Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Aleksandër Meksi: Prishja e dosjeve ka nisur që në fund të viteve 80′

by

Ish Kryeministri Demokrat: Këtë herë Ligji duhet bërë si duhet dhe madje, atje të mos lihen jashtë dhe gazetarët e pasur, ata që e bëjnë këtë pështjellim….Referuar draftit më të fundit të depozituar në Kuvend, ish-Kryeministri Aleksander Meksi thekson se ky draft, sigurisht me përmirësime, duhet të miratohet./
Ka qenë ndër të parët, fillimisht si Nënkryetar i Parlamentit dhe pastaj si Kryeministër që është marrë me Ligjin dhe u duk se ai u fut në shina, por pastaj peripecitë e bënë ligjin që asnjëherë të mos funksiononte si duhet dhe të kalonte në thënie dhe kundërthënie nga të gjithë palët, ku shpëtuan gjithnjë ata që e kishin bërë katrahurën.
Kjo është arsyeja që ai shprehet se: këtë herë Ligji duhet bërë si duhet dhe madje, atje të mos Iihen jashtë dhe gazetarët e pasur, ata që e bëjnë këtë pështjellim….Referuar draftit më të fundit të depozituar në Kuvend, ish-Kryeministri Aleksander Meksi thekson se ky draft, sigurisht me përmirësime, duhet të miratohet.
“Kundër tij mund të jenë vetëm mëkatarët e regjimit nga njëra anë dhe nga ana tjetër, ata, që rrojnë duke i përdorur këta përmes shantazhit në dëm të Shqipërisë dhe të shqiptarëve. Pra, ky Iigj duhet të miratohet, pa asnjë dyshim. Nuk është ligj që cenon ndokënd qoftë njeri të gjallë apo dhe të vdekur. Ai është një ligj që synon pastrimin(lustracionin) e strukturave të larta të shtetit nga ajo lloj kategorie e njerëzve që kanë përgjegjësi apo mund të shantazhohen për shkak të së kaluarës së tyre ose që kanë në brendësi ose thellësi të shpirtit të tyre defekte për shkak të së kaluarës së tyre dhe nuk janë të çliruar ende prej saj Me pak fjalë: është e dobishme për shqiptarët që të bëhet sa më shpejt që të jetë e mundur”-shprehet Meksi.
Përgatitja për Ligjin e Dosjeve dhe Lustracioni janë hapur dhe mbyllur disa herë si proces dhe fushatë. A mendoni se ky draft do të ketë fatin e paraardhësve të tij?
Unë mendoj se ky draft, sigurisht me përmirësime, duhet të miratohet. Kundër tij mund të jenë vetëm mëkatarët e regjimit nga njëra anë dhe nga ana tjetër, ata, që rrojnë duke i përdorur këta përmes shantazhit në dëm të Shqipërisë dhe të shqiptarëve. Pra, ky Iigj duhet të miratohet, pa asnjë dyshim. Nuk është ligj që cenon ndokënd qoftë njeri të gjallë apo dhe të vdekur. Ai është një ligj që synon pastrimin(lustracionin) e strukturave të larta të shtetit nga ajo lloj kategorie e njerëzve që kanë përgjegjësi apo mund të shantazhohen për shkak të së kaluarës së tyre ose që kanë në brendësi ose thellësi të shpirtit të tyre defekte për shkak të së kaluarës së tyre dhe nuk janë të çliruar ende prej saj. Me pak fjalë: është e dobishme për shqiptarët që të bëhet sa më shpejt që të jetë e mundur”.
Zoti Meksi, mendoni se ekziston infrastruktura e duhur për të realizuar këtë ndërmarrje historike?
Për hir të së vërtetës, infrastruktura njerëzore vërtetë nuk nevojitet shumë e madhe. Komisioni themelor (Autoriteti) përbëhet nga pesë njerëz, që propozohen nga partia që është në Pozitë, partia e Opozitës, Avokati i Popullit, Shoqëria Civile dhe një njeri-Kryetari nga Presidenti. Mund të kërkohet që secli subjekt të propozoj dy emra dhe parlamenti të zgjedhë njërin prej tyre. Nuk mund të besohet ajo që po thonë disa se qeveria bën çfarë do…”.
Juve keni qenë ndër të parët që me fillimin e Demokracisë si kryeministër i vendit keni asistuar për ligjin. Nëse ai do të realizohej si duhej në atë kohë, a mendoni se problematika do të mbyllej që atëherë?
“Dua t’ju sqaroj dy gjëra. Unë rastisa vërtetë që të isha nismëtar nga që filloi të flitej për këto probleme në kohën që unë isha zgjedhur nënkryetar i Kuvendit dhe kërkova nga tre ambasadorë të atashuar në vendin tonë, respektivisht ambasadori çek, gjerman dhe ai hungarez të më sillnin ligjet e vendeve të tyre për Lustracionin dhe Hapjen e Dosjeve dhe po ashtu, rastisi që unë të bëhesha kryeministër e ta kisha për detyrë këtë gjë…Prej kësaj përvoje, që mblodha prej tyre që në fillim, në shtator të viti 1992 ky ligj ishte gati, madje ishte thuajse tërësisht ligji që do të miratohej më vonë më 1995. Duke pasur parasysh të tre ligjet dhe mënyrën e realizimit të Lustracionit në ato vende ne vendosëm të kryejmë këtë por jo Hapjen e dosjeve, sepse ato duheshin mbledhur, arkivuar e sistemuar më parë. Gjithsesi, falë ligjit që përgatitëm, ne filluam që në fillim të qeverisjes sonë të bënim mos emërimin apo dhe largimin e personave të implikuar me sigurimin apo dhe regjimin e dhunës, në qeveri, nëpër ambasada,në drejtoritë që vareshin nga qeveria, në ushtri, polici, në subjektet e rëndësishme Financiare, falë kontrollit të dokumentacionit që dispononim. Kam thënë në një shkrim dhe e përsëris, mund edhe të kenë mbetur apo emëruar të tillë sepse nuk është thënë nga ata që duhej të na thoshin dhe kjo i ka kushtuar vendit. Personalisht, arsyeja që jam marrë është se këta njerëz përveç defektit që kanë në shpirtin e tyre, e përsëris, janë shumë të shantazhuar nga dy grupe, qoftë nga ata që janë në pushtet por edhe infrastruktura e vjetër. E mbi të gjitha, mund të jetë edhe një strukturë e vogël okulte që ka lidhje në mos dhe detyrë (drejtimin) me këto dy grupe, e që mund të përpiqet ti kontrollojë të dyja bashkë, si edhe të kontrollojë, për interesat e tyre në mos të të tretëve, emërimet e mundshme në dëm të shqiptarëve dhe dëm të Shqipërisë. Ndaj duhet bërë ky ligj sa më parë”.
Ngatërrohet shpesh prej artikullshkruesve por më shumë personazheve të ndryshme, që mundohen të shpjegojnë konceptet e “Hapjes së dosjeve” me “Lustracion”. A ka një qëllim për t’i ngatërruar këto koncepte?
Është realisht keqdashës ky ngatërrim, pasi “Hapja e Dosjeve” në konceptim e shqiptarëve do të thotë që të hapësh dhe të njohësh gjithë spiunët e Shqipërisë. Pra, që të hapësh dokumentet që ruhen në arkiva e të shikosh se kush ka qenë “spiun”. Por, që të dish spiunët që më 1943, sot nuk ka aq interes dhe është një harxhim energjie e pafund. Një pjesë e tyre kanë vdekur dhe madje edhe fëmijët e tyre. Duket si një qëllim i mirë por është në thelb i keq sepse më duket se duan ta përdorin në interes të qëllimeve të momentit për të trazuar shpirtra. Dhe, në Shqipëri edhe pa këtë ka shumë trazira. Personalisht kam lexuar regjistra, kam parë dosje, ka ndodhur që pa dashje edhe kam nderuar ata që s’ia vlen të përmenden. Por t’i lemë këto: Lustracioni është mënjanim nga vendimmarrja pra hartimi dhe zbatimi i politikave i personazheve të Sigurimit dhe të atyre të implikuar me të; e atyre që kanë mëkatuar në të shkuarën dhe kanë dhënë vendime të gabuara në dëm të të drejtave të Njeriut…”.
Kush është i interesuar për këtë konfuzion?
“Hapjen e Dosjeve” shqiptarët e kuptojnë që të lexojnë ato që thonë dokumentet atje… Ka një kategori që duan t’i shmangen problemit në thellësi dhe duke i bashkuar e duke bërë konfuzion, të thonë: Lëri mos t’i ngatërrojmë dhe e ngatërrojnë me qëllime Dosjet me Lustracionin. Shembullin më të mirë të kësaj e kemi në vitin 1997, pasi Ligjit i janë bërë amendamente plot katër herë dhe në fund vetëm sa u prekën nja dy a tre nga kategoria e bashkëpunëtorëve sekretë. Mu ajo hallka e fundit e strukturës së dhunës që duhej të hiqej. Kurse, ata që vendosnin e jepnin urdhra, madje edhe me shkrim dhe deri të detajuar për gjithçka, nuk u prekën.
Ligji i fundit u anashkalua se kishte problem kushtetuese, madje edhe Komisioni i Venecias e hodhi poshtë. Cilat janë problemet themelore sipas jush, me këtë ligj dhe cilat fasha të shoqërisë do preken më shumë?
Unë personalisht , kam marrë pjesë direkt në ligjin që nuk u paraqit, sepse u paraqit në vend të tij, një ligj i përgatitur shumë shpejt, në momentet e fundit. Për të mënjanuar nga penalizmi 2-3 veta, që do të shkonin në Gjykatën Kushtetuese, me prapavijën e qartë për ta sunduar këtë institucion dhe sistemin e Drejtësisë në përgjithësi. Pra, si e tillë, ishte një arsye më shumë që Opozita e atëhershme të bënte zhurmë dhe ajo t’i ankohej madje edhe Gjykatës Kushtetuese. Dhe , jo vetëm kaq, por madje të shkonte për shqyrtim dhe në Komisionin e Venecias , paçka se ndodh që ajo flet edhe për subjekte që nuk lidhen direkt me të. Pasi , kur Shqipërisë i thua se po shkel të Drejtat e Njeriut, këtë nuk e bën edhe për vende të tjera si Rumania, Hungaria, apo për shembull Gjermania etj.
Pra, më duket se ka interesa politike të së majtës evropiane ose atyre që nuk e kanë provuar diktaturën komuniste në kurriz. Për mendimin tim ka pasur një problem të madh që në fillim. Dhe, për hir të së vërtetës, ka bërë dy të këqija të mëdha. E ka korruptuar procesin deri më tani, kur mund të bëhej shumë mirë…”
Ka pasur gjithmonë fjalë se janë eliminuar një pjesë e madhe e dosjeve. A është e mundur teknikisht që një pjesë e dosjeve të jenë eliminuar dhe përmbajtja të jetë e papërdorshme?
Dëgjoni, derisa janë regjistrat kjo nuk mund të ndodhë. Veçse , ka një pjesë, që të themi ishin nën dorë dhe që kishin lidhje direkte me funksionarët e lartë të Sigurimit deri dhe Sekretari i Parë Enver Hoxha. Kjo kategori s’dihet. Sa për të tjerët, ata janë të regjistruar në regjistrin e rrethit, në regjistrin themelor kombëtar dhe nuk mund të fshihen aq lehtë, pasi mund të dalin nga burimet e tjera. Pra, ata që kishin qenë informatorë, agjentë, rezidentë dhe deri strehuesit ku bëheshin takimet. Ndërsa operativët, hetuesit dhe krerët e Sigurimit janë në zyrat e personelit.
Prishja e dosjeve ka filluar fare në fund të viteve ’80 me heqjen e ligjit për “Agjitacion e Propagandë”. Pasi, janë zhdukur që nga viti 1988 deri në fillim të vitit 1992 shumë syresh. Dhe, të mos harrojmë se për këtë punë nga Ministria e Brendshme kanë shkuar deri në burg, pasi në Rregulloren Sekrete të Evidentimit të aktivitetit është e shkruar qartë sesi duhet të bëhet. Vërtetë nuk ndjekim do veprimin e spiunëve në disa raste, por lustracioni të ndihmon që disa persona të eliminohen nga shkallët e vendimmarrjeve.”
Ju keni shkuar në Gjermani me një grup specialistësh të ligjit për lustracionin. A mund të shërbente ky shembull për Shqipërinë apo sërish Ligji nuk do e kalojë provën e politikës?
“Ka qenë një përvojë e mirë pasi pamë direkt edhe ndryshimet, që kishin bërë kolegët tanë. Patëm rastin, jo vetëm që të dëgjonim, por edhe të ndiqnim shpjegimet në punën në arkiva, të njiheshim me kujtimet nëpër muze dhe mbi të gjitha të takonim direkt edhe ekspertë që kishin drejtuar këto punë. Ishte një përvojë e vërtetë frytdhënëse dhe një mundësi për të njohur sesi të shmangnim të drejtat e atyre që për hir të së vërtetës, i kishin nëpërkëmbur ato. Morëm përvojë që të gjykonim, për drejtuesit e lartë të partisë e të shtetit, hetuesit, pro edhe deputetët që të thuhej se çfarë ishin në të vërtetë. Pra, morëm një përvojë që të mundësonte të kuptoje më mirë se çfarë ishte ky proces dhe si t’i shpjegohej subjekteve të prekura:nëse merrje përsipër riskun e të shkuarës tënde dhe të kërkonte votat përmes një force politike, se më parë duhej të kalonte një filtër të domosdoshëm. Dhe diçka, kurdo kolegët tanë na këshilluan sesi nuk duhej të shkelnim të Drejtët e atyre që e kishin shkelur të Drejtën…”
Si e shikoni reagimin e ditëve të fundit të politikës?
“Nga reagimi i ditëve të fundi kuptohet se nuk e kanë shumë qejf këtë proces. Për mendimin tim, e përsëris, duhet të finalizohet pasi është një kontribut i madh për historinë, për të ditur ata që i shkelën të Drejtat e Njeriut. Por, është mirë që edhe gazetarët që intervistojnë në nga një deputetët dhe politikanët të kuptojnë se cilët janë mëkatarët e vërtetë dhe si i shfrytëzojnë mëkatet e tyre të liqtë, pasi nuk duan që ky vend të përparojë. Madje ka vend për përmirësime në ligj sepse janë mënjanuar nga lustracioni drejtuesit e mediave vizive dhe gazetave të mëdha, ata që krijojnë katrahurën, dizinformacionin dhe përçarjen”. (Botoi: Java)

Shpresa Krasniqi:Ne vinim ne shkolle,por nuk dihej ne ktheheshim te gjalle apo jo?

by

*Bisede me mësuesen veterane znj.Shpresa Krasniqi nga Prizreni historik të bijën e patriotit të shquar, humanistit dhe mësuesit përparimtar Haxhi Krasniqit/
*Është kënaqësi të shpjegosh historinë e popullit tënd dhe t’u thuash nxënësve ne Prizren:- shikoni monumentin dhe Muzeumin e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit nga dritarja!/
Nga Keze Kozeta Zylo/
-Mësuese Shpresa ju përshëndesim nga Nju Jorku i largët dhe ju falënderojmë për bashkëbisedimin.
Cila ka qenë fëmijëria juaj në Prizren, dhe disa nga momentet më të spikatura gjatë kësaj periudhe?
-Unë, Shpresa Krasniqi-Doda rrjedh nga një familje qytetare , bujare dhe gjithnjë e rreshtuar drejt në Lëvizjen tonë Kombëtare. Përkatësisht unë jam fëmija i parë i Haxhi dhe Alie Krasniqit, ose siç më quante babai ‘’Lulja ime e parë’’. Prindërit e mi i kanë rritur dhe edukuar tetë fëmijë (gjashtë vajza dhe dy djem), respektivisht Shpresa, Shqipja, Afërdita, Teuta, Pranvera, Vlora, Shkelzeni dhe Fatosi.
Jam rritur dhe edukuar në një mjedis të qetë dhe të lumtur, kohë të cilën edhe sot e kujtoj me nostalgji. Për jetën e lumtur në fëmijëri, meritat u takojnë prindërve të mi të mrekullueshëm. Ata na mbollën virtytet më të larta.
Babai im (Haxhi Krasniqi) ishte person publik, mësues i popullit, bujar dhe humanist në shpirt, por mbi të gjitha ishte atdhetar i flaktë dhe dashamir i librit në përgjithësi dhe i folklorit në veçanti. Unë u brumosa dhe u kalita me idetë përparimtare të babait, ide këto të cilat i reflektova te nxënësit e mi.
Më kujtohet si sot, babai më regjistroi në Shkollën e Ulët të Muzikës, në seksionin për piano, u pranova në klasën e pedagoges Nexhibe Elezi. Babai më përqafoi duke më uruar suksese dhe dëshirë që të bëhem pianiste e famshme e Shqipërisë Etnike. Kam marr pjesë në shumë programe në festat e ndryshme, si në recitime, këngë, skeçe etj. Ndonjëherë shkruaja edhe poezi, të cilat botoheshin në revisten ‘’Pionieri’’.
Pra,si fëmijë i talentuar tregoja interesim për artin në tërësi. Mbi këtë bazë,babai i entuziazmuar,më regjistroi në Sh.K.A ‘’Agimi’’ në seksionin e folklorit, por edhe në teatrin e qytetit si aktore amatore. Duartrokitjet e publikut më gëzonin dhe më bënin të lumtur. Por,dëshiroj të theksoj se kënaqësinë dhe suksesin më të madh e kam arritur duke lexuar libra në bibliotekën e shtëpisë. Periudhën kur isha nxënëse e shkollës fillore e kujtoj me shumë nostalgji. Mbrëmjet në shtëpinë tonë ishin shumë të hareshme. Ne,fëmijët tuboheshim rreth babait dhe ai me dashurinë e pastër prindore na fliste për librin,për historinë e popullit tonë, për idealin kombëtar, për luftërat dhe krenarinë kombëtare.
Ai na thoshte:- Duhet të kemi gjithmonë ndërmend se librat e lartësojne, e edukojnë njeriun dhe e bëjnë të lumtur atë.
Babai na caktonte se cilat libra duheshin lexuar. Sipas rekomandimit të tij, në moshë shumë të re i lexova librat ‘’Afërdita’’ dhe ‘’Afërdita përsëri në fshat’’ nga S.Spasse, libra këto që u bënë udhërrëfimi i jetës sime. Unë ndoqa rrugën e Afërdites, u bëra mësuese, profesion ky i shenjtë për t’iu mësuar fëmijëve abc-në dhe ardhmërinë.
Ju keni mbaruar universitetin për mësuesi në periudhë shumë të vështirë për Kosovën, pasi Kosova ka qenë e pushtuar nën pushtetin sërb, çfarë kujtoni kur keni qenë studente dhe si e keni përballuar diskriminimin apo forma të ndryshme që përdoreshin në atë kohë nga regjimi serb?
-Përpjekjet tona për Liri, Pavarësi dhe dinjitet kombëtar e njerëzor ishin të ligjshme dhe të natyrshme, ndërsa përpjekjet e Serbisë që të sundojë, që të na mbajë të pushtuar ishin të kundërligjshme dhe kundër natyrore. U munduan të na asimilojnë dhe të na zhdukin si komb, por bashkëkombasit e mi me pushkë e penë, me urti e guxim ia dolën t’i ruajnë gjuhën dhe zakonet, kompaktësinë etnike. Kohët nën regjimin serbo-sllav ishin të vështira në çdo pikëpamje. Fatbardhësisht studimet i mbarova në gjuhën shqipe, por me literaturë të cunguar dhe të kontrolluar në kontinuitet nga regjimi i kohës. Pjesa dërrmuese e shkrimtarëve shqiptarë ishin të cenzuruar. Pra, nuk e kishim lirinë e plotë të studimit. Në atdheun tonë trajtoheshim si të huaj. Rrjedhimisht synimi ynë ishte të mësojmë sa më shumë, për t’i shërbyer bashkëkombëtarëve dhe atdheut, veçanërisht në lëminë e arsimit.
Si mësuese prizrenase dhe si patriote si e përjetuat luftën e Kosovës me bishën serbe veçanërisht gjatë kohës së mësimit me nxënësit tuaj të dashur?
Keni pasur midis tyre në klasë nxënës nga nacionalitete të ndryshme, po serb?
-Motoja e Naimit si mësues i kombit është mësimi dhe përkushtimi ndaj atdheut. Dukurinë e luftës, më bukur e ka shprehur Cajupi ynë i madh,kur thotë: ‘’Luftën që e prish dynjanë nuk do ta doja kurrë. Por,në më prektë dikush kufinë, do të luftoja si burrë’’.
Kujtoj vitin 1981, kur ky vit shënoi ngjarje të mëdha për popullin tim. I tërë populli shqiptar u aktivizua në demonstrata, duke kërkuar, Liri dhe Pavarësi. Por, protesta e studentëve ishte e vendosur në kërkesat e tyre per lirinë dhe pavarësinë e Kosovës, e cila bëri jehonë të madhe në qarqet kombëtare dhe ndëkombëtare.
Gjatë periudhës së viteve 1975 – 2001, kam punuar si mësuese në qytetin e Rahovecit, respektivisht në SHFMU “Isë Boletini”. Rahoveci është i banuar kryesisht me shqiptarë, por ka edhe minoritete (serb dhe romë). Edhe në shkollën ku unë punoja, pos nxënësve shqiptarë, mësimet i vijonin edhe fëmijët serb dhe romë. Mbi këtë bazë nxënësit serb mësimet i vijonin paradite, gjersa nxënësit shqiptarë vijonin pasdite. Ne, mësuesit shqiptarë duhej të ishim shumë të kujdesshëm në ligjerata, klasat duhej të kontrolloheshin para dhe pas orës së mësimit, respektivisht për të zbuluar ndonjë ‘’pamflet nacionalist’’ që do të kishte pasoja për personelin arsimor, fëmijët dhe per prindërit.
Zyrtarët e UDB-ës,na përcillnin në çdo hap.Ata i kontrollonin edhe hartimet e nxënësve. Ndaj duhej të ishim tepër të kujdesshëm në ligjerata, në temat e hartimeve etj.se mos mbase po ngjallet nacionalizmi shqiptarë.
Vlen të theksohet se planprogramet ishin të reduktuara,veçanërisht në lëndët : histori,letërsi shqipe, muzikë, art figurativ etj. Pra,rrjedhimisht na mohohej e drejta për t’a mësuar historinë kombëtare, letërsinë dhe muzikën shqipe.
Në vitet e luftës 1998-99, ishte tepër vështirë për t’u zhvilluar procesi edukativo-arsimor. Për çdo ditë policia dhe ushtria serbe malltretonte në mënyrat më çnjerëzore, dhunonte dhe vriste popullatën me të vetmin gabim se ishin shqiptarë. Ne shkonim në shkollë, por nuk ishim të sigurtë se a do të kthehemi të gjallë në shtëpi. Pra ishim te pafuqishëm për t’i mbrojtur as nxënësit e as veten. Ishim në shënjestër të Sigurimit shtetëror (UDB-ës).
Në shkurt të vitit 1989, minatoret e Trepçës në shenjë revolte për gjenocidin që bëhej ndaj shqiptarëve u futën në zgafellë, përkatësisht në horizontet e fundit. Aty qëndruan me ditë të tëra në kushte të jashtëzakonshme. Ngjarja e minatorëve të Trepçës e tronditi tërë botën. Dhe unë si mësuese, në tubimin e arsimtarëve të shkollës sime, kërkova që të solidarizohemi me minatorët, për t’i ndihmuar familjet e tyre me nga një mëditje nga paga mujore. Mirëpo, propozimi im u prit shumë keq nga kolegët e minoritetit serb. Ata reaguan menjëherë duke kërkuar suspendimin tim nga procesi mësimor.
Ne kontinuitet, unë dhe bashkëshorti im, Hetem Doda, edhe ai arsimtar në të njejtën shkollë, kemi qenë në përcjellje të UDB-ës. Për veprimtarinë e tij kombëtare, bashkëshorti im, ka qenë i arrestuar tri herë nga organet e sigurimit shtetëror serbo-sllav.
Ndaj në këto rrethana, ne ishim të padëshirueshëm për pushtetin e kohës dhe mbi këtë bazë u detyruam të largohemi nga nxënësit, nga shkolla dhe nga Kosova. Përkohësisht u strehuam në Ulqin.
Punën në procesin edukativo-arsimor e vazhdova me nxënësit tanë, të cilët ishin të përndjekur bashkë me familjet e tyre nga terrori serb që bëhej në Kosovë.
Duhet theksuar se Qeveria e Malit të Zi në bashkëpunim me të deleguarin special të UNICEF-it për shtetet e ish Jugosllavisë z.Stiven Allen dhe shefit të Zyrës UNHCR-it për Malin e Zi,z.Robert Brin,e nënshkruan memorandumin e mirëkuptimit për krijimin dhe fillimin e vitit shkollor për mësim joformal për 2000 nxënës kosovarë të shkollave fillore të strehuara në Ulqin dhe rrethinën e tij.
Ndaj duke mbrojtur arsimin dhe shkollën shqipe, ne e mbronim sovranitetin kombëtar ne lëmin më të rëndësishëm të jetës dhe punës, pra aty ku krijohet dhe formohet njeriu, ndjenja kombëtare morali i një populli.
Dhe së fundi, çdo tërbim i ka ditët e numëruara, pra edhe ai i shtetit policor serbo-sllav poashtu.
Një jetë në arsim,që mund të quheni me plot gojën veterane e edukimit të sa e sa brezave,me flisni ju lutem për marrëdhëniet tuaja me nxënesit, punën e palodhshme me ta dhe a mund ta ndani ndonjë episod nga më mbresëlënësit për publikun që do t’ju lexojë?
Plot 39 vite punë e sakrificë ia kushtova arsimimit të shumë brezave. Nëntë gjenerata kaluan nëpër duart e mia, qindra nxënës.
E ushtrova me shumë dashuri dhe pasion këtë profesion.Jam krenare dhe e lumtur që nxënësit e mi kam pasur rast t’i kem edhe kolegë pune, poashtu edhe fëmijtë e tyre t’i kem nxënës .
Sot, ish nxënësit e mi janë mësues, profesorë, mjek, piktorë, inxhinierë, arkitektë e shumë profile të tjera, të cilat ata i ushtrojnë me shumë dashuri.
Njëzet e gjashtë vite punë kam shërbyer në qytetin e Rahovecit, respektivisht në SHFMU “ Isa Boletini”, për t’u transferuar pastaj në qytetin tim të lindjes, Prizren, në SHFMU “ Mati Logoreci”, në vitin shkollor 2001-02, në të cilën edhe sot punoj me shumë dashuri dhe vullnet.
Me nxënës kam qenë dhe jam shumë e lidhur, e afërt, kërkoj (gjurmoj ) thellësisht në imagjinatën e tyre për t’ia zbuluar talentin. Pastaj sipas talentit të tyre, edhe përgatis aktivitete të ndryshme, si: këndin e letrarëve të rinj, vizatuesit e vegjël, recitatorët, aktruesit, sportistët e dalluar…etj. Në çdo festë kombëtare apo në fund te vitit shkollor me nxenës përgatis program të larmishëm për spektatorin dhe prindërit.
Kam mjaft raste të përjetuara me nxënës gjatë këtyre viteve.
Ishte një periudhë sa e bukur aq edhe e vështirë kur fillova punën për herë të parë si mësuese në qytetin e Rahovecit (jo larg nga Prizreni). Qytetarët e Rahovecit flisnin (edhe sot pothuaj e flasin) një gjuhë ndryshe, te veçantë, nuk kishte te bëjë aspak me gjuhën shqipe, ndërsa janë shqiptarë, por edhe me gjuhën serbe nuk ka të bëjë, se serbishten e njihja nga se e kisha mësuar si lëndë në shkollë, unë atë gjuhë fare s’e kuptoja!!! Të gjithë e përdornin atë gjuhë në shtëpitë e tyre. Dalloheshin ato familje që ishin martuar me një grua fshatare të rrethit të Rahovecit, fëmijët e të cilëve e njihnin gjuhën shqipe, ndërsa rahovecianët pothuaj fare!
Ishte punë dyfish e vështirë për ne mësuesit, sepse fillimisht duhej t’ua mësonim nxënësve gjuhën shqipe, pastaj alfabetin, dhe kjo kërkonte kohë e durim.
Kjo veprimtari vazhdoi me vite të tëra, mirëpo dita- ditës populli vetëdijësohej, shkollohej dhe gjendja përmirësohej dukshëm në këtë qytet.
Sot, nje numër i vogël iqytetarëve e përdorin gjuhën ”rahoveciane”.
Gjatë punës sime shumëvjecare më ka rastis të kem shumë nxënës pa njërin prind, sidomos pa nënë, të cilëve iu kishte vdekur nëna apo ishin me prind të ndarë. Kjo ishte më e dhimbshmja. Duhej të isha dy herë më e kujdesshme me këta nxënës. I luaja dy role, edhe të nënës edhe të mësueses.
I afroja shumë pranë vetes, hyja ne botën e tyre shpirtërore dhe mundohesha t’i kuptoja sa më shumë. Shpeshherë i merrja në shtëpinë time, punoja me ta edhe jashtë orarit mësimor, vetëm e vetëm që t’i bëja të lumtur dhe të aftë për jetë që mos ta ndjenin aq mungesën e nënës.
Një gjë që e kisha dhe e kam shumë të vështirë ta bëjë si mësuese, është që sa herë kam në plan-program ndonjë poezi apo këngë për festën e nënës, unë kam shumë emocione në atë orë që të flas për rolin e nënës tek fëmijët, apo të parashtroj pyetje nxënësve në lidhje me nënën. Mezi nxjerrë nga goja fjalën ”NËNË”, nuk di, ndihem në një situatë shumë të palakmueshme para këtyre nxënësve. Si mësuese në arsimimin dhe edukimin e fëmijëve, kisha parasysh se ata duhet t’i edukojmë në frymën e shëndoshë familjare, me një edukatë dhe kulturë të mirë njerëzore dhe mbi të gjitha me një edukatë të mirëfillte kombëtare. Pra,fëmijët marrin një edukatë të mirë familjare, njerëzore dhe kombëtare, ata kur të rriten, pa mëdyshje do të bëhen familjarë të mirë dhe, mbi këtë bazë do t’i vejnë bazamentet e shëndosha të shtetit të tyre.
Si i organizoni aktivitetet e ndryshme me nxënësit? Ju keni pranë shkollës, shtëpisë suaj, Lidhjen e Prizrenit dhe shumë muzeume të ndryshme që kanë se c’të mësojnë nxënësit. Si e përjetojnë ata historinë e popullit tonë autoktonë kur i vizitojnë apo gjatë mësimit kur ju i shpjegoni historinë tonë?
-Ne, qytetarët e Prizrenit jemi krenarë, por edhe të privilegjuar që jetojmë në këtë qytet-muze. Është ndjesi e papërshkruar kur gjendesh para Lidhjes së Prizrenit, apo kur gjendesh në kalanë e Prizrenit. Është kënaqësi të shpjegosh historinë e popullit tënd dhe t’iu thuashë nxënësve:- shikoni monumentin nga dritarja! Unë, sa herë që e shpjegoj historinë, kam emocione te veçanta dhe këto emocione mundohem t’i bart tek nxënësit sepse janë emocione të bukura. Ndjesi e papërshkruar është kur ne dalim dhe i vizitojmë ato, i prekim, na duket sikur patriotët, pjesëmarresit e Lidhjes së Prizrenit na presin aty, na shikojnë dhe na flasin, na rekomandojnë te bëhemi të ditur,t’a duam vendin tonë, t’a ndërtojmë, t’a mbrojmë gjithmonë, t’a vazhdojmë punën e tyre, sepse ata dhanë jetën për tokën shqiptare.
Nxënësit janë shumë kureshtarë të mësojnë historinë e kombit të cilit i takojnë,sepse i takojnë një populli shumë të lashtë,gjurmët e të cilit i gjejnë në qytetin e tyre të lindjes.
Qyteti ynë vizitohet nga nxënësit e tërë Kosovës dhe jashtë saj, sepse është qytet me vlera historike e kombëtare, i pasur me shumë vlera, është qytet me bukuri natyrore e njerëzore, është qytet i mikëpritjes,i bujarisë.
Ju jeni e bija e të ndjerit Haxhi Krasniqi, një mësues, edukator, aktivist i dalluar i çështjes kombëtare,cila është trashëgimia e tij për familjen dhe brezat,a keni ndonjë libër monografie apo projekt për pasurinë e babait tuaj?
-Babai im, Haxhi Krasniqi la pas vetes një trashëgimi mjaft të pasur . Ai, pos që punoi si mësues me përkushtim të madh dhe me shumë dashuri, ishte edhe bibliotekist i zellshëm për pune, ku i dha shpirt, jetë dhe rol të drejtë funksionimit të librit si rrezatues i dijes, kulturës dhe arsimit. Kontributin e tij e dha edhe në fushën e gjuhësisë, ishte luftëtar i denjë për mbrojtjen e idealit kombëtar, folklorist i pasionuar, aktivist i pajtimit të gjaqeve.
Ai mbajti lidhje intelektuale me shumë personalitete të shquara të kulturës e shkencës. Përmes letrave zhvilloi një korrespondencë të dendur me: Eqrem Cabejn, Zekeria Rexhën, Sterio Spassen, Aleks Budën, Zekeria Canën, Aleksandër Stipçeviçin, Zihni Sakon, Qemal Haxhihasanin, Anton Cettën, Idriz Ajetin, Adem Demaçin, Rexhep Qosjen, Kadri Halimin,etj.
Përvec korrespondencës me penat më të shquara të kulturës dhe shkencës shqiptare, ai mbajti korrespondencë edhe me shumë burra shtetërorë të superfuqive botërore,si me: Xhorxh Bushin (plakun),Toni Blerin ,Shroderin, Bill Klintonin , Jozef Diogardin,duke u dërguar letra për zgjidhjen e shumë çështjeve kombëtare shqiptare, prej të cilëve me respekt të veçantë mori edhe përgjigje përkatëse.
Pas vdekjes së babait tim-Haxhi Krasniqit, katër autorë (punonjës shkencorë të Institutit Albanologjik) : Dr. Mehmet Halimi, Dr.Adem Zejnullahu, Dr.Daut Bislimi dhe Mr.Naser Pajaziti, duke bërë një punë të organizuar ekipore, në marrëveshje me neve familjarëve të Haxhi Krasniqit, të cilëve u ofruam ndihmë të pakursyeshme, dhe pa kursyer veten e as mundin e tyre, i kushtuan një monografi me titull ‘’NJERIU SKOFIAR’’ Jeta dhe vepra e Haxhi Krasniqit, e cila u botua në vitin 2004, në Prishtinë
Këto ditë u përurua në Tiranë në Muzeun Kombëtar libri i tretë me titull : Cereni- Historia dhe Tradita, me autor Dr.Shefqet H.Domi, ju jeni mbesa e tij, cfarë keni trashëguar prej dajës suaj dhe cili është aktiviteti i tij konkret?
-Më 19 Tetor të këtij viti, në Tiranë në Muzeun Kombëtar u përurua libri i tretë i Dr Shefqet H. Domi, me titull : Cereni-Historia dhe Tradita, ndërsa dy librat e tjerë të tij, janë : “ Zogu i Artë “ ( përralla për fëmijë ), botuar në v. 2009 dhe “ Kalaja e Dodës apo Qafa e Bilbilit “, botuar në v. 2012, si dhe ka në përgatitje librin e fundit “ Kujtime dhe autobiografi- 67 vjet me bluzë te bardhë “.
Libri “Cereni-Historia dhe Tradita, është një vëllim me përshkrime, ngjarje,etnografi e folklor nga fshati Ceren. Në materialin e mbledhur të këtij vëllimi, janë dokumentuar fise (të hershme dhe të vona), përkatësisht janë njerëzit që kanë përfaqsuar komunitetin e Cerenit brenda dhe jashtë tij, deri në dyert e perandorive, janë ritet në festa e gezime familjare, janë tradita të veçanta e të përbashkëta me fqinj e më tej, janë vendet, arat, kufinjtë, banorë që jetojnë në atë vend e që janë larguar, pra, mund të themi, një enciklopedi për Cerenin. Mesazhi i tij është : Njeriu, toka që prek nën këmbë, siguria, krenaria, janë identitet që nuk duhet nënvlerësuar. Libri i tij i dyte: “Kalaja e Dodës apo Qafa e Bilbilit”, u vlerësua si një vepër Monument i përjetësisë së Kalasë së Dodës. Kjo vepër është një trashëgimi e madhe historike, një kontribut historik për brezat e ardhshëm, një det i thellë kujtimesh, një vështrim politik, atdhetar, njerëzor, libër për dinjitet e krenari kombëtare, një galeri personalitetesh me vlera të mëdha,çka tregon se rrënjët nuk humbasin. Duke lexuar veprat e Dr. Shefqet H. Domit nga kapitulli në kapitull, shohim se autori nuk është vetëm mjek human, por Ai na prezantohet gjeograf-topograf-etnograf-arkeolog-historian-folklorist-poet-ekonomist e diplomat. Dr.Shefqet H.Domi, ka lindur me 5 Prill 1929, në Ceren të Kalasë së Dodës. Ka kryer studimet e larta në Fakultetin e Mjekësisë në Universitetin Shtetëror të Tiranës dhe është diplomuar mjek i përgjithshëm.Ka kryer profilizimin në specializimin pasuniversitar të Tiranës në degën e Kimisë klinikale. Ka punuar për 45 vite rresht, deri në pension, si mjek në spitalin e Peshkopisë dhe si shef i shërbimit laboratorik të spitalit – poliklinikës në rrethin e Dibrës. Që nga viti 1995, largohet bashkë me familjen nga Peshkopia dhe vendoset në Tiranë. Me licencë nga shteti, ka hapur Qendrën laboratorike private “ Domi “,ku punon nga viti 1995 dhe vazhdon të punojë me shumë vullnet e dashuri edhe në moshen 85 vjecare.
Cilat janë disa nga projektet tuaja si mësuese me nxënesit tuaj në të ardhmen?
-Projektet e mia për nxënesit në te ardhmen ( në rast se më jepet mundësia, kuptohet) janë: Formimi i klasës së shekullit 21
Në kuadër të bibliotekës së shkollës, edhe një sallë leximi për nxënësit.
Si ne ( mësuesit ), ashtu edhe nxënësit, kemi dëshirë që mjedisi ynë i punës të jetë sa më tërheqës. Ai duhet të jetë i rehatshëm dhe mik për fëmijët, kështu që fëmijët të ndjehen të lumtur dhe të motivuar për të nxënë. Pastaj, të nxënit aktiv mundëson që të gjithë nxënësit të mësojnë si të rritur :
-të bëjnë përmbledhje si hulumtues të vërtetë;
-të studiojnë formula dhe relacione si matematikanë të vërtetë;
-të bejnë eksperimente si shkencëtarë të vërtetë;
-t’i përpilojnë vet raportet dhe videot e veta si gazetarë te vërtetë;
-t’i shkruajnë vet poezitë dhe tregimet si autorë të vërtetë;
-t’i përdorin kalkulatorët dhe kompjuterët si punonjës të vërtetë;
-të jenë kreativ si artistët; dhe
-të jenë plot risi si ndërmarrësit.
Kjo ua mundëson të gjithë nxënësve të punojnë në formë të bashkëpunimit, të bëjnë zbulime dhe të ndjehen krenarë me punën e tyre.
Një proverb e vjetër kineze thotë:
Dëgjoj…..harroj/ Shoh…….mbaj mend/ Bëj……….kuptoj
Ndërsa në projektin tim të dytë, lidhur me hapjen e një salle të leximit në kuadër të bibliotëkës së shkollës, qëllimi im është qe nxënësit të fitojnë shprehinë e të lexuarit, dashurinë ndaj librit dhe analizën e saj.
Për t’i realizuar këto projekte, duhet angazhimi aktiv i mësimdhënësve, prindërve, drejtorit të shkollës, komunitetit dhe biznesit vendor, por rolin kryesor e ka Ministria e Arsimit.
Bisedoi Keze Kozeta Zylo
Dhjetor, 2014-Prizren, Kosovë

PARA TE VERTETES HESHT EDHE ZOTI

by

Bisede e shkurter me shqiptarin ortodoks nga Reka e Eperme- Branko Manojloskin, lidhur me deklaraten e fundit te Liljana Sinadinovska- Andreevska , moter biologjike e Branislav Sinadinovskit, kusherinj te Brankos./
Nga Iliaz KADRIU/*
Konvertimet nga nje besim ne nje besim tjeter, nga nje komb ne nje komb tjeter nuk jane te lehta dhe pa pasoja. Sa eshte i rende dhe i dhimbshem konvertimi i pare, po aq ose me shume eshte permiresimi i tij, respektivisht kthimi ne gjendje te pare. Ne kete drejtim, shume shqiptare ortodokse te Rekes se Eperme ( dhe jo vetem te saj ), fillimisht te padishem dhe te pavetedishem per pasojat e mevonshme , pranuan rreshqitshem dhe lehtesisht te konvertohen ne MAQEDONE duke ruajtur ortodoksine ne dem te kombit shqiptar.
Me te lexuar ne Alsat deklaraten e Liljana Sinadinoskes, lidhur me qendrimet e saj per vellaun Branislav Sinadinoskin, ” se Branislav Sinadinoski nuk eshte shqiptar, por mashtrues ordiner ” , e thirra ne telefon mikun tim dhe bajraktarin e ceshtjes se ortodokseve shqiptare per Reken e Eperme, Z. Branko Manojloski, i cili ne kohe te fundit jeton veres ne Reke , kurse ne dimer kthehet ne pjesesn veriore te Chicago-s.
Ashtu sic u morrem vesh, Branko fiks ne ora 12:00 me priste ne restoranin e caktuar per takim.
Branuko, me thuaj: cka din ti per Branislav Dinadinoskin ? Kush eshte ai dhe nga i ka rrenjet?
– I ati i Branislav Sinadinoskit ishte Joaqim Sinadinoski. Kurse nena e Joaqimit ishte Keva e cila ishte motra biologjike e nenes time Zafirkes. Qe te dyja dem baba dem kishin lindur dhe rritur ne Belicice te Rekes se Eperme, ku kishin llafosur vetem shyp, pasi qe fshati yne dhe te tjeret per rreth llafonin shyp. Pleqet dhe prinderit tane nuk dinin maqedonisht. Te gjithe kuvendonin shyp. Kjo eshte e verteta e xha Brankut dhe e verteta e Zotit.
-Pastaj, vazhdon Branku: mbiemri yne eshte Tanashi e jo Manojloski. Me renjen e Perandorise Osmane, Serbia mbiemrin Tanashi na i beri Tanasheviq aty kah vitet 1870. Pas mbarimit te Luftes se Dyte Boterore, motra ime e madhja , me morri per dore gjer ne oficari per te marre certifikaten e lindjes. I punesuari ma leshoi certifikaten me mbiemer Manojloski duke na thene edhe mua edhe motres se ketu e tutje do jemi Manojloski e jo Tanasheviq, sigurisht per te humbur gjurmet e mbiemrit te mocem Tanashi.
– Xha Branku akoma vazhdon: nje dite ne kishen Shen Bigorski, takova rastesisht priftin dhe i kerkova ne prezencen time te hulumtoje rreth mbiemrit tim te vjeter Tanashi. Pas disa hulumtimesh neper librat e mocem- regjistrat e viteve 1870-80, prifti e gjeti mbiemrin e vertetet dhe me tha: PRA TE VERTETES HESHT EDHE ZOTI. Ne kete rast edhe prifti kun foli gje. I thash se kjo eshte e verteta e cila ne kete moment ka nevoje per guxim, kurajo dhe perkushtim. Familjet tona te Tanashajve flitnin vetem gjuhen shqipe te dialektit te Rekes se Eperme, te cilen ne studimet e tij te thella gjuhesore e permend edhe studjuesi me renome boterore Robert Elsie.
– Z. Manojloski me tregoi edhe kete: kryetari aktual i Struges Zijadin Sela e kishte thirrur ne dreke dhe gjate bisedes , ne mes tjerash me tregoi se Sela i takonte PDSH-se e jo BDI-se. Pa u habitur fare i thash: Branku nuk merret me politike, por me te verteten te ciles nuk i frigohet aspak, pasi qe te dyja nuk shkojne bashke.
Gjersa ishim duke ngrene me tha se kishte pasur qejf qe sa te jete gjalle ta tregoje me te madhe te VERTETEN e shqiptareve ortodokse ne Reken e Eperme, e cila te tjeret ne fillim do ti mundoje sa te pastrojne me vetvehten dhe perfundimisht do t’ju ndihmoje ta gjejne vehten dhe te kthehen ne rrenjet e te pareve te tyre, perndryshe rahati nuk do te kene as edhe ne boten tjeter.
Ne fund dua ti kujtoj lexuesit se para disa ditesh ne hotelin Palace te Shkupit ne prezencen e shume te pranishmeve, Branislav Sinadinoski promovoi vepren e tij me titull: ” Shqiptaret Ortodokse ne Republiken e Maqedonise” ku sipas autorit ne keto troje qe nga koha pellazgo-ilire jetojne me shume se 70. mije. Ne te njejten kohe dhe ne te njejtin vend u be promovimi i librit te gruas se tij znj. Gordana Sinadinoska me titull ” Rilindesit Shqiptare”.
Ne baze te informacioneve shume te sakta nga Komuniteti Shqiptaro-Amerikan ne Cikago, ju njoftojme se se shpejti ky komunitet ne bashkepunim me shoqatat e interesuara kulturore , do te beje promovimin e te dy librave te lartecekur ne Qendren Shqiptare ne Chicago dhe poashtu te Kisha Ortodokse Shqiptare ku do te jene prezent te dy autoret e veprave te cekura.

*ILAZ KADRIU, Prof.
(Autori i ketij shkrimi kaqene kryetar i Komunitetit Shqiptaro-Amerikan ne Illinois me seli ne Chicago si dhe bashkepunetor i ngushte i Presidentit historik te Kosoves dr. Ibrahim Rugoves)

Rozi Theohari: Erdhëm t’u kerkojmë “të falur” për sharjet nën buzë qe u kemi bërë baballarëve…

by

INTERVISTË E RAIMONDA MOISIUT ME SHKRIMTAREN ROZI THEOHARI*/
Përshëndetje, Rozi, këto vitet e fundit kanë qenë mjaft prodhimtare në krijimtarinë tuaj letrare, sidomos në poezi dhe në publicistikë. Keni botuar librin publicistik “Jehona Skënderbegiane” në vitin 2006 dhe “Lotët e Rozafës mbi Drin”, vëllim poetik në gjuhen angleze, rumune dhe shqipe, botuar ne Rumani më 2007, librin “Më shumë se një jetë” kushtuar bashkëshortit tuaj të ndjerë dr. Viktorit, më 2008, vëllimin me poezi në gjuhën angleze “Do leave out my right hand” më 2010. Por kanë qenë për ju edhe vite me surpriza, mbushur me çmime, dhe janë tre brenda 2006-s: “Pena e artë” nga shoqata e shkrimtarëve shqiptaro-amerikanë për librin publicistik “Mbi thinja fryn erë”; çmimi ndërkombetar i nderit “Naji Naaman Literary Award” për poezi në gjuhën angleze; çmimi për poezi në gjuhën angleze nga revista “Fotjonart”. Këto janë pasuar nga çmimi “Migjeni” në tetor të 2007-s për poezi ne gjuhën angleze, dhënë nga revista “Kuvendi” në Detroit. Si ndjeheni per keto arritje?
Përgjigje- Jam ndier e nderuar…,e, mbasi kam falënderuar, jam përqëndruar në shkrimet e mia të përditshme që presin radhën mbi tavolinë.
Pyetje- Libri juaj publicistik “Mbi thinja fryn erë”, i cili fitoi çmim, është vlerësuar së tepërmi edhe nga lexuesit, brenda atdheut e në diasporë. Mund të na tregoni sa kohë ju mori përgatitja dhe shkrimi i këtij libri voluminoz, si dhe çfarë tematike keni zgjedhur në të?
Përgjigje- Këtë libër e fillova qysh në vitin 1994, kur shkela për herë të parë në SHBA, dhe e perfundova në 2004. Çdo faqe e librit është një pasqyrë, reflektim i Amerikës në sytë e një të huaje, të një emigranteje shqiptare. Jam përpjekur ta paraqes Amerikën në dy plane: e para, Amerika është vendi i lirisë e i demokracisë, i mbështetur në ligje të palëkundshme, është vendi i shkrimtarëve e poetëve që i kënduan lirisë e dinjitetit njerëzor, dhe, e dyta, është atdheu i dytë i mijëra emigrantëve shqiptarë, duke filluar që prej njeqind e ca vjetësh më parë, të cilët punuan rëndë, u edukuan, u emancipuan dhe patën lidhje të ngushta shpirtërore me këtë vend gjigant. Duke përshkruar edhe punën e jetën jo të lehtë të emigrantëve mbërritur në SHBA në vitet e fundit, kam nxjerrë në pah se shqiptari ka manifestuar një qëndrim korrekt e dinjitoz, ka manifestuar talente, energji, vullnet dhe ndjenja thellësisht humane.
Pyetje- Si ju lindi ideja e këtij titulli tejet intrigues e domethënes?
Përgjigje- Titulli lidhet me kushtimin e këtij libri. Në faqen e parë lexohet: “Ia kushtoj gjyshes sime, Katerina Laço, dhe mamasë, Aleksandra Çeku, nënë e bijë, të cilat u thinjën duke pritur tërë jetën t’u ktheheshin bashkëshortët nga Amerika”. Por ky titull shkon edhe më tej…në vitet e femijërise sime…Isha vajzë e vogël, në fillore, kur, me një fletore nën sqetull dhe shishen e bojës e penën në dorë, shkoja nëpër shtëpitë e gjysheve dhe tetove të fshatit Dardhë, e shkruaja letra të diktuara nga buzët e tyre e të lagura nga lotët e ngrohtë, për burrat e djemtë syrgjynosur në kurbet, në “Ameriqi”. Edhe tani i mbaj mend ato letra: “I ndershmi burrë…” (Ato kishin turp të shkruanin fjalën “i dashur”)…”I ndershmi burre…, sot dola në bahçe…kishin pikuar nga pema dy dardha të ëmbla mjaltë, njera për mua e tjetra për ty…, po ku je tinë?… “; “ I ndershmi burrë…nga dimri i shkuar na ra avllia e oborrit…, por e ndërtova vetë si prej ustai…” Kjo e dyta ishte një nga letrat e gjyshes Katerinë…Në vitin 1995, gjatë një udhëtimi me miket amerikane në shtetin e Nju-Hempshrit, u ngjita me teleferik në një nga pyjet e Maleve të Bardhë, ku gjyshi im, Petro Laço, punonte si druvar 90 vjet më parë. Prekja një dru a një gur duke perfytyruar se atë ndoshta e kishte prekur edhe dora e gjyshit. Ndjeva si në endërr oshetimën e sëpatave.
Pyetje- Si vendosët të vini në SHBA?
Përgjigje- Shumica e shqiptarëve emigrojnë për një jetë më të mirë, kurse ne bijtë e bijat që i kemi pasur baballarët tërë jetën në Amerikë, erdhëm në këtë kontinent nga kurioziteti për të njohur vendin ku frymuan e punuan aq rëndë ata. Erdhëm të vizitojmë varret e tyre në qimitiret amerikane, të ulemi më gjunjë për të përkëdhelur gurin e të vendosim aty një buqetë me lule. Erdhëm t’u kerkojmë “të falur” për sharjet nën buzë qe u kemi bërë baballarëve sa herë plotësonim dokumentet e shkollës apo të vendeve të punësimit e detyroheshim të shkruanim: “i emigruar në SHBA”. Kur isha në gjimnazin e Korçës, kam qarë sepse nuk më lejonin të futesha në organizatën e rinisë për shkak të babait tim “kapitalist” në Amerikë.
Pyetje- Ju keni qenë nje penë e mirënjohur pa emigruar nga Shqipëria. Tashmë ju jetoni në Boston ku ka hedhur rrënjë emigracioni shqiptar qysh në shekullin e 19-të…, ku kanë jetuar e kanë zhvilluar veprimtarinë e tyre atdhetarë e njerëz të letrave shqipe, që nga eruditet Noli, Konica e shumë të tjerë. A mund të përshkruani shkurtimisht Bostonin, si zemra e emigracionit shqiptar në Amerikë?
Përgjigje- Dihet se emigrantët e parë shqiptarë në SHBA u vendosën kryesisht në zonën e Bostonit, duke u shpërndarë më vonë në qytetet e tjera te Massaçusettsit, si dhe në shtetet e tjera. Emigrimi masiv drejt Perëndimit e sidomos në Amerikë, në fillim të shekullit të kaluar, ishte një ngjarje tronditëse për çdo vatër shqiptare, një ndryshim me efekte emocionale, demografike e social-ekonomike brendapërbrenda familjeve të fshatrave e qyteteve, që bëri të rishfaqej edhe një herë historia e matriarkatit. Ndërsa burrat e emigruar jetuan e punuan të vellazeruar, me shqetësimin për fatet e Shqiperise, me dashurinë dhe mallin për gratë, fëmijet dhe kujtimet e femijerise, grave iu desh të mbanin tërë barrën e shtëpisë, të familjes dhe të jetës në përgjithësi…Në janar 1905 u organizua në Boston “Vëllazëria mirëbërëse e Dardhës”, e cila ishte shoqëria e parë e shqiptarëve e krijuar në bazë fshati…Ardhja e Fan Nolit në Amerikë më 1906 dhe fillimi i veprimtarisë së tij në Boston, është një moment i rëndësishëm historik që shënoi edhe fillimet e bashkësisë etnike të emigrantëve shqiptarë në vitet e para të shekullit të kaluar. Dalja e gazetave të para “Kombi” e më vonë “Dielli”, si dhe aktiviteti i “Vatrës” dhe i shoqërive dhe organizatave të tjera patriotike u realizuan me perpjekjet e Fan Nolit dhe bashkepunëtorëve të tij Faik Konica, Sotir Peci, Kol Tromara, Josif e Vasil Pani, Goni Katundi, Kristo Dako, Petro Nini Luarasi, Kostandin Demo e shumë të tjerë…Bostoni, djepi i demokracisë amerikane, u be baza e fortë e perpjekjeve për pavaresinë e Shqipërisë dhe mbrojtjen e trojeve etnike. Është pa mbarim lista e aktiviteteve me karakter politik e social-kulturor të kryera në diasporën shqiptare të Massaçusettsit, ashtu siç është pa mbarim edhe numri i shoqatave, organizatave, organeve të shtypit etj., te krijuara në periudha të ndryshme kohe, duke shtuar ketu edhe institucionet fetare. Dhe s’ke si te mos provosh një ndjenjë krenarie. Është krenaria që të frymëzon tradita shekullore, nderimi i bashkatdhetarëve tanë për kombin dhe vlerat e tij…Federata “Vatra”, e larguar disa vjet më parë, sot zhvillon aktivitetin e saj ne Nju-Jork. Bostonit i ka mbetur vetëm emri i mire i para dhe pas Luftës së Dytë Botërore. Iku “Vatra”, por kanë mbetur “vatranët”, të vjetrit e të rinjtë, të cilët po mundohen ta kthejnë Bostonin në një qendër kulturore për shqiptaret. Kohëve të fundit, një nga veprimtarët e dalluar të komunitetit, bisnesmeni z. Stefan Koçi, është emëruar Konsull Nderi i përgjithshëm i Republikës së Shqipërisë në Massaçusetts. Tashmë është themeluar shoqeria “Besa”- Shoqeria shqiptaro-amerikane e Massaçusettsit, shoqata “Kombi” e Usterit, funksionojnë Dega e Bostonit e Organizates Kombetare Shqiptaro-Amerikane (OKSHA), Dega e Massaçusettsit e Keshillit Kombetar Shqiptaro-Amerikan (KKSHA), Shoqata për të drejtat e njeriut- “Çameria”, Shoqata e shqiptarëve kosovarë të Bostonit, Klubi i studentëve shqiptarë në Universitetin e Bostonit, Klubi i studentëve të Universitetit të Harvardit- “Harvard College Albanian Club” etj. Veprimtaria e tyre na rrit besimin e palëkundur se vlerat e kombit dhe vetëdija jonë kombëtare do të trashëgohen e do të çohen më tej nga brezat që do të vijnë.
Pyetje- Është e natyrshme që një mjedis i tillë, plot ndjenja patriotike, të ketë ndikuar edhe në krijimtarinë tuaj. Më kujtohet se çfarë ka shkruar për ju profesor Peter Prifti në parathënien e librit tuaj “Jehona Skenderbegiane”.: “Rozi Theohari i takon një kategorie shkrimtarësh që gjejnë lëndën e shkrimeve të tyre jashtë shtëpisë, si pasojë e “kerkimeve në terren”…, sepse ajo është një zonjë e shoqëruar që ndien kënaqësi kur takon e njihet me njerëzit…sepse është e pajisur nga natyra me një talent të rrallë për të hyrë në botën e brendshme të njerëzve e për t’u miqësuar me ta.”
Përgjigje- Mjafton të vizitosh restorantin “Pier 4” të patriotit dhe ikonës së Bostonit Anton Athanasit dhe do të ndiesh se çdo sallon, derë, parmak, dritare a pikturë “flet” e “tregon” për qindra takime shqiptarësh, të moçëm e të rinj, gjatë drekave e darkave që janë shtruar për kremtimet e festave kombëtare…Atje dëgjohet ritmi i valleve tona, kumbon zëri tronditës i Fan Nolit, i cili dikur recitonte poezitë e veta para bashkatdhetarëve. Kurse sot, në koncerte e ditë festash, ato salla mbushen nga zëri i fuqishëm i tenorit Xhoni Athanas…Mjafton të shkosh në kishën e Shën Gjergjit në South Boston e të dëgjosh meshën e të përndershmit At Liolin, pasuesit të Fan Nolit dhe një nga hierarkët më të dalluar të ortodoksisë sonë kombëtare. At Liolini nuk është vetëm një prift predikues. Me aftësitë e tij organizuese e ka kthyer kishën sa në një tempull besimtarësh aq edhe në një organizatë kulturore të shqiptaro-amerikanëve, pavaresisht nga besimi fetar apo trevat nga kanë ardhur…Të vizitosh shkollat shqipe, në Boston e në Lynn…të takohesh me nxënësit shqiptarë me sy të përshkënditur e të lexosh hartimet e tyre…Të takosh e të intervistosh pjesëtarë të brezit të vjetër ardhur në shekullin e 20-te, pjesëtare të brezit të dytë e të tretë, lindur ketu në SHBA me prejardhje shqiptare, si dhe emigrantët ardhur kohëve të fundit, të cilët i quajnë “bostonianët e rinj”…Të takosh e të tokësh dorën me shqiptaro-amerikanin 80-vjeçar zotin Mekllaf, i cili ishte shqiptari i fundit që preku trupin e Fan Nolit. Z. Mekllaf punonte në një funeral- home dhe kur vdiq Fan Noli, ai e përgatiti dhe e veshi trupin e pajetë të peshkopit…
Pyetje- A i keni numëruar botimet e shumta të shkrimeve tuaja?
Përgjigje- Ky vit është viti i 16-të i ardhjes sime në SHBA dhe kam botuar librin e 16-të. Që prej 1994-s kam botuar mbi 350 shkrime: artikuj, portrete, reportazhe, intervista, tregime, poezi etj. në organet e shtypit shqiptar, atij amerikan dhe gjetkë. Kjo nuk është “mburrje”. Është puna ime e perditshme, e lodhshme, raskapitëse…të të rrjedhë sumbulla e djersës në ballë edhe në ditët e janarit…
Pyetje- Shkrimet tuaja më të rëndësishme të kohëve të fundit?
Përgjigje- Reportazhi për Ismail Kadarenë në shqip e në gjuhën angleze dhe intervista me poetin rus Aleksander Esenin, birin e Sergei Eseninit.
Pyetje- Intervista juaj me Aleksander Eseninin është pëlqyer e vlerësuar nga shkrimtarë, intelektualë e lexues të tjerë shqiptarë. Si arritët të realizonit këtë intervistë?
Përgjigje- Takimi me Aleksander Sergejeviç Eseninin ishte një ngjarje e rrallë e jetës sime. Të bësh një intervistë me njerëz të veçantë siç ishte A.S.Esenini, shkencëtar, filozof, matematikan, poet i degjuar, disident e legjendë ruse, nuk është aq e lehtë…Deshira ime e papërballueshme per t’i marre atij nje intervistë zgjati gati një muaj sepse plaku Esenin nuk i pelqen intervistat dhe gazetarët. Por me këmbënguljen time, taktin, kujdesin dhe sjellshmerinë, arrita ta takoja Eseninin e të bisedoja me të mbi një orë e gjysmë si dhe recituam së bashku poezitë e të atit, Sergei Eseninit, ai në rusisht, unë në shqip. Mora informacion të rrallë nga jeta e tij: i burgosur, i torturuar, pesë herë i mbyllur në institucionet psikiatrike…shpirti i tij mjekohej vetëm prej poezisë. Arrita t’ia incizoja zërin gjatë recitimit të një poezie shkruar nga ai gjysmë shekulli më parë. Intervista me poetin Esenin më ka prekur e emocionuar…Ishte një tejndjeshmëri…
Pyetje- Keni fituar disa herë çmime per poezi ne gjuhen angleze. Si ia keni arritur ketij suksesi?
Përgjigje- Kur vazhdoja studimet në kolegj, ndoqa edhe kursin për poezinë. Më kujtohet, kishim nje pedagoge këmbëngulëse, nje poete zezake, e aftë dhe e dashuruar pas poezisë. Posa hynte në klasë, shkruante në dërrasën e zezë temën e poezisë dhe, me kronometër në dorë, priste që për pesë minuta të kishim përfunduar së shkruari poezinë. Sigurisht, në fillim për mua ishte vështirë, por ky disiplinim i fortë ishte një “stërvitje” e mirë që më mësoi t’i shkruaja poezitë drejt e në gjuhen angleze. Qysh nga ajo kohë jam anëtare e klubit të poetëve të kolegjit dhe të qytetit…Në Nju-Ingland, ku banoj, përmenden një numër i madh poetësh amerikanë që kanë lindur ose banuar këtu, si Emili Dikenson, Robert Frost, Henri Longfellou, Edgar Allan Poe e shumë të tjerë. Në një muzeum kam prekur fustanin e mendafshtë të Emilisë dhe ndjeva fëshfërimën e gjetheve të vjeshtës në kopshtin e saj. Gjatë një udhëtimi në qytetin Akton, MA, u ula në një lëndinë e mblodha lule, aty ku Frosti ka shkruar poezitë e tij të pavdekshme. Në plazhin përballë shtëpisë sime, në vitet 1850 poeti Longfellou bënte shëtitjet e mbrëmjes buzë oqeanit…
Pyetje- Cila është dita më e gëzuar e vitit për ju?
Përgjigje- Treqind e gjashtëdhjet e katër ditë shohim të valëvitet kudo flamuri amerikan. Vetëm një ditë, më 28 nëntor, e shohim e i gezohemi valëvitjes së flamurit tonë kuq e zi në një shtizë të lartë, në qendër të Bostonit. Pra, kjo ditë është e shenjtë për ne. Aq më tepër lumturohem kur vijnë e më marrin në shtëpinë time dy familje shqiptare kosovare me femijët e tyre veshur me kostume kombëtare. Pasi parkojmë në qendër të Bostonit, me femijët per dore drejtohemi te “sheshi i Flamurit”, ku takohemi me bashkatdhetarët e tjerë, brohorasim dhe hedhim valle. Më 28 Nëntor 2007, komuniteti shqiptaro-amerikan i Bostonit e ka nderuar dhe ia ka lënë radhën e ngritjes së flamurit shqiptar shoqatës së shqiptarëve kosovarë.
Pyetje- Si e kaloni kohën e lirë?
Përgjigje- Kur je mes miqsh amerikanë ose me gratë e grupeve etnike, sigurisht që ndonjëherë do t’u pergjigjesh edhe ftesave të tyre për party ose ditë gëzimesh. Qysh në kolegj, kemi ngritur nje grup simpatik me pjesëmarrës polakë, italianë, rusë, nigerianë, grekë, australianë, kinezë, hungarezë, filipinas etj….Kam hequr vallen e Vangjelosë me gratë greke në festivalin e komunitetit grek në Pibadi, MA …Kam kënduar këngën “O sole mio” me italianët në festivalin italian në Lynn, MA, …Kam ngrënë llokumet e dasmës të nigerianes Shika kur martoi vajzën e saj (jo tamam llokume, por petale të bardha lulesh të embla e aromatike.)…Kam recituar poezi në shqip e në rusisht në klubin e poetëve rusë në Revere, MA…Por më mbresëlënëse ka qenë dita e diel kur jam ftuar nga kori i kishes se ishullit te Nahantit, MA, ku jam anëtare, për të kënduar së bashku një himn për Nënë Terezën, me muzikë të kompozitores së Nju-Inglandit Jane Marshall, me tekstin e poezisë së Nënë Terezës, “The Simple Path”. Marr pjesë gjithashtu në korin rus të Bostonit të veriut, me emër “Fargenign”.
Pyetje- A duhen shtuar këtu edhe shëtitjet tuaja buzë oqeanit?
Përgjigje- Ato janë të përditshme…, por ndonjëherë gjen edhe të papritura. Gjatë shëtitjes takova një ditë dy shoqet e mia, pedagoge të kolegjit, të cilat më propozuan të uleshim në barin “Seaside” aty pranë. S’kisha qenë ndonjëherë në bar…Ato të dyja porositën koktejl martini e filluan bisedën me personat qe u ndodhën aty afër si të njiheshin prej kohësh. Se si u ndjeva dhe, kur u afrua baristi, një djalë brun me një vështrim të urtë e të paqmë shqiptari, e pyeta: “Mor bir i nënës, ç’bëjnë këto gra këtu?” “…Pinë, bisedojnë, luajnë “keno”…të kuptova që ishe shqiptare, nga mënyra se si reagon”, -tha ai. “Vijnë gratë tona këtu?”- e pyeta. Ai tundi kokën ne shenjë mohuese.
Pyetje- Si e cilësoni organizatën e Botës se Gruas Shqiptare- “Pan Albanian Women Network”, themeluar nga Merita B. McCormack?
Përgjigje- Një nga arritjet e emancipimit te femrës shqiptare në shekullin e 21-te.
Pyetje- Gjatë jetës në Amerikë, kur e keni ndier veten mes emocionesh të forta?
Përgjigje- Shumë herë. Atë mengjes maji 1994 kur e pashë për herë të parë tokën amerikane nga aeroplani, mbi qiellin e Nju-Inglandit dhe e përshëndeta “Mirëmëngjes, Amerikë!”…Duke soditur Niagarën, në gusht 1995, duke e parë kataraktin nga poshtë, nga vapori…perveç mahnitjes nga masa gjigante e reve te bardha ujore dhe zhurma tronditëse e ujit, të hyn paniku mbasi të duket sikur gjithë ajo ujvarë e pamëshirshme do të të bjerë në kokë…Kanë qenë vertet ditë me emocione kur kam marrë dy letra përshëndetëse nga Zonja e parë e Amerikës, Laura Bush…Kur takova senator Eduard Kenedin dhe i dhurova një poezi kushtuar tre vellezërve Kenedi. Senatori më dërgoi nga Senati një letër falënderimi dhe vlerësimi për poezinë…Kur mora një letër falënderimi nga Presidenti Obama, për poezinë që ia kisha kushtuar…Po ashtu, jam takuar e kam biseduar me senatorin John Kerry dhe kongresmenin John Tierney gjatë vizitës së tyre në kolegjin tonë…Vitet e fundit gjashtë librat e mi janë pranuar në Librarinë e Kongresit Amerikan, në Vashington DC….Më kujtohet edhe një ndodhi nga viti i fundit i studimeve në kolegj, në degën “Artet liberale”. Duhej të jepja një provim duke thënë përmendsh essenë të shkruar nga unë me temë: “Prezantimi para publikut i presidentit amerikan.” Unë solla nga shtëpia nje xhaketë të kuqe, e vendosa mbi një karrige në podium dhe u thashë të pranishmëve në sallë se do të prezantoja një presidente grua të SHBA-së. Gjatë debutimit, herë pas here ktheja kokën me nderim nga xhaketa e kuqe, gjë që shkaktoi humor e të qeshura në sallë, por që më shkarkoi nga emocionet dhe u vlerësova me nje notë shumë të mirë.
Pyetje- Sikur ia parandolle zonjës Hilari Klinton kandidaturën per presidente…Ç’rol luan sot në shoqëri gruaja amerikane?
Përgjigje- Bashkë me emigrantet e hershëm erdhi në Amerikë edhe tradita evropiane e familjes. Kështu, diskriminimi i gruas në jetën familjare dhe publike hodhi rrënjë në shoqërine e re që u krijua në kontinentin e ri. Megjithëse Amerika është vendi më demokratik i botës, vetëm në vitin 1920 u lejuan femrat të votonin e të kishin të drejtat të barabarta me burrat. Qysh atëhere e deri sot grave u eshtë dashur të luftojnë kundër dukurive të diskriminimit racial e gjinor, për pagese jo të barabartë me burrat për të njëjtën punë, për pasojat e divorcit, për të drejtën e abortit, të edukimit të femijëve etj…Sot, lëvizja feministe disaplanëshe u mëshon dallimeve ndërmjet burrit e gruas dhe jo ngjashmërive, aftësive intelektuale të barabarta që ata kanë…Në këtë drejtim, disa gra shkrimtare e juriste janë lidere të grupeve të caktuara që mundohen të tërheqin vemendjen e medias për lëvizjen e të drejtave civile të gruas, të ndjekura nga një masë e gjerë grash…Sot bota po ndryshon për gjithsecilin duke kërkuar aftësi të reja vetjake dhe menyrë të re jetese, qoftë kjo edhe bashkëshortore…Gratë intelektuale sot kanë marrë pozicionin qe u takon, të kenë nën kontroll familjen, shoqërinë. Në erën e re të ndarjes njëlloj të përgjegjësisë burrë-grua, gruaja ka marrë rol të ri në organizimin e jetës së familjes dhe më tej, të jetës sociale…Pjesëmarrja e grave në fushën e politikës vite më parë kishte një kufi, një “tavan qelqi”, i cili sot ka filluar të krisë e të çahet. Shembull ishte sekretarja e Shteteve te Bashkuara te Amerikës Kondoleza Rajs, e cila është cilësuar “princesha luftëtare”. Ajo triumfoi mbi racizmin e mbi diskriminimin gjinor…Po ashtu, sekretarja tjetër, Hilari Klinton luftoi në fushatën zgjedhore për presidente të Amerikës. Hilari, dikur një vajzë ambicioze, gjatë rritjes së saj në moshë, u rrit edhe si lidere dhe sot konsiderohet një zonjë e fortë dhe shumë e përgatitur. Dekada më parë në Amerikë vetëm burrat mund të zhvillonin fushata zgjedhore e të mblidhnin të ardhura financiare për zgjedhjet. Hilari arriti të kryesonte fushatën duke mbledhur 22 milionë dollarë…Në qoftë se dekada më parë gruaja nuk kishte ambicie personale për politikë, sot gratë në Kongresin amerikan kanë fituar pozicione lidershipi…Sot në një shoqëri të hapur globale civilizimi ka shumë nevojë për përparimin e femrës, e cila është një kapital njerëzor dhe luan rol parësor në ecjen përpara të shoqerisë… Këtu besoj, gjen përgjigjen edhe pyetja që më bëtë pak më parë për rolin e femrës intelektuale dhe krijuese shqiptare në diasporë. Intelektualja shqiptare është përfshirë në kulturën e shoqërise në vendin e huaj ku banon e punon. Ajo jep idetë, kontributin dhe energjitë për përparim e mirëqënie, duke kthyer gjithnjë kokën prapa, drejt vendlindjes, ” me një dëshirë e një qëllim…”
Pyetje- Sa herë keni votuar për zgjedhjen e një presidenti amerikan?
Përgjigje- Më kujtohet, ishte tetor i vitit 1992. Unë, motra, dy vëllezërit dhe disa tiranas të tjerë që kishin përfituar nenshtetesinë amerikane, ecnim si në një ditë feste përgjatë rrugës së Elbasanit e ndalëm hapat tek kangjellat e hekurta të ambasadës amerikane. Aty takuam edhe disa familje të tjera shqiptare ardhur nga rrethet e vendit. Të gjithë mbanim në dorë pashaportën amerikane dhe prisnim të votonim për presidentin e ri amerikan. Kur u hap dera me nje zhurmë të metaltë e na ftuan të hynim brenda, na u duk sikur i hidhnim hapat në ajër. Të afërmit e miqtë na kishin porositur e na ishin lutur që votën t’ia jepnim kandidatit Klinton. Po për ne ndoshta nuk kishte aq rëndësi emri i kandidatit se sa forca e ndjenjave, impulsi i të cilave na rikujtonte jo shumë larg në kohë, sharjet dhe mallkimet për imperializmin amerikan dhe për presidentet…Qysh atë vit kam votuar pesë herë.
Pyetje- Dy fjalë për familjen. Para disa vjetësh keni humbur bashkëshortin, një plagë e shpirtit, të cilën e kam provuar dhe vetë në jetë.
Përgjigje- Humbjen, e cila u bë pjesë e dytë e jetës sime tok me dhembjen ia kam drejtuar krijimtarisë, por mbi gjithçka kam gëzimin e nipit të vogël 9-vjeçar. Ai më telefonon shpesh nga Anglia në orën 3 pas dite e kembengul t’i tregoj një përrallë në gjuhën shqipe, mbasi do të shkojë në shtrat të flerë (aty ora është 8 e darkës). Vajza ime është martuar me një profesor gjerman dhe që të dy jetojnë në Liverpul.
Pyetje- Cilat janë planet tuaja letrare për të ardhmen?
Përgjigje- Një roman, një vëllim me poezi në gjuhën angleze, dhe më tej, atë që kam më për zemër e më të dashur, vëllimin humoristik me rrëfenja për teto Kalinën e Amerikës, së cilës kushedi se kur do t’i vijë radha…
Ju faleminderit dhe suksese në krijimtarinë tuaj!
* Faleminderit Monda qe na solle Rozin tone te mire ne kete interviste! Rozi, shkrimtarja, gazetarja, poetja,po kalon caste te veshtira ne Nahant Hospital Jesmond Nursing House ne Boston. Le te lutemi per Rozi Theoharin, miken tone te mire, qe vec mire shkroi!

Vlonjatët e Mat’hauzenit pa lapidar dhe pa memorial

by

* Një bisedë interesante me fëmijët e të vrarëve në kampin famëkeq të Mat’hauzenit. Flasin Jorgo Papingji dhe Lefter Gjyli/
*Jorgo Papingji: S’kam ku ti vë një lule babait, asnjë lapidar për të vrarët vlonjat të Mat’hauzenit/
Ne Foto:Jorgo Papingji/
Nga Albert Z. ZHOLI/
Një histori e rrallë, një histori e pabesueshme, një histori që përcjell dhimbje të patregueshme. Jorgo Papingji dhe Lefter Gjyli janë dy vlonjatë, baballarët e të cilëve u vranë nga bisha naziste në Mat’hauzen së bashku me 308 burra të tjerë vlonjatë. Arrestimi I tyre u bë në mesnatën e 15 Mars 1943, u mbajtën një natë në burgun e Vlorës dhe të nesërmen u nisën për në Prishtinë dhe prej andej në Austri. Jorgo atëherë ishte vetëm 6 muajsh ndërsa Lefteri vetëm 4 vjeç. Lajmi për vdekjen e baballarëve e morën vesh në qershor 1945 me anë të një liste të Kryqit të Kuq Shqiptar. Ata u rritën pa baba, por nga ana tjetër dhe pse prindërit janë shpallur dëshmor, për të 308 të vrarët vlonjat në Mat’hauzen, nuk ka një lapidar ku fëmijët të vendonin një lule (pasi ata janë pa varr).
Lefter Gjyli
Kush nga familja Gjyli është vrarë në Mat’hauzen dhe si është ngjarja?
Nga familja jonë janë vrarë dy vëllezër, Kristaq Dhimitër Gjyli, me të vëllain Kristofor Dhimitër Gjyli. Pra që të dy janë vrarë në Mat’hauzen.
Ne kemi banuar në Vlorë prej kohësh dhe babai im, ishte tregtar i mesëm. Ne jemi një familje patriotësh. Në kohën e luftës, babai nuk shkoi direkt në luftë, në front, por ai ndihmonte luftën me të holla, me veshmbathje dhe me ushqime. Madje në dyqanin e tij bëheshin mbledhjet e ilegalëve dhe vinin të gjithë udhëheqësit kryesorë të luftës në Vlorë. Ai kishte rënë ën sy. Gjithmonë e ndiqnin spiunët megjithëse ai ruhej. Kryetar i Ballit në Vlorë ishte Vizhdan Risilia i cili e ka spiunuar. Në sajë të këtyre spiunimeve që ishte përkrahës i luftës, gjermanët kishin kohë që e kishin vënë babanë në rreth të kuq për ta arrestuar. Një natë në orën 12 babanë vijnë dhe e arrestojnë papritur. Së bashku me babanë e Vaso Godos, Lito Godon, babanë e Aranit Berberit babanë e Jorgo Papingjit dhe shumë të tjerë në lagje.

Të kanë treguar ditën apo javën që ka ndodhur?
Me atë që më ka treguar nëna dhe të afërmit më vonë, ka qenë rreth 15 mars I vitit 1943. Pra fillim pranvere. Askush nuk e priste të vinin në atë orë, askush nuk e mori me mend se do ti arrestonin ashtu befasisht.

Ku i çuan në fillim?
Në fillim i çuan në burgun e Bashkisë në Vlorë që ishte përballë Bashkisë, I ndante vetëm rruga. Pas një apo dy ditësh i hipën në makina dhe I çuan në Prishtinë. Mësuam vetëm kaq se nga Prishtina do ti nisnin në stacionet më të afërta të trenit për në Austri. Kaq mësuam, asgjë më shumë. Atëherë nuk kishte këtë ndërlidhje që ka sot. Kristofor Gjyli, ishte xhaxhai im, pas 9 muajsh e arrestuan dhe atë dhe e çuan në Prishtinë. Edhe xhaxhai ndihmonte shumë luftën dhe spiunët kishin bërë punën e tyre. Xhaxhain e arrestuan në janar 1944. Edhe xhaxhain e çuan në Prishtinë dhe më vonë në Mat’hauzen. Pra të dy vëllezërit nga një derë ën Mat’hauzen. Aty u vranë të dy, aty gjetën vdekjen të dy duke lënë familjet dhe fëmijët vetëm.
Ju që nga ajo ditë nuk kishit asnjë lajm prej tyre?
Jo. Asnjë, fare. Nuk dinim çfarë bëhej, por prisnim. Unë isha I vogël se kisha idenë shumë. Por shija nënën që qante ditë e natë.
Kur e morët vesh për vdekjen e tyre?
Në vitin 1945, nga muaji shkurt, ne na erdhi në shtëpi një njoftim i qeverisë, apo më mirë të themi mandatet e vdekjes që I kishte marrë kryqi I kuq në Mat’hauzen. Ne hapëm derën e shtëpisë 40 ditë për vakinë. Gratë filluan të qanin për të dy vëllezërit. Pra një vdekje në mungesë. Unë atëherë isha vetëm katër vjeç dhe nuk I shoshitja mirë gjërat, por e dija çfarë ndodhi. Shtëpia u shtrua me qilima dhe mindere për pritjen e njerëzve. Të dy familjet u mblodhën tek ne madje edhe dy vëllezërit e tjerë që ishin gjallë. U bë gjithë rituali sipas zakoneve tona, sipas traditave tona.
Po nga qeveria shqiptare a u nderuan dy vëllezërit babai dhe xhaxhai juaj?
Po, u nderuan, ju dha titulli “Dëshmor i atdheut”. Ato ditë erdhën në shtëpinë tonë të gjithë drejtuesit e Komitetit Ekzekutiv dhe Komitetit të Partisë së Vlorës.
Me statusin e dëshmorit morët ndonjë shpërblim?
Morëm disa vite, më pas qeveria Berisha na e hoqi këtë shpërblim, dhe nuk e kemi kuptuar kurrë se përse.
Nga Mat’hauzen çfarë dokumentesh keni që vërtetojnë vdekjen e babait tuaj?
Ne me anë të kryqit të kuq dhe të njerëzve kemi marrë të fotokopjuara të gjitha dokumentet origjinale, ku përcaktohej vendi, rrethinat, numri I të burgosurit dhe të dhënat e tjera që përputhen katërcipërisht me identitetin e babait. Ishte dhe një matrikull metalik me numër për identifikim sa më të saktë. Të gjitha këto, ja i kam këtu në një dosje të veçantë.
Jorgo Papingji
Babai im ishte simpatizant i lëvizjes, ishte njeri që e ka ndihmuar me të gjitha mundësitë lëvizjen, pasi ne historikisht kemi qenë një familje patriotike. Babai im punonte në doganën e Vlorës, si spedicioner. Kishte vite që punonte aty dhe e njihnin dhe kishte miqësi të madhe në Vlorë. Madje babai dinte dy gjuhë të huaja. Me ato pak kursime që kishte (siç më thoshte nëna) ai ndihmonte me tërë mundësitë e tij lëvizjen nacional çlirimtare. Ndihma e tij kishte rënë në sy ndaj ai ishte etiketuar nga gjermanët nëpërmjet spiunëve që kontrollonin çdo lëvizje.
Në të njëjtën kohë me babanë e Lefterit?
Ajo ishte dita e gjëmës. Besoj se atë ditë 15 Mars 1943 pasi ajo ishte nata që u bënë më shumë arrestime në Vlorë. Nëna nuk e mbante mend mirë nga stresi I madh që kaloi, por sipas shumë kujtimeve të miqve, besoj se ajo ditë ka qenë. Edhe im atë natën është arrestuar, sit ë gjitha arrestimet e tjera.
Çfarë moshe kishe në atë kohë?
Unë atëherë isha vetëm 6 muaj, isha në pelena (qesh) dhe as dija çfarë bëhej. As kur u bëra një vjeç se kisha idenë. Kur u rrita dhe doja babanë shihja se ndryshe nga shokët e mi babai më mungonte. Më vonë e mora vesh se si ishte e vërteta. Mbaj mend pastaj ku u rrita dhe pyesja nënën vazhdimisht si është historia e babait. Ajo më thoshte ishte natë, ora 12. Ishim në gjumë. Kur dera bie me forcë. Nuk hapëm sytë mirë kur na e shqyen derën dhe u futën brenda. Ishin sulur nga gardhi i shtëpisë dhe jo nga dera e oborrit. Babai nuk kishte arritur të vishej me rrobat e tjera por ishte me rroba nate. Unë vura kujën më tha nëna, por s’kisha çfarë të bëja. Ata e lidhën dhe e morën me vete sikur të ishte kafshë.
Pra babanë e ke njohur vetëm nëpërmjet tregimeve të nënës?
Po. Unë nuk i kurseja pyetjet dhe nëna me durim më sqaronte çdo gjë që unë kërkoja. Nëpërmjet tregimeve të saj kisha krijuar dhe kam një ide të qartë se kush ka qenë babai im.
Çfarë të veçante ju ka thënë nëna për babanë?
Para se të lindja unë, nëna kishte lindur dy motra. Babai e kishte merak të lindte një djalë për të vazhduar jetën e trashëgimisë familjare. Kur linda unë babai u gëzua shumë, shumë më thoshte nëna. Pas lindjes time ai u bë më i gëzuar. Tani i tha nënës jam i qetë. E kam trashëgimtarin. Tani dhe ju jeni të sigurt. Sikur e parandiente. Sikur diçka dinte.
Si e përjetoi nëna jote këtë gjëmë?
Shumë keq, Jashtëzakonisht keq. Më thoshte se të nesërmen e arrestimit, ne u mblodhëm shumë gra (pasi u bënë shumë arrestime) dhe bëmë demonstratë përpara burgut (tek Bashkia), por më kot. Ata i nisën për në Kosovë dhe më vonë i çuan në Austri. Pastaj nuk morën vesh asgjë. Kjo deri sa erdhi lajmi në vitin 1945.
Kush ishte iniciatori i zbulimit të së vërtetës?
Ishte Kryqi i kuq Ndërkombëtar në përkrahje të të cilit ishte dhe Kryqi i Kuq Shqiptar. Ata shkuan në Austri dhe aty morën dokumentacionin e plotë. Madje ata morën listat e plota, listat e sakta ku dhe si kanë qenë. Me ato lista ato erdhën ën Shqipëri.
Si i sollën dhe ku i vendosën mandatet?
I solli kryqi i kuq me listë të vërtetuara katërcipërisht dhe me vulën e institucionit ku i kishin marrë. Gjithë lista u vendos në merkato në qendër të Vlorës. Ishte një dokument origjinal i marrë në vendin e ngjarjes. Ishte një ditë që për Vlorën ka ngelë në kujtesë. Njerëzit shtyheshin për të parë të vërtetën. Duhet të dimë se në ato ditë arrestimesh u çuan në Mat’hauzen dhe kampet e shfarosjes mbi 308 burra nga Vlora. Ky lajmërim mban datën 28 qershor 1945. Në merkaton e Vlorës atë ditë u kthye në ditë zie. Kam një kopje të origjinalit të atij lajmërimi n ku babai im Perikli Papingji mban numrin rendor 10.
Në sistemin monist a janë vlerësuar dhe përkujtuar këto figura?
Po. Babai u shpall “Dëshmor I Atdheut” dhe në 5 maj tek ne vinin veteran dhe drejtues të pushtetit në Vlorë. Më pas u lanë në harresë. Kur u shpall dëshmor u bë një ceremoni shumë e madhe nga pushteti vendor dhe Komiteti I Partisë. Na dhanë dhe një shpërblim 5 mijë lekë të reja më vonë por na e hoqën prapë. Ai shpërblim ishte ndihma që na jepte babai për patriotizmin e vetë, pasi nuk na la gjë tjetër dhe ne u rritëm jetimë.
Në gjithë këtë ngjarje kush është pjesa më e dhimbshme?
Është ajo, që ne nuk dimë ku të qajmë prindërit tanë. Nuk dimë ku të vëmë një tufë lule, Nuk dimë se ku të gjejmë një çast prehje në kujtim të prindërve. Është thënë se do të bëhet një lapidar, se do të bëhet një Memorial, apo një përmendore. Është thënë shumë, janë marrë shumë nisma, por asgjë nuk është bërë. Duhet një lapidar i veçantë. Nuk janë përkujtuar asnjëherë, nuk është bërë diçka e veçantë. Ja tani përkujtojmë 70-vjetorin e çlirimit, ku të shkoj ti vë një tufë lule babait, ku? Unë të gjitha dokumentacionin e babait e kam marrë në Austri, ka shkuar vetë mbesa ime dhe e ka marrë me saktësi të plotë.
Ku duhet të bëhet ky memorial?
Aty nga i nisën, përballë Bashkisë ku ka qenë burgu i vetëm. Aty ku kanë qarë me qindra gra për burrat e tyre. Unë 70 vjeç dhe skam ditur ku ti vë një tufë lule babait.