Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Turizem- Kruja – Një paketë e plotë turistike; eksplorim në histori dhe natyrë

by

Nga Maela Marini/
Intervistë për ATSH-në e drejtorit të Muzeut Historik dhe Etnografik Krujë, Mehdi Hafizi –TIRANË, 10 Shkurt- Nëse ju intereson turizmi historik dhe ai i traditës, apo nëse jeni një turist i huaj dhe doni të njiheni me një prej figurave kryesore të historiografisë botërore të shekullit XV-të, siç është Gjergj Kastrioti Skënderbeu, vizitoni Krujën. Muzeu Etnografik i Krujës është unik dhe mund të cilësohet si më i miri në Ballkan.
E vetëshpallur si kryeqyteti historik dhe turistik i vendit, qyteti muze i Krujës të ofron ndjesinë e dykohësisë, mes periudhës së lavdishme të Skënderbeut dhe realitetit të sotëm. Kur viziton Krujën mund të përjetosh një eksplorim të magjishëm të së shkuarës përmes rrugicave të shtruara me kalldrëm, të rrethuara nga ndërtime karakteristike të drunjta dhe të gurta që sjellin elementë të Mesjetës.
Por jo vetëm kaq. Kombinimi i disa llojeve të turizmit si ai historik, kulturor dhe i traditës, por edhe turizmi natyror me Parkun Kombëtar të Qafë Shtamës vetëm 25 km larg qytetit dhe turizmi religjoz me pelegrinazhin në majën e Sarisalltikut, bëjnë që Kruja të ofrojë një paketë të plotë turistike, ndër më interesantet në Shqipëri.
Qyteti ofron një pjesëz historie në çdo qoshe, madje edhe secili nga krojet prej të cilëve merr emrin Krujë, ka historinë e vetë. Kulinaria ruan traditën e kuzhinës vendase, ndërsa artizanati sjell artin e grave krutane në Pazarin e vjetër të Krujës.
Në një intervistë për Agjencinë Telegrafike Shqiptare, Drejtori i Muzeut Historik dhe Etnografik Krujë, Mehdi Hafizi detajon disa prej arsyeve se përse duhet vizituar Kruja.
Pozicioni i favorshëm gjeografik, afërsia me kryeqytetin (32 km), afërsia me aeroportin (21 km), me Durrësin (41 km), me Malin e Zi (100 km), e bëjnë Krujën një destinacion tërheqës dhe të arritshëm në çdo kohë.
Më poshtë vijon intervista e plotë për ATSH-në:
ATSH: Çfarë përfaqëson Kruja në vetvete?
Hafizi: Kruja është një ndër qytetet më të përmendura në historinë e shqiptarëve, Qytet Hero (1968). Shtrihet në shpatin e malit të Krujës në lartësinë 608 metra mbi nivelin e detit.
Gërmimet arkeologjike pranë qytetit të Krujës dëshmojnë se ka qenë vendbanim ilir që në shekullin e III-të para lindjes së Krishtit.
Në afërsi ndodhet Albanopolisi nga ku vjen origjina e emrit Abania (përmendur nga gjeografi i lashtësisë Ptolemeu). Me braktisjen e këtij qyteti në fillim të Mesjetës, banorët gjetën një vend më të mbrojtur në Krujë, duke marrë kështu për të gjithë krahinën emërtimin si qendër e kulturës arbëreshe, siç e dëshmojnë objektet e një varreze të shekujve VI-VIII.

Kruja përmendet për herë të parë në një dokument të vitit 879, si një qendër peshkopate. Është qendër e garnizoneve dhe guvernatorëve bizantinë deri në fund të shekullit XII.
Kruja ishte dhe qendër e shtetit të parë feudal shqiptar (Principata e Arbërit, viti 1190).
Qyteti arrin lulëzimin në shekujt XIII-XIV.
Në gjysmën e dytë të shekullit XIV, Kruja është kryeqendër e familjes së Topiajve, kohë në të cilën merr zhvillim tregtia dhe zejtaria si edhe ngrihen lagjet më të vjetra. Kruja ishte qendër e epopesë shqiptare shqiptare të shekullit XV-të kundër osmanëve dhe emri i saj bëhet i njohur në gjithë Evropën. Erdhën për ta pushtuar kalanë dy nga sulltanët më të rëndësishëm të Perandorisë Osmane, Murati II-të dhe Mehmeti II-të.
ATSH: 5 arsye përse një turist i huaj duhet të vizitojë Muzetë e Krujës?
Për tu njohur nga afër me historinë e njërës prej figurave kryesore të historiografisë botërore të shekullit XV-të, siç është Gjergj Kastrioti Skënderbeu.
Në rast se në botë në shumicën e rasteve ka përshtatje të banesave si muze, Muzeu Gjergj Kastrioti Skënderbeu është ngritur nga themelet me mendimin për t’u bërë muze, kështu që nga ana funksionale është në perfeksion (forma e Muzeut është shqiponjë në gur ).
Për të parë Muzeun Etnografik më të mirë në Ballkan, ku mënyra e jetesës është shumë mirë e organizuar në një banesë të vitit 1764.
Meqënëse Muzeu Gjergj Kastrioti Skënderbeu është i konceptuar në trajtë memoriali ku rolin kryesor e luan fjala, kemi bërë kujdesin e duhur për të përmirësuar përmbajtjen e tij me fakte të reja historike.
Do të gjejnë gatishmërinë maksimale për t’u pritur me kulturë dhe profesionalizëm nga një personel i kualifikuar në ambjente të mirëmbajtura, si brenda ashtu edhe jashtë.
ATSH: A ka një rritje të numrit të vizitorëve në Muzetë e Krujës dhe çfarë politikash ndiqni për të nxitur interesin në këtë drejtim?
Hafizi: Numri i vizitorëve nga viti në vit ka patur rritje e cila varion nga 3-5 mijë vizitorë çdo vit. Vetëm në vitin 2015, Muzetë e Krujës janë vizituar nga 98 mijë vizitorë. Kemi bërë përmirësime të vazhdueshme në ambientet e të dy muzeve (si brenda dhe jashtë).
Kemi bërë rinovim të infrastrukturës teknike në Muzeun Etnografik dhe përmirësim të sinjalistikës turistike në Muzeun Gjergj Kastrioti Skënderbeu.
Kolektivi i Muzeve të Krujës asnjëherë nuk i ka parë vizitorët si të rastësishëm. Gatishmërinë që kemi treguar për t’i pritur vizitorët me kulturë dhe duke i shoqëruar në mënyrë profesionale në ambientet e Muzeve e kemi parë si çelësin e suksesit në punën tonë. Ne e dimë se do të kemi vizitorë, sepse kemi punuar mirë dje. Unë e them me bindje se tashmë është krijuar grupi i dashamirësve të Muzeve të Krujës, të cilët na bëjnë reklamë. Neve na mbetet si detyrë të përmirësohemi gjithë kohën dhe të mos i zhgënjejmë.
ATSH: Nëse i referohemi pikërisht turistëve të huaj, që mund të njohin pak ose aspak historinë e Shqipërisë, nga eksperienca juaj, cilat janë faktet historike apo eksponatet që nxisin më tepër interesin e tyre?
Hafizi: Interes të veçantë turistët e huaj tregojnë për përmbajtjen historike të Muzeut Gjergj Kastrioti Skënderbeu, për objektet e periudhës ilire, por edhe për ato të mesjetës, si edhe për anën funksionale të Muzeut. Ndërsa në Muzeun Etnografik interes të veçantë tregojnë për banesën interesante dhe objektet e shumëllojshme brenda saj.
KrujeInteresante u duket dhe jehona e Skënderbeut në Evropë, ku shumë sheshe dhe rrugë mbajnë emrin e tij, prania e monumentit të Skënderbeut në shumë qytete të Evropës, apo dhe librat, operat, tragjeditë e shkruara nga autorë të njohur të kohës.
ATSH: Ndërthurja e historisë dhe traditës në Krujë e bëjnë atë një destinacion të mirëfilltë turistik. Çfarë mendoni se duhet përmirësuar në këtë drejtim?
Hafizi: Kruja është një destinacion i mirëfilltë turistik për nga vlerat që mbart; zona historike e mbledhur, kalaja me dy Muze Kombëtarë, Pazari karakteristik shumë i veçantë, por edhe pozicioni gjeografik; afërsia me kryeqytetin (32 km), afërsia me aeroportin (21 km), me Durrësin (41 km), me Malin e Zi (100 km).
kruje-pazariAjo që mendoj se duhet përmirësuar është rruga nga Fushë-Kruja në Krujë me të gjithë komponentët e saj. Zgjidhja e problemit te parkingut në qytetin e Krujës. Ushtrimi i sa më shumë zejeve në Pazarin e Vjetër, çka do të ngjallte interesim të veçantë të turistëve si edhe tregtimi sa më pak i objekteve të importit në Pazar.

Hoti: Grupet kriminale po e cenojnë sigurinë në veri

by

Flet Per Europen e Lire, Besim Hoti – Zëvendës komandant i Policisë së Kosovës për rajonin e Mitrovicës/
Radio Evropa e Lirë: Zoti Hoti, ka vlerësime të ndryshme nga ekspertët e sigurisë në Kosovë se me gjithë përparimet e bëra kohët e fundit, në veri të Mitrovicës gjendja sigurisë vazhdon të mbetet e brishtë. Si e vlerësoni gjendjen aktuale atje, referuar zhvillimeve të muajve të fundit?
Besim Hoti: Mund të pajtohem pjesërisht me deklaratat e analistëve, por jo tërësisht. Incidentet e tilla, të cilat herë pas herë mund të ndodhin, sigurisht që nga aspekti i paragjykimeve mund të jenë si të tilla, por, ato duhet të vërtetohen, para se ne të konstatojmë një gjë të tillë; mendoj, në mungesë të dëshmive dhe fakteve.
Se a ka grupe, individë ose persona me qëllime të caktuara, për të pamundësuar zhvillimin e institucioneve…po, ekziston si mundësi, por po flasim për individë e për grupe të caktuara. Sidoqoftë, vlerësimi i përgjithshëm i sigurisë në rajonin e veriut, përkatësisht në katër komunat më veriore të Republikës së Kosovës, tregon se nuk kemi regjistruar incidente dhe nuk kemi pasur raste të cilat në formë të përgjithshme do ta cenonin sigurinë. Ka incidente, të cilat mund të jenë të organizuara ose të izoluara, por nuk mund të flasim për incidente të cilat cenojnë përgjithësisht situatën e sigurisë.
Radio Evropa e Lirë: Ju po flisni për grupe dhe persona. Për cilat grupe bëhet fjalë?
Besim Hoti: Ju jeni dëshmitarë se në veri kemi një zbatim më të fuqishëm të ligjit, në përpjekje edhe të shtrirjes së institucioneve të tjera, që për grupe të caktuara kriminele, me qëllim të përfitimeve materiale të jashtëligjshme, sigurisht që shtrirja e institucioneve nuk është mjaft e mirëpritur. Viteve të fundit kemi një shtrirje më të fuqishme të zbatimit të ligjit në veri, dhe kjo i pengon grupet e caktuara të interesit, sepse i prishë hesapet e tyre të përfitimeve.
Edhe rasti i fundit, që lidhet me djegien e veturës zyrtare, sigurisht që mund të jetë një çështje personale e një individi apo grupi të caktuar, kundrejt të cilëve zyrtarët policorë kanë zbatuar ligjin, duke u nisur nga arrestimet e deri te sekuestrimi i mallrave ose elementeve të jashtë ligjshme. Këto mund të merren si çështje të hakmarrjeve të ndryshme ndaj zyrtareve policorë, të cilat s’ëndërrohen në çështje personale te individët. Zyrtarët policorë nuk i shohin si zbatues të ligjit, por çështjet i marrin si personale. Kemi pasur raste të hakmarrjes edhe në të kaluarën ndaj zyrtarëve që kanë zbatuar ligjin.

Radio Evropa e Lirë: Kur flisni për këto grupe, kjo nënkupton se janë disa grupe, apo jo?

Besim Hoti: Janë individë, grup, ose grupe. Nuk dua të paragjykojë me numra se sa grupe janë, por, mund të jenë grupe të interesit prej dy apo më tepër personave. Nuk do të thotë që është vetëm një grup i caktuar i organizuar… nuk duhet të jetë ai i strukturuar, por, po preken interesat e grupeve të ndryshme.
Radio Evropa e Lirë: Atëherë, sa mund të konsiderohen këto grupe si faktorët që po i rrisin tensionet në veri, dhe sa janë të fuqishme ato që t’i sfidojnë organet e rendit?
Besim Hoti: Sigurisht që nuk janë [të fuqishme]. Ndoshta mund të pajtohemi ose të mos pajtohemi, por ajo që është më e rëndësishmja, e veçanërisht për një zonë mjaft të ndjeshme, si Mitrovica e veriut, aty ku ndër vite kemi pasur incidente jashtëzakonisht madhore, e kryesisht të orientuara nga karakteri i urrejtjes ndëretnike, [tash] të tilla nuk kemi.
Tash po flasim për qërim hesapesh të grupeve kriminale, të cilave u preken interesat, dhe kjo fuqi e tyre nuk mund të jetë aq e madhe sa mund të paragjykohet. Mund të themi se fuqia e këtyre grupeve të interesit dhe fuqia e këtyre grupeve kriminale për çdo ditë vjen e zbehet, dhe në këtë mënyrë, në veri të kemi sa më pak incidente.
Radio Evropa e Lirë: Një çështje shqetësuese, që në vazhdimësi është ngritur në lidhje me veriun, ka të bëjë edhe me lirinë e lëvizjes. Sa janë bërë përparime në këtë drejtim, sidomos në lirinë e lëvizjes në lagjet me popullatë shumetnike?
Besim Hoti: Sipas statistikave, ne nuk kemi pasur incidente të karakterit të tillë, të cilat vërtetë do të pasqyroheshin negativisht në veri. Gjatë vitit të kaluar kemi pasur katër raste të tilla të regjistruara, por kryesisht kemi pasur të bëjmë me persona të mitur, pra, të moshës së re.
Në të gjitha këto raste, policia i ka arrestuar personat si kryerës të mundshëm të veprës, dhe të njëjtit i ka sjellë para drejtësisë. Kemi të bëjmë edhe me raste madhore, të rënda, deri në vrasje të rëndë në tentativë, por, policia i ka zgjidhur këto raste të regjistruara. Ambienti i sigurisë ka ndryshuar mjaft dhe tani kemi një ngritje të sigurisë dhe një ngritje të besimit në organet e sigurisë në të gjitha zonat e banuara me popullatë të përzier. Kemi një qarkullim, bashkëpunim dhe koordinim mjaft të mirë edhe me përfaqësuesit e këtyre lokaliteteve.
Radio Evropa e Lirë: Sa është numri i pjesëtarëve shqiptarë të policisë në veri, dhe numri i përgjithshëm i policëve në atë pjesë të Kosovës?
Besim Hoti: Kemi diku mbi 40 pjesëtarë të Policisë së Kosovës, të përkatësisë etnike shqiptare, të cilët shërbejnë në këto zona; pra, e kam fjalën për katër stacionet policore, të cilat janë në komunat më veriore të Kosovës. Kurse, numri i pjesëtarëve të Policisë së Kosovës në drejtorinë rajonale të veriut është rreth 506 pjesëtarë të policisë, pra, zyrtarë të uniformuar.(Bisedoi: Arton Konushevci)

Flet Dr. Valbona Zeneli Drejtoresha e studimeve në George C. Marshall

by

Moto e Valbones lidhur me edukimin eshte “edukimi i vazhdueshëm nuk është opsion por domosdoshmëri”./
Nga Liliana PERE/
Valbona e lindur në ne qytetin e bukur te Durrësit të ngjason si sirenat e detit që lundrojne përmbi valët,e qete e bukur mbi e kaltërsine dhe thellësine e detit.Jeta,diplomimi ishkelqyer,sukseset,ngjasojnë si nje det i gjerë plot me ëndra të realizuara.
Ajo rritet si intelekt, si profesion, merr dimesione…çdo ditë dhe puna e suksesshme i kapërxen kufijtë e vendit, e fortë , e paepur, me epërsi dhe pontecial te fortë intelektual, si lartesia dhe gjatesia e vales…. me angazhimet e saj te mëdha akademike, dhe studiuese ne problemet e Sigurise në Qendren prestigjioze “’Marshall””……..
U largua nga Shqiperia ne vitin 1996 kur ishte veteë 18 vjece drejt Italisë per të kryer studimet universitare. I kujton ende me emocion ditët e para ne Bologna pasi ishte hera e parë qe udhëtonte drejt nje vendi perëndimor, por edhe emocionet e prinderve që po largonin vajzën larg shtepisë per herë te parë. Kjo eshtë historia e shumë studentëve shqiptarë qe u larguan me një etje per nje edukim më te mire jashtë vendit.
Valbona përfundoi studimet me medalje ari për ekonomi dhe biznes dhe Diplomohet në Universitetin e Bolonjës në vitin 2001, (me vleresim 110/110)
Ajo u diplomua ne Shkencën për administrim biznesi nga Universiteti i Bolonjës, Itali, ku ajo u diplomua me nderime (2001)
Valbona Zeneli diplomohet në Programin Leaders në Qendrën Marshall në Studime të Sigurisë (2003) International .
Valbona me pas zoteron nje studimdiplomë pasuniversitare në fushën e marketingut ndërkombëtar në Universitetin Georgetown, Washington DC (2006 ).
Dr. Zeneli mban një diplomë doktori i shkencave (PhD) në ekonomi politike në Universitetin e Studimeve “Aldo Moro”, Bari, Itali (2011), studime për politika ekonomike, sërish në Itali.
D. Valbona Zeneli eshet e diplomuar ne Universitetit Kennedy School of Government programit të Arsimit Ekzekutiv (2009) e Harvardit, ndërsa më pas, një sërë specializimesh në Berlin e Mynih, në fushën e ekonomisë dhe menaxhimit, studimet pasuniversitare ne Georgetown University në Washington
Ne Shqiperi ajo ka punuar ne institucione te rendesishme.
Valbona Zeneli ishte një profesor i ekonomisë ndërkombëtare në Universitetin Europian të Tiranës nga 2009-2011 dhe profesor i asociuar në Universitetin e Nju Jorkut në Tiranë nga 2006-2011.
Nga 2003-2005, Dr. Zeneli ka shërbyer si shef i protokollit dhe këshilltar ekonomik i kryeministrit shqiptar. Para kësaj, ajo ka punuar si këshilltar i ministrit të ekonomisë së Shqipërisë nga 2002-2003. Ajo gjithashtu ka punuar në sektorin privat ne kompanitë në fushën e marketingut dhe marrëdhënieve ndërkombëtare .
Rruga e jetës dhe e suksesit qe ka ndjekur Valbona nuk ka qenë e lehtë . Arritjet e saj te suksesshme kanë dashur shumë mund, punë , lodhje pagjumesi dhe sakrifica, për te arritur këtu ku ajo eshte sot , ashtu sic nuk ështe e lehtë per askënd te realizojë endrrat dhe synimet e veta.
Ajo mendon se duhen tre gjëra per te arritur suksesin: Pune, studim dhe pune…permanente këembëngulje, cilesore.
Aktualisht Valbona Zeneli,është eksperte e çështjeve të sigurisë, për vëndët e Evropës Juglindore.
Valbona Zeneli eshte prej 4 vitesh e gjysem pedagoge e studimeve te sigurise ne George C. Marshall European Center for Security Study (Qendra Europiane e Studimeve te Sigurise George Marshall), nje institucion i Departamentit Amerikan te Mbrojtjes dhe Ministrise se Mbrojtes Gjermane.Prej nje viti ajo eshte e Drejtoreshë e programit te Detit te Zi dhe Eurazise.
Per Valbonën njohja me Marshall Center filloi 13 vjet me pare, e vitin 2003, kur ishte e ulur ne ato auditorë si studente. Ishte nje sukses e fat i madh te kthehej disa vite me vonë, si pedagoge ne kete institucion te mirenjohur.
Ne moshen 37 vjeçare eshte Doktore Shkencash për Ekonomi Politike Ndërkombëtare, e vetmja pedagoge shqiptare në nje institucion kaq prestigjoz si Marshall Center, autore e dhjetëra artikujve shkencorë ekonomikë dhe politikë dhe lektore në disa institucione ndërkombëtare, kjo ka ndodhur edhe sepse ka pasur mbështetje.
Sigurisht ka edhe mbështjetje, sidomos nga familja. E thote hapur qe nuk do te kishte arritur asgjë po te mos ishte mbështetur nga prindërit dhe bashkëshorti në cdo moment. Nëse pas një burri të suksesshëm qëndron një grua e fortë, pas një gruaje të suksesshme qëndron një ekip i tërë”,
****
Ndiqni bashkebisedimin ju lutem
***
E dashur Bona , Tek ju është sinjikative , bukuria,pontenciali intelektual, kultura e trashëguar, ambicja per t’u rritur profesionalisht, mirë formimi juaj , udherrefyese ka shërbyer familja dhe origjina juaj, ?
***
Mendoj se po.Vendlindja ime eshte Durresi, Jam krenare per origjinen time Shkodrane. E dua shume Shkodren, megjithese nuk kam jetuar asnjeherë atje dhe pak e kam vizituar.Ndoshta është lidhur me faktin qe jam rritur nga gjysherit e mij te mrekullueshëm shkodranë, dhe kam ende ne vesh dialektin e tyre te bukur.
Gjate kohes qe prinderit e mij shërbenin ne Kukës, kam pasur fatin e madh te rritem nga te kater gjysherit e mij. Kam qënë me fat se kam qënë mbesa e parë në familje e te gjitha tezet, dajat e xhaxhallerët më janë përkushtuar, por nuk jam rritur e llastuar, perkundrazi. Kujtoj nje femijëri shumë te bukur e me shumë shumë dashuri. Jane me fat femijet qe kane prezencen e gjysherve ne rritje, eshte dicka e papershkrueshme me fjale shenja qe ata lene ne formimin e karakterit te nje personi.
Familja e mamit ka origjine Durrsake dhe Tiranase. Ne studimet qe kam bere kam ndjekur gjurmet e gjyshit tim nga mami qe kishte mbaruar studimet per ekonomi ne Itali para clirimit. Ndersa gjyshja nga mami ka qene shoqja e saj me e mirë, nje grua jashtezakonisht e bukur, elegante, dhe perherë e qeshur.

Gjysherit e mi kane pasur nje ndikim te jashtëzakonshem ne formimin tim. Historite e bukura, perkujdesja, dashuria dhe mesimet e tyre me udheheqin ne jete. Mësimi kryesor eshte ai I te mbeturit e thjeshte, mirenjohëse e gjithmone me kembe ne toke.
***
Dr Valbona, A ka qënë e veshtirë vendimarja per ju , familjen, për tu larguar nga vëndi, dhe per t’u diplomuar ne nje universitet ne vënd te huaj me nje shoqëri te hapur, e me culturë paksa ndryshe nga e jona ?
***
Po sigurisht. U largova nga Shqiperia ne vitin 1996 për te kryer studimet universitare ne Itali ne qytetin Bologna . Ishte nje emocion I forte dhe nje dhimbje perzjerë me krenari, si per mua dhe prinderit e mij, pasi ishte hera e pare qe udhetonte drejt nje vendi perendimor. Kjo eshte historia e shume studenteve shqiptare qe u larguan me nje etje per nje edukim me te mire jashte vendit.
Kujtoj kur prindërit po largoheshin mbas disa ditësh qe isha regjistruar ne universitet, Lushi, ime me, kur po perqafoheshin ne stacion te trenit hoqi nje unaze te vogel te saj nga gishti dhe ma dha mua. Ajo unaze kishte nje vlere te madhe qe perfaqesonte besimin qe prinderit kishin tek une…dhe me solli shume fat. Tani qe jam nëna e nje djali 9 vjec, Darios, e kuptoj cdo te thote te jesh prind e sa eshte e veshtire ti dergosh larg. E po flasim per vitin 1996, nuk ishte koha e celularit, internetit, skypit e metodave te tjera qe i bejne njerezit te jene afer. Ishte koha kur pjesa me e madhe e bursës se studimit shkonte per fatura telefoni gjate shqetesimeve te medha te viteve te veshtira 1997-1998.
Ne Itali u rrita, duke marre me te mirën e asaj shoqërie te hapur e me culture. Atehere, kur une isha shumë e vogël për te kuptuar botën, e më duhej të merrja vendime vetë, e vetmja gjë që më udhëhiqte ishte mendimi i besimit te madh qe prinderit kishin tek une. Deshiroja vec ti beja ata krenare.
Përfundoi studimet me medalje ari për ekonomi dhe biznes në Universitetin e Bolonjës në vitin 2001, (me vleresim 110/110) ndërsa më pas, një sërë specializimesh në Berlin e Mynih, në fushën e ekonomisë dhe menaxhimit, studimet pasuniversitare

***
E dashur Bona. Nga biseda mësova,se keni nje edukim me ndjenjen e punes , te mirenjohjes, nje disipline absolute , nje orientim te mire per jeten, sa kostante ka qëne suporti i prindërve dhe bashkeshortit tuaj ,si dhe i kolegeve tuaj ne karrierrën tuaj te suksesshme, si në Shqipëri dhe më pas në Gjermani?
***
Prindërit më kanë mbështetur e përkrahur në çdo moment ashtu siç vetëm prindërit dinë ta bëjnë ketë gjë, me dashuri, shumë impenjim, e sakricica. Ata janë tashme jo vetem idhujt e mij por edhe idhujt e Darios.  
Suksesi nuk arrihet dot vetem. Ime më Lushi, ka sakrifikuar ne nje fare menyre karrieren e saj per ten a ndenjur ne cdo moment afer mua dhe motres sime. Prinderit me ndihmojne ne cdo moment edhe sot qe une jam shpesh ne levizje, duke u kujdesur per Darion.
Per cdo vajze eshte shume e rendesishme besimi dhe suporti qe merr nga prinderit, sidomos nga babai.Kjo ndikon ne menyren si e nderton jeten, ajo cka kerkon nga vetja dhe ambienti. Im ate Bashkimi eshte kryesori qe ka ndikuar ne ecjen time perpara, ai i ka dhene jete enderrave te mija.Dhe pastaj sigurisht mbeshtetja qe kam marre nga bashkeshorti.

Nje mikja ime e mire amerikane me thote gjithmone “ vetem meshkujt e sigurte ne vete, perkrahin bashkeshortet e tyre ne ngritjen e tyre profesionale”. E une jam me fat qe kam nje bashkeshort te tillë ne krah, Iglin.Une dhe Igli jemi kritikët me te medhenj te njeri tjetrit, por edhe perkrahesit me te forte.

Dario, qe eshte 9 vjec e gjysem eshte frymezimi im. Cdo njeri behet me I mire, me I kuptueshem, me human e social kur behet me femije. Eshte nje femije I mrekullueshem qe na ben krenar cdo dite, cdo minute. Ai eshte arritja me e madhe e imja. Nese do arrij ti transmetoj Darios ate qe une kam marre nga prinderit dhe gjysherit e mij, atehere do te kem arritur dicka te rendesishme ne jete.

Kam edhe nje mbese dhe nip te vogel te mrekullueshem qe me japing nj lumturi te madhe, Caterina dhe Alvise, femijet e motres time Rudina, te cilet jetojne ne Itali, kunati im eshte Italian.
I jam mirenjohese edhe shume mentoreve ne karrieren time qe me kane perkrahur, profesore, kolege te cilet kane besuar tek potencialet e mija.
** *
Dr Valbon. C’fare perben Qendra e Studimeve të Sigurisë, George C. Marshall, institucion me nje reputacion te madh, dhe cilat jane fushat e studimit ne Qëndrën Marshall?
***
Misioni i Qendres Marshall, si nje instrument vital i bashkepunimit Amerikane-Gjerman eshte te promovoje dialogun dhe mirëkuptimin në botë, përmes bashkëpunimit, besimit dhe forcimit të institucioneve demokratike.
Vazhdoj prej 4 vitesh e gjysem pedagoge e studimeve te sigurise ne George C. Marshall European Center for Security Study (Qendra Europiane e Studimeve te Sigurise George Marshall), nje institucion i Departamentit Amerikan te Mbrojtjes dhe Ministrise se Mbrojtes Gjermane.Prej nje viti ajo eshte e Drejtoreshe e programit te Detit te Zi dhe Eurazise. Ne Qendren Marshall zhvillohen një sërë programesh unike për të ndihmuar edukimin dhe rritjen e kapaciteteve, te liderevenga Amerika, Europa dhe Euroazia. Kjo behet permes nje shumellojshmeri programesh unike te cilet perfshijne zyrtare nga me shume se 100 vende te botes.
***
Dr Valbona, Nje kuriozitet dhe njohje per lexuesin,cilët jane studentët qe marrin pjese ne kete qender studimi ?Aka student nga personalitetet boterore, perfshi ketu edhe me origjine shqiptare ?
***
Metoda e mesimdhenjes ne kete qender studimi eshte bashkepunuesuese dhe shume active. Studentet vijne nga 137 vende te ndryshme te botes tsh.me te botes .Qendra ka ka 9000 te diplomuar dhe 300-ish student sot jane zyrtare te larte te Nato-s
Rreth 200 studente jane diplomuar nga Shqiperia, perfshire ministra , deputete . diplomate , ushtarake, te larte.
Prezenca eshe shume e madhe nderkombetare, ndahen praktikat , shkembehen vlerat, dhe forcohet bashkepunimi.Une kam pergjegjesine, dhe fatin qe te jem e para pedagoge nga shqiperia, pas 8 vitesh qe isha studente ketu .
***
Dr Valbona. Aktiviteti juaj ne lidhje me aktivitetin professional te sigurise eshte unik brenda programit, apo dhe jashte qëndës dhe ne vende te tjera?
***

Pjese e punes time e shte dhe pjsmarrja active ne Konferenca, leksione, e semiare jane te perditshme ne Marshall Center. Udhetoj shpesh ne vendet e Ballkanit, por sidomos tani qe drejtoj programin e Detit te Zi dhe Euroazise, qe perfshin 11 vende, udhetoj shpesh ne keto vende, duke perfshire vende si Ukraine qe jane ne qender te vemendjes europiane e me gjere ne lidhje me sfidat e sigurise.

Jam lektore e rregullt ne disa Universitete ne Amerike, por edhe ne Akademi Ushtarake e Diplomatike ne disa vende ne Europe.
Botimet jane pjese e punes time. Per mua eshte nje kenaqesi dhe nje nder qe te shpreh pikepamjet dhe idete e mija ne shtypin nderkombetar ne lidhje me ceshtje te rendesishme te sigurise, qofte ajo ekonomike, rajonale apo te tjera ceshtje. Pervec revistave te ndryshme shkencore, jam e nderuar te jem pjese e autoreve te prestigjozeve si The Diplomat, the Globalist; Modern Diplomacy etj.
***
E dashur Valbona . Si arritët të jeni pjese e stafit Akademik te kesaj qëndre prestigjioze, e cila përputhet dhe formimin tuaj te shkelqyer dhe integritetn e lartë professional që keni, dicka më teper per njohje per lexuesit ju lutem ?
***
Kualifikimi i Stafit te qendres Marshall eshte shume I larte.Pedagoget vijne nga vende prtnere si SHBA, Gjermania , Zvicra,Italia, Kanadaja, Te jesh ne mes profesionistesh, per mua eshte nje experience e cmuar.Une jam perzgjedhur me nje process konkurimi dhe seleksionimi. Qendra Marshall nuk ofrton vetem studime.Ajo shkon ne vende te cilat kane nevoje per ekspertizen e saj .Ne fillim te shtator. Nje takim I dobishem eshte organizuar dhe ne Tirane Nje koference te suksesshme per luften kunder korrupsionit.
***
Dr Valbona.Sot bota eshtë e perfshirë në me politikat e globalizimit dhe te sigurisë , Shqiperia eshte pjesë e këtyre politikave me aderimin e saj ne Nato, eksperienca juaj e vyer është nje impuls integrimi për vëndin ?
***
Jam lektore e rregullt ne disa Universitete ne Amerike, por edhe ne Akademi Ushtarake e Diplomatike ne disa vende ne Europe.Kjo me sherben mua per te pasuruar njohurite, per ti implementuar ato ne nje te ardhme per sigurine globale , dhe te bejme ate qe duhet bere me mire per jetesen dhe paqen ne boten globale duke qene dhe ne pjese e saj. Shkembimi I kultuarve me homologe te vendeve te ndryshme eshte nje experience tjeter shume e dobishme per mua dhe vendin tim.

Ne botimet e mija qe jane pjese e punes time une shpreh dhe ndaj mendimet idete e mija dhe deshiroj ti bej ato motivim per te gjithe per punen e tyre . Per mua eshte nje kenaqesi dhe nje nder qe te shpreh pikepamjet dhe idete e mija ne shtypin nderkombetar ne lidhje me ceshtje te rendesishme te sigurise, qofte ajo ekonomike, rajonale apo te tjera ceshtje. Pervec revistave te ndryshme shkencore, jam e nderuar te jem pjese autoreve te prestigjozeve si The Diplomat, the Globalist; Modern Diplomacy etj. Interesat kërkimore Valbona Zeneli ‘shtrihet në çështje të ndryshme të sigurisë evropiane dhe transatlantike, me theks në Lindore dhe Juglindore Evropë, siguri ekonomike, tregtinë ndërkombëtare dhe të zhvillimit; qeverisjen e mirë dhe kundër korrupsionit, si dhe reforma e sektorit të sigurisë.

**
Doktore Zeneli
Ju pyes si eksperte e çështjeve të sigurisë, , tërheqja e investimeve të huaja është një sfidë e vështirë dhe ka të bëjë në radhë të parë me forcën e institucioneve të çdo vendi.në ç’mënyrë i largon korrupsioni investitorët e huaj?
***
Korrupsioni lulëzon aty ku institucionet janë të dobëta dhe nuk vepron shteti ligjor, fenomeni i korrupsionit shihet si një rreth vicioz, për të cilin nëse nuk ka një qeverisje që e lufton për ta kthyer në rreth virtuoz, ai kthehet në një gangrenë për vendin, nuk ekziston një formulë e qartë për të luftuar korrupsionin, por thekson si të domosdoshëm forcimin e shtetit ligjor. Tërheqja e investimeve të huaja është një sfidë e vështirë dhe ka të bëjë në radhë të parë me forcën e institucioneve të çdo vendi.
Dhe mungesa e performances se institucioneve, si dhe renditja e Shqiperise ne tabela korruptive i largon korrupsioni investitorët e huaj.
C’do investitor sigurisht I ben llogarite mire, kur niset te investoje ne vendin tone. Eshte I domosdoshem stabiliteti ekonomik, funksionimi I shtetit ligjor ,
Ulja e korrupsionit ne nivelin 0 . Ndryshe askush nuk investon kur nuk ka siguri .

***
Dr Valbona. Cfare mendimi keni per gjithpërfshirjen e gruas, dhe pozicionin e saj sot, e cila lë per te dëshiruar shoqerine tonë maskiliste? Ne vitin 2014 keni botuar nje artikull qe eshte konsideruar si 10 me te miret ndërkombetarisht, tek The Globalis, dicka me tepër ju lutem?
***

Fuqizimi e grave ështe si një hap i drejtë dhe i mençur, qe liderët duhet ta keni pjesë te vizionit te tyre qeverises. Presidenti Obama eshte duke e shtyre fort axhenden e barazise gjinore, duke filluar me Ameriken, duke marre masa konkrete jo vetem per perfaqesim te madhe te grave ne politike, biznes e vendimarrje, por edhe duke shtyre drejt barazine ne paga ne sektorin privat.
Une jam per shance te barabarta konkurence midis grave dhe burrave, jam ne parim kundër kuaotave rozë qe lejojne disa hapesira për gratë sidomos ne politikë, megjithëse ndonjehere ato duhen për te ndryshuar mentalitetin.
Me te gjitha arritjet qe nuk duhen mohuar, ne Shqiperi apo në vendet e tjera te rajonit ka shume pengesa te vëna nga shoqeria, varferia, media, mungesa e mbeshtetjes sociale apo e edukimit cilesor. Shqipëria mbetet ende në fund të vendeve të rajonit, në
vendin e 83-të nga 142 vende të marra në konsideratë nga raporti i barazisë gjinore të Forumit Ekonomik Botëror.

Nuk duhet te harrohen edhe pengesat e barrierat psikologjike qe vete grate i vendosin vetes, stigmatizimi qe vjen nga shoqeria, apo nga mos-mbeshtetja edhe brenda grupit.
Per sa i përket arritjeve arsimore, 60 perqind e personave qe mbarojne studimet universitare jane femra. Por arrin një çaste ato ndeshen me një tavan qelqi, një tavan, i cili bëhet më i vështirë nga nga bota mashkullore dhe nga shoqeria ne pergjithesi.Shpesh ekziston stereiotipi se “kush ben karrierë, nuk ka kohe për familje”.Grate jane te zonjat te bejne gjithcka, te kene familje te shendosha e te jene drejtuese e vendimarrese te zonjat. Mendimet e tyre jane reflektuese te gjysmes se shoqerise, e prandaj duhet te degjohen, por edhe grate duhet te flasin me fort e te jene te bashkuara. Perfaqesimi i tyre thjesht ne numra, dëmton kauzen e barazise gjinore, duke derguar mesazhet jo te duhura vajzave te reja dhe shoqerise ne pergjithesi.

Me pëlqen te qendroj larg slloganeve feministe, po gratë përbëjnë më shumë se gjysmën e popullsisë botërore, e pra fuqizimi i tyre ekonomik e politik nuk do të ishte në avantazh vetëm të grave, por të gjithëve.  E kjo nuk është retorike, por e bazuar në fakte e studime, ku çdo përfshirje rrit të ardhurat kombëtare, përmirëson cilësinë e jetesës dhe zhvillimit social.  Më shumë duhet bërë në Shqipëri për fuqizimin e gruas në politikë, kjo është përgjegjësi e të gjithëve që kanë një zë në shoqërinë shqiptare. Me një fjalë flitet shumë e nuk bëhet sa duhet e shpesh matet vetëm me përqindje.
***

E dashur Valbona Sa I mungon shqiperia Valbonës , dhe cilat jane lidhjet që mbani ju me vëndin tuaj ?
***

Tirana eshte qyteti im I dashur. E kam afër dhe larg, sapo ndez kompjuterin ne mëngjez e para punë dua të azhonohem me lajmet nga Shqipëria. Sot teknologjia ka ecur kaq shume , sa shikohesh , dhe flet sikur I ke prnë njerezit e tu.

***
DR Valbona:Ne fund kam një Falenderim per Organizaten Gruaja Shqiptare ne Botë dhe ne menyre te vecante per ju Lilana, per bashkebisedimin miqesor, professional, ishte vertet nje suprize e këndshme të bisedoja me ju, keni admirimin dhe respektin tim. E quaj nje pune te rendesishme per sot, per te ardhmen, sepse nj komb gjithmone dallohet nga vlerat. Ju po punoni per krijimin e nje sistemi unik vlerash te gruas shqiptare.

***
Falenderim Liliana
Ju faleminderit , Dr Valbona, Shpreh shume admirim per ju gruan fortë, dhe po aq te sjellshme, me nje karrierë te e suksesshme në shume dimesione, professional, diplomatic,dhe global. Bukuria fizike, shpirtërore, miresjellja , figura jote e plotesuar absolute , jane sinjikative tek ju Jeni nje inspirim i madh për cdo grua qe ka ambicje për te cur perpara. Nëna te ka dhëne gjitha hijeshitë. Faleminderit
Dr. Liliana Pere
Ing Informatic
President: International Organization.
Albanian Woman in the World
Peace Missionary & Honorary Advisor of DMPP

Tentuan të vrisnin Enver Hoxhën, Gjana: Si na provokonin me femra, ja përdhunimet në hetuesi

by

Nga Elisabeta Illnica-Panorama/
Ai ishte një mësues 25-vjeçar që punonte në fshatrat e Kukësit,  por me ideale aq të mëdha, sa të përmbyste një sistem diktatorial.  Dhe e vetmja mënyrë për ta arritur këtë qëllim ishte vrasja e Enver  Hoxhës, ndaj të cilit u bë një atentat konkret në Kodër-Kamzë. Një  utopi e guximshme në fund të viteve ‘60 e një grupi me 8 intelektualë, ku bënte pjesë edhe personazhi ynë që flet për gazetën “Panorama”, Xhavit Gjana.
Në fakt, çfarë do të lexoni më poshtë, nuk është  thjesht një intervistë, por një dëshmi terrori psikik, fizik dhe seksual  në qelitë e diktaturës. Është mbijetesa dinjitoze e një të burgosuri  politik, të cilit dëshira për liri i kushtoi rininë dhe sërish nuk ndihet  i penduar. Biseda shumorëshe me Xhevat Gjanën ishte një reflektim  më vete edhe për hapjen e dosjeve dhe pse jo, që të dënuar të tillë  politikë të jenë anëtarë të komisionit shtetëror që do të mundësonin  këtë proces. Siç thotë Xhevati, ai apo bashkëvuajtës të tij nuk kërkojnë  hakmarrjen, por të vërtetën. Sepse, vetëm e vërteta do t’i çlironte  nga fantazmat e së shkuarës…

***

Historia e grupit të kuksianëve që tentuan të vrasin Enver Hoxhën në fund të viteve ’60 është cekur disi, por ka  mbetur më së shumti në trajtë thashethemi.
– Si qëndron e  vërteta, a ka pasur vërtet një grup nga Kukësi që ka tentuar  të vrasë kreun e PPSH-së, Enver Hoxha?  
-Po, grupi ka qenë real. Dhe për këtë, dëshmi që mundin  çdo thashethem janë procesverbalet e asaj kohe, edhe pse një  pjesë janë zhdukur. Grupi përbëhej nga 8 persona, shumica  kushërinj dhe ne u zbuluam njëri pas tjetrit. Në fillim u arres- tua Raif Elezi, pastaj Bajram Gjana, pastaj unë Xhavit Gjana,  Avdi Gjana, Shefqet Gjana, Shemsi Domi dhe Muharrem Sel- mani. Në grup ka qenë dhe Havzi Nela, por ai u arrestua dy  vjet para nesh. Ndërsa me ne u arrestua edhe një i tetë, por që  e shkëputën nga çështja jonë, se në fakt nuk kishte lidhje dhe  ishte një ordiner për vrasje. Nga personat e përmendur, Shefqe- ti kishte mbaruar Gjuhë-Letërsi, unë Matematikë-Fizikë, ishim  Pra nuk bënim plane me grup të plotë, që mos të lindnin dy-  mësues në 8-vjeçare. Avdiu dhe Shemsiu ishin mësues të ciklit  të ulët. Muharremi dhe Raifi ishin radiologë me të lartën, pra  ishim të gjithë intelektualë. Bajram Gjana e kishte për herë të  tretë arrestin, pasi ishte dënuar edhe dy herë të tjera për poli- tikë. Grupi ynë kishte si ide që të përmbysej sistemi, të binte  diktatura komuniste dhe e vetmja mënyrë për ta arritur këtë  ishte vrasja e Enver Hoxhës.
-Pse vrasja e Enver Hoxhës ishte e vetmja mënyrë për  përmbysjen e diktaturës? Pse jo të organizonit revolta,  protesta apo edhe revolucion?  
-Përveç vrasjes direkte të Enver Hoxhës, asnjë aksion tjetër  e dinim që nuk do të mund të funksiononte, qoftë duke vrarë  ndonjë tjetër nga Byroja e lartë, apo duke bërë revolta, protes- ta e revolucione. Sepse Sigurimi kishte depërtuar në çdo familje  dhe këto plane ishin humbje kohe, do të zbuloheshin ende pa  u vënë në funksionim. Ndërkaq kishim edhe modelin e Hun- garisë. Nëse do të shpërthente ndonjë revoltë, do të futeshin  tanket sovjetike, pasi ishte modeli i asaj kohe që shtetet ko- muniste nuk ishin vërtet të pavarura, kishin sovranitet të kufi- zuar. Ndërsa vrasja e Enver Hoxhës na rezultonte efikase.
-Si u organizuat për vrasjen e Enverit?  
-I gjithë grupi ynë funksiononte dyshe-dyshe. Domethënë  secili nga ne lidhej me dikë nga dyshja e një grupi tjetër, por  asnjëri nga ne nuk i dinte detajet, që bisedonim në dyshe. Unë  isha i lidhur me Avdi Gjanën, me Shefqetin, Havzi Nelën dhe  deri diku me Raifin. Nuk kombinoja asnjëherë me të tjerët. Pra nuk bënim plane me grup të plotë, që mos të lindnin dy shime te Sigurimi. Ndaj edhe kur na kapën, dyshonin se mos  ne ishim të nxitur nga shërbimet e huaja, kryesisht nga UDB- ja.
-Dhe në fakt, a ishit të nxitur nga shërbimet e huaja për të  vrarë Enver Hoxhën?  
-Jo, aspak. Nuk qëndron kjo. Ideja për vrasjen e Enver Hoxhën erdhi nga situata e rëndë ekonomike dhe njerëzore; që po  ballafaqoheshim gjithnjë e më tepër me varfërinë, ku ishte  shumë e ashpër lufta e klasave. U bë edhe kolektivizimi total i  vitit ’67, që u realizua komplet në ’68-n dhe situata në kra- hinën e Kukësit u bë mbijetesë.
-Më lart, thatë që ju kombinonit si dyshe edhe me poetin  që u var në Kukës, në gusht 1988, disidentin Havzi Nela. Si u  lidhët me të?  
-Me Havziun ishim kolegë në Krumë, pastaj në Topojan. Ai  ishte mësues për Gjuhë-Letërsi, unë Matematikë-Fizikë. Për  hir të së vërtetës, duhet të theksoj se Havziu ishte më i avanc- uar në mendimet kundër regjimit. Por ai kishte një mbështetje  dhe mund të fliste më hapur se ne, pasi xhaxhai i tij, Shahit  Sadiku, ishte i Sigurimit të Shtetit dhe kjo dihej nga të gjithë.  Nuk e çante kokën Havziu, i thoshte në publik mendimet e tij  kundër komunizmit, sa që disa herë kam pasur përplasje, pasi  i thosha se po na rrezikonte që të arrestoheshim. Madje, njëherë  i thashë: “Po më fut në dyshime, mos je edhe ti i Sigurimit, që  flet aq hapur dhe pa frikë kundër Partisë dhe Enverit”. Por  Havziu e kishte natyrën e tillë që nuk përmbahej, shpërthente,  deri sa u arratis. E kapën dhe e kthyen në Shqipëri, së bashku Tirana Iljaz Haxhiun, hetues nga Ministria e Brendshme.  me të shoqen. Kam marrë pjesë në gjyqin që u bë për Havziun,  se qe i hapur. Ne shkuam shumë kolegë, shokë e nxënës dhe  aty bëmë një lloj revolte, nën zë. Kur fliste prokurori, ne të  gjithë bënim “mmmmmmmmmmm”, por pa folur, që mos të  dallohej ndokush nga zëri. Nga kjo “mmmm” e zgjatur që  përsëritej vazhdimisht nën dhëmbë, si zhurmë grerëze,  prokurori dhe gjykatësi u tërbuan, u acaruan shumë dhe  kërcënuan. Gjithsesi, kjo lloj revolte dha njëfarë efekti, se Hav- ziun e dënuan 15 vjet, ndërsa të shoqen 10 vjet. Që ishte dënim  i ulët, duke marrë parasysh akuzën që kishin.
-Po ju, në çfarë viti u arrestuat?  
-Pas dy vitesh nga kjo ngjarje, pra pas gjyqit të Havziut më  1967-n, u bë edhe arrestimi i grupit tonë. Unë u arrestova më  19 prill 1969 dhe jam liruar pas 8 vitesh nga Burgu i Burrelit.  Pra hyra 27 vjeç në burg dhe dola 35, kur më kishte ikur kulmi  i rinisë. Sigurisht, derisa u dënova, kalova nëpër disa hetuesi  tmerri. Nëpër hetuesi kam qëndruar gati 2 vjet. Në fillim më  mbajtën 2 muaj në hetuesinë e Kukësit, më pas në Tiranë.
-Cilët kanë qenë hetuesit tuaj?  
-Në Kukës pata dy hetues: Hulusi Poda dhe Belul Zoto.  Hulusiu dha dorëheqjen menjëherë pas dy javësh dhe e dorë-  zoi çështjen time, po ashtu edhe Beluli pas dy muajsh. Siç duket,  ngaqë kisha njohje personale, nuk deshën që të përballeshin  me mua. Duke parë vendosmërinë time, atëherë sollën nga Tirana Iljaz Haxhiun, hetues nga Ministria e Brendshme. Çësh tja ime dhe e gjithë grupit kaloi në hetuesinë speciale të Tiranës, pra e larguan nga hetuesia e rrethit. Kryetar i grupit hetues ishte Koço Josifi, pastaj të tjerë ishin: Iljaz Haxhiu, Fejzi Aloçi, Dhimitër Shkodrani, vinte herë pas here Metohiti, mban te nën vëzhgim, apo Pelivan Luçi, Florian Kolaneci etj. Pra ishin disa dhe hetuesia ka qenë mjaft e egër. kishte mbi duart e mia të lidhura. U rrëzova përtokë…
-Kur thoni “e egër”, keni parasysh dhunën në hetuesi?  
-Po, normale, dhunë e tmerrshme, kafshërore.  Cili prej tyre ka ushtruar dhunë ndaj jush?  Nëse ka pasur hetues të egër, agresiv, i ndyrë, i pamëshir- shëm në dhunë fizike, ai ka qenë Dhimitër Shkodrani. Më ka  goditur njëherë me një taketuke (tavëll duhani) mu në ballë,  që ma çau kafkën dhe nuk pushonte gjaku.
-Pse ju goditi?  
-Sepse nuk lëvizja nga qëndrimi im: Vetëm vrasja e Enver  Hoxhës e rrëzon komunizmin. Atëherë ai mori taketuken dhe  më tha: “A e di se edhe taketuken ku shkund cigaren Enver  Hoxha, nuk e ndërrojmë me kokën tënde?”, dhe më goditi sa i  hante dora. Pastaj i dha urdhër të brendshëm rojës Ali Balla,  që të m’i vinte prangat te kocka e dorës, duke m’i shtypur aq  shumë, sa ma paralizoi dorën. Më shkeli nervin. Ndërsa në  Kukës ka qenë një Mylsym Dervishi, roje. Ky, pasi më vuri  hekurat te dy duart që m’i kishte kapur nga pas kurrizit, hipi  me forcë sipër meje mbi pranga, duke u hedhur me sa fuqi kishte mbi duart e mia të lidhura. U rrëzova përtokë pa ndjenja dhe nuk kujtoj më asgjë. Më pas e mbaj mend veten në birucë,  ndërsa nuk i ndjeja duart. Edhe sot më ka mbetur njëra dorë  gjysmë e paralizuar. Aty më kishin sjellë një spiun të burgo- sur, që quhej Hashim Gjoka. Ishte i dënuar që infiltrohej te të  burgosurit, por nuk i hëngra provokimet e tij. Megjithatë, të  gjithë hetuesit në një formë apo tjetër ushtronin trysni: ishte  edhe dhuna psikike, me ngarkesa të papara emocionale, sepse  të shanin me nënë, baba e motër, të pështynin. Nuk të linin të  flije, nuk të çonin në banjë, duke të lënë të të plaste barku.
-Thatë që dëshironit të vrisnit Enver Hoxhën, por a kishit  ndonjë plan konkret se si? A e patët ndonjëherë mundësinë?
-Po, u bë një plan konkret dhe atë do ta realizonte Shefqet  Gjana, që ishte ushtar në Kodër-Kamzë. Ai kërkoi që të jetë  truprojë në repart dhe ia miratuan kërkesën, pasi ishte sekre- tar i Rinisë së repartit dhe vëlla dëshmori. Këtë kërkesë e bëri,  pasi më parë kishte marrë informacion se Enver Hoxha do të  bënte një vizitë në Institut dhe Kamzë, do të kishte disa takime  në popull. Ditën që ka shkuar Enveri atje, Shefqeti tentoi ta  vriste, por nuk ia arriti dot.
-Pse nuk e vrau dot Enver Hoxhën?  
-Pasi dështoi në vrasje, Shefqeti më çoi fjalë që ta takoja, sepse  ishte shumë i brengosur dhe me emocione të pështjella. U nisa  nga Kukësi dhe e takova në Kamzë. Gjatë bisedës, Shefqeti më  tha: “E pata shumë të vështirë që të realizoja një krim politik  kaq të madh, në këtë moshë kaq të re. Nuk u frikësova, por më  kaloi në mendje ajo çfarë ndodhi me Bardhok Bibën kur u vra,  që për të u “sharrua” gjysma e Mirditës. Për Enver Hoxhën  mund të vritej gjysma e Shqipërisë, se familjet tona as që diskutohej që do t’i vrisnin, do të bëheshin shtëpitë varre. Duke  menduar kështu, edhe pse e kisha në shënjestër, e ula karabinën (lloj arme). Pastaj u pendova, por deri sa u bëra gati sër- ish, e rimobilizova veten, Enver Hoxha e kaloi rrezen e goditjes.  E bëra plan me veten që do ta vrisja patjetër në kthim të viz- itës, por ai nuk kaloi më nga e njëjta rrugë”. Kjo është biseda e  Shefqetit me mua, kuptohet që nuk i mbaj mend ekzakt fjalët,  por e riprodhova thelbin. Kështu na iku Shansi për ta vrarë.
Po si jua zbuluan planin? A ishte tentativa konkrete e  kushëririt tuaj, shkak për arrestimin e grupit?  
Plani nuk u zbulua direkt pas tentativës, por shumë muaj  më vonë. Tani, nuk e dimë saktë se kush na spiunoi, sepse nuk  po hapen dosjet. Por nga analizat që kemi bërë dhe nga infor- macionet që kemi, dyshojmë se ka ndodhur kështu: Radiologu  Raif Elezi ka qenë duke pirë me një ndihmësmjek, Jakup Basha.  Siç duket, ky ka qenë i infiltruar në Sigurimin e Shtetit dhe e  ka incizuar. Raifi i ka thënë Jakup Bashës që të marrim Radio  Kukësin dhe të bëjmë thirrje kundër Enverit për rënien e siste- mit komunist. Kanë qenë edhe dy dëshmitarë të tjerë për këtë,  Rahman Bulica dhe Mero Mani. Pra strumbullari i zbulimit të  grupit tonë është Raifi, por nga pakujdesia. E theksoj, nga pa- kujdesia, sepse Raifi ishte e është një antikomunist i thekur  dhe ka bërë burg si ne për idealin që patëm.
-Gjatë bisedës folët për dhunën psikike dhe fizike. Po  dhunë seksuale në burgje e ka pasur?
-Ka pasur përdhunime, por edhe provokime seksuale. Po  tregoj një detaj që më ka ndodhur, kur isha në hetuesi. Në  krah të birucës sime sollën një femër, që e di me emër e mbi- emër Gj. Ç. dhe lanë dyert e qelisë hapur, si asnjëherë tjetër.  Pra hetuesit tentuan të përdornin për zbulim metodën e  joshjes nëpërmjet GJ. Ç. Gjithçka ishte një kurth që unë të  shkoja tek ajo dhe të më kapnin në flagrancë me GJ.Ç., kësh- tu të më shtonin akuzat, ose të më detyronin të bëhesha bash- këpunëtor i tyre apo ku i dihet çfarë tjetër. Pavarësisht se i  lanë dyert hapur dhe Gj. Ç. po më provokonte, unë nuk shk- ova tek ajo. Gjithsesi, Gj.Ç. erdhi te qelia ime dhe nisi të më  provokonte edhe më shumë, por unë e shtyva dhe i thashë:  Ik, o lavire! Ndërsa ajo më shau: Malok! Dhe iku. Kështu kjo  tentativë e hetuesisë dhe Sigurimit dështoi. Një provokim  identik i bënë edhe Shefqetit, me një polake të quajtur Bar- bara. Pra, hetuesit i fusnit vetë femrat nëpër burgje dhe para  se t’i sillnit te të dënuarit, sigurisht që i keqpërdornin vetë  seksualisht. Dikë me dëshirë e dikë me përdhunim, derisa  dorëzoheshin të gjorat. Në vitet ‘50 e ’60, kjo metodë ka qenë  shumë e zakonshme, përdhunimet ishin hapur, “lisho”, aq  sa i doli era gjithandej. Atëherë nisën të vendosnin gardiane  femra në vend të meshkujve, sepse Partia e kishte me merak  “moralin”. Metoda e përdhunimeve është përdorur shumë  edhe në Krujë. Këtë e di mirë, pasi pas dënimit, jam dëbuar  nga Kukësi dhe jam vendosur në Krujë, pasi u martova aty.  Artistikja e Krujës ka pasur gati një mijë femra të punësuara.  Godina ndodhej vetëm 10 metra larg Degës së Brendshme.  Ngjitur me murin e Artistikes u ndërtua një barakë dhe oper- ativët e Sigurimit linin takime me bashkëpunëtoret, por jo  vetëm për spiunazh. Ata i përdornin femrat e Artistikes edhe  për epshe seksuale, duke i përdhunuar. Gjithashtu, opera- tivët i ngrinin femrat edhe kundër njëra-tjetrës, duke përhapur  sherre e xhelozi, aq sa e mori vesh krejt Kruja që aty ishte  ngritur një çerdhe “kuplaraje” nga Sigurimi i Shtetit. Kur doli  ky nam, atëherë ndërhyri Ministria e Brendshme nga Tirana  dhe e prishi këtë barake. Se vërtet bëheshin përdhunime nga  Sigurimi, por ruheshin shumë që mos të bëhej publike. Sepse  në popull përhapnin fjalën se komunisti ishte “njeri i shen- jtë”, por rasti me Artistiken e Krujës u rrëshqiti nga duart.  Ishte shumë vështirë t’i denoncoje, sepse nëse ndodhte kjo,  të asgjësonin, të ngrinin akuza false, të rrasnin në burg.
-Të burgosurit kanë qenë më së shumti meshkujt. Përveç  përdhunimeve të femrave, po mbi meshkujt, a është abu- zuar seksualisht?  
-Hetuesit e pasluftës kanë qenë të pashkollë dhe çfarë nuk  kanë bërë, që nga dhuna psikike, fizike, e përfshirë edhe  përdhunimet, femra apo meshkuj qofshin. Në vitet ‘70 situ- ata ndryshoi disi, të paktën sa u përket përdhunimeve, por  edhe kuadri i hetuesve ishte në nivel më të lartë, pasi ishin  të shkolluar. Ndërkaq, ekzistonte pederastia brenda  burgjeve, mes të dënuarve. Edhe pse ishte e ndaluar me ligj,  nëpër kampe nuk pyetej, pasi kishte shumë të dënuar me  dhjetëra vite.

NJË DEKADË MË PARË ISMAIL KADARE PARALAJMËROI RREZIKUN E TERRORIZMIT

by

– Shqipëria është një vend që rrezikohet seriozisht nga terrorizmi, ndaj luftën kundër tij mund ta konsiderojë si luftë të saj dhe për interesat e saj. Nga ana tjetër, miqësia me ShBA-të mbetet faktor i rëndësishëm në të gjitha rrafshet: politike, ekonomike, të së ardhmes së Kosovës./
– Nga përvoja e hidhur e “miqësive” ose më saktë kinsemiqësive të kaluara, Shqipëria duhet megjithatë të nxjerrë një mësim themelor. Miqësia e një vendi të vogël demokratik evropian, siç është vendi ynë, s’ka asgjë të përbashkët me sjelljen e sejmenit. Psikologjia e sejmenit karakterizohet nga një ndjekje e verbër ndaj të zot, qoftë edhe kur bie ndesh me interesat e veta./
-Shteti shqiptar duhet të ruajë kështu drejtpeshimin dhe balancën natyrale të tri besimeve, të vendosura prej shekujsh në Shqipëri. Ky drejtpeshim është i njëmendtë dhe nuk është një shpikje poetësh. Të tre fetë kanë të njejtin legjitimitet./
– Në këtë kah shteti duhet të ndalojë revizionimin e historisë kombëtare sipas interesave të njerit apo tjetrit besim. Një shtrembërim i tillë u nxit sidomos vitet e fundit nga propaganda serbe. Për të përligjur dëbimin e shqiptarëve si banorë të rrënjës (autoktonë) të gadishullit, u bënë përpjekje që teza e autoktonisë të shpallej nacionaliste, ose të zëvendësohej nga teza e ardhjes dhe vendosjes së shqiptarëve në Kosovë prej perandorisë otomane. Kjo gënjeshtër serbe përkon me tezat e disa islamistëve arabë e shqiptarë sot./
***
Nga Dalip Greca/
Në optikën e prijësit të letrave shqipe, Ismail Kadare, rreshtimi i Shqipërisë në krah të Amerikës dhe Anglisë, vlerësohet si një hap pozitiv dhe në drejtimin e duhur. Rreshtimi i Shqipërisë në këtë krah përkon me interesat madhore të kombit. Nga ana e moralitetit ky rreshtim riprodhon mirënjohjen tradicionale për SHBA-të, të cilat në fillim të shekullit të shkuar kundërshtuan copëtimin e saj dhe në fundshekullin që u mbyll, luajtën rolin kryesor në çlirimin e Kosovës.Unanimitetin e shqiptarëve për të ndërhyrë ushtarakisht kundër Irakut, Kadare e shpjegon me faktin se jo shumë kohë më parë, gjithë shqiptarët, kudo që jetonin, prisnin me ankth ndërhyrjen ushtarake, për t’i dhënë fund masakrave në Kosovë dhe regjimit kriminel serb të Millosheviçit, aq shumë të ngjashëm me atë të Sadam Hyseinit.
Në këtë intervistë Kadare flet me shqetësim për tendencën që vihet re për të mbjellë përçarjen fetare.
Shkrimtari na kujton se formula shqiptare e gjertanishme e vendosjes së kombit mbi tre besimet fetare të tij ka qenë dhe vazhdon të mbetet e vetmja formulë e pranueshme.
Një pjesë të rëndësishme të intervistës e zë mendimi i shkrimtarit për gjuhën kombëtare shqipe….

Si e gjykoni qëndrimin e Shqipërisë në krahun Anglo – Amerikan, në acarimin e sotëm?

Kadare: Mendoj se zgjedhja që ka bërë Shqipëria ka qenë e drejtë. Në raste si ky, zgjedhja politike diktohet nga gërshetimi i detyrimeve morale dhe interesat e vendit, duke përfshirë dhe ato pragmatike. Renditja e shqiptarëve në krahun e Evropës Atlantike (një Evropë që nuk mund të konceptohet e ndarë nga ShBA) përkon me interesat madhore të vendit. Nga ana e moralitetit, Shqipëria riprodhon mirënjohjen tradicionale për ShBA-të, të cilat në fillim të shekullit kundërshtuan copëtimin e saj, dhe në fund të shekullit luajtën rolin kryesor për çlirimin e Kosovës. Ky detyrim moral, për fat të mirë, nuk bie ndesh me interesat kombëtare. Shqipëria është një vend që rrezikohet seriozisht nga terrorizmi, ndaj luftën kundër tij mund ta konsiderojë si luftë të saj dhe për interesat e saj. Nga ana tjetër, miqësia me ShBA-të mbetet faktor i rëndësishëm në të gjitha rrafshet: politike, ekonomike, të së ardhmes së Kosovës. Lidhur me opinionin pothuajse unanim shqiptar, për ndërhyrjen në Irak, unanimitet që ka shkaktuar në rrethe të caktuara një farë habije, për të mos thënë ironi, do të dëshiroja të shtoja se jo shumë kohë më parë gjithë shqiptarët, kudo që jetonin, prisnin me ankth ndërhyrjen ushtarake, për t’i dhënë fund masakrave në Kosovë dhe regjimit kriminel serb të Millosheviçit, aq shumë të ngjashëm me atë të Sadam Hysenit. Kjo ishte një arsye më tepër, për të shpjeguar qëndrimin shqiptar sot. Meqënëse janë të ditura qëndrimet e ndryshme midis anglo – amerikanëve dhe një pjesë të Evropës, lidhur me Irakun, është e nevojshme të ndalemi në një pikë. Për herë të parë në historinë e saj, Shqipëria pati kontakte, probleme dhe drama me shtete të mëdhenj ose aleanca botërore, në gjysmën e dytë të shekullit të XX. Në gjysmën e parë të shekullit problemet sado dramatike të ishin, kishin patur karakter rajonal: acarimi me Italinë, Jugosllavinë, rrallë me Greqinë.
Përpjekjet e Shqipërisë komuniste me atë që mund të quhet “botë e madhe”, kanë qenë, për fat të keq, një koleksion dështimesh nga më të hidhurat.
Nga përvoja e hidhur e “miqësive” ose më saktë kinsemiqësive të kaluara, Shqipëria duhet megjithatë të nxjerrë një mësim themelor. Miqësia e një vendi të vogël demokratik evropian, siç është vendi ynë, s’ka asgjë të përbashkët me sjelljen e sejmenit. Psikologjia e sejmenit karakterizohet nga një ndjekje e verbër ndaj të zot, qoftë edhe kur bie ndesh me interesat e veta. Sejmeni, për t’i bërë qejfin të zot, është gati të armiqësohet me tërë botën. Një bejte e kohës së socializmit: “Jemi lidhur te Stalini,
S’trembemi nga hiç njeri!”
e jepte saktë këtë psikologji poshtëruese. Ajo jepte gjithashtu thelbin e strategjisë antishqiptare të qeveritarëve komunistë. Për hir të besnikërisë ndaj Jugosllavisë në fillim, ndaj Rusisë sovjetike pastaj, ndaj Kinës staliniste më pas, e së fundmi ndaj marksizëm – leninizmit, për 40 e ca vjet Shqipëria komuniste bëri një politikë vetëvrasëse, duke u armiqësuar me gjithë botën e qytetëruar.
Sot, në kushtet e acarimit midis Evropës dhe ShBA, është e nevojshme të kujtohet kjo njollë e së kaluarës sonë. Acarimi evropiano – amerikan i ka vënë në pozitë të vështirë disa vende të kontinentit, sidomos ata të ish – Lindjes, që presin të hyjnë në familjen evropiane. Trysnia dhe shantazhet kundër këtyre vendeve, që renditen përkrah ShBA dhe aleatëve të saj, kanë qenë krejt të pavend dhe zgjuan me të drejtë nervozizëm në këto vende. Antiamerikanizmi që është bërë modë sot, në një pjesë të Evropës, nuk mund të kapërdihet në pjesën tjetër, e sidomos në ato shtete që kanë dalë nga sundimi sovjetik dhe diktatura komuniste. Në këtë grup vendesh bën pjesë edhe Shqipëria. Për këto vende është një trishtim i madh krijimi i aleancave të reja me Rusinë e sotme, kundër ShBA-ve. Për këto vende është e papranueshme ringjallja e antiamerikanizmit, ashtu si gjatë luftës së ftohtë. Antiamerikanizmi ka qenë shtylla mbajtesë e gjithë diktaturave të lindjes. Ai ka qenë programi kryesor i gjithë përkrahësve të stalinizmit dhe gjithë servilëve të Bashkimit Sovjetik në Perëndim. Rikthimi i kësaj nostalgjie sot në këtë zonë të botës është një shenjë shumë e keqe.
Për vizionin e ketyre vendeve, që është edhe vizioni ynë shqiptar, nuk mund të ketë perëndim dhe vlera perëndimore të ndara më dysh. Me fjalë të tjera, të pretendosh të jesh evropian, duke qenë kundëramerikan, është një gjë absurde. E kundërta gjithashtu: proamerikanizmi, në një vështrim të thellë nuk mund të kuptohet si kundërvënie ndaj Evropës. Në këtë pikshikim nuk ka asnjë kundërthënie e aq më pak një qëndrim dyfytyrësh, tek ata vende që, ndërsa mëtojnë të hyjnë në Evropë, nuk heqin dorë nga miqësia me ShBA. Mund të thuhet me plot gojën se qëndrimi i tyre është në logjikën e gjërave dhe se vizioni i tyre për perëndimin është më i saktë se i “Evropës së vjetër”. Për ne perëndimi nuk mund të jetë veçse një botë unike, që duhet të zhvillohet së bashku e të mbrohet së bashku. Pa bërë kompromise morale, pa prekur parapëlqimet e saj, Shqipëria duhet të kuptojë se është në interesat e saj madhore që ky acarim të kalojë dhe që uniteti midis ShBA dhe Evropës të rivendoset sa më shpejt.
-Në Shqipërinë e karakterizuar nga bashkëjetesa fetare jo rrallë ka depërtime të sekteve të ndryshme që përpiqen të ndikjonë dhe të mbjellin përçarjen mes qytetarëve.Ka patur kritika edhe për një farë servilizmi të shtetit dhe politikës ndaj fesë dhe një prirje për të plotësuar çdo kërkesë për ndërtimin e objekteve të kultit vend e pa vend?
Kadare: Është e vërtetë se sot në Shqipëri ka përpjekje për të mbjellë përçarje fetare. Përçarja fetare është konsideruar tradicionalisht në vendin tonë si një mënxyrë, e cila do të vinte në rrezik qënien e vetë kombit, qënien e Shqipërisë. Ka dy shekuj që mëndjet më të ndritura të kombit e kanë dhënë alarmin për këtë rrezik të mundshëm. Ka disa shekuj që populli shqipatr, ai që si çdo popull ka bërë disa herë gabime, për këtë gjë themelore nuk ka gabuar. Toleranca fetare dhe harmonia ndaj feve kanë qënë një nga meritat më të mëdha, meritë për të cilën shqiptarët kanë të drejtë të krenohen.
Për fat të keq, shenjat e sëmundjes po duken tani dhe ato mund të bëhen vdekjeprurëse po nuk u morën masat.
Formula shqiptare e gjertanishme e vendosjes së kombit mbi tre besimet fetare të tij ka qenë dhe vazhdon të mbetet e vetmja formulë e pranueshme.Ajo rrjedh nga logjika e jetës dhe e historisë sonë. Duke qenë kombi një dhe fetë tre, është e natyrshme që çdo problem fetar do të jetë i ndërvarur nga faktori kombëtar. Shqiptari para se të jetë ortodoks, katolik ose myslyman është shqiptar. Kjo kontratë e pranuar pothuaj njëzëri nga populli ynë, nuk duhet megjithatë të na vejë në gjumë. Historia tregon se toleranca, paqa fetare, nuk është e dhënë përgjithmonë. Ajo mund të prishet lehtë, për t’u kthyer në të kundërtën e saj, shembulli i Libanit e dëshmon.
Për të kuptuar më mirë këtë, ne duke u krenaruar me të drejtë për paqen fetare të gjertanishme, duhet të dimë se kjo paqe, përveç logjikës së jetës, është edhe rrjedhojë e një lufte titanike të bërë nga Rilindja kombëtare shqiptare në shekullin XIX. Tabloja nuk ka qenë megjithatë aq idilike saç na pëlqen ta besojmë. Vetë studimi i Rilindjes jep tërë dramaticitetin e gjendjes.
Besimet fetare në Shqipëri, në mos janë vënë drejtpërdrejt në rivalitet me kombin, duke pretenduar përparësinë mbi të, tërthorazi kanë shërbyer dhe vazhdojnë të shërbejnë për këtë. Shembulli klasik që vazhdon deri në ditët tona, është nga njëra anë koncepti arkaik i kishës greke, për identifikimin e besimit ortodoks me kombësinë greke, dhe nga ana tjetër, koncepti i islamit radikal, që bën të njejtin identifikim të ballkanasve muslimanë me kombin islam ose arab.
Të dy këto koncepte kanë qënë të drejtuara praktikisht kundër kombit shqiptar, duke u përpjekur t’i shkëputin, në emër të fesë, copa të tëra të tij. Me fjalë të tjera t’i shkëputin qindra mijëra ortodoksë shqiptarë, duke i quajtur grekë, dhe qindra mijëra myslimanë shqiptarë, duke i quajtur turq ose arab. Nën këtë flamur fetar Greqia ende sot vazhdon konvertimin, me trysni direkte, të shqiptarëve në grekë, duke u ndërruar identitetin, madje edhe emrat. Nën këtë flamur nga Kosova u dëbuan në mes të shekullit mbi 300 mijë shqiptarë (çka do të thotë rreth një milion shqiptarë të ardhshëm, domethënë të sotëm) duke u quajtur turq.
Janë këta vetëm dy shembuj, për të kuptuar se çështja e sotme e besimeve në Shqipëri duhet parë në radhë të parë nisur nga interesi kombëtar dhe nga asgjë tjetër. Historia ka treguar se përndezjet e tepruara fetare, dallditë, intrigat, histeritë përfundojnë një ditë kundër kombit shqiptar.
Në këtë vështrim shteti shqiptar ka për detyrë madhore të mbrojë kombin nga ky rrënim, që ka shekuj që vazhdon. Si rrjedhojë e kësaj gërryerje, e këtij genocidi latent, shqiptarët e humbën shtratin dhe peshën e tyre natyrale në Ballkan dhe bashkë me to humbën shumë gjëra.
Shqipëria duhet të mbrojë qenien dhe identitetin e vet me të gjitha ato mjete që përdorin sot vendet demokratike të Evropës. Për fat të keq, një nga mënyrat dinake që përdoret sot në disa vende, për të shkelur mbi interesat kombëtare të vendeve të tjera, është ngatërrimi i qëllimshëm i identitetit me nacionalizmin agresiv.
Shqipëria duhet që pa asnjë kompleks dhe pa fshehur, të vejë interesat kombëtare mbi ato fetare. Për sigurinë e tolerancës dhe të paqes fetare në vend, është e domosdoshme që shteti dhe ligjet e Republikës të ndalojnë çdo veprimtari, ngacmim apo bezdi, të secilit besim kundër tjetrit. Shteti shqiptar duhet të ruajë kështu drejtpeshimin dhe balancën natyrale të tri besimeve, të vendosura prej shekujsh në Shqipëri. Ky drejtpeshim është i njëmendtë dhe nuk është një shpikje poetësh. Të tre fetë kanë të njejtin legjitimitet.
Në këtë kah shteti duhet të ndalojë revizionizmin e historisë kombëtare sipas interesave të njerit apo tjetrit besim. Një shtrembërim i tillë u nxit sidomos vitet e fundit nga propaganda serbe. Për të përligjur dëbimin e shqiptarëve si banorë të rrënjës (autoktonë) të gadishullit, u bënë përpjekje që teza e autoktonisë të shpallej nacionaliste, ose të zëvendësohej nga teza e ardhjes dhe vendosjes së shqiptarëve në Kosovë prej perandorisë otomane. Kjo gënjeshtër serbe përkon me tezat e disa islamistëve arabë e shqiptarë sot.
-Çfarë duhet të bëjë shteti shqiptar që të parandalojë shoqatat me karakter fetar të eksportojnë në Shqipëri, nën mbulesën e fesë, ideologji dhe politika, që bien ndesh me interesat e vendit?
Kadare: Shteti shqiptar duhet të marrë masa që, ashtu si në shumicën dërmuese të vendeve perëndimore, besimet fetare të mos përzihen në politikë. Që shkollat, fondacionet, shoqatat me karakter fetar të mos eksportojnë në Shqipëri, nën mbulesën e fesë, ideologji dhe politika, që bien ndesh me interesat e vendit dhe të njerëzimit mbarë. Që vendet e kultit dhe simbolet fetare të jenë më të tërhequra dhe më modeste, (gjë që është në thelbin e të tri feve të mëdha monoteiste: krishtërimit, islamizmit dhe judaizimit). Që kurrsesi të mos synojnë të konkurojnë dhe aq më pak të vënë në hije institucionet dhe simbolet republikane. Që klerikët të jenë vendës dhe predikimet të bëhen në gjuhën shqipe. Me këtë të fundit lidhet çështja e autoqefalisë së Kishës ortodokse shqiptare, largimi i peshkopit grek dhe rivendosja në krye të saj e një peshkopi shqiptar. Së fundi, Shqipëria duhet të quajë jo të ligjshme hyrjen në çfarëdo lloj aleance me baza fetare, sepse pjesëmarrja në një aleancë të tillë do të jetë një provokacion për dy besimet e përjashtuara, rrjedhimisht një lejim i përçarjes kombëtare. Në këtë kah është e ngutshme rishikimi i anëtarësimit të Shqipërisë në Ligën Islamike, anëtarësimi i nismëtuar nga demokratët dhe heshturazi i miratuar nga socialistët, ndonëse i paratifikuar prej Parlamentit.
Shqipëria nuk duhet të pranojë të identifikohet me kurrfarë cilësimi fetar. Ajo nuk mund të cilësohet as vend ortodoks, as katolik e as islamik, i moderuar ose jo. Propozime të tilla mund të qëllojë të bëhen edhe nga miqtë e saj, për arsye konjukturale dhe me qëllime aspak dashakeqëse, por që mund të kenë përfundime të kundërta. Shqipëria nuk mund të shërbejë si një ekspozitë, si një disneyland, apo një rezervat speciesh të rralla. Vite më parë, Hrushovi, miku dhe pastaj armiku i saj, hodhi tezën që Shqipëria të shërbejë si karrem për tërheqjen e vendeve araba drejt komunizmit. Ne e kemi provuar mbi shpinën tonë se ç’pasoja katastrofike mund të sjellë pasioni për të dhënë shembuj groteskë, si ai i shpalljes së vendit të parë pafe në botë. Të identifikosh vendin me njërën fe është pak a shumë e njejta histori. Në rastin e parë shkeleshin me këmbë të tre besimet e tij, në rastin e dytë, për hir të njërit, shkelen dy të tjerët.
– Në fillim të ndryshimeve që sollën rrëzimin e komunizmit në Shqipërinë e viteve ‘90-të, u fol shumë për kontributin e diasporës në demokratizimin e shpejtë të vendit, por në të vërtetë, edhe sot ai kontribut është simbolik.Çfarë nuk shkon në marrëdhëniet e ndërsjellta mes dy palëve?
Kadare: Pyetja juaj ka lidhje me një problem të ndërlikuar dhe delikat, që tepër rrallë është prekur në shtyp. Edhe kur është prekur trajtimi ka qenë i njëanshëm.
Ka qenë e pritshme që pas 45 vjet izolimi komunist, krahas ngazëllimit, që do të shoqëronte hapjen e kufijve dhe krijimin e kontakteve midis diasporës shqiptare dhe atdheut, do të lindnin edhe keqkuptime të dyanshme. Ishin shqiptarë vërtet të dy palët, por ishin shqiptarë të formuar në rende dhe regjime të ndryshme. Të shumtë ishin ata që mbartnin nostalgji dhe mall. Po të tjerë kishin kujtime të hidhura dhe mllefe.
S’është vendi këtu të analizohet kjo dukuri në mënyrë shterruese. Do të përpiqem të kap disa anë të saj.
Në qoftë se për komoditet shprehjeje do t’i quanim Shqipërinë dhe diasporën dy palë, mund të themi se të dy palët kanë patur iluzione për njëra – tjetrën. Shqipëria ka pritur shumë nga diaspora, kjo e fundit gjithashtu nga atdheu i vet. Iluzionet, ose më mirë gënjimet, vijnë si rrjedhojë e mungesës së njohjes, e mallit, e përfytyrimeve të gabuara që krijon ndarja.
Diaspora shqiptare nuk ishte dhe vështirë se mund të ishte, ajo që në mënyrë naive e mendonte një pjesë të shqiptarëve: e pasur, e mbushur me milionerë, moderne, çudibërëse. Ajo nuk e kishte fuqinë ekonomike ose të lobingut, si diaspora e hebrejve ose e grekëve, për të sjellë vetëm dy shembuj. Investimet që u pritën prej këaj diaspore ishin të kufizuara, në karahasim me reklamën që u bë. Nga ana e vet, Shqipëria nuk e priti këtë diasporë me atë hare që kjo e fundit kujtonte. Shkak për këtë mund të ishte modestia e saj ekonomike, por shkaqe gjithashtu ishin zilitë, mllefet, mbeturinat e mosbesimit komunist: po vijnë për të fituar, për të na shfrytëzuar etj.
Në Shqipëri, si kudo në Ballkan, aq sa i vështirë është mirëkuptimi, aq të lehta janë keqtrajtimet. Mendoj se të dy palët kanë ç’të qortojnë në këtë rast.
Mendoj se ky problem ka lidhje, ose më mirë, fsheh një tjetër problem madhor, që duke qenë i kohës, ka edhe një vazhdë historike: lehtësinë me të cilën shqiptarët revoltohen kundër vendit të tyre. Është një sëmundje e vjetër e një pjese të kombit shqiptar kudo që ai jeton, brenda ose jashtë Shqipërisë. Ngatërrimi i atdheut me regjimin, me partitë, shkrofëtimat dhe mallkimet kundër tij, janë kthyer, për fat të keq, në një lloj sporti kombëtar.
Një pyetje shqetësuese lind në këtë rast. Përse me kaq lehtësi dhe për çdo gjë hidhet baltë kundër atdheut? Përse kaq lehtë lëshohet, nëma dhe fjala e fundit: mos ia pafsha kurrë bojën Shqipërisë! Dhe janë po ata shqiptarë që në vende të tjera respektojnë çdo rregull, i paguajnë taksat çdo vendi, vetëm Shqipërisë nuk duan t’i japin asgjë. Binden kudo, madje shpesh janë edhe servilë, kurse me t’u gjendur përpara zyrave dhe administratës shqiptare, trimërohen e janë gati të rrëmbejnë kazmën për t’i shkatërruar.
Shembull tipik për këtë ka qenë bllokimi verën e kaluar në kufirin grek të emigrantëve shqiptarë që, pas pushimeve të kaluara në Shqipëri, ktheheshin në Greqi. Doganierët grekë i linin ditë të tëra të prisnin në rrugë të madhe, i fyenin me cinizëm, u grisnin pasaportat, i shtynin si bagëtitë e megjithatë, për një habi të madhe, për një habi të neveritshme, këta mijëra shqiptarë, jo vetëm që nuk thoshin gjysmë fjale kundër torturuesve të tyre, por gjithë vrerin e nxirrnin kundër Shqipërisë, e cila në këtë rast, nuk kishte asnjë faj. Dhe si të mos mjaftonin mallkimet kundër vendit të vet, dy hapa më larg në mënyrë servile e puthnin tokën greke!
Këtë hakërrim kundër Shqipërisë e kam vënë re edhe te disa liderë apo intelektualë të Kosovës. Janë gati të takojnë këdo e të marrin udhën për këdo, me përjashtim të institucioneve shqiptare dhe të kryeqytetit shqiptar. Ka edhe gazeta në gjuhën shqipe, që përdorin kundër Shqipërisë një gjuhë prej nepërke. Shprehjet “Boshti Tiranë – Athinë – Beograd kërkon të shesë Kosovën”, ose “Tirana kuislinge”, ose “Shqipëria kuislinge bëhet gati t’i bashkohet Greqisë”! janë të zakonshme në këto gazeta. Gjithkush mund të ketë kritika tepër të rrepta kundër qeverisë shqiptare, kundër partisë që drejton, por askujt nuk i lejohet të mohojë atdheun, për hir të politikës. Tirana nuk është e asnjë partie, por është kryeqyteti ynë i përbashkët. E aq më tepër Shqipëria. Është shkuar aq larg saqë Shqipëria është quajtur diktaturë e fëlliqur, si ajo e Sadam Hyseinit etj. etj.
I gjithë ky helm antishqiptar, që shpërndahet ditë e natë nga vetë renegatët shqiptarë, ka pasoja të rënda për të ardhmen e kombit tonë. Thyerja shpirtërore e një kombi është ajo që shpesh parapërgatit thyerjen e përgjithshme. Populli shqiptar, opinioni i tij, duhet të ngrihet kundër kësaj veprimtarie antishqiptare që po zhvillohet mu në sytë tanë. Si rrjedhojë e kësaj etheje propagandistike, një pjesë e emigracionit shqiptar, si ai që punon dhe jeton në Greqi, ndodhet në një gjendje çoroditjeje. Shtypi shqiptar, duke qenë shpesh në këtë trysni atdhemohuese, nuk i ngre këto probleme. Nuk kam parë ndonjëherë të flitet për faktin e dhimbshëm se si emigrantët tanë në Greqi u thonë fëmijëve :”mos tregoni se jeni shqiptarë!”. Këta prindër të papërgjegjshëm e këto gra me tru të kufizuar, nuk e kuptojnë se, duke i detyruar fëmijët të fshehin identitetin e tyre, bëjnë një krim të rëndë, në radhë të parë kundër vetë fëmijëve. Sepse fëmijë të tillë, që rriten me këtë frikë e këtë mashtrim, nuk mund të jenë fëmijë normalë. Ata do të jenë të gjymtuar psiqikisht, do të urrejnë në fillim prindërit e vet, që i kanë pjellë të tillë, do të urrejnë Shqipërinë, do të urrejnë Greqinë që i ka shtypur, e pas saj do të urrejnë gjithë botën. Prindërit e papërgjegjshëm shqiptarë, duke kujtuar se me atë fshehje identiteti i kanë shpëtuar fëmijët e tyre, në të vërtetë s’kanë bërë gjë tjetër veçse i kanë përgatitur fatkeqësitë. Sepse fëmijë të tillë, më së shumti, janë pre e krimit dhe e burgjeve.
Si përfundim i kësaj drame raciste të kohës sonë, ne kemi mijëra fëmijë që i kanë humbur Shqipërisë e njëkohësisht njerëzimit. (Pjesa e pare e Intervistes ekskluzive, qe Shkrimtari i madh, Ismail Kadare nga Parisi i dha editorit te sek. Shqip te Gazetes Illyria ne Nju Jork në shtator 2003, Dalip Greca, editori i sotem i Diellit. E risjellim me rastin e 80 vjetorit te Lindjes te Shqkrimtarit)
Shenim:Fotografia paraqet nje cast intervistimi te Ismail Kadaresë nga Dalip Greca për TV Kultura Shqiptare në Nju Jork, Shtator 2006, kur Shkrimtari u nderua nga Këshilli Kombëtar Shqiptaro-Amerikan.Në këmbë ish botuesi i ILLYRIA-s Ekrem Bardha, dhe Adem Belliu, president i TV Kultura Shqiptare, duke filmuar.