një ngjarje e ladishme, por edhe për mesazhet aktuale, të përbotshme dhe të përjetshme për mbarë njerëzimin: “për lirinë, paqen, sigurinë, stabilitetin demokratik dhe vlerat themelore, duhet të mos harrojmë kurrë. Për më tepër, ja vlen dhe duhet çdo ditë vigjilencë, solidaritet si dhe duhet çdo ditë përgjegjshmëri dhe sakrifica”!

* Autori, Gjeneral ® Piro Ahmetaj:

Ekspert për SK, Rajonin dhe NATO-n,

Zv/President i Këshillit Atlantikut, & ish:

Këshilltar për Sigurinë Kombëtare në PD,

Këshilltar i Presidentit, Zv/ShShPFA,

Përfaqësues Ushtarak në SHAPE/NATO.

Dr. Dorian Koçi/

Sot mendohet gjerësisht se mund të jetë përvjetori i i lindjes të fatosit të lirisë të shqiptarëve – Gjergj Katrioti Skënderbeut. Barleti dhe historianët e tjerë të mëvonshëm që shkruan për jetën dhe bëmat e Skënderbeut nuk përcaktojnë një datë të saktë të lindjes së tij, por një shumicë të apasionuarish të tjerë pas historisë , kryesisht në kohët moderne, e lidhin datëlindjen e Skënderbeut me këtë datë duke u nisur nga fakti që ai u pagëzua me emrin Gjergj, emrin e shënjtorit që feston në datë 23 prill me kalendarin Julian dhe 6 maj me kalendarin Grigorian. Prej kohësh në rrjetet sociale kjo datë është kthyer në një datë përkujtimore e datëlindjes së Gjergj Kastriot- Skënderbeut, ku përveç rezonancës së memories kolektive kombëtare të formësuar gjatë Rilindjes Kombëtare të shqiptarëve, vlen për tu shënuar edhe si fakt dhe si dukuri kulturologjike moderniste sesi masat arrijnë të imponojnë dëshirën e tyre për të pasur një datë historike. Në këtë kuadër, nëse komunitetet shqiptare kanë komfirmuar tashmë dëshirën për të pasur një datë historike që i shtohet kronologjisë skënderbejane, është më e rëndësishme për të pasur disa konsiderata historike për ta ridimensionuar këtë figurë poliedrike dhe për ta parë nën prizmin krahasues me bashkëkohësit e tij në Evropë, për ta risjellë mesazhin e veprës së tij të pacënuar ndër shqiptarët.

Skënderbeu ishte një Princ i mesjetës, njëlloj si princërit evropianë që analizon filozofi italian Makiaveli në veprën e tij të famshme “Princi”. Gjergj Kastrioti lindi në Arbëri, e cila ishte nën sferën e influencës të qytetërimit perëndimor, por u rrit në Turqi ku gjithë monarkia ishte e qeverisur nga një drejtues dhe të tjerët ishin veçse skllevër të tij e sipas Makiavelit sundonte despotizmi.

Në përpjekjen e tij madhore për tu bërë Udhëheqësi i Kryqëzatës kundër otomanëve, shpesh herë, si del nga të dhënat historike, ai u përpoq ta anashkalonte pavarësinë e princërve të tjerë shqiptarë dhe ta kthente vendin e vet në një model të organizuar sipas modelit të Francës mesjetare, si një territor i qeverisur nga një mbret, por i rrethuar nga një numër i madh fisnikësh të njohur e të dashur si të tillë nga nënshtetasit e vet,e që kanë priviligjet e tyre nga të cilat mbreti nuk mund ti privonte pa u rrezikuar nga reagimi i tyre. Në të njëjtën kohë duhej të përballonte fuqinë më të madhe të kohës , tmerrin e gjithë mesjetës, perandorinë osmane.

Kjo në fakt ishte sfida e tij. Një përpjekje shumë e madhe për një njeri që fati e kish troshitur sa midis Lindjes dhe Perëndimit, një përpjekje që la gjurmë në histori dhe në kohë, një përpjekje që iu njoh si meritë nga Evropa por edhe nga pasardhësit e vet.Ndaj ai sot vlerësohet e studiohet në të gjitha katedrat historike të Europës e botës, ndaj bustet dhe monumentet e tij janë në të gjitha sheshet qendrore evropiane , ndaj përveçse një hero i shqiptarëve, është në të njëjtën kohë edhe një hero dhe simbol i qytetërimit evropian.

“Skënderbeu mbi kalë”, vepër nga Spiro Xega.

Prof. asoc. dr. Myrvete Dreshaj – Baliu

Prof. dr. Begzad Baliu/

Vepra madhore për Skënderbeun dhe kohën e tij do të shkruhen edhe në gjininë dramatike, si drama, sidomos njëaktëshe, tragjedi, komedi, opera, balete etj. Me dramën dhe llojet e saj letërsia për Skënderbeun do të zgjerohet shumë për nga temat dhe motivet që do të trajtojë. Ndryshe nga poezia dhe poema, të cilat kishin karakter përgjithësisht historik dhe epik, ndryshe nga novela dhe romani në të cilët tema historike merr dimensione më të gjera historike dhe etnografike, drama dhe llojet e saj e zgjeruan shumë temën, motivin dhe karakterin jo vetëm historik, po edhe personal të Skënderbeut.

Drama e ka zgjeruar shumë dhe pakrahasueshëm konceptin europian për Skënderbeun, hapësirën gjeografike të veprimit të tij, natyrën luftarake të tij, duke i dhënë asaj jo vetëm karakterin historik po edhe aventuristik, jo vetëm karakterin epik po edhe sentimental, si dhe duke e vendosur atë jo vetëm në hapësirën gjeografike të Shqipërisë por edhe të Greqisë, qendrës së Perandorisë Osmane, Italisë e më gjerë. Drama zgjeroi dukshëm pamjet nga ambientet historike, sallonet, kafenetë, ambientet urbane, më shumë se ato rurale në jetën dhe bëmat e Skënderbeut.

Drama, ai asnjë gjini tjetër, kushtuar Skënderbut, u botuan dhe madje u shkruan vetëm për teatrot e kohës, po edhe për teatrot e hapura, për publikun e mbyllur, d.m.th. vetëm për mbretërit etj. Ato ishin drama klasike, tragjedi, drama shumë të popullarizuara “comedia famosa” dhe të ashtuquajturat “akte sakramentale”, pra pjesë njëaktëshe që shfaqeshin në zona të caktuara qytetare. Shumë nga ato u botuan dhe tani janë të njohura edhe për lexuesit dhe publikun e sotëm, por mjaft prej tyre janë të njohura vetëm fal tablove dhe reklamave të ruajtura në arkivin e institucioneve përkatëse.

Dramat për Skënderbeun, si askund tjetër dhe për askë tjetër, janë botuar dhe janë shfaqur në qendrat më të mëdha të Europës dhe në gjuhët më të mëdha të saj: angleze, franceze, spanjolle, italiane dhe gjermane. Të dhënat bibliotekare, bibliografitë për dramën europiane dhe studimet e gjertanishme për letërsinë skënderbegiane, dëshmojnë se për Skënderbeun janë shkruar drama nga shkrimtarë të shquar të skenës europiane, sikur është Lope de Vega dhe bashkëkohësit e tij, nga dramaturgë të shquar anglezë, francezë, bashkëkohës të Gëtes në letërsinë gjermane etj.

Përveç komedisë së famshme të De Vegas, “Princi Skënderbej” (1562) vepra dramatike për Skënderbeun kanë shkruar edhe Perez de Montalban, “Princi i robëruar Skënderbej“ (1629), Luis Valez de Guevara (1634), “I madhi Gjergj Kastrioti e princi Skënderbe” (1634), bashkautorët Belmonte Bermudez, Augustin Moreto dhe Antonio Martinez de Meneses “Princi i persekutuar”, shkrimtari Antonio de Meneses, “Shembull i virtyteve morale në jetën e Gjergj Kastriotit, të quajtur Skënderbej” (1688) etj. Karakteristikë e teksteve dramatike të shkrimtarëve polakë, ndërkaq është gjuha latine e shkrimit të tyre. Shkrimtari Chelmsciane Lunae, ka shkruar dramën “Castriotto Georgius”, (1685) ndërsa shkrimtari Olszowski, ka shkruar dramën “Publica Sarmatiae felicitas in Scanderbego” (1714). Prapa, me tekstet e tyre dramatike të temës skënderbegiane nuk qëndrojnë as shkrimtarët anglezë. Kështu, shkrimtari Kristofor Marlout, botoi dramën “Historia e vërtetë e Gjergj Kastriotit”, shkrimtari Tomas Uinkop botoi dramën “Skënderbeu ose Liri e Dashuri”, shkrimtari Uiliam Havard botoi dramën “Skënderbeu”, ndërsa Xhorxh Lilo, botoi dramën e tij “Heroi i krishterë”, me të cilën sikur thuhet nuk pasuroi vetëm dramën dhe teatrin me temën për Skënderbeun po edhe dramën europiane përgjithësisht.

Vend me rëndësi në dramën skënderbegiane zënë edhe shkrimtarët italianë dhe ata gjermanë. Rëndësia e këtyre teksteve nuk qëndron vetëm tek vlerat historike dhe artistike të teksteve të tyre, po edhe tek reflektimi i gjerë që patën ato gjatë shfaqjeve nga njëri teatër tek tjetri, për t’i kaluar një ditë edhe kufijtë e Europës. Në këtë rrjedhë do theksuar dramën e shkrimtarit italian Arkangelos, “Shqipëria e sulmuar” (1650), dramën e shkrimtarit Anton Zanibonit, “Trimëritë e princit Skënderbe, mundësitë e Sulltan Muratit” (1730), si dhe dramën në vargje të Mauricio Gerardinit, “Skënderbeu, princi i Shqipërisë” (1732). Karakteristikë e dramës gjermane është bartja e temës së Skënderbeut në hapësirën dhe ambientet e kohës për liri të popullit grek. Me këtë temë shkrimtari gjerman Karl Sondershauzen, botoi dramën poetike “Çlirimi i Greqisë” (1821), ndërsa F. G. Rudbek botoi dramën historike “Skënderbeu” (1835).

Vepra letrare dramatike, në vargje dhe në prozë, më në fund kanë shkruar edhe shkrimtarët e Gadishullit Ballkanik. Shkrimtarët ballkanikë, për Skënderbeun kanë shkruar jo vetëm poezinë dhe prozën po edhe dramën dhe format e saj. Më 1889, shkrimtari grek Anton Antoniadhi botoi dramën “Skënderbeu”, ndërsa shkrimtari serb Jovan Steria Popoviqi, botoi komedinë po ashtu me emrin “Skënderbeu” (1848) (Schmaus, 1969: 161). Si edhe në dramat e shkruara në gjuhët e mëdha të Europës edhe në dramat e letërsisë së popujve të Ballkanit, Skënderbeu del shembull virtyti i luftëtarit, model i karakterit human e synim çlirimtar i luftëtarit, pra shembulli më emblematik jo vetëm për popullin e tij, po edhe për popujt fqinj.

Njëzet e pesë vjet më parë, Kosova humbi akademik Fehmi Aganin, mendjendriturin, vizionarin, filozofin dhe njeriun e devotshëm, i cili tërë jetën ia kushtoi lirisë dhe pavarësisë.

Forcat e regjimit gjenocidal të Serbisë, më 6 maj 1999 vranë mizorisht akademik Aganin, dorën e djathtë të Presidentit historik, dr.Ibrahim Rugova.

Ata nuk arritën ta vrasin idealin e tij jetësor, lirinë e popullit dhe pavarësinë e shtetit.

Vizioni i përbashkuesit Agani do të na udhëheq përherë në rrugëtimin për forcimin e shtetit dhe synimin euroatlantik.

Sjellja e autorëve të krimit para drejtësisë përkushtim i yni i vazhdueshëm, ndërkaq kujtimi për akademik Aganin është i përhershëm!