Dr. Entela KOMNINO/

Autore, gazetare

Në këtë forum, këtej e andej oqeanit, arsyet për përcjelljen e ekselencës shqiptare të fund-fillimshekullit të kaluar janë vetvetiu sa objektive, aq edhe kërkuese për mendime të parrahura. Prej mëse 25 vjetësh në studimin e figurës së Fan Nolit, për autoren e kësaj fjale, ligjërimi i tij mbetet një proces shqyrtimi i vazhdueshëm. Por, të flasësh për këtë, në një mënyrë të re, 100 vjet pas fjalimit të fundit në Lidhjen e Kombeve, nuk mjafton vetëm kalimi i kohës e citimi i Nolit. Në kushtet e zhvillimeve si ato të Intelegjencës Artificiale, kuptimi i Fan Nolit në jetën shqiptare sfidohet nga risitë studimore mu në zemër të tij – Ligjërimi. Pikërisht mbi këtë fjalë, shkenca e feja që nga Homeri përpiqen ende të kuptojnë se si mund të shpjegojnë mendjen njerëzore. Pikërisht kjo fjalë gjendet ende në shqip për shprehjen e gjykimin së bashku, në rrënjë e kuptim ashtu si ‘logos’-i i dikurshëm. Pikërisht ligjërimi si i tillë e tërësisht origjinal për nga trajtimi i Nolit, është i domosdoshëm edhe pse i vështirë. Me sfond të tij në Lidhjen e Kombeve, shpjegimi i procesit bëhet edhe më specifik. Por, varësisht të gjithave,

LIGJËRIMI i SHQIPËRISË nga FAN NOLI

është e pamundur të mos trajtohet si i tillë në realitetin e tij e studimet për të.

Një shekull pas fjalimit të fundit të Fan Nolit në Lidhjen e Kombeve, ku Shqipëria u pranua mes procedurash e diskutimesh si shteti i 43- të i saj, vendi ka, si edhe mijëra vjet më parë, gjuhën që, kur ‘flet’, ‘ligjëron’, ashtu sikundër kur ‘ligjëron’, e bën ‘të ligjshme’. Njohur këtë dhe auditorin e kohës të Lidhjes së Kombeve, pyetja e parë do të ngrihej për domethënien e procesit në shqip mbi fjalimet e Nolit në anglisht apo gjuhë të huaj. Ndryshe nga ajo që ne e kemi mundësi – të flasim shqip në Organizatën e sotme të Kombeve të Bashkuara rreth ligjëruesit të vitit 1924 nga Shqipëria,- ardhja e Fan Nolit në atë rezultat diskutimi, në atë kohë dhe jo në shqip, jo pa çudi, nuk të çon tjetërkund veç shtegut unik të tij me gjuhën amë. Shqiptari më i njohur dhe më i lexuar i Shqipërisë postosmane si dhe mbajtësi i meshës së parë në shqip për Kishën e pavarur shqiptare në Shtetet e Bashkuara lindi në Turqi, u shkollua atje në greqisht dhe e shtroi shqipen e shtëpisë si dhe ushtroi atë në Amerikë. Dhe kjo do ta përjashtonte në vështrim të parë një ndikim të shqipes origjinare mbi fjalimet e tij në Lidhjen e Kombeve. Por, raporti i tij me jetën e jetuar dhe tregimin e fakteve jetësore prej tij më pas, na jep një mundësi të ndryshme: të kuptojmë me perspektivën e sotme se si zuri vend përvoja me shqipen në mendjen që udhëhoqi Shqipërinë me ligjërimin e tij ashtu siç ai kuptohet në shqip. Pikërisht, si i tillë, së pari, ishte

Ligjërimi që ndihmoi ‘nxënien’ e atdheut

nga Theofan Stilian Noli- fëmija në shkollën greke për prift që ‘eci përpara duke shpresuar atje ku s’kishte shpresë, duke pasur besim te zoti dhe në drejtësinë e çështjes që kishte marrë përsipër’. Ndërsa mësoi shqipen, Noli nuk la nga ana tjetër dëshmi që të ketë identifikuar se gjuha e nënës ishte dhe rezulton sot mbajtëse e atij domaini që anglishtja e ka në fjalën ‘Perorate’, pra gjendjen latine të ligjërimit. Rrjedhimisht, ne sot nuk mund ta dimë nëse Fan Noli do të kishte mbajtur po njësoj fjalimet në Lidhjen e Kombeve edhe pa ditur shqip. Por ne jemi të sigurtë se Fan Noli nuk do të kishte mundur dot të mbërrinte në atë podium pa folur shqip, prej nga, doli si përfaqësues i shqiptarëve. E në këtë rrugëtim, Fan Noli i kreu si askush ‘urdhërimet e fjalës shqip’, madje edhe kur nuk foli shqip. Ishte rruga e ndjekur për dheun e të parëve, ajo që e çoi pashmangshmërisht, në çdo gjuhë, në procesin e ligjërimit duke folur. Atdheu i sotëm, kisha pavarur shqiptare, letrat e përkthimi, auditori politik e shpirtëror, mësimi i shqipes jashtë Shqipërisë e shqipërimi nga gjuhët e tjera të autorëve monumentalë të botës janë dëshmia e gjallë e këtij procesi të mbështjellë rreth ligjërimit të Nolit. Pjesë e tij, fjala në Lidhjen e Kombeve duket se kalon mespërmes sfidës ku personalja e Nolit e kombëtarja e gjetur e shtruar për zgjidhje ndërkombëtarisht, ‘takohen’ tek Atdheu i gjuhës së mësuar në familje e kërkuar që në rininë e parë. Pikërisht për këtë arsye, zgjidhja e staturës personale përmes gjuhës amtare dhe referencës së atdheut është e pashkëputur nga ligjërimi i Shqipërisë prej Fan Nolit në Lidhjen e Kombeve. Atdheu i rrallë për nga një përvojë si e tij, u arrit dhe u krye si detyrë ligjërimi – proces fjale e rezultati juridik. Diskutimet e komisioneve për caktimin e kufijve janë sfondi më i qartë i rolit të ligjërimit në realitetin që vazhdonte mbajtjen e shënimeve në terren si territor i asaj gjuhe me të cilën përgjigjej popullsia pasi ishte provokuar nga përkthyesit.

Si dhe rilindasit e tjerë,

Fan Noli e lexoi dhe shkroi Shqipërinë më parë se ta ‘takonte’

vendin e gjuhës amtare, madje edhe meshoi së pari shqip jashtë Shqipërisë. Ne nuk themi asgjë të re e aq më pak të ndryshme kur citojmë vetë Nolin të kujtojë në fund të jetës së tij se ‘si delegat i Vatrës…i dha rast…të takohej me presidentin Uillson…dhe i bëri thirrje atij të rivendoste pavarësinë e Shqipërisë’. Por, perspektiva e sotme i lejon edhe një joshqiptari të perceptojë se ‘Kur Shqipëria e pasluftës krijoi qeverinë e parë… komunitetit shqiptaro-amerikan iu këshillua të dërgonte një delegat, dhe nuk është për t’u habitur që ky delegat ishte Fan Noli’ . Për ne nuk është për t’u habitur që ishte pikërisht ligjërimi i Nolit, ai që e çoi në forume të tilla. Por, sigurisht, që nuk është pa habi, që, figura më e mendueshme për përfaqësimin e Shqipërisë në atë kohë, dilte nga një rrugëtim si i Nolit. Duke mos patur të dytë si vetja, ka qenë më tepër se mision dhe një i tillë i përmbushur, arritja e Shqipërisë përmes ligjërimit shqip. Për këto arsye dhe për më shumë,

Ligjërimi i Shqipërisë nga Fan Noli është një proces substancial

e për rrjedhojë i prekshëm, i lidhur jo thjeshtë me kuptimin e fjalës të ruajtur për arsye ende të pazbuluara në shqip. Ligjërimi si i tillë në shqip, u gjet dhe u bë funksional nga Noli në proces fjale e juridiko-diplomatik. Njëkohësisht, ligjërimi u bë konkret kur Noli ishte autori – publicist, përkthyes e prift shqiptar, ministër i jashtëm e kryeministër. Me këto atribute, ligjërimi nga Shqipëria, për Shqipërinë në Lidhjen e Kombeve plotësoi kushtet e procesit të ligjërimi të Shqipërisë nga Fan Noli.

Pak rreshta të fjalimit pas pranimit në Lidhjen e Kombeve sjellin pikërisht këtë kompleksitet: ‘…U çudita kur dje pashë përkrahës nga të katër anët e botës që u ngritën në këmbë, në mbrojtje të asaj fëmije të braktisur e të persekutuar të Evropës..që bujarisht votuan në favorin tonë, ndërsa m’u mbushën sytë me lotë…sipas mendimit tim, pranimi ynë nderon Lidhjen’.

Sot është zbulimi i mëtejshëm i Nolit ai që nderon veprën e tij e Shqipërinë, në Lidhjen e Kombeve apo Organizatën e Kombeve të Bashkuara ashtu siç Korifeu shqiptar e ligjëroi me fjalë e veprim.

Do të më jepte librat për Dom Shtjefën Kurtin menjëherë sa të kthehej nga Kosova, se do të sillte prej andej qirinj me fytyrën ikonike të Domit. Dhe ashtu u bë. Takimi me z. Nikolin Kurti ishte i shpejtë dhe mallëngjyes për mua: në rrugë, ku ai zbriti nga taksia sa për pak dhe do të ikte po me atë taksi se qëllimi i tij ashtu si dhe dëshira e tij ishin të dhuronte veprën për martirin Dom Shtjefën Kurti. E njoh përkushtimin e z. Nikolin, jo thjesht si nip i denjë i Domit, por si qytetar dhe misionar i kujtesës kolektive, i një çështjeje të madhe, i patriotizmit dhe i besimit, i një të vërtetë dramatike, i dëshmisë së punës dhe veprës së njerit prej atyre, pishtar i dritës së shenjtë, që e përndoqën, e burgosën dhe e vranë, por ai e sfidoi të keqen, djallin dhe sot ndrit më shumë se kurrë.

Mora dy librat e çmuar, “I lumi Dom Shtjefën Kurti – Jeta dhe pavdekësia” me autorë Dr. Nikollë Loka dhe vetë Ing. Nikolin Kurti, botimi është dy gjuhësh, edhe anglisht, “Blessed Dom Shthefën Kurti – Life and Immortality” dhe shoqërohet me dokumentacion dhe me një album fotografish me ngjyra, që flasin, që nga Domi e deri te Papa. Libri tjetër, i përgatitur nga Dr. Nikollë Loka sërish, është i një rëndësie tjetër të veçantë dhe historike, “Memorandumi drejtuar Lidhjes së Kombeve nga klerikët Shtjefën Kurti, Gjon Bisaku dhe Luigi Gashi”. Poshtë emra e të tyre është shkruar: Dëshmirarë të popullit martir”. Kjo trini klerikësh në vitin 1930, në janarin e ashpër të maleve, kaluan ilegalisht kufirin nga Jugosllavia për në Shqipëri, nga Tirana shkuan në Romë duke u keqkuotuar se mos kishin ndërprerë shërbimin në Kosovë, por jo, përkundrazi dhe nga Roma shkuan në Gjenevë. Në zyrat e Lidhjes së Kombeve dorëzuan Promemorien ‘Për gjendjen e minoritetit shqiptar në Jugosllavi’, si u shkekeshin të drejtat, shtypeshin, dëboheshin apo vriteshin… Dhe ky akt madhor e bëmat më pas do t’i kushtonin jetën Dom Shtjefen Kurtit duke e çuar burgjeve të Shqipërisë, në pushkatim, por dhe në udhën e lume të shenjtërimit…

Dom Shtjefën Kurti është nga Ferizaj, më thotë në takimin tonë nipi i tij, z. Nikolin. Dija për të. Kur ai u shpall ‘I lumtur” nga Selia e Shenjtë e Vatikanit, unë punoja në Vatikan, drejtoja Ambasatën tonë dhe erdha në meshën që u celebra në Katedralen e Shkodrës, ku u lumturuan 38 martirë shqiptarë, mes të cilëve dhe Dom Shtjefën Kurti.

Do të shfletoja librat e dhuruar.

Shtjefęni ishte fëmija i gjashtë i Jakut dhe Katrinës. Mësimet e para i mori në vendlindje, Ferizaj, më pas ndoqi Seminarin Papnor në Shkodër e më pas në kolegjin Canisianum në Insbruck të Austrisë dhe në kolegjin “Propaganda Fide” në Romë, ku dhe u urdhërua meshtar.

U kthye në vendlindje, ku shërbeu si famullitar në Ferizaj, Novosele si dhe në dioqezën e Shkupit.

Me sivëllezërit Dom Gjon Bisaku dhe Luigj Gashi, të përkrahur nga Mbreti Zogu I, përpiluan më 5 maj 1930 promemorjen, – që kisha ndër duar, – “Gjendja e pakicës shqiptare në Jugosllavi”, që iu nis në sekretarin e Lidhjes së Kombeve në Gjenevë, Erik Drumund.

Dom Shtjefën Kurti ishte ai, ku rrëfehej Nënë Tereza dhe në oborrin mbretëror, ku rrëfehej Mbretëresha Geraldinë.

Gjatë Luftës II Botërore të vështira do të ishte famulltar në kishën katolike në Tiranë (në Bulevard). U arrestua në vitin 1946 dhe u dënua me 20 vjet burg si agjent i perëndimorëve. U lirua nga Burgu i Burrelit në vitin 1966, por u arrestua sërish në vitin 1971 duke shtuar “për spiunazh, sabotazh” dhe shkak ishin kryerjet në fshehtësi të riteve fetare. U fajësua për një pagëzim një fëmije, kur kjo gjë ishte e ndaluar. U dënua me vdekje dhe u pushkatua në një vend që s’dihej deri vonë.

Në librin për Dom Shtjefën Kurtin gjej faqet ku shtypi botëror i bëri jehonë të madhe kësaj vrasjeje dhe shoh i tronditur imazhet në kërkim të varrit të tij, ku paraprinte dhe z. Nikolin. Ja, eshtrat në një varr masiv.

Në reliken e shenjtë, ku ka cifla nga eshtrat e martirëve tanë, të përziera me pakëz dhè, që ne e kemi në shtëpi një të tillë, ime shoqe, Eda, lutet për jetën, për paqe e gëzime mes njerëzve.

Homazhe dhe përkujtimore per Dom Shtjefën Kurtin janë bërë në shumë vende në Europë e deri në SHBA…

Mora dhe qiririn e ardhur nga Kosova, me portretin e Dom Shtjefën Kurtit, që ma dhuroi nipi i tij, z. Nikolin Kurti.

Kur të ndes këtë qiri, do të shoh sërish nga drita e shpirtit të martirit dhe e gjithë martirëve tanë.

Vetëm me një dritë të tillë ne mund të shkojmë përpara dhe na pret një e nesërme më e bukur, shpirtërore…

Visar Zhiti

Ka filluar sot edicioni i 15-të i konferencës shkencore “Java e Albanologjisë”, nën organizimin e Institutit Albanologjik të Prishtinës, i cila grumbullon albanologë të shquar shqiptarë dhe të huaj për të diskutuar dhe ndarë studime e arritje në fushën e gjuhës, etnologjisë, folklorit, letërsisë dhe historisë së shqiptarëve.

Në hapjen solemne të edicionit të sivjetmë mori pjesë Kryeministri i Republikës së Kosovës, Albin Kurti, që gjithashtu mbajti një fjalë rasti në të cilën fillimisht u shpreh se dija fillestare albanologjike, ajo e shek. XVIII-XIX ndihmoi shumë në zgjimin kombëtar të shqiptarëve në gjysmën e dytë të shek. XIX.

“Rilindësit tanë të shquar – midis tyre nga vëllezërit Frashëri e Pashko Vasa, e deri tek Faik Konica e Fan Noli etj. – i shfrytëzuan arritjet shkencore të albanologjisë për të krijuar orientimin tonë kombëtar dhe për të hedhur poshtë pretendimet joshkencore dhe propagandën raciste të shovinistëve fqinjë”, tha ai, para se të shtoj se për rilindësit tanë, “çështja shqiptare” nuk do të thoshte vetëm përcaktim i origjinës së kombit dhe gjuhës, përcaktim i shtrirjes territoriale të shqiptarëve, shkrim i gjuhës shqipe me një alfabet unik, por edhe themelim i shtetit kombëtar shqiptar.

Duke qenë dëshmitarë se si akademitë dhe institutet shkencore në ish Jugosllavi përpunuan tezat e gjenocidit kundër shqiptarëve, kryeministri u shpreh krenar që plejada e albanologëve shqiptarë, duke filluar me Kristoforidhin e deri me Selman Rizën, Eqrem Çabejn e Idriz Ajetin, Stavro Skëndin, Anton Berishën, Aleks Budën, Anton Çetën, Shaban Demirajn etj., nuk kanë pasur një qasje përçmuese apo denigruese ndaj kulturave dhe historive të popujve fqinjë të shqiptarëve. Ai shtoi se sot dija albanologjike, ushqehet nga disa institucione kërkimore shkencore në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni të Veriut dhe në vende ku veprojnë e jetojnë studiuesit e gjuhës, letërsisë, kulturës dhe historisë së shqiptarëve, dhe se ajo nuk pengohet më nga kufizimet politike që ekzistonin gjatë regjimeve diktatoriale.

Të vetëdijshëm për rëndësinë kombëtare të albanologjisë, kryeministri veçoi kontributet e Qeverisë që ai drejton në mbështetje të vazhdueshme të saj përmes përkrahjes për organizimin e Seminarit Ndërkombëtar për Gjuhën, Letërsinë dhe Kulturën Shqiptare, që në muajin e kaluar mirëpriti studiues e albanologë nga 14 vende të ndryshme të botës, pastaj bursave studentore për studentët që vijojnë programet Gjuhë Shqipe dhe Letërsi Shqipe në Fakultetin Filologjik të Universitetit të Prishtinës, dhe bashkëpunimit me Qeverinë e Republikës së Shqipërisë për mbështetjen e projekteve të përbashkëta hulumtuese, përfshirë realizimin e projektit madhor në albanologji “Enciklopedia Shqiptare”.

Në fund të fjalës së tij, ai u uroi punë të mbarë dhe diskutime të vlefshme studiuesve, ndërkohë që përgëzoi Institutin Albanologjik për organizimin e përvitshëm të kësaj konference shkencore, duke u premtuar që mbështetja e Qeverisë nuk do të mungojë asnjëherë.

V.Thaçi / RTKlive & E. Osmani/RTK/

Në 34-vjetorin e shpalljes së Kushtetutës së Kaçanikut, në Podujevë u përurua shtatorja e ish-Presidentit të Kosovës, Ibrahim Rugova.

Presidentja e vendit, Vjosa Osmani, kryeministri Albin Kurti, familja e presidentit historik Ibrahim Rugova, ministra, deputetë, kryetari i Komunës së Podujevës Shpejtim Bulliqi e shumë qytetarë janë bashkuar në sheshin e qytetit të Podujevës, në zbulimin e Shtatores.

Presidentja Vjosa Osmani në këtë ceremoni tha se Rugova ishte njeri i dijes, shpresës, udhëheqës i madh e vizionar i pashoq.

“Në ditët më të errëta të historisë sonë ai qëndroi i palëkundur me vizionin e tij të pavarësisë. Në ditët më të errëta ai dëshmoi se forca e kombit tonë është përbashkimi dhe vullneti i pathyeshëm për liri, paqe, demokraci dhe pavarësi”, tha Osmani.

Ajo tha se Rugova ndërtoi ura besimi me liderët anembanë globit, që janë bërë shtylla që qëndron shteti ynë.

Osmani tha se shtatorja e Rugovës duhet të shërbejë si kujtesë për një Kosovë që nderon, ruan e kultivon aleancat me miq dhe përqafon të ardhmen me të njëjtën forcë shpirtërore të cilën e mishëroi presidenti Rugova.

Ndërsa ministrja e Punëve të Jashtme, Donika Gërvalla, vlerësoi lart figurën e ish-presidentit Rugova, duke thënë se “vizioni i tij i qartë, mençuria, thellësia e mendimit, këmbëngulja në parime e sidomos besimi e dashuria që populli i Kosovës nuk ia kursyen as pas luftës, e shpëtoi vendin tonë nga një vorbull e rrezikshme e nga rivalitet i egër politik i cili rrezikonte të zhbënte Kosovën prapë edhe pasi kishte fituar liria”.

Kurse ish-presidenti i Kosovës Fatmir Sejdiu tha se po inaugurohet shtatorja e prijësit që udhëhoqi rrugën e lirisë dhe pavarësisë.

“Nën udhëheqjen e tij projekti për shtetin e pavarur dhe sovran të Kosovës mbështetur mbi parimet e mëdha të cilat ishin edhe parime të Lidhjes Demokratike të Kosovës të cilën e udhëhoqi, e që ishin liri, pavarësi dhe demokraci, arriti të krijojë mirëkuptimin e gjithë botës demokratike dhe të qytetëruar”, tha Sejdiu.

Kryetari i Komunës së Podujevës, Shpejtim Bulliqi tha se “ky monument që tani do të qëndrojë në parkun e qytetit të Podujevës, është një përkujtim i përjetshëm, për njeriun që me urtësi, qëndresë dhe vizion e udhëhoqi Kosovën drejt lirisë dhe pavarësisë”.

E djali i presidentit Ibrahim Rugova, Ukë Rugova, ka falënderuar Komunën e Podujevës për financimin e kësaj shtatoreje. “Zoti le të vazhdojë ta bekojë Republikën e Kosovës dhe popullin e saj të mrkullueshëm bashkë me Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe Bashkësinë Evropiane”, ka thënë Rugova.

Prof. Dr. Sylë Ukshini/

Kur Izraeli e njohu Kosovën, në Bruksel kishte nervozizëm të papërmbajtur, sepse njohja nga Izraeli rrëzonte pretendimet BE se fillimisht duhet të ndodhë normalizimi i marrëdhënieve Kosovë-Serbi pastaj të vijnë njohjet nga 5 vendet e BE-së. Ndërkohë që Serbia, e cila është bërë vend i preferuar i vendeve të BE-së në kohën kur zyrtaarët e sja mbajnë marrëdhënie të ngrohta me vëllezërit rus. Nëse për ambaasadën kosovare në Izral Stano deklaronte se këto “vendime e largojnë Kosovën nga qëndrimet e BE-së,” për Serbinë, e cilaa është në procesin e anëtaarësimit në BE dhe akomaa nuk ka vendosur sanksione ndaj Rusisë, ai thotë butësisht dhe shumë butësisht se këto marrëdhënie serbo-rus në kohën e agresionit rus ndaj Ukrainës “nuk janë në pajtueshmër me vlerat evropiane dhe procesin e anëtarësimit në BE.” Kjo deklaratë e Stanos duhet të shërbejë si motiv shtesë që MPJD të pyes, përmes përrfaqësuesve të saj diplomatik, vendet anëtare të BE-së, nëse ato kanë ndryshuar qëndrimin ndaj Rusisë, pasi në kphën që Serbia hidhet me dashuri në krahët e Rusisë, Franca dhe Gjermania me nxitim zbarkojnë në Beograd për të firmosur kontrata të majme me lidershipin e qeverisë neomilosheviqiane.

Për momentin BE mjaftohen me masat ndëshkuese ndaj Kosovës paasi katër kryetarët në veri të vendit kanë hyrë në zyrat e tyre të punës në kundërshtim me vullnetin e Beogradit, si dhe për shka të mbylljes së zyrave ilegale të Serbisë në Kosovës. BE, po ashtu, mjaftohet me njohjen e pasaportave të Serbisë ku territori i Republikës së Kosovës paraqitet si territor serb. BE-ja, angazhohet, për mënjaniminne valutës EURO dhe rikthimin dinarit në beri të Kosovës, gjithnjë “në pajtueshmëri me vlerat evropiane” dhe me qëllim të “evitimit të krizës humanitare”.