Prof. Asoc. Dr. Bernard Zotaj/

Pjesa II

Përcaktim i drejtimit të goditjes kryesore

Forcat kryengritëse përcaktuan drejtimin e goditjes kryesore, përqëndruan forcat e mjetet e shumta në këto drejtime dhe në pika të caktuara, dhe pse ishin inferiore në raportin e forcave, arritën të krijojnë epërsie ose të zbusin raportin e forcave. Kryengritja e gusht-shtatorit e 1920-s e bërë nga populli i Dibrës kundër pushtuesit serb luajti një rol të rëndësishëm edukativ dhe mobilizues për periudhat e mëvonshme. Së pari, u rrënjos edhe më tepër te masat e popullit urrejtja për pushtuesin e huaj, i cili e tregoi fytyrën e vërtetë prej shtypësi e vrasësi. Së dyti, u shtua dhe u forcua edhe më shumë ndjenja e patriotizmit të masave të popullit. U forcua dhe u shtua edhe më shumë bashkëpunimi tradicional midis dibranëve dhe kosovarëve në luftë me të njëjtin armik. Së treti, spikati trimëria, guximi deri në vetëmohim dhe heroizmi masiv i malësorëve dibranë që në kushtet e pushtimit, pa marrë parasysh sakrificat në njerëz dhe në ekonomi, u përleshën me një ushtri të rregullt, të armatosur më së miri dhe në numër shumë herë më të madh. Së katërti, u provua dhe një herë aftësia luftarake dhe taktika popullore. Së pesti, u demaskua reaksioni vendas. Së gjashti, u hodhën poshtë akuzat falso të qarqeve të larta të borgjezisë serbe mbi “egërsinë” e dibranëve, të cilët, megjithëse kishin pësuar shumë në kurrizin e tyre, u sollën në mënyrë njerëzore ndaj të plagosurve dhe robërve duke i mjekuar ushqyer e përcjellë deri në destinacion. Së shtati, u bënë përpjekje, sado të kufizuara, për të bashkërenditur veprimtarinë me qarqet politike maqedone që vepronin kundër politikës serbomadhe, për mevetësinë e Maqedonisë. Së fundi, u bë e qartë për elementët e mashtruar, esadistë të Dibrës, se politika e serbëve ndaj Shqipërisë ishte një politikë armiqësore dhe çdo bashkëpunim i mëtejshëm me ta ishte në dëm të interesave kombëtare.

Mësymja në përgjithësi filloi nga rajonet malore dhe u drejtua mbi garnizone dhe qendra të vogla, sipas vendimit të kuvendit, çetat dhe forcat luftarake u nisën në drejtimin e objektivit të mësymjes sikurse ishin përforcimet serbe. Luftëtarët ju afruan objektit në kolona marshimi dhe rreth 2 km pranë objektit të sulmit, ndalonin në vende të maskuara. Këtu pas njohjes me terrenin dhe objektivat, përcaktuan detyrën luftarake për luftim dhe kohën kalimit në sulm me sinjale. Sulmet zakonisht ishin rrethore dhe të vrullshme mbi garnizonin. Brenda ditës luftimet ishin të përfunduara dhe me fitor të forcave kryengritëse.

Mbrojtja zakonisht fillonte kur luftëtarët kishin kapur pozicione të rëndësisë taktike dhe deri operative dhe ishin afër rajoneve të fortifikuara. Mbrojtja e luftëtarëve u karakterizua gjithmonë nga manovra e shpejtë dhe krahëmarrëse. Pikënisja e luftimeve ishte ndeshja në një vijë dhe pozicion të caktuar terreni, ku luftëtarët organizuan mbrojtje, prita dhe kurthe.

Forcat kryengritëse kaluan në mësymje dhe duke realizuar objektivat operativë me metodat taktike, me goditje të njëpasnjëshme, e nga disa drejtime duke shfrytëzuar sistemin e mbrojtjes armike të përbërë nga garnizone të veçuara, me largësi ndërmjet tyre, si dhe përfituar nga karakteri i thyer i terrenit.

Në rezultat të pushtimit të garnizoneve ushtarake fortifikuese kur armiku u përqëndrua, forcat kryengritëse duke e njohur armikun, në forca e mjete dhe në mbrojtjen e fortifikuar, u përqëndruan në mënyrat e sulmit mbi objektet e fortifikuara. Objektivat u arritën duke gërshetuar drejt sulmet e vazhdueshme me karakter shqetësues, raskapitës e demostrativ, me veprime mësymëse të të gjitha çetave në kushtet e luftës frontale për shpërthimin e rajoneve të fortifikuar. Në këtë mënyrë u shmang luftimi pozicional, u përdorën metoda aktive, dinamike që ndikuan në kompesimin në forca e mjete të luftëtarëve, i dhanë luftës karakter vendimtar duke çuar në shpartallimin e armikut superior dhe çlirimin e Peshkopisë dhe të Dibrës.

Realizimi i disa masave të maskimit, si një nga tiparet e artit taktik, bëri që përgatitja e çetave në fshehtësi dhe shpejtësi, të ishte parësore në drejtim. Risi e re ishte kalimi i pengesave, i transheve deh i luftimeve trup me trup. Masa luftarake të marra nga njëra anë, si dhe qëndrimi në pozicione i ushtrisë serbe, e vunë komandën serbe përballë të papriturave duke u bërë faktor i rëndësishëm për suksesin.

Çështja e furnizimit me ushqime e materiale të tjera luftarake ishte një ndër problemet e ndërlikuara që u zgjidhën në luftë e sipër. Duke vlerësuar kushtet e vështira të furnizimit, u përcaktua si e vetmen zgjidhje, mbështetja në forcat e çdo fshtai për çetën e vet. Burim kryesor i furnizimit u bënë fshatrat e Dibrës. Masa e gjërë e fshatarësisë, megjithëse mjaft e varfër vunë në dispozicion të forcave kryengritëse të gjitha sendet e nevojshme ushqimore, blegtorale e bujqësore e siguruan ndihma të konsiderueshme dhe për mjaft materiale të tjera. Burim shumë i rëndësishëm për furnizimi u bë dhe armiku, sidomos për armatim e municion. Sigurimi i armatimit duke ia rrëmbyer armikut në fushën e luftës, ishte një nga objektivat kryesore të planit të komandës së forcave kryengritëse, veçanërisht gjatë fazën e parë të luftës, i cili u realizua me shumë sukses dhe i përmirësoi në mënyrë të ndjeshme kushtet e armatimit të Forcave Kryengritëse gjatë fazës së dytë të luftës.

Taktika e luftimit përdori forma e metoda orgjinale që u mbështetën në traditën e pasur luftarake të popullit dhe që u mbajtën parasysh në format e organizimit ushtarak e shkallën e pajisjes me teknikë luftarake të Forcave Kryengritëse. Forcat Kryengritëse gërshetuan drejt taktikën e luftës në front të rregullt me format e metodat e luftës tradicionale. Taktika u shqua nga aktiviteti, dinamizmi dhe shpirti sulmues. Nëpërmjet goditjeve të befasishme, sulmeve natën, vendosmërisë në luftim, manovrueshmërisë e shfrytëzimit të terrenit, përdorimit me shpirt krijues i mjeteve rrethanore, etj., Forcat Kryengritëse kapërxyen pengesat me tela, shpërthyen pozicionet e fortifikuara dhe zgjidhin detyra të vështira në luftim. U bënë veçori e taktikës sulmet e pandërprera me forca të kufizuara, që nuk i lanë forcat serbe të merrnin frymë, i mbajtën në panik e në tension të vazhdueshëm nervor dhe u siguruan forcave kryengritëse iniciativën. Në Luftën e Dibrës përdorim të gjerë morën veprimet luftarake mësymëse, por në momente të caktuara u përdorën dhe luftimet mbrojtëse. Taktika e luftimeve mbrojtëse u karakterizua gjithashtu nga qëndrueshmëria, aktiviteti, ndërtimi i kurtheve, pritave etj.

Lufta e Dibrës e viteve 1920-1921 tregoi vitalitetin dhe energjinë luftarake të një populli që u ngrit në këmbë për të mbrojtur me gjak lirinë dhe pavarësinë e vet. Kjo luftë u bë një thesar i paçmuar i traditave luftarake të tij, u trashëgua e u ngrit në një shkallë të lartë nga formacionet partizane të Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare. Këto tradita, kjo përvojë duhet të mësohen e të njihen nga ushtarakët e të gjitha strukturat e sigurisë në interes të rritjes së aftësive luftarake e të përdorimit me mjeshtëri në fushën e luftës të formave e metodave të luftimit sa më të gjalla e më të larmishme.

Prof. Xhafer Beqiraj/

Keqpërdorimi i gjuhës shqipe në rrjetet sociale

Gjuha shqipe, si shenjë thelbësore e identitetit kombëtar, po përballet me një krizë të thellë në aspektin e përdorimit në komunikimin e përditshëm. Rrjetet sociale, të cilat në parim ofrojnë mundësi për shprehje të lirë dhe përhapje të kulturës gjuhësore, fatkeqësisht janë shndërruar në pasqyra që zbulojnë deformimin dhe keqpërdorimin e shqipes së shkruar. Në to, gjithnjë e më shumë vërehet një përdorim i shthurur i gjuhës, i cili qëndron jashtë çdo norme standarde ose dialektore, duke krijuar kështu përshtypjen e një kodi të paqëndrueshëm gjuhësor që ngjan më shumë me një përzierje elementesh të paartikuluara sesa me një sistem të gjuhës natyrore.

Veçanërisht shqetësuese është dukuria që kjo mënyrë shkrimi nuk përfaqëson devijime të vogla nga norma standarde, por dëshmon për një nivel të ulët të zotërimit të gjuhës amtare nga folësit e saj, në Kosovë dhe më gjerë. Mjafton t’u hedhim një sy shkrimeve të ndryshme në rrjetet sociale dhe do të shohim se fjalët janë të gjysmuara, të renditura pa lidhje logjike, pa përshtatje gramatikore dhe pa shenja pikësimi. Fjalitë janë të copëzuara (sikurse edhe fjalët), pa koherencë sintaksore dhe semantike, ndërsa përmbajtja humbet në një rrjedhë të çrregullt formulimi, ku mungon qartësia e mesazhit dhe e informacionit.

Kjo mënyrë shprehjeje nuk është më thjesht shpërfillje e rregullave, por manifestim i një mosnjohjeje serioze gjuhësore dhe e mungesës së ndërgjegjes për funksionin e gjuhës në komunikimin e shkruar apo pakujdesi e atij/asaj që e shkruan shumë keq shqipen tonë të bukur. Më poshtë po paraqesim disa shembuj, të shkëputur nga rrjetet sociale, për të dëshmuar nivelin shqetësues të jogramatikalitetit dhe të varfërisë së performancës gjuhësore të një numri jo të vogël që shqipen e kanë gjuhë amtare:

– *“Sa hash m…. palidhje pse nuk ehash ni byrek me mish ani tbon mir po kqyrish me hangër qka nuk duet apo kiqef veq me Le palidhje”;

– *“Oj kuder oj hajneshe oj e paftyre epa moral tije veq nji rrence e poshter na kemi ndigju qe edheburrin tend pk e rrehshe qese qfar kuqke je”;

– *“Kush nuk te do plaste ne vent ti vazhdo rrugn tende njerzit e lig jan gjithmon ne peezencn ne jet sikush do ne rrugn e vet po ske cte besh kur ngaterrohen ne rrugn tende”;

– *“Bo bo gje me te shpifur nuk kam pare qjane keto shpifsira keto qaf lesha apo kok lesha te pa lare zhulsat e mutit kushedi sa e Kane pleshtin ne ne koke degjeneroj familjen ola per nje koke lesh”…

(Përshkrim i fjalëpërfjalshëm. Shembuj të tillë ka shumë, andaj mjaftohet me kaq.)

Sikundërse shihet te shembujt e mësipërm, në aspektin sintaksor vërehen shthurje të dukshme, si p.sh.: mungesë e koherencës, renditje e çorientuar e përbërësve të fjalisë, përdorim i pasaktë i lidhëzave dhe i sintagmave etj. Teksti, për pasojë, largohet nga struktura natyrore e gjuhës dhe kështu shndërrohet në një përzierje fjalësh të papërpunuara dhe të pashqiptueshme. Në vend që të shërbejë si bartëse e kuptimit, gjuha e shkruar në rrjetet sociale shndërrohet në paqartësi komunikimi. Dhe, si rrjedhojë, fiton përshtypjen sikur ke të bësh me një gjuhë të panjohur, b.f. “indisht” apo “kinezisht”!

Ajo që ndodh nuk është as zhvillim dialektor, as normë e gjuhës standarde, por një çrregullim gjuhësor i pashoq. Ky keqpërdorimi i gjuhës, i krijuar nga mosdija, pakujdesia, nga mungesa dhe mospërfillja e normës, nuk përfaqëson asnjë traditë gjuhësore shqiptare. Përkundrazi ai e minon normën gjuhësore dhe zvogëlon rolin e saj si mjet themelor i komunikimit dhe si shenjë themelore e identitetit kombëtar.

Ky fenomen reflekton një krizë të thellë pakujdesie kulturore, arsimore… Rrjetet sociale nuk janë më thjesht platforma të lirisë së shprehjes, por janë sot edhe tregues të gjendjes reale të performancës gjuhësore në shoqërinë shqiptare. Prania e një numri të madh përdoruesish që nuk janë në gjendje të strukturojnë një fjali të qartë, të përpiktë dhe gjuhësisht të saktë është një alarm i fortë për sistemin arsimor dhe për të gjitha institucionet tona.

Kundër këtij shpërfytyrimi gjuhësor nuk mjaftojnë më thirrjet formale për respektimin e normës. Kërkohet një ndërhyrje e gjerë dhe sistematike që fillon me rishikimin e mënyrës së mësimdhënies së gjuhës shqipe në shkolla, me forcimin e rolit të medias dhe të autoriteteve institucionale. Duhet të krijohet një kulturë e re e përgjegjësisë gjuhësore, në të cilën përdorimi i drejtë i gjuhës të moskeqpërdoret si pasojë e mosdijes a e pakujdesisë, por të jetë normë që duhet zotëruar e duhet zbatuar.

Një dimension po aq shqetësues i gjuhës së përdorur në rrjetet sociale është edhe prania e fyerjeve, e ofendimeve dhe e gjuhës së urrejtjes, e cila manifestohet në forma të ndryshme: nga sulmet personale deri te paragjykimet racore, gjinore, fetare apo politike. Këto forma shprehjeje jo vetëm që cenojnë etikën e komunikimit publik, por ndikojnë edhe në ndotjen e mjedisit gjuhësor dhe emocional/psikologjik të shoqërisë. Me këtë dukuri merret ekolinguistika, një disiplinë e re në gjuhësi, e cila studion ndërveprimin midis gjuhës dhe mjedisit në kuptimin më të gjerë të fjalës, përfshirë mjedisin shoqëror, etik etj. Sipas kësaj qasjeje, gjuha e urrejtjes është formë e ndotjes simbolike që destabilizon jo vetëm marrëdhëniet ndërnjerëzore, por edhe harmoninë e komunikimit. Kjo qasje na fton të ndërgjegjësohemi për ndikimin e fjalës në mirëqenien kolektive dhe të promovojmë përdorimin e gjuhës si mjet kulture e identiteti e jo shkatërrimi.

Nëse kjo tendencë e shpërfilljes së shqipes së shkruar (por edhe e ligjërimit të folur) nuk ndalet, pasojat do të jenë të thella. Do të zvetënojmë një nga shtyllat më të rëndësishme të ndërgjegjes sonë kombëtare dhe kulturore – gjuhën si mjet komunikimi, përkatësie dhe zhvillimi. Në një shoqëri ku gjuha e shkruar nuk respektohet, edhe mendimi humbet saktësinë, edhe komunikimi mjegullohet, edhe kultura zbehet.

Për këtë dukuri, ndër të tjera, Gjergj Fishta te poezia “Gjuha shqype” thotë:

“…Pra, mallkue njaj bir Shqyptari,

Qi ket gjuhë të Perendis’,

Trashigim, qi na la i Pari,

Trashigim s’ia len aj fmis;

Edhe atij iu thaftë, po, goja,

Qi përbuzë ket gjuhë hynore…” (Gjuha shqype)

Këto vargje të Fishtës janë një thirrje e fuqishme për ruajtjen, respektimin dhe zhvillimin brez pas brezi të gjuhës amtare. Ai e sheh gjuhën si trashëgimi hyjnore dhe mallkon çdo shqiptar që nuk e ruan apo që e përbuz atë, duke theksuar se gjuha shqipe është themeli i identitetit kombëtar, e cila ruan dhe përcjell brez pas brezi historinë, kulturën dhe traditat e zakonet tona, me një fjalë, qenësinë tonë kombëtare. Pra, Fishta dhe rilindësit e tjerë na lanë amanet, duke na porositur se ruajtja e gjuhës është detyrë e shenjtë për secilin shqiptar, sepse përmes saj kombi shqiptar mbetet i njohur, i nderuar mes popujve të botës së civilizuar.

Si përfundim, le të mësojmë nga popujt e tjerë se si e trajton gjuhën e vet, me sa fanatizëm kujdesen, e ruajnë dhe e zhvillojnë atë.

“Gjuha shqipe është zëri i përbashkët i historisë sonë.”

Takimet e Prespës nuk janë thjeshtë festa por ritual i shpirtit kolektiv të një popullsie që nuk e harron kurrë vendlindjen, të një populli vëllezër të një gjaku, të një gjuhe dhe të një dheu. Osman Shukriu drejtori i eventit që bashkoi atdhetarët e mërguar nga Prespa shënoi një tjetër sukses komunitar të bashkimit të atdhetarëve të mërguar.

Takimet e përvitshme të Prespës zhvillohen në një copë shpirti – aty ku kujtimi takon rrënjën, ku largësia zbehet dhe shqiptarët e mërguar bëhen një.

Takimet e diasporës së Gërçarit në Prespë, i cili nuk është vetëm një fshat por simbol i asaj që Prespa përfaqëson: krenari, besë, nder, mikpritje dhe kujtim që nuk shuhet.

Në këtë vend të vogël, janë rritur gjenerata që kanë mbajtur mbi supe historinë, dijen, mallin dhe sakrificën, thuhet në njoftimin e organizatorëve. Këto “takime vjetore” sipas organizatorëve le të jenë dëshmi e dashurisë sonë për këtë tokë të bekuar. Një përulje e mirënjohjeje të thellë organizatorët shprehën për Shoqatën “Prespa” në Amerikë e cila nuk është vetëm një bashkim emrash, por një vazhdim i shpirtit shqiptar përtej oqeanit.

Sipas organizatorëve ky vit shënon një moment të rëndësishëm për eventin, pasi për herë të parë, ne investuam në një skenë dhe sistem zëri profesional – një përmirësim i qëllimshëm për të siguruar që të ruajmë standardet më të larta dhe të ofrojmë një përvojë të jashtëzakonshme për komunitetin tonë.

Takimet e diasporës në Prespë janë dëshmi e dashurisë që patriotët e mërguar ushqejnë për vendlindjen, historinë, traditat, trashëgiminë dhe kulturën e përbashkët.

Photo credentials by: Malespi Pro (Tirana)

Bujar Leskaj/

35 vite më parë, në 2 korrik 1990, qytetarët shqiptarë sfiduan masivisht diktaturën, duke hyrë në ambasadat e “vendeve kapitaliste” për të rrëzuar mitin e rremë të “Shqipërisë së lumtur socialiste” duke sfiduar regjimin më të egër komunist, i cili atë verë të nxehtë do të ndiente acarin e dimrit të vetmisë së madhe.

2 korriku ishte një akt guximi qytetar, i cili vinte si vazhdimësi e gjithë disidencës antikomuniste nga viti 1944 e deri në 1990 dhe që do të ishte pararendëse e Lëvizjes Studentore Shqiptare në Dhjetor ’90, e cila do të sillte demokracinë e mohuar e të shkelur për 45 vite.

Sot, 35 vite më pas, përsëri sytë e mendja e shqiptarëve janë larg Shqipërisë, drejt vendeve të lira e demokratike perëndimore, vendeve ku sundon ligji e drejtësia, vendeve ku vlerat dhe meritokracia shpërblehen; vendeve në të cilat do të ketë shpresë për një jetesë më të mirë për ta e familjet e tyre.

Sot, pas 12 vite të qeverisjes së sektit Rama, shqiptarët janë përsëri me sytë, shpresën e ëndrrat larg Shqipërisë. Rreth 900.000 shqiptarë janë larguar e po largohen përsëri pa e menduar dy herë në kërkim të mundësive, shpresës, jetës më të mirë!

Ikin, sepse në Shqipëri ata vidhen, keqqeverisen, tallen e nëpërkëmben nga regjimi i sektit Rama, i cili u ka vrarë shpresën, u ka vrarë të tashmen dhe u zymtëson të ardhmen; u grabit votën dhe vullnetin e lirë.

Ikin, sepse ky sekt në pushtet i ka varfëruar, i ka grabitur e vazhdon t’i grabisë përditë, nëpërmjet krimit e korrupsionit, i ka poshtëruar dhe dënuar të jenë për shumë kohë jashtë Europës, megjithëse aspirata e shqiptarëve ka qenë gjithmonë: “E duam Shqipërinë si gjithë Europa!”

2 korriku 1990 duhet të jetë një datë reflektimi sot, kur rreziku kombëtar mban emrin e sektit Rama!

Kastriot Fetahu/

Një jetë në fund të botës, apo një botë në fund të jetës?

Ashtu si parku në shi është i bukur por trishtues dhe i vetmuar, ashtu edhe unë isha ndjerë më i vetmuar se ai park në jetën time. E kaluara më zhyt në mendime për të theksuar se çfarë të mirash i kam bërë kësaj bote, për të cilën nuk më duhet shumë kohë. Nuk e di kush më rriti në moshë, vitet e ikura pa vëmendje apo detajet që nuk mund t’i harroj akoma? Çfarë më kanë mbetur, janë pak gjëra, ku disa numra qëndrojnë si ngarkesë e pandryshueshme në çantën e shpinës. Një pjesë e imja vdiq në kohërat me ngjyrë të kuqe, ajo pjesë që nuk e dinte ç’është jeta, përtej asaj ngjyre.

Lotova kur pashë në kinema filmin “Burri me pantallona të shkurtra” (isha adoleshent) dhe mund ta përsëritja edhe me filmin “Erin Brokoviç”.

Po “Kulaçi” do të qante për fëmijët e vendit tim?

Kur po shkruaja frazën e fillimit ngeca në idenë se kë duhet të quaj “një jetë në fund të botës” midis dy jetëve në dy vendet e konsumit të tyre. Në një botë tjetër Adriano Celentano e tejkalonte dritën e prozhektorëve të skenës, pasi ishte nën dritën e yjeve. Ndërsa unë nuk isha kurrë ai njeriu i skenës së shkollës, që të gjithë e duartrokisnin, turpi që më mbante peng ushqehej nga dilemat se nuk e ndieja veten fort të ditur dhe të pashëm. Se di, pse ideja se isha një fotokopje, nuk më çlironte kurrë dhe origjinalin nuk e mësova se ku e kishte origjinën. Çelentano një qiellor, më dukej sikur të gjithë ne ishim personazhe dytësorë të vetvetes, pa jetë individuale. Ëndrrat e gjumit të pagjumë i anulonim në mëngjes. Njëherë kisha ëndërruar një natë në Kubë duke pirë puro kubaneze. Ndjeva frikë kur u zgjova.

Jetoja me psikozën sikur isha vetëm një burg larg vetes.

Ujqit në Alaskë e ndiejnë aromën e njeriut edhe tetë kilometër larg dhe e ndjekin derisa e gjejnë, pasi atje nuk ka ushqim. Po njerëzit “e uritur” që janë shumë më të mençur se ujqit? Më kaploi kjo ide për disa ditë, aq sa nuk doja të flija netëve, se mos më tradhëtonte vetja përsëri edhe pse më dukej një klon i “Pavel Vllasov”, që nuk kishte jetë individuale. Në gjykimin tim, nuk janë as historia, as sistemet dhe as ideologjitë, po vetëm një, unë dhe jeta ime. Askush nuk e di se vendi më i sigurtë që zgjidhja për dashuri ishte “varrezat” dhe puthjen e parë e kam dhënë atje. Të vdekurit mbetën të besuarit tanë të përjetshëm. Pse ne nuk i takojmë më shpesh ata? Sa pak respekt kemi ne të gjallët…

Enigmat e tyre do të na hapnin shumë dyer po ti mësonim.

Shpesh fajësojmë fatin, por ndonjëherë më duket sikur jemi vetë arkitektë të tij dhe koha vetëm sa na shërben si databazë e hedhjes së ideve tona prej të cilave gatuhet edhe fati. Kërkojmë një “autoftesë në introspeksion” për një njohje më të mirë të vetes, për të kthyer çikrikun e kohës në favorin tonë. Dilemat tregojnë se trajektore lineare në këtë jetë nuk ka dhe autenticiteti na zbulon origjinalitetin pa sisteme referimi të vërtetë. Ndërsa planifikimi dhe ëndrrat nuk na qëndruan kurrë besnikë. Nuk di pse po i shkruaj këto, kur paqja ka rrethuar qënien time dhe nuk më lejon të rizgjoj zjarret që janë shuar. Nuk e di nëse isha protagonisti apo vetë shfaqja e jetës sime?!

“Jeta është e shkurtër si shkëlqimi i një ylli në rënie”, nuk më frymëzonte, sepse e kisha aq me tepri dhe nuk dija ta përdorja. Ti shtoja vite jetës, apo jetë viteve, nuk ishte kurrë një opsion.

Jetoja dhe vetëm lulet dukej sikur trishtoheshin për ne, ato sikur ta dinin se njëherë kisha menduar se çfarë ndodh po të kthehet njeriu sipas dëshirës një kërpudhë e vogël në pyll. Midis tyre nuk i doja më tulipanët, origjina e të cilëve nuk është Holanda, po Persia. Nuk kam një ide nëse kopështet e varura të Babilonisë kishin tulipanë. Nuk gjej dot lidhjen e Persisë me Iranin e sotëm, kur e mësova nga “Një mijë e një netët” se Persia ishte plot me tulipanë. Se di pse gjërat që dua, ose do të jenë të pamundura, ose do zhvlerësohen për 1001 arsye? Ndërkohë që lartësitë e mureve nuk i kuptova kurrë, urat konsideroheshin tradhëtare.

Po idetë e kanë origjinën absolute apo relative?

Njëherë mendova se sa mirë është të jesh në botën e kafshëve, atje nuk ka enigma dhe as projeksione të padukshme të vetes, atje nuk ka vija të bardha dhe as njerëz misteriozë me kostume njëngjyrëshe, po nuk ja thashë askujt, se do më merrnin për të çmendur.

Euforia frenetike se fitova të drejtën e studimit në Universitet u shua shpejt.

Nuk provova fatin të isha student i profesoreshës Hannah Arendt, por i profesoreshës Zana Sh, ajo kishte gjithmonë një buzëqeshje, që dilte nga një make-up Perëndimi të zhytur në pellgun e Lindjes.

Po të isha student i Hannah çfarë do të kisha ndryshe?

Nuk e kuptova pse e sfiduam Zotin sikur të ishim një “anë e panjohur horizonti” midis Perëndimit dhe Lindjes. Atëherë pse duhej të na besonte Zoti ne?

Ishim të dënuar të lumtur, sepse njohëm lumturinë e të padënuarit. Kërkimi im për të vërtetën fillonte nga ndërtimi i një të ardhmeje me zgjidhje të matematikës diferenciale. Isha njeriu që kërkoja të njihja infinitin e kohës, por “Euklidi” nuk e arriti dot atë. Mendimi i dyzuar është thikë me dy tehe, nga e cila ekziston mundësia e bumerangut të tij. Se di pse vendosa atëherë të mos përfundoja me vajzën e një fatorinoje treni, apo punonjësi hekurudhe?

Telashet e jetës ishin pa dimensione dhe të njëvlerëshme, po asnjëherë të bukura dhe të adhuruara si tek “Pulp Fiction”. Më dukej se vesi dhe virtyti kishin ndërruar shenjën algjebrike. Shpesh veset ishin virtyte me maskë. Raca njerëzore është plot pasion, po ne a kishim pasion? Dyshoja ndonjëherë në llojin e racës tonë, sepse nuk e mendoja dot se asaj duhej t’i mungonte liria dhe objekti i pasionit. Akoma më vret mendimi pse lirinë individuale e konsideronin ves?!

Çdo mbrëmje zhvilloja një betejë me veten për ta ndalur atë. Guximi im civil nuk kalonte përtej saj.

Prehja ishte në dukje një figurë enigmatike inspiruese. Kinematikën e saj se njihte askush veç meje. Durimi im ja kalonte atij të gjahtarit. Një burrë i trazuar nuk do të thotë se është publikisht i tillë. Zëri i arsyes nuk është kurrë i njëjtë me zërin e zemrës. Zemra nuk ka arsye, por pasion, intuitë dhe instikt. Sinqeriteti ynë i përket parasëgjithash instikteve, që nuk na pyesin kur vendosin të shprehen.

Ndonjëherë pyeta veten nëse isha fija e shkuar në gjilpërë apo vetë gjilpëra?! A duhet të pendohem pse nuk bëra atë që duhej të bëja në jetë? Nuk isha rebeluar kurrë me zë dhe figurë. Havjarin, jo Harvardin, e mësova teorikisht shpejt në biologji, ndërsa “Diplomacinë e Havjarit” e kuptova vonë. Një jetë në fund të botës, apo një botë në fund të jetës? Tani duket sikur njerëzit po ikin të gjithë, si zogjtë e ulur në të njëjtën degë të pemës drejt asaj të dytës. Nuk e duan vetëm zogjtë lirinë…Bota kërkon të vetekzekutohet pse krijoi dy hemisfera të kundërta politike. Kanti do të thoshte se në një botë realisht morale nuk ka vend për gënjeshtrën. Kush është bota realisht morale midis “Një jetë në fund të botës, apo një botë në fund të jetës” sipas Kantit?

Askush nuk më pyet “Sa e ke numrin e telefonit?” në botën në fund të jetës. “Bora Bora” e panjohur edhe si emër, nuk është enigmë tani, pasi nuk është larg nga këtu ku jetoj. Do ta vizitoj, edhe pse dua të mësoj ku ka jetuar Paul Gauguin, kur u nda nga dy vëllezërit Theo dhe Vinsent Van Gogh në Holandë. Pse nuk ka “Bora Bora” në Shqipëri? Ndoshta do të banonte Andy Warhol midis nesh…New York, Chicago, Boston dhe qytete të tjerë nuk i përkasin ndonjë planeti tjetër tani.

Nuk mendoj se do ta njihja natyrën radikale të së keqes, nëse nuk do të kisha lindur e jetuar në “një jetë në fund të botës” në një vend pa ëndrra njujorkeze.

Këtu e kam ndalur makinën shumë herë, kur më kanë ndërprerë rrugën patat e egra, ketrat apo sorkadhet, më duket sikur nuk jam rritur, pasi gëzoj shumë edhe pse nuk e shpreh. Do të shkoj të bëj turin e balenave në Atlantik së afërmi. Fantazmagorike më duket. A ekziston vërtetë historia e “Moby Dick” dhe Kapitenit Ahab?

Në Tiranë nuk munda ta takoja ndonjëherë Kadarenë, as Whitman nuk munda ta takoj dot këtu, po kjo sepse Whitman nuk jeton më. Më duket se këtu investoj në rezultate të prekshme e jo në ëndrra të trishtuara.

A është një privilegj special të jetosh jashtë shtetit?

Nga ëndrrat e trishtuara fillon dhe ndodh transformimi drejt suksesit. E di, që jo gjithmonë është gjë e bukur të ecësh i vetëm, kur dëshira për të folur luhatet si një variabël midis arsyes dhe pasionit. Tani di shumë të vërteta dhe nuk kam kujt t’ia them. Të pyesësh veten thjesht i vështirëson gjërat dhe nuk i zgjidh enigmat.

Sa dua të marrë kohë borxh këtu, por banka kohe nuk ekzistojnë. Askush nuk më ka treguar se a mashtrohet vdekja?

Vij nga një turmë enigmash, ku dhembja është kolektive. Po nëse nuk e ndjen kurrë dhembjen në jetë, si do e kuptosh kur je i lumtur? Jam mësuar të jetoj me enigma, po ku ti gjej këtu? Në një ceremoni graduimi në një universitet prestigjioz asistova në një mënyrë festimi shumë të veçantë nga një grup njerëzish afro-amerikanë. Ata klithnin me zë basi ca britma si kafshë të egra në xhungël me duart para gojës, por që unë nuk ja di kuptimin edhe pse ju bashkova atyre me një gëzim fëminor.

Sa pak gjëra di nga kjo botë…

Kur kthehem në “një jetë në fund të botës” nuk më sugjestionon lumi, pasi kam parë oqeanin.

Kush është bota e duhur? Lumi ynë rrjedh gjithmonë në stinë shirash…

Kur fillon të shkruash një roman, shikon gjithë jetën tënde përballë teje, që po të vështron.

Sa doja të jetoja në botën më të mirë, po ajo çfarë mbeti përqëndrohet në fitoren ndaj vetes në lojën e shahut me të dhe loja e shahut në lëvizjen e 40 ka më shumë enigma sesa yje ka qielli.