Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

ÇDO KOHË KA LETËRSINË E VET, ÇDO VEPËR LETRARE ËSHTË EDHE NJË DËSHMI E KOHËS KUR ËSHTË SHKRUAR DHE BOTUAR

by

INTERVISTË ME SHKRIMTARIN E MIRËNJOHUR BASHKËKOHOR NGA TIRANA, NASI LERA/
Intervistoi per Gazeten DIELLI: Mikel GOJANI/
Shkrimtari Nasi Lera është i njohur jo vetëm në Shqipëri,por edhe në Kosovë dhe më gjerë. Që në vitet ’70 publikut lexues të Kosovës i ka rënë t’i lexojë tregimet dhe novelat e tij, ndërsa më vonë edhe romanet. Nasi Lera u lind në Korçë më 1944, ku mbaroi shkollën e mesme, ndërsa studimet e larta i kreu në Universitetin e Tiranës, në degën letërsi dhe gjuhë shqipe. Ai tërhoqi vëmendjen e lexuesve dhe të kritikës letrare që në tregimet e para për nivelin e tyre të lartë artistik. Një krijimtarinë e shkrimtarit Nasi Lera, një vend me rëndësi zënë edhe përkthimet e shumë librave të letërsisë botërore, përkatësisht përkthimet e shkrimtarëve nobelistë.
Jeta e një shkrimtari është një roman i gjatë i shkruar nëpër vite
“DIELLI:” Kritika letrare ka vlerësuar lart prozën tuaj tregimtare dhe romaneske. Edhe pse shkrimtari nuk flet me dëshirë për veprën e vet, do të ishte mirë të na thoni diçka rreth perceptimit të botës dhe futjes suaj në do të thosha në “kurthet” e letërsisë, përkatësisht të prozës?
Nasi Lera: Është e vërtetë: shkrimtari nuk flet me dëshirë për veten e vet nëpër biseda apo intervista, sepse ai ka folur gjatë nëpërmjet veprës së tij. Shkrimtari është i copëzuar në personazhet e veprës së tij dhe ky copëzim është biseda më e ndershme, më e çiltër që mund të bëjë ai me lexuesit apo dashamirësit e letërsisë. Dhe kjo bisedë me veten apo me të tjerët nëpërmjet krijimtarisë fillon që në poezinë, tregimin e parë dhe nuk ndërpritet kurrë. Sikur të mos ishte ky bashkëbisedim ndoshta vepra letrare nuk do të ishte një nevojë e brendshme e papërballueshme e shkrimtarit, për të shpalosur qëndrimin e vet qytetar ndaj shoqërisë. Jeta e një shkrimtari është një roman i gjatë i shkruar nëpër vite. Ajo që ka rëndësi në këtë roman-jetë është çiltërsia e shkrimtarit me veten. Në qoftë se shkrimtari nuk është treguar i çiltër në radhë të parë me veten, nuk ka për të qenë kurrë i çiltër me të tjerët, lexuesit. Mungesa e kësaj çiltërsie nuk mbulohet dot me intervista apo me biseda. Prandaj unë i besoj fort autoportretit që shkrimtari e ka hedhur nëpër vepra duke përjetuar me të tjerët dramën e njeriut.
“DIELLI”: Lëvroni prozën moderne në kuptimin e mirëfilltë ta fjalës. Qasja e objektit artistik, si dhe mënyra e të shprehurit, janë sa të veçanta aq edhe të pasura
Nasi Lera: Nuk e di se çfarë e bën moderne apo bashkëkohore një prozë. Bashkëkohorja qëndron në trajtimin e problemeve që shqetësojnë një shoqëri në një periudhe kohe të caktuar, të kohës në të cilën jeton shkrimtari. Qasja e objektit artistik apo mënyra e të shprehurit buron nga qasja me realitetin, që është e veçantë te çdo shkrimtar. Sa i përket mënyrës së të shprehurit ajo është e lidhur ngushtë me shqetësimin krijues të autorit për të gjetur formën dhe stilin e përshtatshëm për të hyrë në komunikim me lexuesin. Shkrimtari duhet të ndjekë me vëmendje prirjet e shijeve të lexuesit më të kulturuar për ta pasuruar atë shije. Po të mos jetë i aftë të pasurojë këtë shije, vepra e tij ka për të tingëlluar anakronike. Shkrimtari është vazhdimisht në garë me kohën, garë shumë e lodhshme, e mundimshme, ku ai që lodhet më shumë është shkrimtari sepse koha nuk e njeh lodhjen, madje ajo e imponon lodhjen.
“DIELLI”: Në librat tuaj të tregimit, po ashtu edhe të romanit është ruajtur e veçanta e të rrëfyerit, sa ka të vërtetë në këtë mendim?
Nasi Lera: Stili është vetë shkrimtari, mënyra e të shkruarit është vetë shkrimtari, e veçanta e të rrëfyerit është vetë shkrimtari. Ajo që ka rëndësi për të pasur zërin tënd në korin e letërsisë është të njohësh veten, të kuptosh se ç’të veçantë do të ketë vepra jote. Dhe kur them të veçantë nuk kam parasysh vetëm mënyrën e të shprehurit, por mbi të gjitha kam parasysh fushën tematike ku shkrimtari do të ndjehej jo vetëm i lirë por edhe i plotë. Shkrimtari nuk është asnjëherë i vetmuar, bota e komunikimit të tij është e pakufishme, gjithë vështirësia e të qenit shkrimtar qëndron që të mos humbësh, të mos mbytesh në detin e trazuar të letërsisë kombëtare apo edhe botërore. Po dite të notosh me guxim, duke u qenë mirënjohës të gjithëve atyre që iu përkushtuan letërsisë dhe që të ndihmuan të bëhesh edhe ti shkrimtar, mund të thuash i qetë, se dhashë atë që mund të jepja, se po të kisha mundësi të jepja më shumë do ta jepja.
Çdo kohë ka letërsinë e vet, çdo vepër letrare është edhe një dëshmi e kohës kur është shkruar dhe botuar
“DIELLI”: Si e shikoni raportin e letërsisë që është shkruar gjatë viteve të diktaturës , po ashtu edhe atë që shkruhet sot?
Nasi Lera: Çdo kohë ka letërsinë e vet, çdo vepër letrare është edhe një dëshmi e kohës kur është shkruar dhe botuar. Por letërsia nuk është një ngrehinë që shembet dhe ngrihet sa herë të duam ne. Letërsia është një ngrehinë ku çdo brez vendos një gur për ta lartuar. Në periudhën para ndryshimeve shoqëroro-politike, letërsia shqipe përfaqësohej nga emra të tillë si Ismail Kadare, Dritëro Agolli, Fatos Arapi, Xhevahir Spahiu, Qamil Buxheli, Dhimitër Shuteriqi, Naum Prifti, Vath Koreshi, Teodor Laço, Kiço Blushi, ndërsa pas viteve nëntëdhjetë letërsisë shqipe po këta autorë por edhe autorë që shkruan pas viteve nëntëdhjetë, por që e kishin filluar krijimtarinë e tyre para këtyre viteve, i dhuruan disa nga veprat e tyre më të mira. Poezia njohu kulmin e vet me poezinë e një poeti të shkëlqyer si ishte Frederik Reshpeja, Zija Çela me romanet e tij shënoi një kulm tjetër jo vetëm në opusin e tij apo Viron Graçi me romanet e tij befasues.
“DIELLI”: Kohë më parë keni botuar romanin tuaj të fundit “Të gjallë dhe të vdekur”. çfarë përfaqëson ky roman në krijimtarinë tuaj romansiere?
Nasi Lera: Romani “Të gjallë dhe të vdekur”, është në vazhdën e gjithë krijimtarisë sime. Aty janë disa prej personazheve të tregimeve apo romaneve të mëparshëm. Pastaj kësaj pyetje mund t’i japin një përgjigje shumë më objektive se sa unë kritikët.

“DIELLI”: Në një vlerësim ku thuhet se romani “Të gjallë dhe të vdekur është ndër romanet dhe më serioz në letërsinë shqipe. “Dramaciteti që mbart ai është i natyrshëm e, kësisoj, i besueshëm. Pohimi i njërit prej personazheve se “të gjithë e ndiejmë veten të dënuar duke qenë të lirë të shkojmë ku të duam”, është edhe piktura më e hidhur, por dhe më e vërtetë e realitetit të sotëm”. A mund të na thoni diçka më tepër lexuesit nga përvoja juaj gjatë të shkruarit të romanit?
Nasi Lera: “Të gjallë dhe të vdekur” më kërkoi shumë punë për ta shkruar. M’u desh të udhëtoja dhe të shkelja vendet ku do të zhvillohej romani, gërmova në kujtimet e mia të fëmijërisë, lexova libra me kujtime por edhe studime që ishin kryer për Luftën italo-greke, lexova Ungjillin, që më duhej për personazhin e priftit si dhe lexova dhe e shfrytëzova akt-ekspertizën mjekoligjore mbi ekzaminimin e kutive me eshtrat e zhvarrosura, artikuj të ndryshme të botuara në shtypin e përditshëm dhe atë periodik, etj. Të njëjtën gjë kam bërë edhe për të shkruar romanin tim të botuar kohët e fundit “Të gjithë premtojnë Parisin”, që është kundër imoralitetit që vihet re nëpër media të ndryshme dhe në të njëjtën kohë është dhe një dhimbje për dashurinë e pastër të njerëzve anonimë, që meritojnë të jenë personazhe qendrore të veprave letrare. Romani është diktuar drejtpërsëdrejti nga realiteti i sotëm tepër tronditës, i cili nuk ka si të mos ndikojë si në krijimtarinë time dhe të kolegëve të mi. Zhvillimet që po ndodhin janë bërë edhe tharmi i romanit mbi të cilin po punoj.
“DIELLI”: Ekziston një mendim i sotëm se romansierët e njohur të periudhës së realizimit social, pa ndonjë përjashtim, ku hyni edhe ju, nuk kanë krijuar vepra më të mira në vitet e pasardhjes së demokracisë në Shqipëri, kur fituan lirinë e plotë të krijuese? Nëse ky është një konstatim i saktë, si do ta shpjegoni, pra sa ka ndryshuar tabloja letrare pas viteve ‘90?
Nasi Lera: Ata që kanë shprehur këtë mendim nuk i njohin aspak zhvillimet e letërsisë së sotme shqipe dhe nuk e di se ç’romancierë kanë parasysh. Ju më futni në romancierët e njohur të periudhës së realizmit socialist, për të cilët thoni se ata nuk kanë krijuar veprat më të mira në vitet e pas ardhjes së demokracisë. Mua më duket se romancierët shqiptarë kanë vazhduar të shkruajnë duke kërkuar jo vetëm forma dhe teknika të reja shkrimi, por edhe filozofi të reja të pasqyrimit të jetës, të historisë së vendit, të marrëdhënieve midis njerëzve, të dashurisë dhe të krizave ekonomike dhe shpirtërore, që shfaqen zakonisht në një tranzicion ku njerëzit janë të etur të kapin sa më shpejt, nganjëherë sa hap dhe mbyll sytë, atë që popujt e tjerë e kanë kapur shkallë-shkallë, duke mos e ndërtuar Romën brenda një dite, por me dhjetëra dhe qindra vite. Pas viteve nëntëdhjetë unë kam botuar dy vëllime me tregime dhe novela dhe pesë romane.
”DIELLI”:Thuhet se intelektualët preferojnë më tepër sistemin totalitar, sepse gjithherë janë përkëdhelur nga regjimet për të ndikuar mbi masat, ndërkaq në demokraci ndihen më të papërfillur, më anonimë. A nuk ju duket se edhe në Shqipëri intelektualët nuk e duan demokracinë autentike, sepse me ambiciet e tyre të caktuara për pushtet e kanë çuar vendin në një gjendje tepër dëshpëruese?
Nasi Lera: Nuk kam pasur asnjëherë respekt për ata intelektualë që janë përpjekur për të qenë të përkëdhelur nga regjimet totalitare dhe po ashtu nuk është aspak e vërtetë që në demokraci intelektualët ndjehen më të papërfillur, më anonimë. Të qenit i papërfillur, anonim, varet nga dinjiteti i vetë intelektualit dhe për të qenë një intelektual me dinjitet duhet ta duash demokracinë. Ambiciet për pushtet nuk kanë të bëjnë aspak me shkrimtarin e vërtetë dhe është fakt që ato, ambiciet, zënë vend te shkrimtarët e patalentuar, të dështuar, që përpiqen që dështimin ta mbulojnë me çadrën e pushtetit. Vendin në gjendje të dëshpëruar nuk e kanë çuar intelektualët e vërtetë, atë e kanë çuar intelektualët e rremë, njerëzit e etur për pasuri dhe të verbuar nga paraja. Një njeri i i tillë nuk mund të quhet intelektual dhe nuk ka të bëjë aspak me intelektualin e vërtetë.
“DIELLI”: Në disa shkrime kritike janë ngritur shqetësime se kohëve të botimet po sjellin shumë vepra pa vlerë. Mund të jepni një opinion për prozën shqipe pas viteve ’90-të ose, më saktë, çfarë vlerësimesh jepni rreth këtij konstatimi?
Nasi Lera: Në çdo kohë ka pasur dhe do të ketë vepra me vlerë dhe vepra pa vlerë. Sot mund të jenë shtuar veprat pa vlerë sepse mund të botojë kushdo mjafton të ketë para për të përballuar koston e botimit. Por mendimi për një letërsi nuk duhet të bëhet duke u nisur nga veprat e dobëta, por nga veprat që përfaqësojnë rritjen e një letërsie, pjekurinë e një letërsie. Dashakeqët e letërsisë mund të nisen nga veprat e dobëta, të cilat i kuptojnë më mirë, për të pohuar se letërsia shqipe nuk po jep më vepra të mirë. Ata që e duan letërsinë kanë ku ta mbështesin dashurinë e tyre për të, për të pohuar të kundërtën e dashakeqëve. Por si mohimi i njërës palë ashtu edhe pohimi i palës tjetër, nuk është një dukuri e re, ajo është një dukuri e vjetër nga e cila letërsia e shëndetshme ka ditur të kuptojë rrugën që duhet të ndjekë.
“DIELLI”: Në çfarë gjendje është duke u lëvruar sot kritika letrare shqipe. Pse gjithnjë e më pak studiuesit merren me këtë degë të rëndësishme të letërsisë shqipe?
Nasi Lera: Kritika letrare ka problemet e veta, që nuk kanë të bëjnë vetëm me të. Deri para pak kohësh shumë gazeta, të përfshira nga pasionet politike, nuk i kishin lënë asnjë vend kritikës letrare dhe u duk sikur ajo u fashit. Por ashtu si edhe letërsia edhe kritika letrare nuk mund të fashitet, ajo përpiqet të jetë pranë lexuesit, për ta ndihmuar atë për të kuptuar prirjet e sotme të letërsisë. Dëshira për të pasur një kritikë më të pranishme, nuk do të thotë se ajo nuk është aspak e pranishme. Sa u përket studiuesve ata vazhdojnë pasionin e tyre që është për t’u nderuar.
Komunikimi gjithëshqiptar, që ka një rëndësi të madhe për letërsinë shqipe, duhet të zërë vendin e duhur në politikën kulturore të vendit tonë
“DIELLI”: Shkrimtari Lera, sa e keni ndjekur raportin e letërsisë që është shkruar në dekadat e fundit dhe cili është mendimi juaj në çfarë gjendje është letërsia shqipe në Shqipëri?
Nasi Lera: Kësaj pyetjeje i jam përgjigjur pothuaj në të gjitha përgjigjet që kam dhënë deri tani.
“DIELLI”: Sa e përcillni letërsinë shqipe në Kosovë dhe çfarë përshtypjesh keni për trende të saj të zhvillimit? Çfarë do të thotë komunikimi gjithëshqiptar për krijuesit letrarë dhe sa ka rëndësi kjo për ngritjen e cilësisë së letërsisë sonë, e cila, tashmë për shkaqe të njohura , gati për gjysmë shekulli në esenca mbeti e ndarë?
Nasi Lera: Përpiqem ta përcjell në mënyrë sa më selektive, duke e parë si një letërsi të vetme. Për të qenë i sinqertë: unë nuk e kam ndarë ndonjëherë letërsinë shqipe që lëvrohej në Kosovë nga ajo që shkruhej dhe botohej në Shqipëri. Dhe mua më duket se duke e parë si një letërsi të vetme shkrimtarët në Shqipëri dhe shkrimtarët që jetojnë dhe botojnë në Kosovë, kanë përfituar nga njëri-tjetri. Unë gëzohem kur lexoj një roman të bukur të Mehmet Krajës apo Eqrem Bashës. Mua më duket se komunikimi nuk ka qenë ndonjëherë i ndërprerë ashpërsisht, shkrimtarët që jetonin në Kosovë janë botuar vazhdimisht në Shqipëri, më përpara botoheshin më shumë se tani. Kështu që komunikimi gjithëshqiptar, që ka një rëndësi të madhe për letërsinë shqipe, duhet të zërë vendin e duhur në politikën kulturore të vendit tonë.
“DIELLI”: Një vend të rëndësishëm në veprimtarinë tuaj zënë edhe përkthimet e librave të autorëve botërorë, po edhe të atyre nobelistë, s I. Saramago, A. Kamy, E. Heminguej, G.G. Markez, A. Zhid, Le Klezio, M. V. Ljosa, I. Kavabata, Kenzaburo Oe, si dhe të autorëve të tjerë të mëdhenj: M. Duras, M. Turnie, M. Kundera, S. Dë Bovaur etj. Çfarë mund të na thoni rreth këtij angazhimi tuaj në këtë fushë tepër të rëndësishme? Po çështja e përkthimit të librit të huaj përgjithësisht në Shqipëri, në çfarë gjendje ekziston? Pra sa përkthehen në Shqipëri librat e letërsive botërore?
Nasi Lera: Përkthimi është pasion im. Jam munduar të përkthej autorë që duke qenë në themel të kulturës së vendit të tyre, të bëhen edhe pronë e kulturës sonë. Kur iu futa përkthimit nxitja e parë ishte t’i jepja lexuesit shqiptar autorë që nuk ishin të botuar në gjuhën shqipe. Kjo më shtyu të lexoj shumë dhe të përzgjedh me kujdes. Mund të pohoj se gjuha shqipe është e tillë që mund të përballojë me dinjitet çdo autor të madh të huaj. Sot në Shqipëri botohet shumë letërsi e huaj, për të cilën nuk mund të thuhet se përzgjidhet gjithmonë duke pasur si synim për të botuar vepra që kanë bërë epokë në vendet e zanafillës së tyre. Kur sheh morinë e titujve të romaneve të huaj të botuar në Shqipëri vëren menjëherë se shumë prej tyre janë botuar vetëm për synime komerciale.
“DIELLI”: A besoni se gjatë këtij viti lexuesit do ta kenë në duar ndonjë libër tuajin?
Nasi Lera: Ndoshta, jemi ende në mesin e vitit 2015, janë edhe gjashtë muaj të tjerë, ku mund të përfundoj veprat që kam kohë që kam nisur t’i shkruaj apo edhe t’i përkthej.
Tiranë, nëntor 2015

“Zonja me të kuqe”, si rast flagrant i fatit të nëpërkëmbur të një gruaje

by

Intervistë me autoren Majlinda Nana Rama pas daljes së romanit “Zonja me të kuqe”/
INTERVISTOI: ELISABETA ILNICA/
E kuqja tërheq gjithmonë, edhe kur bëhet fjalë për një titull libri. Pas një vargu botimesh në poezi, eseistikë, studime letrare, etj, Majlinda Nana Rama, i rikthehet romanit. Gazetarja dhe shkrimtarja Rama sapo ka sjellë librin e ri “Zonja me të kuqe”, ku në qendër të tij është një “damë e lajthitur”, që quhet Jasmina. Pse autorja mendon se, kush më shumë e kush më pak, është pak Jasminë.
Pas një vargu botimesh në poezi, eseistikë, roman, studime letrare, i riktheheni romanit. Pra, vjen së fundmi për lexuesin “Zonja me të kuqe”, që në fakt tanimë e dimë që Zonja është Jasmina. Cila është kjo grua në roman?
Jasmina e romanit “Zonja me të kuqe” është rasti më flagrant i fatit të nëpërkëmbur të një gruaje, e cila nuk shihet përtej pamjes së leckosur. Për këdo ajo mund të jetë një lypëse, një varfanjake dhe as më shumë e as më pak se sa një e cmendur. Por Jasmina, është çdonjëra nga të shumtat femra, që etiketohen, paragjykohen, anatemohen nga masa, pa kurrëfarë vrarje ndërgjegjeje. Ajo bëhet një botë e trazuar dhe mbetet e tillë, pikërisht për shkak të gjurmëve që i lë e shkuara dhe e tashmja. Pra, Jasmina është si Jozef K. i “Procesit” të Kafkës, tepër e pavetëdijshme për fajin e saj që jeton, në një botë të mbuluar me velin e fasadës së moralit fals.
Thuajse përherë, edhe në jetën reale, njeriut i shfaqet një mbështetje që e ngushëllon. A i gjendet Jasminës një e tillë, apo mbetet e vetme në sfidën e madhe të njerëzimit, sfidën e përballjes me jetën?
Romani “Zonja me të kuqe” ka në qendër një romancë dashurie në përmasa të ethshme mes Jasminës dhe Iliazit. Pra, në gjithë atë zallamahi etjesh për të poshtëruar një qenie të pambrojtur, shfaqet një burrë, një njeri që merr përmasat e mbi Himalajeve, që kapërcen telin me gjemba të paragjykimit të thellë shoqëror dhe depërton në thellësi të kësaj krijese. Ai i zbulon gurë më gurë, thesaret e një bote pambarim… dhe imagjinoni…. të botës së flakur tej, të botës së lënë në rrugë, të botës së vrarë cdo ditë, të botës pa ëndrra. Ky është superburri, një kryeprokuror që i dëshmon botës mbarë se vlerat ndër burra ekzistojnë.
Ky roman, a ka një shtrat real apo është produkt imagjinate, sic ndodh përherë nga njerëzit e letrave që përdorin imagjinatën për të dhënë mesazhin që duan për botën në përmirësim?
Cdo gjë që shndërrohet në rrëfim, buron ngapak nga realiteti i secilit prej nesh dhe realiteti i njërit ndryshon me realitetin e tjetrit, për shkaqe të ndryshme, si: vendosjeje, perceptimi, botëkuptimi, mënyre jetese, lidhje me njerëzit, fuqi socializimi etj. Romani “Zonja me të kuqe” është, në fakt, produksion realo-imagjinativ, për vetë arsyen se ka patur një personazh real, nga i cili ka marrë spunto, për të vijuar më tej me thërrmija të imagjinacionit autorial. Sepse, tek e fundit, kjo është magjia e artit të shkruar. Ajo të rrëmben dhe pastaj autori bëhet vasal i rrjedhës. Pra, shkruesi gjendet shpesh brenda një rrethi vicioz, i zënë në kurthin e narracionit gjatë shtjellimit të fabulës.
Prandaj i keni dhënë një mbyllje gati – gati tragjike romanit. Pse kjo zgjidhje? Ndoshta lexuesi do të donte një mbyllje tjetër, më të lumtur.
Unë e thashë, pak më parë, që rrëfimi të ikën nga duart. Nuk mund ta kontrollosh subjektin për aq kohë sa subkoshienca jonë vepron në bazë të asaj që shpirti ynë, arsyeja jonë, sheh dhe do. Pra, në këtë kontekst, unë, për t’i dhënë frymëmarrje kësaj gruaje, me fëmijëri të palumtur, me rini që s’e jetoi kurrë, pra, me jetë të palumtur në rritje, kam rënë në atë grackën e dëshirës për ta parë të lumtur me vajzën e saj dhe gjërat që i kanë munguar gjithë jetën. Nuk mund ta mbyllja me happy end, asesi. Me këtë mbyllje të rrëfimit, kërkoj që shoqëria të lëviz, pasi mbyllja e romanit, ashtu sikurse drama e personazheve, janë copëza të së përditshmes sonë. Janë më mijëra ato gra që vuajnë, sepse bota përtej tyre s’do t’i njohë, s’do t’i pranojë, s’i konsideron. Pra, edhe kur gruaja është e gatshme të prijë për t’u përballur me sfidat shoqërore, kjo shoqëri nuk është gati ta pranojë, sepse udhëhiqet nga paragjykimi.
Sa e vështirë është të strukturosh një roman? Kam parasysh edhe romanin e parë tuajin “Perandorët”, një roman që bëri jehonë të madhe një vit më parë dhe që kishte një mori personazhesh, ngjarjesh, situatash, fabulash?
Struktura romanore, sipas meje, nuk ka skema, porse atyre individuale që bëjnë dallimin e një stili të shkruari nga një tjetër. Romani “Perandorët” ishte roman i vështirë për t’u shkruar, sepse ndërtohej mbi një linjë qendrore që ishte shtyllë kurrizore e romanit dhe shumë linjave dytësore që mbaheshin lidhur mes vetes nëpërmjet një konstruksioni të brendshëm. Ndërsa romani “Zonja me të kuqe” është krejt tjetër. Ka një linjë, rreth së cilës vërtiten zhvillimet. Ka më pak personazhe. Ka shtjellim me të thjeshtë. Në të jepen natyrshëm, ndjenjat, emocionet, përjetimet, nuancat e ditës, inspirimet, dëshirat. Në këtë roman nuk ka vend për dekoracione për aq kohë sa vetë libri, në tërësinë e vetë, është një kushtrim për një reformim të metalitetit shoqëror, për mënyrën se si e sheh gruan, si qenie, së pari.
Në përvojën romaneske shihet që vetëm njëri personazh është ai që mbulon gjithë romanin. Në fakt, si mundet që një emër të tërheq lexuesin për ta zhytur në libër?
Secili nga ne, është Një. Edhe personazhi i qendërzuar në roman mund të jetë vetëm një, që jep e merr në rrethana të shumta, mjafton që këtij personazhi t’i gdhenden tipare të detajuara, pra të penelohet portreti. Me një përshkim psikologjik në thellësi dhe raporte të skicuara qartë me të tjerët, që janë personazhet episodikë apo në hije, del në pah gjithë kumti i prozës së gjatë. Por, sipas meje, asnjëherë nuk mund të ecet në bazë të modaliteteve karakteriale të përcaktuara nga autori. Personazhi lind dhe bëhet.
Pra, thënë me fjalë të tjera, ky libër është një Roman për Gruan?
Në këtë rast, mendoj, do shkonte për shtat motoja “Gruaja për gruan”. Unë i kam besuar gruas si qenie. I kam besuar shpirtit të saj, botës së pafundme që ajo bart dhe në shumë raste e kërkoj zgjidhjen tek gruaja. Duke e ditur që është një vokacion përfaqësues, dëshiroj ta kthej atë në promotore të lëvizjeve dhe për këtë, revolucioni duhet të filloj mes nesh (grave). Në një shoqëri ku mungojnë politikat sociale për të mbrojtur të drejtën e secilit, por sidomos gjinisë së brishtë, duhet që vetë këto të fundit, t’ua imponojnë të tjerëve statusin e tyre në këtë ujëvarë të mjegullt shkëmbore.
Cfarë mendimi keni për letërsinë sot? Po për lexuesin?
Shkruhet dhe kur shkruhet ka edhe inflacion. Siç shprehej poeti spanjoll Visente Aleihandre “Nëpërmjet qenies së vet, poeti bën thirrje për komunikim… sepse poezia parakupton të paktën dy njerëz”, pra letërsia, si e tillë nëkupton dualitetin autor-lexues. Mendoj se duhet gjetur “thembra e Akilit”, së pari nga autori, pastaj lexuesi, sidomos ai elitar, di të gjejë shtigjet e depërtimit te letërsia e fisme.
Që të shmangen dhe të mos implikohen në tema aktuale të ditës, shumë autorë marrin në shqyrtim temat e së shkuarës, po ju keni menduar t’i referoheni kësaj skeme?
Nuk e kam menduar, por këtë punën e “implikimit” do ta kisha justifikuar para 20 e kusur vitesh. Në letërsinë socrealiste, mund të bëhej praktike letrare marrja me emra e personalitete të së shkuarës për arsye madhore, që kishin të bënin me ideologjitë e kohës e të tjera si këto (megjithëse, edhe pikëpamjet historike, sido që të ishin, duheshin interpretuar në vijën e inspirimit të teorive të atij sistemi). Por, sidoqëoftë mbetej e justifikuar letërsia e padokumentuar e aktuatitetit. Por sot, kur bota demokratike është e hapur, do të ishte mëkat që të mendohej po njësoj. Sot janë rrugët e lira për të lëvruar atë letërsi që ndien se duhet të lëvrosh. Mendoj se t’i trembesh të vërtetës, është njësoj si t’i fshihesh çdo çast jetës. Në besimin tim ka qenë e ngulitur ideja, që, nëse je konformist me atë që të ofrohet, nuk mund të bëhesh shkrimtar, as gazetar.
Meqë dolëm te gazetaria, përveç jetës shkrimore, ju mbani lidhje ende me gazetarinë. Varen nga njëra tjetra këto dyja? E ndihmojnë apo dëmtojnë?
Unë besoj se janë fusha që ndërveprojnë. Letërsia, arti krijon mundësi komunikimi, ndërsa gazetaria bëhet urë komunikimi për komunitetin. Pra, në thelb, të dyja janë produksione që komunikojnë me masën, duke u bërë pjesë e së përditshmes njerëzore, me gëzimet, ndjenjat dhe dhimbjet e gjithësecilit. Por, është mirë kur gjenden të dyja bashkë, sepse atë që s’e thua me njërën, e thua me tjetrën, sidomos në një vend ku absurdi, vërtet, nuk njeh kufij.
Shkrimtarët dhe politika. Si i shihni këto raporte?
Që të merresh me politikë, të bësh edhe letërsi nuk besoj se ka gjë të keqe. Ato, edhe teorikisht, nuk e përjashtojnë njëra – tjetrën. Madje, mendoj se një politikan që shkruan, ka më shumë shance për të qenë politikan i suksesshëm. Kjo për faktin se bota shkrimore paraqet tek lexuesi i tij atë pjesë të shpirtit që politika s’ja lejon ta shpalos. Të merresh me artin e të shkruatit është magji që së pari të pasuron si individ dhe së dyti, të bënë protagonist të zhvillimeve sociale, ekonomike e politike në vend. Arti i fjalës mund të rrëzojë pushtete. Por, nëse për politikën do shprehesha: “Pas secilit sukses, gjendet një dëshpërim i fshehur”, për letërsinë do të thosha: “Cdo arritje ka një kosto dhe një gëzim”. Besoj që këto të dyja kanë ndryshim të madh.
MAJLINDA NANA RAMA
Biografia:
Majlinda Nana Rama ka lindur në Tepelenë, më 27 maj 1980. Në vendlindje ka marrë dhe mësimet e para e ato të mesme. Gjatë viteve 1998 – 2002, ka kryer studimet e larta për Letërsi dhe Gjuhë Shqipe dhe më pas, në vitet 2009-2012 ka kryer fakultetin e dytë, atë të Shkencave Politike, në degën “Marrëdhënie Ndërkombëtare”. Më vonë përfundon studimet Master Shkencor për “Shkenca Politike dhe Juridike”. Ka punuar si Administratore e Shërbimit Social. Më vonë ka punuar si mësuese e Gjuhës Shqipe dhe Letërsisë. Prej vitit 2004 dhe aktualisht jep kontributin e vet në mediat pamore dhe ato të shkruara, ku evidentohet puna disavjecare si Drejtore Informacioni në TV Rajonal “Apollon”, Fier. Ka punuar si gazetare e TV “Ora News”, Tiranë. Nga viti 2006 dhe aktualisht punon si gazetare e gazetës “Panorama”, Tiranë. Është Themeluese dhe Botuese e gazetës “Ora Juaj”. Është autore, skenariste, dhe drejtuese e qindra emisioneve sociale, kulturore dhe politike. Nga viti 2011, po ashtu, punon në Bashkinë Fier. Është Presidente e Fondacionit Kulturor “HARPA”.

Bibliografia:

Ka botuar:
1- “Merrma lotin peng”,(poezi, 2004), red. Izet CULLI
2-“Hënë e qiellit tim”,(poezi, 2006),red.Xhezo CANE
3-“por gjyqi vazhdon”,(prozë,2006),red.Bujar RAMA
4- “Perandorët”, (roman, 2014), red. Behar GJOKA
5-“Kritika Letrare”,(Studime, kritikë,2014), red.Ali ALIU
6-“Zonja me te kuqe”, (roman,2015), red.Kim MEHMETI

Ka në proces:
1-“Kina ne ekonomine globale”, (studim)
2-“Gjeopolitika e Kosoves, si shteti me i ri ne rajon”,(studim)
3-“Shenime Letrare”, (kritika, ese, recensione, publicistikë).
4- “Lirika erotike ne vargun popullor”, (Studime, analiza).

Të tjera:
*Është përfshirë në Enciklopedinë e Tepelenës në vitin 2006. Më vonë në dy Antologjitë Poetike Ndërkombëtare “Korsi e hapur”, me 270 autorë nga vendi e bota, njëri botim i vitit 2008 dhe tjetri botim i vitit 2010. Në vitin 2015 në Antologjinë e krijuesve tepelenas.
*Majlinda është anëtare e W.P.S. (Lidhja e poetëve bashkëkohorë të botës).
*Eshtë redaktore dhe recensente e dhjetra librave të autorëve të ndryshëm në prozë, poezi dhe së fundmi në studime.
*Është pjesëmarrëse në disa Konferenca Shkencore Kombëtare dhe Ndërkombëtare.
*Është themeluese dhe Drejtore e Panairit Mbarëkombëtar të Librit në Fier.
* Është themeluese dhe drejtore e eventit “Personalitetet e Vitit” dhe çmimit “HARPA”
*Krijimtaria e Majlindes eshte vleresuar nga kritika letrare, ndersa eshte promovuar ne mbi 10 shtete te Europes, si: Kosove, Maqedoni, Gjermani, France, Zvicer, Austri, Belgjike, Poloni, Holande, Hungari, Spanje.

Vlerësime:
*Është fituese e Çmimit Special Letrar në Konkursin Ndërkombëtar “Muza Poetike 2012”.
*Është vlerësuar me Certifikata Nderi nga Lidhje Ndërkombëtare te Poetëve, Shkrimtarëve dhe Artistëve.
*Është vlerësuar me Certifikatë Mirënjohjeje nga Unioni i Gazetarëve.
*Ka fituar cmimin ‘’Njeriu i Vitit 2014’’ nga një votim, organizuar nga Shoqata Atdhetare Kulturore ‘’Treva e Krahesit”.
*Është fituese e Cmimit te Lartë ‘’Naim Frashëri’’, cmim i dhene ne Institutin Albanologjik, Prishtine, ne vitin 2014.
*Është fituese e disa trofeve dhe Anëtare Nderi e disa organizmave dhe lidhjeve letrare në botë.

Phillips: Evropa ka dështuar me Kosovën

by

PRISHTINË, 16 Nëntor 2015/ Nga bisedimet Kosovë – Serbi po fiton vetëm Serbia, kurse shpëtimi i Kosovës është ndërrimi i klasës politike me figura të papërlyera, si dhe bashkëpunimi i lartë me Shtetet e Bashkuara. Flet për “Zërin”, ish-diplomati amerikan, David Phillips, kontribuues i lartë në proceset për çlirimin e Kosovës, që nga viti 1989.
Kosova jo vetëm se është vonuar në ndërtimin e një shteti me prosperitet, por edhe është kthyer prapa.
Fatkeqësisht angazhimi i udhëheqësve të shtetit të saj, është i ndikuar nga qëllimet e ambicieve personale të vetëpasurimit.Korrupsioni dhe aktivitetet kriminale kanë lulëzuar.
Kështu thotë për gazetën kosovare “Zëri” ish-këshilltari i OKB-së dhe i Departamentit Amerikan të Shtetit, David Phillips.
Autori i librit “Çlirimi i Kosovës” dhe bashkëpunëtori i ngushtë i ambasadorit Richard Hollbrook kritikon Evropën për politikat e gabuara të saj ndaj Kosovës.
Ai thotë sendarja etno-territoriale e Kosovës është projekt i Millosheviqit, dhe para këtij presioni nuk guxon të bjerë Kosova.
Sipas tij, e vetmja përfituese e bisedimeve Prishtinë – Beograd, është Serbia. Si një parakusht për dialog, BE-ja duhet t’i japë Kosovës liberalizimin e vizave dhe jo ta shpërblejë krejt në fund të procesit.
”Liberalizimi i vizave duhet të jetë një parakusht për angazhimin në negociata politike me Serbinë”, deklaron Phillips.

Flet deputeti i vetëm opozitar shqiptar në Parlamentin e Malit të Zi

by

Intervistë me deputetin më te ri në Parlamentin e Malit të Zi- Dritan Abazi/
Ne Foto: Deputeti Abazi gjate nje interviste ne Studion e Televizionit Kultura Shqiptare ne New York, i intervistuar nga gazetari Beqir Sina/
Mysafir në Nju Jork, ishte për një vizitë pune – parlamentari më i ri në Parlamentin e Malit të Zi – Dritan Abazi – i cili hyri nëparlament si deputet nga partia Mali Zi Pozitiv, por pas disa dështimeve për krijimin e pushtetit lokal në Nikshiq, si edhe ate në Podgoricë, brenda kësaj partie, u krijua krahu për riorganizimin e saj, të cilët pas manipulimeve simbas tyre të kreut të partisë në Këshillin Qendror, ato u larguan nga partia dhe mbetën deputet të pavarur. Gjatë kësaj kohe në Mal të Zi, u inicua themelimi i Lëvizjes Qytetare URA nga ish kryetari i SDP, zoti Rakçeviq, ku të cilës Lëvizje u bashkangjit edhe zoti Abazi i cili është zgjedhur edhe nënkryetar i kësaj lëvizje, dhe njëkohësisht e përfaqëson këtë Lëvizje në Parlament.
Deputeti Abazi i dha një intervistë gazetarit tonë në Nju Jork Beqir SINA
Zotri Abazi mirëseerdhe – pa u zgjatur cili është qëllimi i vizitës suaj në Shtetet e Bashkuara ?
Në SHBA kam ardhur me thirjen e diasporës. Kemi paraparë disa takime me komunitet e ndyshme me prejardhje nga Mali i Zi dhe nje tribune publike. Shpresoj se kjo do të jetë një fillim i bashkpunimit më të mirë me diasporë, dhe krijimi i mardhënieve më konkrete. Pas NY do të jemë zyrtarisht dhe në qytetin Washington, në State Department.
Deputetet shqiptarë në Parlamentin e Malit të Zi sa kanë arritur të mbrojnë të drejtat dhe interesat e elektoratit shqiptarë në parlament dhe të justifikojnë votën e tyre, simbas teje?
-Për fat të keq, në Kuvendin e Malit të Zi unë jam i vetmi deputet shqiptarë në opozite. Thekësoj për fat të keq pasi që të gjithë deputetet tjerë shqiptarë janë në pushtet e siç e dini edhe vet, komuniteti shqiptarë është mjaft i paknaqur me statusin e vet në Mal të Zi dhe njëherit me pushtetin. E kjo si pasojë që numri i shqiptarëve zvogëlohet çdo ditë e më shumë, nuk rrespektohen të drejtat tona si pakicë, mungon arsimimi i lartë në gjuhën shqipe etj. dhe përkunder kësaj të gjithë partitë nacionale shqiptare marrin pjesë në qeveri. Sipas mendimit tim kështu nuk mbrohen të drejtat e shqiptarve, por le të ja lamë kohës dhe qytetarëve të vlersojnë punën e çdo kujt.
Ju gjatë një seance parlamentare keni lëshuar një ndër kritikat më të rënda në drejtim të kryeministrit të Mali të Zi zotit Milo Gjukanoviq duke e quajtur atë si kryeministër antishqiptar. Pse?
Është shumë e theshtë të shpjegohet me pak fjali e që kanë shumë peshë: numri i shqiptarëve ka rënie prej 7% ne vitin 2001, në 4,9% ne vitin 2011, nuk kthehen pronat e shqiptarëve, nuk ka zhvillim ne treva tona, nuk lejohet të bëhet komuna e Tuzit që 20 vite, nuk jemi present më shumë se 1.5 % në administrate… atëher është më se e qartë se çka është arritja e kryeministrit në çështjen shqiptare. Si mund të quhet ndryshe dikush që në 25 vitet e fundit është bërë 7 herë kryeministër, ndërsa pozita e shqiptarëve në Malin e Zi çdo herë e më shumë vjen duke u dobësuar.
Gjatë Orës kryeministrore në Parlamentin e Malit të Zi, ndodhi një incidenti verbal simbas shtypit – gjatë të ciles Kryeministri Milo Gjukanoviq, të quajti vagabond, si jeni ndier ju në atë moment ?
Jam krenar që më në fund dikush arriti ta bëjë kryeministrin ta tregoj fytyren e vet të vertet. Kjo pasi që në munges të argumenteve vjen deri tek shfrytëzimi i gjuhës së dhunes. Kryministri pas këti rasti ka kerkuar falje opinionit, kjo tregon faktin që ka pranuar se ishte në gabim.
Zoti deputet media ju ka indetifikuar edhe si i afërt shumë me aktivistët e KDNJ-së në Preshevë, në se nuk është ndonjë spekullim mediatik, përse e keni bërë këtë ?
Shkrimet e mediave dhe presioni i tyre është pjesë e punës dhe ashtu duhet ta pranojmë. Përkrahjen time pikësëparit morale, pastej edhe politike, e ka çdo organizatë e cila lufton për të drejtat e njeriut, thënë në bazë parimore. Mediat shumë shpesh ju indetifikojnë me shumë kend, por ajo nuk do të thotë që në jetën reale kemi kontakte. Sidaqoftë kurr nuk është vonë që të krijohen.
Si e konsideroni ju Iniciativën e ish- kryeministrit të Shqipërisë Sali Berisha, në vitin 2012,( 100 vjetorin e pavarësisë së Shqipërisë) që të gjithë shqiptarëve në rajon t’u mundësohet të kenë shtetësinë e Shqipërisë, a është pozitive apo propogandë e asaj kohe kur ai ishte Kryeministër.
E kam konsideruar si shumë pozitive. Ndoshta aty ka pas edhe martketing politik por në parim është shumë pozitive. Tjeter pyetje është se si mundet te realizohet, pasi që në Mal të Zi konkretisht mungon baza ligjore që diskush te ketë dy nënshtetësi. Opsioni më i mirë do ishte të vihej deri tek marrëveshja bilaterale dhe me këtë ti mundsohet shqiptarëve që ta marrin edhe pasaporten e shqipërisë. Kjo është edhe çeshtje logjike, pra pse mos të ketë dy nënshtetësi nëse ju paraqitet një mundesi, këtët praktik e shfrytëzojnë edhe shtetet e zhvilluara si e drejtë e “bipatridit” apo dyshtetësisë . Per mendim tim aty ska dilemë, iniciativa është e mirë por koha do të tregojë a mund të realizohet.
Mbas nënshkrimit në Vjenë të Marrveshjes së Asocimit të Komunave serbe në Kosovë, ka zëra që edhe shqiptarët e Malit të Zi duhet të krijojnë institucione paralele në qytet ku janë shumicë shqiptare, dhe te mos marin pjesë fare në jetën politike sllave në Serbi dhe Mal të Zi.
Institucionet paralele nuk janë treguar si funkcionale askund në rruzullin tokësor. Por nëse është ajo çeshtje e kompromisit për një kohë atëher duhemi te jemi real. Kosova është bërë shtet i pavarur para disa viteve. Sot është e njohur nga shumë shtete, do të hyj shpejt ne UNESCO, do të fillojë të marrë pjesë në kampionate sportive… Pra koha punon për të. Nga ky aspekt duhet të lergohemi kerkesave maksimale dhe te shikojmë çka mundet të bëhet në realitet. Nuk mundet gjithmonë të jetë ashtu siç dom ne, por kryesorja që procesi te shkojë në drejtimin e duhur.
Zoti Abazi Kohët e fundit është sensibilizuar çështja e përcaktimit të vijës së demarkacionit, pra e njohur si çështja e kufirit mes Kosovës e Malit të Zi, ku thuhet se Kosova humbet 8 mijë hektar. Si precipiton kjo çështje tek ju politikanët shqiptar në Mal të Zi kjo çështje?
Demarkacioni duhet te jetë pjesë e punës së komisioneve eksperte. Nuk mendoj që është mirë të bëjmë tensione lidhur me këtë çeshtje. Mali i Zi dhe Kosova deri tani kanë bashkpunim te mirë, dhe duhemi te vazhdojm ne këtë drejtim. Shpresoj se do të gjindet zgjidhja e cila do të pranohet nga të dyja palët. Nase jo, çdoherë ekzisten mundesia e procesimit para gjykatave ndërkombëtare. Personalisht mendoj se ska nevoj per këtë intervenim.
Madje kemi pasur edhe ngjarje të dhunshme në Parlamentin e Kosovës. Si deputet shqiptarë në Parlamentin e Malit të Zi si e shihni ju këtë çështje ? pra ajo nga këndëvështrimi i një deputeti në anën tjetër të kufirit
Nuk nuk jemi të kënaqur kur shohim që në Kosovë nuk funksionon jeta parlamentare apo kur ka dhunë ndërmjet deputetëve apo në rrugë. Apeloj tek të gjithë që ti kthehen dijalogut. E kuptoj se demokrcia ka mungesa të shumëta por vetem me dijalojg mundemi të ndërtojmë institucione të forta të cilat munden ti pergjigjen nevojave të qutetarëve.
Si mendoni ju përse nuk po arrin të unifikohet ende faktori politik shqiptarë ?
Sepse ne shqiptarët kemi dëshirë të jemi gjithë gjeneral. Ne 20 vitet e fundit shqiptarët u desubjektivizuan, dhe tani nuk lunjë rolin e rendësishëm ne jetën politike në Mal te Zi, fatkeqsisht. Pra duhet te punojmë në unifikim e subjekteve nacionale. Shoresoj që ne zgjedhjet parlamentare vitin e ardhshëm do të marrin pjesë të gjithë në një listë të përbashkët dhe pjemarrjen ne pushtet ta organizojnë me platform te qartë politike, e jo si deri më tani me plotsimin e interesave të ngushta partiake ose personale.
Intervistoi Beqir SINA/

25 Festivalet shqiptare ne Nju Jork

by

Intervistë me kryeredaktorin e revistës Jeta Katolike – Mark Shkreli/
Shkreli : “Festivali Shqiptar është vetëm SHQIPTAR – është madhështor me këngë, valle e melodi nga Shqipëria, Kosova dhe të gjitha trevat shqiptare përfshirë Arbereshët dhe diasporën”/
Nga Beqir Sina/
Lehman College – Bronx NY : Festivali Folklorik i këngës, valles dhe melodisë shqiptare në Nju Jork, i cili është padyshim një ndër evenimentet më të mëdha kulturor, që mbahet në diasporë, dhe, tregonë më shumë se çdo gjë, se: në komunitetin shqiptar në Amerikë, shqiptarët janë njerëz të apasionuar, cilët, dinë të respektojnë dhe e paraqitin folklorin autentik kombëtar shqiptar, edhe në një largësi kaq tejet oqeanike, nga vend-lindja e tyre, festoi 25 vjetorin e krijimit të.
Natën e festivalit biseduam me kryredaktorin e revistës “Jeta Katolike” zotin Mark K. Shkreli i cili tha se :”Festivali Folklorik i këngës, valles dhe melodisë shqiptare në Nju Jork, është një pasuri e madhe dhe një famë e madhe, për gjithë folklorin e bukur shqipëtar. Pikërisht, kjo i bënë shqiptarët në Amerikë, të dallojne nga popujt e tjerë këtu(SHBA) me këtë manifestim të madh kulturoro-artistik”.
Në vigjilje të eventit më të madh të trashëgimisë folklorike, shqiptare në SHBA. Si pjesmarrës që nga festivali i parë çfarë mund të na thoni, rreth këtij edicioni, i cili është jubilar – pra kremton 25 vjetorin. Çfarë do të thonit për përgatitjet që keni bërë dhe si u prit nga publiku?
Planifikimi i Festivalit jubilar të 25-të ka filluar që nga përfundimi i Festivalit 24, kurse përgatitjet intezive nisen që nga qershori. Grupi përgatitor ka qenë në kontakte të vazhdueshme përmes postës elektronike, kurse mbledhjet janë bërë çdo të premte, duke filluar në javën e parë të shtatorit. Biletat ishin në shitje që disa javë para – dhe çka të themi, ndenjëset më të mira, pra publiku i gëlltiti që në ditët e para. Andaj, si përherë, edhe sivjet salla madhështore e Lehman Center for the Performing Arts, në kampin e Lehman College, u përmbush deri në ndenjësen e fundit në lozhat çka tregon edhe për një sukses tjetër. Atë se Shqiptarët e metropolit të New York-ut, por edhe rreth tij, kanë etje për këngët dhe vallet tona të mrekullueshme. Ne, brenda mundësive tona, jemi përpjekur që këtë etje t’ua shuajmë dhe besojmë se ia kemi arritur qëllimit, për 25 vjet festival vetëm shqip.

Prej kur e keni nisur rrugëtimin e këtij festival, a e keni menduar ndonjehër të ardhmen e tij?

Festivali i parë është organizuar në vitin 1991 dhe është zhvilluar mu në këtë sallë. Nismëtarët ishin dy të huaj nga organizata Ethnic Falk Arts Center (EFAC), z. Martin Koenig dhe zonjusha Ethel Raim, e me përkrahjen e pakursyer të famullitari tonë, të përndershmit Dom Pjetër Popaj. Natyrisht se atëherë nuk mendohej se kjo ngjarje kulturore do të bëhej tradicionale dhe edhe më pak se do të vazhdonte për 25 vjet, pa ndërprerje. Tani, jo vetëm që jemi të gëzuar që mbijetuam për një çerek shekulli, por jemi të sigurt se do të vazhdojë për shumë vjet dhe dekada në të ardhmën. Natyrisht, kjo do të arrihet vetëm me pjesëmarrjen e artistëve tanë, në mënyrë vullnetare, ashtu si kanë bërë tash 25 vjet.

A ka ndikuar mbajtja e këtij festivali në diasporë, tek brezat e rinjë në trashigimninë kulturore të shqiptarve të Amerikës?

Natyrisht se festivali shfaqet vetëm një natë, por përgatitjet zgjasin pothuajse pa ndërprerë, ashtu që ndikimi në të rinjt është i jashtëzakonshëm. Grupet artistike të komunitetit, “Rozafati” i Kishës Katolike “Zoja e Shkodrës”, “Bashkimi” nga Bostoni, “Gjergj Kastrioti” nga Michigan-i, “Fondi i Përbashkët” nga New Jersey, “Kelmendi” dhe “Bashkimi Kombëtar” nga New York-u, e të tjerë, mbledhin rreth veti dhjetra, dhe qindra, të rinj, të cilëve u jepet rasti të vallëzojnë sëbashku, por edhe të shoqërohen njëri me tjetrin, ashtu që krijohet një lidhje mes tyre për tërë jetën. Disa nga ata janë sot instruktorë apo organizatorë të grupeve dhe festivalit. Të rinjtë që vallëzojnë së bashku, qëndrojnë së bashku.

A ka qenë ky festival një zgjedhje rastësore apo një ide e gjatë e atyre që e krijuan për të bërë një festival folklorik gjithë shqiptarë në Amerikë?

Rrënjet ose fillimet e festivalit duhet kërkuar në takimet e klerikëve shqiptarë të tre besimeve në fillim të të shtatëdhjetave, me përkrhajen e dy personave që u përmenden më sipër, pra Martin dhe Ethel, e me qëllim ruajtjen e folklorit dhe elementet e mira të traditës shqiptare, këtu në mërgim, gjithnjë duke u mbështetur në shembullin e arbëreshëve të Italisë, të cilët, me ndihmën e këngëve dhe valleve, mbijetuanë pesë shekuj dhe po vazhdojnë me shumë sukses, duke ia arritur që gjuha shqipe të radhitet mes gjuhëve të tjera zyrtare në Itali. Atëherë nuk mendonim për një festival, por thjeshtë për të siguruar një aktivitet që do të shërbente si mjet i ruajtjes dhe trashigimit të traditës dhe folklorit nga dhe për brerznitë e reja. Fati dhe puna e palodhur e vullnetarëve, dashamirëve të kombit dhe traditës, bënë që nga këto përpjekje të lind Festivali Shqiptar i New York-ut, me të cilin krenohemi ne si organizatorë dhe i tërë komunitetit shqiptaro-amerikan.

Cilat kanë qenë sfidat e Kishës Katolike Shqiptare “Zoja e Shkodrës” nga edicioni në edicion, deri sa erdhët në 25 vjetorin e tij?

Çdo ndërmarrje, sado e vogël, për të pasur sukses, ka edhe kërkesat, nevojat e saj. Ne, që në fillim kishim deshirën, vullnetin dhe gatishmërinë të bëjmë ç’ishte e mundur për të ruajtur kombësinë, kulturën dhe traditat tona të mira, por na mungonin njohuritë e artit, këngës e valles. Përveç kësaj, mungonin edhe mjetet financiare për një gjë kaq të madhe. Por, sikur thonë këtu në Amerikë, “Kur është vullneti, gjëndet edhe mënyra”, edhe ne iu drejtuam artistëve të komunitetit, të cilët iu përgjigjen thirrjes sonë duke marrë pjesë, nga viti në vit, pa kurrëfarë shpërblimi monetar. Kurse, për mbulimin e shpenzimeve për sallën, foninë, ndriçimin, dhe shpenzime të tjera lidhur me venien e festivalit në skenë, na ndihmojnë biznesmenët shqiptarë dhe ata amerikanë që frekventohen nga shqiptarët, me reklamimin e biznesëve në broshurën që ne botojmë për çdo festival. Të ardhurat nga kjo broshurë e bëjnë të mundur që çmimi i biletave të jenë i përballueshëm për të gjithë.

Çfarë selektimi keni ndjekë, në çdo edicion për përzgjedhjen e grupeve, këngëve e valleve, istrumeneteve dhe veshjeve folklorike shqiptare. Ku janë fokusuar temat?

Qëllimi jonë parësor është që festivali të jetë gjithshqiptar, pa kurrëfarë dallimesh. Andaj, për t’ia arritur këtij qëllimi, ne përpiqemi që në çdo festival të ftojmë grupet nga i gjithë komuniteti. Natyrisht që përveç grupeve, edhe solistët janë të ftuar pa dallim. Besoj se kjo edhe e ka bërë festivalin të përqafohet nga të gjithë. Kërkesa jonë është që si valltarët ashtu edhe këngëtarët të vishen me veshjet kombëtare (mundësisht) dhe programi të pëmbajë pika nga të gjitha trojet pa kurrëfarë kufri artificial. Kurse tema gjithmon e përket një ngjarje historike të atij viti kur mbahet festivali s.p.sh, kur u shpall pavarësia e Kosovës tema ishte për Koosvën e pavarur e kështu kemi vazhduar me Nëna Terezen, 100 vjetorin e Pavarësisë së Shqipërisë dhe me ngjarje të tjera kombëtare.

Diçka mbi pjesmarrësit dhe grupet e festivalit të 25-të, a mund të na thoni?

Edhe kësaj radhe, pjesmarrja ka qenë e larmishme, me këngë nga të gjitha trojet, duke përfshirë edhe arbreshët, grupet artistike, tashmë të njohura publikut tonë, sikur janë “Bashkimi”, “Rozafati”, “Rugova”, “Gjergj Kastrioti”, “Kelmendi”, “Kënga dhe Vallja Shqiptare” dhe, kësaj radhe, ishte nga Ulqini, ShKA “Ana Malit”, e përbërë nga 35 veta, me ndihmën e kryetarit të Komunës z. Fatmir Gjeka.

Cila, është ajo që do të ishte risia e festivalit të 25-të të këngës dhe valles popullore në SHBA, organizuar nga Kisha Katolike Shqiptare “Zoja e Shkodrës”?

Çdo këngë dhe çdo valle në festivalet tona është një risi, sepse ato janë të papërsëritshme nga vitet e mëparshme. Por, si e theksova më parë, këtë festival e bëri paksa të veçantë, për nga pjesëmarrja, dhe pritja që ju bë edhe grupit nga Ulqini, “Ana Malit”, si dhe Studentët e Montclair State University, me një performance shumë të suksesshëme, drejtuar nga profesorët e tyre Merita Halili dhe Raif Hyseni..

Dhe së fundi, çfarë mesazhi mendoni se po përcillni me anë të këtij festivali ?

Është e tepërt ta përsërisim se Festivali Shqiptar është vetëm SHQIPTAR – është madhështor me këngë, valle e melodi nga Shqipëria, Kosova dhe të gjitha trevat shqiptare përfshirë Arbereshët dhe diasporën. Andaj u bëjmë thirrje të gjithëve, pa dallim, artistëve, mësuesëve të artit, shoqatave kulturo-artistke, vullnetarëve dhe, natyrisht popullit tonë të tre-shtetëshit, të marrin pjesë, në çdo festival ashtu që kjo traditë të vazhdojë të jetojë në pafundësi, për më shumë festivale.

Intervistoi:Beqir SINA – New York