Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Phillips: Derisa Serbia të tregojë vullnet, Kurti të mos shkojë në dialog veç për hatër

by

Qasja e re e kryeministrit të ri të Kosovës Albin Kurti në tavolinën e bisedimeve me presidentin serb Aleksandar Vuçiq po shihet si e duhura dhe e nevojshmja për Kosovën nga analisti amerikan David Phillips. Megjithë këtë ndryshim të rrjedhës së negociatave nga pala kosovare, Phillips nuk sheh marrëveshje që përfundimisht iu jep zgjidhje konflikteve mes kosovarëve dhe serbëve në një të ardhme të afërt. Por, për mossuksesin e tentativave për pajtim, ai gjen fajtore Serbinë dhe personalisht presidentin Vuçiq. Në një intervistë për portalin Klankosova.tv, profesori Phillips thotë se Kosova s’ka nevojë të nënshkruajë një marrëveshje që është në dëm të saj vetëm për hatrin e dialogut. “Siç ka treguar Kurti, Kosova ka problemet urgjente: vendet e punës, drejtësia dhe pandemia COVID-19. Kosova tashmë është vend i pavarur dhe nuk ka nevojë që të negociohet statusi i saj. Detajet për një njohje reciproke ndërmjet Kosovës dhe Serbisë duhet të adresohen. Derisa Serbia të tregojë vullnetin e mirë, kryeministri Kurti duhet të tregohet i kujdesshëm që të mos marrë pjesë në bisedime thjesht për hir të dialogut”. Për procesin njëdekadësh të dialogut, Phillips, i cili është edhe drejtor në Institutin e Paqes në Universitetin e Columbias në New York, pajtohet se bisedat janë më të mira sesa konfrontimet, por se atyre iu duhen ca rezultate. Për të arritur deri aty, analisti amerikan thotë se duhet të përfshihet më direkt shteti i tij, SHBA, duke emëruar një emisar presidencial që do të plotësojë emisarin europian, Lajçak, në përpjekjet e tij. Dhe involvimi i SHBA-së s’duhet të jetë vetëm emërimi i një emisari, por të ketë edhe njëfarë roli ndëshkues bashkë me BE-në për palën që nuk zbaton marrëveshje dhe pengon progresin në rrugën drejt gjetjes së paqes. “Një marrëveshje përfundimtare mund të ndodhë vetëm kur Vuçiq të kuptojë çmimin që do të paguajë për pengesat. Duhet të ketë një kosto për Vuçiqin personalisht nëse ai vazhdon të mohojë realitetin dhe të pengojë progresin”.

INTERVISTA E PLOTË:

Dialogu mes Kosovës dhe Serbisë po rifillon. Kryeministri i ri i Kosovës, Albin Kurti, ka thënë se ky proces s’është vazhdimësi i atij që ishte deri tash. A mendoni se Kosova duhet të ndryshojë rrënjësisht qasjen në dialogun me Serbinë?

David Phillips: Dialogu ka vazhduar për një dekadë. Të bisedosh është më mirë sesa të konfrontohesh, por bisedimet kanë nevojë për ca rezultate. Ka qenë në rregull fokusi në targat, diplomat, prefiksi, etj dhe BE-ja duhet të rishikojë detajisht implementimin e 33 marrëveshjeve ekzistuese. Sidoqoftë, qëllimet e negociatave kurrë s’u caktuan. Palët duhet të pajtohet që pavarësia dhe sovraniteti janë qëllime të negociatave. Ka ardhur koha që duhet fokusuar në çështje thelbësore dhe jo në ndërmarrjen e masave për ndërtimin e besimit.

Cili duhet të jetë pozicioni i Kosovës në tavolinën e bisedimeve?

David Phillips: Siç ka treguar Kurti, Kosova ka problemet urgjente: vendet e punës, drejtësia dhe pandemia COVID-19. Kosova tashmë është vend i pavarur dhe nuk ka nevojë që të negociohet statusi i saj. Detajet për një njohje reciproke ndërmjet Kosovës dhe Serbisë duhet të adresohen. Por, derisa Serbia të tregojë vullnetin e mirë, kryeministri Kurti duhet të tregohet i kujdesshëm që të mos marrë pjesë në bisedime thjesht për hir të dialogut. Kjo s’do të thotë bojkotim i bisedimeve, të cilat do të përdoren nga Serbia për të diskredituar Kosovën”.

Në takimin e parë njoftues që pati me presidentin Vucic, Kurti shkoi me katër propozime të reja. Si i patë ato?

David Phillips: Personat e zhdukur: Informacioni dhe gjetja e mbetjeve mortore janë thelbësore për të vazhduar përpara. Marrja e përgjegjësisë dhe kompensimi gjithashtu janë të nevojshme. Kryerësit e krimeve nuk kanë vend në tryezën e negociatave. Veljko Odaloviq dhe Zoran Andjelkoviq duhet të jenë në gjyq për dyshimet për krime e jo në takimet e Brukselit.

Tregtia: Bashkëpunimi ekonomik krijon bazën për ndërtimin e paqes dhe pajtimin për një periudhë afatgjate. Për të optimizuar përfitimet pozitive, marrëveshjet tregtare dhe zhvillimet në infrastrukturë nuk mund të jenë të njëanshme. Të dyja palët duhet të përfitojnë në mënyrë substanciale.

Pakti për paqe: Një marrëveshje zyrtare do të jepte një shenjë të qartë se mosmarrëveshjet duhet të zgjidhen përmes negociatave dhe jo konflikteve të dhunshme.

Reciprociteti: Serbia duhet të mbrojë dhe promovojë të drejtat e pakicës së saj shqiptare barabartë me dispozitat për të drejtat e pakicave që ekzistojnë në Kushtetutën e Kosovës dhe parimet e Ahtisaarit. Asociacioni i Komunave me Shumicë Serbe është i tepërt dhe nuk duhet të jetë fokusi i negociatave. Nevojitet një mekanizëm institucional për të monitoruar dhe zbatuar marrëveshjet e të drejtave për serbët e Kosovës, si dhe shqiptarët në Serbi.

Kurti para eurodeputetëve ka thënë se mungojnë autorët e dokumenteve që do të sillnin ide për një zgjidhje përfundimtare mes Kosovës dhe Serbisë. A mendoni se BE duhet të ofrojë një zgjidhje konkrete për palët?

David Phillips: Serbia nuk do të njohë sovranitetin dhe pavarësinë e Kosovës nëse nuk i bëhet presion. Në vend të negociatave të pafundme që nuk të çojnë askund, SHBA-ja dhe BE-ja duhet të përcaktojnë detajet e një marrëveshjeje të plotë dhe përfundimtare, më pas t’ia paraqesin atë të dyja palëve. Bashkëpunimi do të shpërblehet dhe pengesat do të ndëshkohen.

Cili duhet të jetë roli i SHBA-së në këtë proces të rinisur?

David Phillips: Bashkëpunimi transatlantik do të rrisë perspektivat për sukses. Për të përmirësuar arkitekturën e negociatave, SHBA duhet të përmirësojë diplomacinë e saj duke caktuar një të Dërguar të Posaçëm Presidencial për të plotësuar punën e Miroslav Lajçak. Pa angazhim më të fuqishëm të SHBA-së, s’ka gjasa që negociatat do të arrijnë diçka.

Sipas qëndrimeve të bëra publike edhe Kurti edhe Vuçiq kanë qëndrime shumë të kundërta. A mendoni se marrëveshja që do të sillte pajtimin përfundimtar mes kosovarëve dhe serbëve është afër?

David Phillips: Një marrëveshje përfundimtare mund të ndodhë vetëm kur Vuçiq do të kuptojë çmimin që do të paguajë për pengesat. Përtej kapitullit 35, i cili kushtëzon pranimin e Serbisë në BE me marrëdhëniet për fqinjësi të mirë, duhet të ketë një kosto për Vuçiqin personalisht nëse ai vazhdon të mohojë realitetin dhe të pengojë progresin. Ka dyshime se ai dhe vëllai i tij kanë pasuri të konsiderueshme të marra në mënyrë të pandershme nga bankat e huaja. Këto asete duhet t’i ngrihen derisa Vuçiq të pranojë të bashkëpunojë”.

David Phillips është  Drejtor në Institutin e Paqes në Universitetin e Columbias në New York. Shkrimi origjinal u botua në Klan Kosova

VETËM NDËSHKIMI I SERBISË PËR GJENOCID MUND TË MBYLLË PLAGËT E HAPURA NË KOSOVË

by

Politologu Bardhyl Mahmuti, ish- Përfaqësues politik i UÇK-së, ish- Shef i Grupit diplomatik të UÇK-së, dhe ish- Ministër i Punëve të Jashtme të Kosovës, në një intervistë ekskluzive për gazetën “Dielli”, Organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA, New York, deklaron se Genocidi serb në Kosovë shënon mbi 10 mijë civilë të vrarë shqiptarë, në mesin e të cilëve janë 1392 fëmijë dhe 1739 gra; ende nuk dimë asgjë për fatin e më shumë se 1600 civilëve shqiptarë që u morën nga forcat serbe gjatë tërheqjes nga Kosova dhe mbi 20 mijë gra të dhunuara seksualisht paraqesin një plagë të madhe që kullon gjak, lot dhe dhimbje. Vetëm drejtësia mund të ndihmojë të mbyllet kjo plagë e hapur.

Me Prof. Bardhyl Mahmutin bisedoi Editori i “Diellit” Sokol PAJA.

INTERVISTA: PJESA E DYTË

Sokol Paja: Megjithëse nuk patët rezultatet e dëshiruara në përpjekjet për të bindur deputetët e Kuvendit të Kosovës të mos votojnë ndryshimet kushtetuese që i hapën rrugë krijimit të asaj që quhet në gjuhën e përditshme Gjykatë Speciale, ju vazhduat me kërkesa publike drejtuar deputetëve të Kuvendit të Kosovës. Më 12 prill 2019 ju kërkuat nga deputetët të miratojnë një rezolutë për gjenocidin që shteti serb kishte kryer gjatë luftës në Kosovë. Madje ju e përpiluat edhe tekstin e projektrezolutës.

Bardhyl Mahmuti: E shoh të arsyeshme që të përmend faktin se disa herë është bërë përpjekje që miratohet një rezolutë lidhur me krimet që ka kryer shteti serb në Kosovë. Iniciativa e fundit në këtë drejtim u bë nga PDK-ja, por fatkeqësisht, për shkak të përçarjeve të mëdha të spektrit politik, institucionet shtetërore të Kosovës nuk mundën të sillnin asnjë vendim nëpërmjet të cilit do të emërtonin krimet e kryera gjatë luftës. Duke qenë i bindur për domosdoshmërinë e përkufizimit të gjërave në mënyrë institucionale, përpilova një projektrezolutë lidhur me gjenocidin e kryer në Kosovë dhe ua dërgova deputetëve të Kuvendit të Kosovës. Fillimisht iniciativën e mbështeti publikisht deputeti i atëhershëm i Nismës Socialdemokrate, z. Bilall Sherifi, dhe ai e shtroi për diskutim në Kuvend. Kuvendi e krijoi komision parlamentar për këtë çështje dhe pas disa javësh punë për të harmonizuar pikëpamjet ndërpartiake, më 16 maj 2019 Kuvendi i Kosovës miratoi rezolutën nëpërmjet të cilës zyrtarisht emërtohej si “GJENOCID” ajo që kishte ndodhur gjatë luftës në Kosovë.

Sokol Paja: Përveç emërtimit të asaj që kishte ndodhur si “gjenocid”, çka do të veçonit nga kjo rezolutë?

Bardhyl Mahmuti: Rezoluta duhet të shihet si tërësi, por nëse do të më duhej të veçoja ndonjë element nga kjo rezolutë atëherë do të theksoja dy gjëra: E para, Kuvendi i Kosovës kërkon nga të gjitha institucionet politike dhe shkencore të Kosovës, që të angazhohen maksimalisht për ndriçimin e tërësishëm të gjenocidit në Kosovë dhe të sigurojë përkrahjen politike për njohjen e faktit që shqiptarët e Kosovës ishin viktima të gjenocidit. E veçova këtë aspekt të rezolutës për arsye se në përputhje me këtë orientim strategjik, më 30 qershor 2019 krijuam Qendrën “GJENOCIDI NË KOSOVË-PLAGË E HAPUR” që ka për synim të shndërrohet në rrjet të organizuar intelektualësh dhe veprimtarësh, të cilët angazhohen vullnetarisht për informimin e drejtë dhe ndriçimin e plotë të gjenocidit në Kosovë dhe këmbëngulin në domosdoshmërinë e ngadhënjimit të drejtësisë. E dyta, nëpërmjet kësaj rezolute, Kuvendi i Kosovës vendosi që 15 janari të shpallet Dita e Përkujtimit të Gjenocidit ndaj Shqiptarëve në Kosovë, për shkak se akti gjenocidar i kryer nga forcat serbe në fshatin Reçak, më 15 janar 1999, gjatë të cilit u masakruan mbi 40 civilë shqiptarë, mobilizoi komunitetin ndërkombëtar si asnjëherë më parë për t’i dhënë fund politikës së gjenocidit në Kosovë.

Sokol Paja: Logoja e qendrës suaj është lulëkuqja me katër petale. Edhe pse e keni sqaruar edhe herë të tjera, dëshiroj për lexuesit e Gazetës “Dielli” t’i kthehemi domethënies së logos, sepse lulëkuqja përdoret si simbol edhe nga popuj të tjerë.

Bardhyl Mahmuti: E kam përmendur disa herë se në disa vende të botës lulëkuqet kanë shërbyer si simbol për t’i përkujtuar të rënët gjatë luftërave të ndryshme. Të marrim shembull Britaninë e Madhe dhe vendet e Komonvelthit. Në këto lulëkuqet janë simbol i përkujtimit të luftëtarëve të rënë gjatë Luftës së Parë Botërore dhe solidarizimit me familjet e tyre. Ndërkaq me këtë lule kanadezët përkujtojnë ata të cilët u sakrifikuan për lirinë e vendit. (Përkujtimi i të rënëve në Kanada bëhet çdo vit në orën 11.00, në ditën e 11 të muajit të 11). Në dallim nga lulëkuqet që përdoren në vende të tjera, katër petalet e lulëkuqes në logon tonë paraqesin katër format e veprimeve të gjenocidit që u zbatuan në Kosovë: vrasjet, dhunën seksuale, spastrimin etnik dhe shkatërrimin e objekteve që lidhen me përkatësinë etnike dhe identitetin shqiptar. Ndërsa në vend të thekëve të zinj të lulëkuqes, në logo janë paraqitur figura burrash, grash, djemsh dhe vajzash, për të përfshirë të gjithë shqiptarët, që ishin shndërruar në objekt shkatërrimi nga politika e gjenocidit të Serbisë. Në këtë kontekst e shoh të udhës të informoj lexuesit e gazetës suaj se logon e ka përgatitur veprimtari i shquar i çështjes kombëtare, që vjen nga Lugina e Preshevës, Adnan Asllani. Për ata që nuk e dinë, Adnan Asllani është autori i emblemës së Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës dhe kryeredaktori i “Zërit të Kosovës” gjatë luftës në Kosovë.

Sokol Paja: Me sa kam lexuar, në rrafshin organizativ qëllimet e qendrës suaj janë të shtrihen në të gjitha vendet demokratike ku ka shqiptarë. Sa keni arritur të realizoni këtë qëllim?

Bardhyl Mahmuti: Përkundër interesimit të madh të bashkatdhetarëve tanë në disa shtete të Europës Perëndimore për të themeluar qendrat e “Gjenocidi në Kosovë-Plagë e hapur”, realiteti i krijuar nga pandemia na pamundësoi realizimin e qëllimit të tillë, sepse kemi qenë plotësisht të vetëdijshëm se tubimet e kësaj natyre bartnin me vete rreziqe të mëdha për shëndetin dhe jetën e njerëzve. Presim që të përfundojë vaksinimi i popullsisë dhe kur të krijohen kushtet që nuk rrezikojnë asnjë njeri ne do të vazhdojmë me veprimtarinë tonë ashtu siç e kemi pasur të planifikuar.

Sokol Paja: Megjithatë nuk keni ndenjur duarkryq gjatë kësaj kohe. A mund të na thoni se çka keni punuar si qendër?

Bardhyl Mahmuti: Gjatë periudhës dyvjeçare kemi botuar një doracak të titulluar “Kurthet terminologjike në funksion të mohimit të gjenocidit në Kosovë”, që ka për qëllim të ndihmojë në harmonizimin dhe përdorimin e sakte të terminologjisë që duhet të përdoret, sidomos nga politikanet dhe gazetaret, kur përkufizohen ngjarjet e luftës në Kosovë dhe shmangien e grackës së mohimit të gjenocidit përmes një terminologjie jo te duhur. Autor i këtij doracaku jam unë. Pastaj, më 15 janar të vitit 2020, në Ditën e Përkujtimit të Gjenocidit ndaj Shqiptarëve në Kosovë kemi botuar një përmbledhje poezish që lidhen me temën e gjenocidit nga shkrimtarë të mëdhenj shqiptar si Xhevahir Spahiu, Agim Vinca, Ismail Syla, Bedri Islami, Ali Podrimja, Adem Gashi, Teki Dervishi, Mustafë Xhemajli, Shqipe Bytyqi, Miradije Maliqi dhe shumë poet të njohur. Ndërkaq, më 15 janar të vitit 2021 u botua romani im i titulluar “Eskadronët e vdekjes”, që pasqyron tragjedinë që përjetoi populli shqiptar i Kosovës gjatë luftës së fundit.

Sokol Paja: Ndërkohë Qeveria e re e Kosovës e Albin Kurtit, e dalë nga zgjedhjet e 14 Shkurtit, përcaktoi si pjesë të programit të vet përgatitjen e padisë kundër Serbisë për kryerjen e gjenocidit. Cili ishte qëndrimi i qendrës suaj?

Bardhyl Mahmuti: Nëpërmjet një deklarate të datës 8 Maj, Qendra “Gjenocidi në Kosovë – Plagë e Hapur” e përshëndeti vendimin e Qeverisë së Republikës së Kosovës dhe u zotua publikisht se do të angazhohet për të dhënë kontributin e vet maksimal në përputhje me mundësitë e veta që padia për gjenocid të përgatitet sa më mirë, në mënyrë që të dalim fitues nga ky proces për arritjen e drejtësisë për viktimat e gjenocidit në Kosovë.Për këtë qëllim, së bashku me zëvendës kryetarin e qendrës, Adnan Asllanin u takuam me kryeministrin e Kosovës, z. Kurti, me ministren e Drejtësisë, zonjën Haxhiu dhe me nënkryetaren e Kuvendit të Kosovës, zonjën Bogujevci.

Sokol Paja: Një numër i konsiderueshëm i përfaqësuesve të partive politike opozitare në Kosovë dhe analistësh politik të Kosovës janë shprehur skeptik rreth mundësisë që kjo padi të realizohet me sukses. Në kuadër të debateve rreth kësaj teme, shumë shpesh janë përmendur dështimet e Bosnjës dhe Kroacisë, paditë e të cilave kundër Serbisë u hodhën poshtë nga Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë. Sa janë gjasat që padi kundër Serbisë për gjenocidin në Kosovë të realizohet me sukses?

Bardhyl Mahmuti: Krahasimi që bëhet me dështimin e Bosnjës dhe Kroacisë kundër Serbisë është i paqëndrueshëm. Serbët lokal në Bosnjë dhe në Kroaci të organizuar në republikat e vetëshpallura (Republika Serbska në Bosnjë, Kraina, Sllavonia Lindore dhe Sllavonia Perëndimore në Kroaci) kanë pasur struktura që shkonin nga presidenti i republikës, kryeministri dhe ministrat e tjerë të qeverive përkatës, komandë ushtarake dhe policore e kështu me radhë. Përkundër asaj se botërisht ka qenë e ditur se këto struktura dirigjoheshin nga Beogradi, Kroacia dhe Bosnja nuk kanë mundur të ofrojnë dëshmi të mjaftueshme se Serbia ka kryer gjenocid në këto dy shtete. Sidoqoftë, Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë e fajëson Serbinë për mos parandalimin e kryerjes së gjenocidit. Në Kosovë gjërat janë të qarta: Serbia si shtet ka kontrolluar tërësinë e forcave të armatosur gjatë zbatimit të gjenocidit në Kosovë dhe për këtë arsye ndodhi ndërhyrja ushtarake e NATO-s. Padia kundër Serbisë për gjenocidin në Kosovë ka gjasa të mëdha të realizohet me sukses, nëse krahas përgatitjes së dosjes bëhet edhe puna në informimin e drejtë të opinionit publik ndërkombëtar për realitetin  tragjik që ka përjetuar populli shqiptar i Kosovës.

Sokol Paja: Shpesh flitet se Kosova nuk ka të drejtë të bëjë padi, meqenëse nuk është anëtare e OKB-së. Sa mund të jetë pengesë një çështje e tillë?

Bardhyl Mahmuti: Në këto rrethana prioritet është përgatitja profesionale e dosjeve që dëshmojnë për gjenocidin e shtetit serb ndaj shqiptarëve të Kosovës dhe informimi sa më i gjerë i qarqeve intelektual, politike dhe diplomatike në botë lidhur me gjenocidin që ka përjetuar populli ynë. Kur të bëhen të gjitha punët si duhet, ngritja e padisë mbetet një çështje teknike. Të mos harrojmë se krimi i gjenocidit është krim që godet mbarë njerëzimin, prandaj padinë mund ta bëjë çdo shtet. 

Sokol Paja: Është përmendur shpesh mundësia që një padi të tillë ta bëjë Shqipëria. Si mendoni ju?

Bardhyl Mahmuti: Po e përsëris: nga momenti kur një shtet është i bindur se ndaj një grupi të caktuar kombëtar, etnik, racor ose fetar janë zbatuar veprime që kanë pasur për qëllim që ta shkatërrojnë tërësisht apo pjesërisht grupin si të tillë, atëherë ai mund të padisë shtetin që ka kryer gjenocid. Këtë mund ta bëjë Shqipëria, jo vetëm pse ka ndodhur ndaj shqiptarëve të Kosovës, por është njëfarë obligimi për të gjitha shtetet që kanë miratuar Konventën ndërkombëtare për parandalimin dhe dënimin e krimit të gjenocidit që të ndërmarrin një hap të tillë për të shmangur logjikën e mosndëshkimit të krimit. Mirëpo, tani për tani, angazhimet duhet të orientohen në prioritetet e lartpërmendur.

Sokol Paja: Para disa ditësh i dërguari special i Departamentit të Shtetit për Ballkanin Perëndimor, Matthew Palmer u deklarua lidhur me padinë kundër  Serbisë. Si e shihni deklaratën e tij që theksoi rëndësinë e dialogut dhe domosdoshmërinë që palët të fokusohen më shumë në të ardhmen, e jo në të kaluarën?Bardhyl Mahmuti: Ajo që m’u duk e rëndësishme në deklaratën e z. Palmer ka të bëjë me pohimin se “Nëse Kosova dëshiron të shkojë në gjykatë, kjo është e drejta e saj sovrane” dhe, se në këtë rast, “Kosova duhet të ketë argumente para se të padisë Serbinë për gjenocid”. Zoti Palmer ka plotësisht të drejtë: padia duhet të përgatitet profesionalisht me fakte të pakontestueshme ku nuk do të lihej asnjë verigë ku mund të varej dyshimi për vërtetësinë e provave. Çështja e dialogut është çështje me rëndësi, sepse përcakton rrjedhat e të ardhmes së kësaj pjese të Europës. Mirëpo ardhmëria nuk mund të imagjinohet me një shtet që mohon gjenocidin e kryer në Kosovë. E kaluara nuk është vetëm një nocion kohor! Tani për tani, e kaluara e afërt e dy shteteve tona ndahet me një hendek të madh të mbushur me mbi 10 mijë civilë të vrarë shqiptarë, në mesin e të cilëve janë 1392 fëmijë dhe 1739 gra; ende nuk dimë asgjë për fatin e më shumë se 1600 civilëve shqiptarë që u morën nga forcat serbe gjatë tërheqjes nga Kosova dhe  mbi 20 mijë gra të dhunuara seksualisht paraqesin një PLAGË TË MADHE QË KULLON GJAK, LOT DHE DHEMBJE! VETËM DREJTËSIA MUND TË NDIHMOJË TË MBYLLET KJO PLAGË E HAPUR.

Magjia e karikaturës

by

Gjithnjë më ka tërhequr arti i karikaturës, ndonëse jo gjithnjë i zbërtheja veprat e saj. Sepse ato janë, sikurse edhe arti modernist, shumë të holla, shumë të thella, fshehin ide të mëdha.

Njoh, ndër karikaturistët e Shqipërisë, zotin Bujar Kapexhiu, i diplomuar njëkohësisht me mua (unë në Fakultetin e Matematikës më 1967 ndërsa Bujari në ish institutin e Arteve)  por, prej gati një viti, njoh edhe zotin Imri Musliu, ingjinier në Ferizaj, Kosovë. Në fillim të majit 2021, ai hapi një ekspozitë të madhe në Ferizaj ku u paraqitën edhe shumë punimeve të kolegëve të huaj. Iu luta për të bërë këtë intervistë.

Imri Musliu, drejtor ekzekutiv i Shoqatës së Karikaturistëve HiTHi – Ferizaj

Pyetje: Cfarë përfaqësoni ju dhe vetë Festivali i karikaturës i Ferizajt, shkurtimisht historiku? 

Imri Musliu: Ferizaj edhe si qytet është i ri, ndër më të rinjtë në Kosovë. U themelua më 1873 (edhe logoja e qytetit e ka të shënuar këtë datë). U lind përnjëhërë si qytet, pa qenë më parë fshat, bashkë me hekurudhën, e cila u ndërtua mbi tokën moçalike, që vështirë kalohej.

Edhe karikatura ka filluar tek në vitet e shtatëdhjeta të shekullit të kaluar. I pari karikaturist nga Ferizaj ishte Nexhmedin Hasani – Trisha, i cili i publikoi veprat e tij në gazetat e kohës.

Nga viti 1981, unë vetë fillova të botoj karikatura në gazetën e studentëve “Bota e Re” në Prishtinë, kurse, thuajse në të njëjtën kohë, paraqitet në gazeta e ekspozita kolektive Selajdin Hajdini dhe, nga viti 1999, edhe karikaturisti Agron Sejdiu, në javoren “FerPress” të Ferizajt.

Në vitin 2001, Imri Musliu ka hapur ekspoziten e parë përsonale, e cila ishte edhe e para ekspozitë e karikaturës e hapur ndonjëherë në Ferizaj dhe, pas njëzetë vjetësh (2021) edhe ekspozitën e dytë personale.

Më pas, treshja: Imri Musliu, Selajdin Hajdini e Agron Sejdiu e kanë vazhduar aktivitetin në Shoqatën e Karikaturistëve “Thumbi” në Prishtinë, aktivitet që pas një ekspozite me karakter ndërkombëtar në Prishtinë dhe dy ekspozitave të tjera në Prishtinë e Tiranë, e ndërpreu aktivitetin e vet.

Në mungesë të një shoqate të karikaturës në Kosovë, në Ferizaj u themelua Shoqata e Karikaturistëve HiTHi, më 20/9/2017.

Aktiviteti i mirëfilltë  i organizimit të ekspozitave të karikaturës në Ferizaj  ka filluar në vitin 2015 dhe tani është në radhë edicioni i shtatë, i treti me karakter ndërkombëtar.

Me rastin e hapjes së ekspozitës kolektive të karikaturës në Galerinë e Arteve në Ferizaj, nga Shoqata e Karikaturistëve HiTHi-Ferizaj,  3 maj 2018, mori pjesë edhe karikaturisti nga Shqipëria Bujar Kapexhiu, i cili me rastin e hapjes së ekspozitës deklaroi:

“Kam marrë pjesë në shumë ekspozita, në shumë panaire. Për herë të parë vij në Ferizaj, dhe, t’u them të drejtën, ideja ime ishte se Ferizaj është një qytet i vogël. Më besoni, se paskeni qytet shumë të bukur, shumë të madh. Sepse kulmi i nivelit intelektual të një vendi  matet me nivelin e humorit, pra edhe me nivelin e karikaturës!”

Bardhyli me Bujar Kapexhiun, Tiranë

-Në Festivalin Ndërkombëtar të Karikaturës, Ferizaj 2019 – Edicioni i  Parë, morën pjesë 317 autorë nga 51 shtete, prej tyre 51 femra. Nga ky numër i femrave, 49 morën pjesë në garë kurse 2 ishin anëtare të jurisë.  Numri i përgjithshëm i karikaturave ishte 1350. 

-Në Festivalin Ndërkombëtar të Karikaturës, Ferizaj 2020 – Edicioni i Gjashtë –i dyti ndërkombëtar, u paraqitën 1650 karikatura, 360 autorë (78 femra, 282 meshkuj), nga ata 47 nën moshën 18 vjeç. Nga 53 shtete.

– Numri i pjesëmarrësve të Festivalit Ndërkombëtar Ferizaj 2021 është 264, nga 53 shtete  (29 femra dhe 235 meshkuj), me gjithsej 1082 karikatura.

Irani ishte me pjesëmarrjen më të madhe të femrave. Nga 52 pjesëmarrës, 16 ishin femra dhe 36 meshkuj.

Përveç këtyre çmimeve, jepen edhe nga 5 çmime speciale për secilin edicion.

Shoqatën kulturore  HiTHi e përfaqëson Imri Musliu,  drejtor ekzekutiv i shoqatës.

Pyetje: Cila ishte e reja në edicionin e sivjetëm? 

Imri Musliu- E re në edicionin e sivjemë është se do të ketë vetëm karikatura e jo edhe strip. Vitin e kaluar kanë konkuruar dy kategori: Mbi 18 vjeç dhe nën 18 vjeç, gjë që ka sjellur një numër rekord  karikaturash- 1650, kurse këtë vit kanë arritur gjithsej 1082 karikatura në vetëm një kategori, në temën kryesore “Bestytnitë” dhe në temën e lirë.

Pjesëmarrja ishte thuajse nga të gjitha kontinentet (në dy edicionet e para ka munguar vetëm Australia). 

Pyetje: Ҫfarë është Stripi?

Imri Musliu:- Stripi eshte nje ngjarje e shprehur permes vizatimit ku ne nje qoshe shkruhen edhe fjale.

Per shembull, Ramadan Zaplluzha -Therre Murrizi ka pergatitur stripin me titull “Arbëri nuk vdes kurre” ne vitet e gjashtedhjeta ku flet per betejat e Skenderbeut. Mbahen ekspozita te stripit neper bote, keshtu qe edhe ne, me kerkesen e Qendres se Stripit te Maqedonise Veriore, kemi pranuar edhe stripa.

Pyetje: Cilat janë idetë dhe mesazhet që përçojnë karikaturat e paraqitura sivjet?

Imri Musliu- Sivjet temë bosht ishte BESTYTNIA, e kjo u paraqit në mënyrat se si e shohin popujt e botës, por në temën e lirë nuk përjashtohet as emigrimi i popujve, liria e shtypit, liria e lëvizjes, të drejtat e njeriut, ushqimi, klima, lufta, paqja, mbrojtja/degradimi i mjedisit, barazia/pabarazia gjinore etj.

5) Pashë një vepër tuajën, “Ura e Siratit”. Mund të na thoni diçka për të?

Në karikaturën “Ura e Siratit” e kam paraqitur njeriun dhe rrugën e tij jetësore e cila i ngjan Urës së Siratit, ku në çdo çast mund të rrëshqasë e të bie poshtë, po nuk pati vëmëndjen e duhur gjatë rrugëtimit të tij.

Ura e Siratit permendet ne mitologjine islame, e cila ndodhet ne boten e pertejme. Kjo ure kalon mbi ferr dhe çon ne parajse, por per dike eshte e holle sa nje fije floku dhe veshtire kalohet. Sipas mitologjise, mëkatarët bien poshte ne zjarr dhe nuk e kalojne kete ure. Une e kam paraqitur se edhe ne kete bote nuk eshte lehte ecja drejt qellimt por i ngjan Ures se Siratit, dmth te gjithe nuk arrijne ne cak por disa bien!

 Pyetje: Rëndësia e Festivalit për njohjen e shtetit të Kosovës? 

Imri Musliu- Festivali që organizohet në Ferizaj ka treguar se arti është mbi politikën, sepse ka pasur shumë artistë pjesëmarrës nga shtetet të cilat nuk e kanë njohur Kosovën. Në këtë mënyrë ata kanë treguar se, pavarësisht politikës së shteteve, të cilëve u takojnë, ata de facto e njohin Kosovën.

Pyetje: Cilët morën çmime me veprat e tyre? 

Imri Musliu- Në Festivalin Ferizaj 2019 kanë fituar:

– Çmimin e  parë “HiTHi i Artë” – Alireza Pakdel nga Irani

– Ҫmimin e dytë “HiTHi i Argjendtë” – Seyran Nasirov Caferli nga Azarbajxhani

– Çmimin e tretë “HiTHi i Bronztë” – Shahroki Heidari nga Irani.

Në Festivalin Ferizaj 2020 kanë fituar:

– Çmimin e  parë “HiTHi i Artë” – Diego Feld nga Argjentina

– Ҫmimin e dytë “HiTHi i Argjendtë” – Aleksei Kivokurtsev nga Rusia 

– Çmimin e tretë “HiTHi i Bronztë” – Seyran Nasirov Caferli nga Azarbajxhani

Në festivalin e sivjemë ende nuk janë ndarë çmimet. Ato do të bëhen publike në ceremoninë e hapjes së festivalit më 4 korrik 2021, datë e cila përputhet me pavarësinë e Shteve të Bashkuara të Amerikës, shtet i cili e ka bazën më të madhe ushtarake në Ballkan, në Sojevë të Ferizajt.

Falemnderit dhe suksese të mëtutjeshme!

Dhënë me16/6/2021, 

E dergoi per Diellin Bardhyl Selimi…

GJUHA SHQIPE DHE PROBLEME TË SHKRIMIT NË MEDIA

by

Gjuhëtari Dr. Xhafer Beqiraj sjell para lexuesit përmbledhjen e tij studimore “Studime për shqipen I”, një botim që përmban punime shkencore të shkruara përgjatë një dekade për gjuhën shqipe dhe probleme të zbatimit të normës së saj në institucione dhe në media. Në një rrëfim për “Dielli”-n e “Vatrës” – New York, dhënë gazetarit Sokol Paja, gjuhëtari Dr. Xhafer Beqiraj deklaron se gjuha standard shqipe do një kujdes të veçantë e sistematik edhe në ditët e sotme, për sa i përket zbatimit të përpikëtë të normës standarde: normës drejtshkrimore, morfologjike, sintaksore etj., si në shkolla e në media elektronike e të shkruara, ashtu edhe në institucione shoqërore e shtetërore. Zbatimi i përpiktë i normës së shqipes standarde në shkolla dhe në të gjitha mediet do të kishte ndikim sistematik në të gjithë truallin e shqipes. Por për fat të keq, shqipja jonë e bukur ende ka probleme për sa i takon zbatmit të standardit në të gjitha sferat e jetës institucionale e shoqërore. Këto shkarje nga norma vijnë, sipas nesh, për shkak se mungon kujdesi i mjaftueshëm institucional, mungon kujdesi i mjaftueshëm i shqipfolësve, jo për ndonjë arsye tjetër. Pra, derisa ne shqiptarët jemi të aftë të zotërojmë gjuhë të huaja, si ështe e mundur të dalin probleme të zotërimit të shqipes standard në truallin e vet?!

STUDIME PËR SHQIPEN I

Përmbledhja studimore “Studime për shqipen I”, përmban artikuj shkencorë të shkruar përgjatë një dekade për gjuhën e sotme shqipe në rrafshe të ndryshme të strukturës së saj. Në këtë vëllim   autori ka përmbledhur një numër artikujsh shkencorë, si dhe disa vëzhgime për gjendjen e zbatimit të shqipes standarde për diskutimet rreth saj si edhe recensione për veprat e kolegëve. Këta artikuj janë botuar nga autori në Shqipëri, Kosovë, Gjermani, Itali etj. 

Kjo përmbledhje përfshin trajtesa për çështje të morfologjisë, si: “Formimi i mbiemrave në dritën e morfologjisë gjenerative, “Mbiemrat si klasë fjalësh me tipare emërore dhe foljore”, “Çështje të trajtimit semantik të mbiemrave në gramatikat e shqipes”, “Valenca e mbiemrit”, “Një vështrim i shkurtër për valencën dhe rolet tematike të foljes” etj. 

Në shkrime të  tjera të kësaj përmbledhjeje trajtohen edhe probleme të qëndrimeve mohuese ndaj gjuhës standarde, autori ngre problemin e përvetësimit të standardit në shkollë, flet për shkeljet e normës së gjuhës shqipe në mediet e shkruara dhe elektronike dhe në portalet informative që përbëjnë dritaren kryesore informative në ditët e sotme.

Siç thotë prof. Rami Memushaj në parathënien e këtij vëllimi, “… botimi i kësaj përmbledhjeje përbën një kontribut të dr. Xhafer Beqirajt në gjuhësinë shqiptare, sidomos në Kosovë, ku gramatikës po i kushtohet shumë pak vëmendje, ndërkohë që duhet të ishte sistemi më i studiuar, edhe për shkak të problemeve të shumta që po shfaqen në ligjërimin e folur e të shkruar në fushën e morfologjisë e të sintaksës si rrjedhim i ndikimeve të anglishtes dhe serbishtes dhe i punës së dobët të shkollës për zotërimin e gjuhës amtare.”   

Në vijim po i japim disa fragmente të çështjeve të trajtuara nga gjuhëtari Dr. Xhafer Beqiraj. 

DISA SHKARJE MORFOSINTAKSORE NË MEDIET E SHKRUARA

Mjetet e komunikimit masiv, veçanërisht mediet e shkruara, kanë një rol të gjerë shoqëror dhe një forcë të madhe ndikuese në komunikimin publik. Që nga Kongresi i Drejtshkrimit në mediet tona të shkruara, në të gjitha trojet shqiptare, përdoret gjuha standarde. Ndonëse mediet e shkruara dhe radiotelevizionet patën ndikim të rëndësishëm mbi dyzet vjet me radhë në dinamizmin e zhvillimit tonë gjuhësor, në to, edhe sot e kësaj dite hetohen shkarje në rrafshe të ndryshme gjuhësore. Në këtë kumtesë kemi trajtuar disa shkarje nga fusha e morfologjisë dhe e sintaksës. Kur rrihen probleme nga këto dy fusha gjuhësore, nuk mund të lihet anash as rrafshi semantik. Në gjuhën e shtypit, në radio dhe në televizione kemi veçuar këto probleme të normës morfologjike dhe sintaksore: 1) Po edhe sot, kur dygjinishmëria është pranuar si normë, ndeshim shpesh përshtatje të gabuara në gjini. Gjatë hulumtimit të kësaj dukurie nëpër gazeta (madje edhe në shkrime dhe tekste të ndryshme) përshtatja në gjini e emrave joambigjenë (dhe ambigjenë) me përcaktorë del si problem çdo ditë e më i shpeshtë për shkak të gabimeve në lidhjen e fjalës së përcaktuar me përcaktuesit, pra thyhet parimi i teorisë së lidhjes. Një dukuri tjetër në gjuhën e medieve të shkruara dhe në radiotelevizione është përdorimi i gabuar i parafjalës në disa struktura të fjalisë. Një problem tjetër që thyen rregullat e drejtshkrimit paraqesin edhe lidhëzat e paqena “pasi që”, “mbasi që”, të cilat, me sa kemi mundur t’i hulumtojmë, dalin të përdorura shpesh në shkrimet e shtypit ditor dhe në radiotelevizione. Lidhëzat e mirëfillta nënrenditëse kohore janë “pasi” dhe “mbasi” pa shoqërim të që-së, pra lidhëza pasi që është një lokucion lidhëzor i paqenë, por përdoret pandërgjegjshëm në shkrimet e shtypit të përditshëm, radioteleviozione, tekste dhe në ligjërime nga shqipfolës edhe me formim të lartë. 4) Në mjetet e komunikimit masiv ndeshim gabimisht të përdorur, sipas nesh, edhe mbiemrat “i dyfishtë”, “i trefishtë”, “i katërfishtë”, të cilët semantikisht nuk emërtojnë tiparin e një sendi a dukurie si sasi (numër), por emërtojnë tiparin si karakteristikë të një sendi të përbërë nga disa shtresa; një send a dukuri që ka dy lidhje; diçka që bëhet në dy-tri mënyra; diçka që shfaqet në dy-tri mënyra etj. Këto shkarje nga norma standarde paraqesin probleme në drejtshkrimin e shqipes. Kurse shqipfolësve e në veçanti atyre që merren me gjuhën e shkruar e të folur në mediet e ndryshme, u duhet një ndërgjegjësim më i madh për sa i përket zbatueshmërisë së normës standarde shqipe. Pra, në gjuhën e medieve është e nevojshme një kujdes më i shtuar në përdorimin e gjuhës standarde, sepse mediet kanë një ndikim jo të vogël në masën e gjerë popullore… 

(Fragment nga punimi me titull “Disa shkarje morfosintaksore në mediet e shkruara”)

STANDARDI DHE DEBATET E SOTME RRETH TIJ

Debatet për gjuhën standarde shqipe janë të nevojshme dhe të mirëseardhura për zhvillimin e mëtutjeshëm të sistemit dhe të nënsistemeve të saj dhe do t’i shpien përpara kërkimet shkencore, ashtu si ndodh edhe me gjuhët e tjera europiane e më gjerë. Standardi nuk është një kod i mbyllur, sepse së bashku me zhvillimin e shoqërisë shtrohet nevoja edhe për zhvillimin e mëtejshëm të tij dhe ndryshimet duhet të vijnë natyrshëm, me tolerancë dhe pa politizime. Gjuha standarde është njësia më e shenjtë mbarëkombëtare me të cilën identifikohemi në botë. Mirëpo debatet e zhvilluara deri më sot për gjuhën standarde nxjerrin në pah qëndrime ndër më të ndryshme për të. Në debatet televizive dhe në mediet e tjera të shkruara kudo ndër ne, është vënë në dukje tendenca e disa prej debatuesve kundër standardit të shqipes. Kush më shumë e kush më pak i veshin standardit ngjyrime politike, duke thënë se është pjellë e periudhës komuniste, dikush fajëson standardin me pretekstin se kosovarët e kanë të vështirë të zotërojnë atë në praktikë, disa të tjerë marrin guximin të kërkojnë një standard për Kosovën dhe kështu të krijohet një identitet i ri, ka debatues, të cilët kërkojnë ngritjen e një standardi me bazë gegërishten. Po ashtu janë shprehur mendime, duke e fajësuar standardin e shqipes, se fëmijët të cilët flasin gegërishten në familje e kanë të vështirë ta zotërojnë shqipen e njësuar, kurse fëmijët, të cilët e flasin toskërishten në familje e kanë më të lehtë ta zotërojnë atë, sepse është më afër këtij dialekti të shqipes etj. Në këtë pikë, një dukuri e tillë është e vërtetë, por kjo ndodh edhe në gjuhë të tjera e megjithatë standardet e tyre vazhdojnë me hov të zhvillohen. Idetë e dala nga këto debate, na duken sa të habitshme, po aq edhe të papritura për gjuhën e njësuar shqipe, e cila qe ëndërr dhe dëshirë e shumë patriotëve dhe dijetarëve ndër shekuj, të cilët luftuan që kombi shqiptar ta ketë një gjuhë të njësuar. Qëndrimet e tilla për gjuhën standarde sot janë ogurzeza për mbarë kombin shqiptar dhe, nëse nisemi nga kjo logjikë, do të krijohet një hendek i thellë brendapërbrenda tij. Mirëpo shqipja e njësuar ka shuar shtat dekadat e fundit dhe qëllimet për ta zvetënuar atë do të jenë dështake, sepse mendjet e ndritura ndër shqiptarë, qenë çdoherë pararojë e gjuhës, e kulturës shqiptare dhe faktorë unifikues. Një gjë të tillë e bënë edhe kosovarët në vitin 1968 në Prishtinë, kur u mbajt Konsulta Gjuhësore e Prishtinës, të cilët në shenjë përkrahjeje të gjuhës së njësuar shqipe dolën me qëndrimin “një komb – një gjuhë” dhe kështu i paraprinë zhvillimit historik të Kongresit të Drejtshkrimit më 1972. Për t’i kontestuar të gjitha këto qëndrime destruktive dhe hipoteza të pabaza kundër gjuhës standarde shqipe, do të tërheqim një paralele në mes të shqipes dhe gjermanishtes. Gjermanishtja, siç dihet, është një gjuhë me shumë dialekte dhe dallimet në mes të dialekteve dhe nëndialekteve të saj, janë shumë më të mëdha, sesa dallimet që ekzistojnë në mes dy dialekteve të shqipes. Gjuhën gjermane e flasin mbi 100 milionë gjermanishtfolës në disa shtete. Nëse shikojmë historinë e zhvillimit të gjermanishtes ndër shekuj, do të vërejmë se gjatë formimit të standardit të saj ka pasur mjaft vështirësi, si edhe në shqipet, duke filluar që nga Martin Luteri, Bismarku e këndej. Natyrisht se pati mospajtime dhe pakënaqësi ndër gjermanishtfolës për krijimin e standardit, mirëpo të gjitha i tejkaluan dhe gjuha gjermane vazhdoi rrugëtimin e saj të zhvillimit. Ne mendojmë se nuk kemi kohë për të humbur, pra nuk mund të kthehemi në vitin 1972, sepse ashtu-ashtu qemë të fundit në Europë që bëmë standardizimin e gjuhës. Jemi një popull i vogël dhe nuk duhet të ndahemi furka-furka për shkak të tekave të dikujt që vjellin helm e vrer kundër gjuhës së përbashkët, të cilën e ngritëm me shumë mund dhe sakrificë. As nuk duhet veshur me ngjyrime politike standardin e sotëm, sepse të gjitha gjuhët e standardizuara janë krijuar (nga dijetarët) në epoka dhe rrethana të caktuara politike, sociale e administrative. Standardi nuk është i paprekshëm, ai mund të pësojë ndryshime në nënsisteme, por duke pasur kujdes gjithnjë e përherë në moslëndimin e tij.

KUSH ËSHTË DR. XHAFER H. BEQIRAJ

Xhafer H. Beqiraj ka lindur në fshatin Kosavë të komunës së Sharrit më 28. 04. 1970. Shkollën fillore e kreu pjesërisht në vendlindje dhe pjesën tjetër në qytetin e Prizrenit. Shkollën e mesme dhe më pastaj Shkollën e Lartë Pedagogjike “Xhevdet Doda” e përfundoi në Prizren (1995) në Degën e Gjuhës dhe të Letërsisë Shqipe. Në vitin 2002 përfundoi studimet 4-vjeçare në Degën e Gjuhës dhe të Letërsisë Shqipe në Fakultetin Filologjik të Universitetit të Prishtinë. Me të përfunduar fakultetin, po në këtë vit dhe në këtë fakultet, regjistroi studimet e magjistraturës në Degën e Gjuhësisë. Përfundoi katër semestra të këtyre studimeve pasdiplomike, i dha provimet e parapara, por nuk mbrojti mikrotezën e magjistraturës. Në vitin 2007 shkoi në Vjenë për t’i vijuar studimet. Fillimisht regjistroi kursin universitar të gjuhës gjermane në Universitetin e Vjenës, të cilin e përfundoi në shkurt 2009, kurse në mars po të këtij viti regjistroi studimet e doktoraturës në fushën e gjuhësisë në Universitetin e Vjenës. Mirëpo për arsye financiare detyrohet të kthehet në Kosovë dhe t’i ndërpret studimet (tetor 2009). Në vitin 2010 i njihet niveli i studimeve të masterit (DNDI) në Ministrinë e Arsimit të Tiranës, që i hapi rrugë për studimet e mëtutjeshme. Në vitin 2011 regjistroi studimet e doktoraturës, të cilat i përfundoi në vitin 2016 në fushën e gjuhësisë në Fakultetin e Historisë dhe të Filologjisë të Universitetit Shtetëror të Tiranës. Mbrojti tezën e doktoraturës me titull “Sintagma mbiemërore në gjuhën shqipe”, udhëheqës shkencor pati prof. dr. Rami Memushajn. Beqiraj ka një përvojë të gjatë në mësimdhënie. Që nga viti 1995 filloi të punojë arsimtar i gjuhës shqipe. Në vitin 1995 punoi vullnetarisht disa muaj arsimtar në shkollën fillore “Abdyl Frashëri” dhe “Lekë Dukagjini” në Prizren, duke i zëvendësuar kolegët e vet me qëllim që të fitojë përvojë në mësimdhënie. Kurse në vitin 1996 filloi punën me marrëdhënie të rregullt në shkollën fillore “Emin Duraku” në Prizren (arsimtar i gjuhës shqipe) dhe vijoi deri në vitin 2003. Në vitin 2003 merr thirrjen akademike “Asistent” i rregullt në Fakultetin e Edukimit të Universitetit të Prishtinës – Qendra në Prizren (në vitin 2004–2005 ligjëroi edhe në Fakultetin e Edukimit – Qendra në Gjakovë), ku punoi deri në vitin 2007. Nga viti 2009–2016 ishte profesor i gjuhës shqipe në gjimnazin “Loyola-Gymnasium” të Prizrenit dhe njëkohësisht ligjërues i angazhuar i disa lëndëve të gjuhësisë në Degën e Gjuhës dhe të Letërsisë Shqipe të Fakultetit të Edukimit të Universitetit të Prishtinës – Qendra në Prizren. Në vitin 2017 merr thirrjen akademike “Profesor Asistent” në Fakultetin e Filologjisë të Universitetit “Ukshin Hoti” të Prizrenit ku vijon të ligjërojë disa lëndë nga fusha e gjuhësisë. Xhafer Beqiraj ka marrë pjesë në konferenca, kongrese e seminare kombëtare e ndërkombëtare. Që nga viti 2015 është anëtar i Shoqatës së Gjuhësisë Shqiptare “Lingua Albanica” me seli në Tiranë. Beqiraj deri më sot (2009–2021) ka botuar një tufë artikujsh shkencorë brenda e jashtë vendit. Ai ka botuar një monografi me titull “Funksionet semantiko-sintaksore të mbiemrit në gjuhën shqipe” (Tiranë, 2016, f. 344), kurse përmbledhja me punime me titull “Studime për shqipen I” (2021) është vepra e tij e dytë. Xhafer Beqiraj jeton dhe vepron  në qytetin e Prizrenit.

KRYEMINISTRI KURTI PËR MEDIA NË BRUKSEL: TAKIMI ISHTE KONSTRUKTIV NGA ANA JONË…

by

BRUKSEL, 15 Qershor 2021- Gazeta DIELLI/ Zyra për Komunikim Publik -Zyra e Kryeministrit dërgoi deklarimin për media të Kryeministrit të Republikës së Kosovës, Albin Kurti në Bruksel pas takimit me Presidentin e Serbisë Aleksandar Vuçiç, ndërmjetësuar nga Bashkimi Evropian:

Sot u zhvillua takimi i parë në Bruksel me delegacionin nga Serbia. Unë isha bashkë me zëvendësin tim Besnik Bislimi i cili është përgjegjës për Integrime Evropiane, Zhvillim dhe Dialog dhe kjo u bë më ndërmjetësimin e zotërinjve Borel dhe Lajçak.Takimi ishte konstruktiv nga ana jonë. Ne do të marrim pjesë në këtë proces i cili është i vështirë, përderisa pala tjetër po fliste për ide të vjetra, ne dhamë katër propozime të reja. Propozimi i parë ishte që ta avancojmë marrëveshjen CEFTA të Ballkanit Perëndimor në marrëveshje SEFTA me ç’rast do ta përdorim modelin e shteteve  si Islanda, Lintenshtajni dhe Norvegjia, që kanë me Bashkimin Evropian pra EFTA- EEA. 

Propozimi i dytë ishte një ditë pas samitit të djeshëm të NATO-s, ku u dhanë porosi shumë të qarta dhe unanime, Kosova dhe Serbia ta nënshkruajnë një deklaratë të paqes, ku ne zotohemi si shtete që nuk do ta sulmojmë njëra-tjetrën  dhe në këtë mënyrë t’i kontribuojmë paqes, sigurisë në rajonin tonë dhe më gjerë.Propozimi ynë tjetër që e bëmë ishte që te çështja e të pagjeturve, të atyre që u zhdukën me dhunë,  duhet të largohet nga delegacioni serb zotëri Velko Odaloviq i cili përndryshe ka qenë udhëheqës famëkeq në vitet 1997-99 dhe bashkë me Angjelkoviqin e kanë udhëhequr Kosovën e okupuar, siç e kanë quajtur atëherë ‘qarkun e Kosovës’. 

Pra, vetë zotëri Nenad Çanak ka pohuar që ekzistojnë 16 varreza masive në Serbi, por vetëm 5 prej tyre janë hapur. Janë zhvarrosur mbi 1000 shqiptarë, prej tyre 744 vetëm në Batajnicë, por janë edhe 11 varreza të tjera masive dhe nuk kemi pse e komplikojmë çështjen, kur zotërinjtë Odaloviq e Angjelkoviq e dinë se cilat janë ato varreza të tjera, ndërsa Nedad Çanak pati thënë se këtë e ka dëgjuar nga ish-ministri i brendshëm në kohën e kryeministrit të vrarë, Zoran Gjingjiq, z.Dushan Mihajloviq. 

Propozimi ynë i katërt, sa i përket çështjes së pakicave, ishte reciprociteti bilateral, i cili është parim i përgjithshëm, por në veçanti në Kosovë, për serbët e Kosovës, ne do të mund të kishim një Këshill nacional, ashtu siç është në Serbi për shqiptarët dhe boshnjakët. 

Tri propozimet tona të fundit u refuzuan. Propozimi ynë i parë për SEFTA-n, nuk dhanë përgjigje, por unë sinqerisht shpresoj që do ta konsiderojnë seriozisht këtë propozimin tonë, që e bëmë sot, kur të kthehen ata në Beograd. 

Ndërkaq, takimi i radhës do të jetë para pushimit të verës, që nëse nuk gaboj i bie më 25 korrik. 

Pra, ne do të jemi të gatshëm për pjesëmarrje në proces, mirëpo nuk ka ende dakordim sa i përket agjendës për dialogun e ardhshëm në këtë takim, të parin, që u zhvillua sot. 

Press:Përse u ngrit çështja e të zhdukurve, duke marrë parasysh që në shtatorin e vitit të kaluar vetë Lajçak ka thënë se palët janë dakorduar për këtë çështje. Keni informacion se për çfarë janë pajtuar palët, në dialogun, i cili është stopuar në shtator të vitit të kaluar, kur zyrtarisht është përmbyllur kjo temë? Pse tani del përsëri në sipërfaqe? 

Përgjigje:Ne dialogun e shohin si dialog për njohje të ndërsjellë. Këtë e ka thënë edhe Presidenti Biden dhe ne plotësisht pajtohemi me këtë formulim, pra njohje e ndërsjellë. Serbia duhet ta njohë Kosovën dhe një Serbi që e njeh Kosovën, e njeh edhe Kosova më pas. Kështu, dy republikat tona krijojnë marrëdhënie të mira fqinjësore, sipas modelit evropian. 

Mirëpo, nga marrëveshjet e mëhershme, të cilat janë zhvilluar, duhet ta keni parasysh që janë bërë nga një qeveri, e cila doli të ketë qenë jo vetëm jolegjitime, por edhe kundërkushtetuese. 

Në anën tjetër, asnjëra prej dakordimeve të mëhershme, nuk vlen, përderisa nuk ka dakordim të përgjithshëm për të gjithë. 

Rrjedhimisht nuk mund të thuhet që ka pasur marrëveshje në të kaluarën, mirëpo është zotimi ynë si Qeveri e Republikës së Kosovës, që nëse ka një gjë që nuk pret, është çështja e të pagjeturve, të atyre që u zhdukën me dhunë, meqenëse familjet nuk jetojnë në dhembje, pikëllim, por edhe në ankth. Dhe, nëse në rastet tjera, ndoshta, koha edhe i zbut ca plagët, e kundërta vlen për të pagjeturit, për ata që u zhdukën me dhunë. 

Prandaj, edhe ne, e trajtuam këtë çështje, mirëpo nuk duket që ka gatishmëri për t’u marrë me njerëzit përgjegjës të asaj kohe, të cilët fatkeqësisht janë ende në pozitat e rëndësishme shtetërore. Pra, nuk bëhet fjalë për njerëz që janë bërë deputet me votat e qytetarëve, por për njerëz të emëruar nga pushteti i atjeshëm në ato pozita që i kanë. 

Press: Z. Kryeministër, thatë që nga pala tjetër nuk ekziston gatishmëria. Edhe Presidenti serb Vuçiq e tha që ka qenë një prej takimeve më të vështira që ka pasur deri tani, këtë radhë. Nga takimi i parë që keni pasur, keni shpresë, që megjithatë mund të arrihet një marrëveshje e shpejtë me palën serbe apo procesi do të zgjatet sikur prej vitit 2011 e deri më tani? 

Press: Unë kam shpresë se nëse i diskutojmë qysh në fillim, pa ekuivoke, sinqerisht e seriozisht, çështjet kryesore në krye të herës, atëherë me siguri që nuk ka vend për skepticizëm, meqenëse qasja është e duhur. A do të jetë vështirë? Vështirë do të jetë. Mirëpo, unë nuk do të thosha se jam pesimist, meqenëse tash po i trajtojmë gjërat në thelbin e tyre, e nuk po përpiqemi ta evitojmë elefantin në dhomë, e kjo është se Presidenti Biden ka kërkuar njohje të ndërsjellë, meqë aktualisht kemi mosnjohje të ndërsjellë. 

Serbia nuk e pranon Republikën e Kosovës, Kosova nuk e pranon Republikën e Serbisë dhe kjo duhet të ndryshojë. 

Press:  Z.Kurti, si ka qenë atmosfera, sepse presidenti i Serbisë tha se pala shqiptare, siç tha ai, ka ardhur për të dëshmuar se nuk do asnjë marrëveshje, nuk e zbaton asnjë marrëveshje dhe se ai nuk sheh absolutisht asnjë çështje, rreth së cilave palët janë pajtuar. Po ashtu, rreth të zhdukurve, ai përsëriti atë që shpesh e thonë, le të tregojnë shqiptarët se ku mendojnë se ka varreza, e ne do të shkojmë e ti kërkojmë, ndërsa nga pala e Kosovës nuk ka gatishmëri për hulumtime aty ku ata kërkojnë. 

Përgjigje: Po, ky ishte një takim, në të cilin u ruajt distanca fizike, pra ishim më shumë se dy metra larg njëri-tjetrit dhe mund të them që për bindjen time nuk kishte shumë befasi, por unë prezantoj interesat e Republikës së Kosovës, të drejtat e popullit të Kosovës dhe në veçanti përpiqem që procesi të ketë parime, sepse vetëm në atë mënyrë është i qëndrueshëm. Nuk mund t’i pyesim shqiptarët çerek informacionin që kanë se ku ka varreza masive në Serbi, kur mundemi shumë kollaj ta pyesim Velko Odaloviqin, Zoran Angjelkoviqin, Dushan Mihaloviqin. Ata e dinë. Ndërkohë që Presidenti i Serbisë po thotë që nuk di gjë, por edhe nëse ky nuk di gjë, ka të tjerë që dinë aty dhe le t’i pyesin, sepse nëse në Bosnjë dhe Kroaci ka qenë ndoshta e mundur të thuhet që serbët e atjeshëm janë përfshirë në konflikt, ndonëse Serbia nuk ka qenë neutrale, padyshim, në çdo aspekt, në Kosovë askund nuk kanë qenë krimet joshtetërore. Prandaj, e vërteta për krimet e Serbisë e Millosheviqit në Kosovë, ndodhet sërish në Serbi, pra në Beograd. 

Andaj, ne bëjmë thirrje, që këta persona që janë gjallë, e kanë qenë në pushtet në atë kohë, të hiqen nga pozitat që i kanë sot në Serbi dhe të merren në pyetje për të vërtetën kriminale të Serbisë së Millosheviqit në fund të shekullit të kaluar. 

Press: Z. Kryeministër, a keni dëgjuar ju nga përfaqësuesit e BE-së, të thonë që finalizimi i dialogut, është njohja e ndërsjellë dhe se anëtarësimi i Serbisë, kalon përmes njohjes së pavarësisë së Kosovës? 

Përgjigje: Ndoshta nuk e thonë kështu në mënyrë eksplicite, mirëpo unë besoj që kjo është e qartë. Kosova dhe Serbia nuk do të mund të integrohen në Bashkimin Evropian pa njohje të ndërsjellë dhe sa më parë që realizohet ajo, aq më mirë. 

Unë theksova, që në kuadër të mandatit të Përfaqësuesit të Lartë të Bashkimit Evropian për Politikën e Jashtme dhe Siguri, z.Borel dhe në kuadër të mandatit të Presidentit të Shteteve të Bashkuara të Anerikës, z.Biden, do të duhej të bëhet marrëveshja, mirëpo, sa më herët që bëhet, aq më ‘kollaj’ është, përveçse më mirë. Meqenëse, sa më shumë kohë kalon dhe nuk bëhet marrëveshja, aq më vështirë do të jetë të bëhet ajo. Prandaj, duhet ta shfrytëzojmë fillimin e mandatit edhe të Qeverisë sonë, edhe të Presidentit Biden, në mënyrë që ta realizojmë këtë marrëveshje. Pra, brenda kësaj kohe sa zgjat mandati i zotërinjve Biden dhe Borel. 

Press:  Ju e thatë, që disa prej politikanëve që kanë aso kohe në pushtet janë edhe tani. E keni përmend edhe mundësinë e aktakuzës për gjenocid. Do të ketë diçka në këtë drejtim? Do ta akuzoni Serbinë për gjenocid? 

Përgjigje: Ne kemi filluar me përgatitjet e para të padisë për gjenocid ndaj Serbisë mirëpo çdo herë kur ne e përmendim këtë gjë, jemi duke u bërë thirrje edhe institucioneve të Kosovës, edhe qytetarëve të Republikës edhe partnerëve ndërkombëtarë, që të na ndihmojnë në dokumentim e në përgatitje, pra ka punë përgatitja e kësaj padie për gjenocid, mirëpo meqenëse ka ndodhur gjenocidi në Kosovë, duhet të ndodhë edhe padia për këtë gjenocid.

Sa kohë do të marrë është më shumë çështje e ekipeve punuese dhe ekspertëve dhe shpejtësisë së dokumentimit dhe përgatitjeve që do t’i bëjmë. 

Press: Z. Kurti, rreth zbatimit të marrëveshjes për Asociacionin, edhe pala serbe por edhe BE-ja insiston që kjo duhet të zbatohet? 

Përgjigje: Asociacioni i komunave me shumicë serbe si një entitet një-etnik është rrëzuar nga Gjykata Kushtetuese, meqenëse nuk është në përputhje me plot 23 nene. Gjithashtu qytetarët e Republikës kanë realizuar peticion masiv dhe opozita ka bërë edhe veprime radikale në kundërshtim të Asociacionit. Asociacioni nuk është për serbët por kundër Kosovës ashtu siç është dizejnuar, pra ne dëshirojmë që qytetarët e Republikës së Kosovës që janë të përkatësisë kombëtare serbe t’i kenë të gjitha të drejtat sikur të gjithë të tjerët, pra ne nuk duam që shumica të jetë e privilegjuar karshi pakicës, por në të njëjtën kohë nuk mund të lejojmë përsëritjen e skenarit të Bosnje dhe Hercegovinës.Ne e dimë shumë mirë që atje më 26 prill 1991, 14 komuna me shumicë serbe u patën bërë bashkë, të cilët më 9 janar 1992 e shpallën pavarësinë. Më 28 shkurt 1992 e aprovuan kushtetutën e tyre dhe më 14 tetor 1995 në Dejton të Ohajos e fituan njohjen ndërkombëtare të asaj që njihet si Republika Srspka. Pra ne jemi për të drejtat e qytetarëve për t’ua plotësuar atyre nevojat mirëpo jo për t’ia territorializuar  brenda Kosovës ambiciet Serbisë, e cila vuan për humbjen që ia ka shkaktuar regjimi i Millosheviqit. Unë besoj që pushteti në Beograd sot, do të duhej që ta fajësonte fajtorin. Serbia e ka pasur të okupuar Kosovën dhe e ka humbur në shekullin e kaluar nga regjimi i Millosheviqit. E nuk do duhej tash të vajtojnë për humbjet e Serbisë si shtet por do duhet të bashkëpunojnë me neve për marrëdhënie të mira në Ballkan e të karakterit Evropian.