KEVIN HAXHIU*/

Një vit pas shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë,në vitin 1913 në Konferencën e Ambasadorëve në Londër Fuqitë e Mëdha vendosën copëtimin e territorit të Shqipërisë në favor të vëndeve fqinje.Në vitin 1915 Traktati i fshehtë i Londrës vendosi që territori i Shqipërisë të copëtohej edhe më shumë se në vitin 1913.Në vitin 1918 në Konferencën e Paqes në Paris nga Fuqitë e Mëdha (Blloku i Antantës-fitues të luftës) dhe vëndet fqinje kërkuan që Traktati i Fshehtë i Londrës i vitit 1915 të zbatohej.Delegacioni i dërguar nga qeveria e Durrësit nuk po e përfaqësonte aspak si duhej Shqipërinë duke mos i dhënë asnjë zgjidhje këtij problemi të madh.Gjatë gjithë kësaj kohe Shqipëria ishte në kaos dhe rreziku për copëtimin e saj ende vazhdonte. Ndaj patriotët shqiptar të gjendur në këto rrethana vendosën që në Shqipëri të mbahej një tjetër Mbledhje Kombëtare që të mbronte Pavarësinë e Shqipërisë dhe territorin e saj.Në muajin nëntor të vitit 1919 u mblodh organizata nacionaliste “Krahu Kombëtarë” në shtëpinë e ish Prefektit të Durrësit Abdyl Ypi. 

Në këtë takim merrnin pjesë patriot shqiptar të cilët diskutuan për mbledhjen e një kongresi kombëtar pasi rreziku për copëtimin e Shqipërisë ishte i madh.Në këtë takim u vendos që t’i bëhej një thirrje Parisë së Lushnjes pasi në qytete të tjera ishin bërë përpjekje por nuk arritën dot të organizonin mbajtjen e një kongresi.Ata iu drejtuan patriotit Sheh Ibrahim Karbunara dhe në 31 dhjetor 1919 patriotë lushnjarë që i përkisnin parisë së qytetit të Lushnjes u mblodhën në Teqenë e Karbunarës.Atje u ngrit edhe Komisioni Nismëtar/Iniciator me 28 Anëtar për Thirrjen dhe Organizimin e Kongresit.Anëtarët e Komisionit Nismëtar për Thirrjen dhe Organizimin e Kongresit të Lushnjes ishin:-“Besim Nuri,Ferit Vokopola,Nebi Sefa,Qemal Mullaji,Eshref Frashëri,Sheh Ibrahim Karbunara,Abedin Nepravishta,Bajram Haxhiu,Taullah Sinani,Llazar Bozo,Emin Vokopola,Zija Mullaji,Mustafa Vokopola,Jonuz Sefa,Skender Pojani,Kadri Jenisheri,Teki Libohova,Filip Papajani,Jakov Bozo,Andrea Papaj,Qerim Arapi,Rasim Hoxha,Arif Kurti,Abdyl Aziz,Muntar Luarasi,Hamit Xheka,Reshat (Hysni) Shazivari,Hasan Islami Like”. Në datën 1 Janar 1920 Komisioni i Posaçëm (Komisioni Nismëtar/Iniciator për Thirrjen dhe Organizimin e Kongresit të Lushnjes) vendosi që me anën e tij por edhe të Katundarisë së Lushnjes të njoftonte nëpërmjet një Letre të gjitha Katundarit e Shqipërisë që të zgjidhnin nga 2 Delegat për në Mbledhjen Kombëtare të Lushnjes (Kongresi i Lushnjes).Në këtë Letër shkruhet: -“Nga shkaku i ngjarjevet të ndryshme këtu  e disa muaj më parë në jetën mbledhore të atdheut ton,po ndihet një prapashti livrimi,pra sikundër q’asht e ditun prej si çdo atdhetari këto prapshti shkaktojnë prishjen e qetësis së rendit,pa dyshim në fund dhe humbjen e atdheut të dashtun,populli Shqiptar që këto vjetët e fundit tue u ndodhun në fushën e propagandavet damsore,ka marrë mësimë të mjaftëshme mbi bazët e shpëtimit të veht, dhe ashtu mbas kësaj për mos me u gabue me thash e theme të kota, e të mshehta ose të veçanta ,ka banun marrëveshje tash së voni, dhe asht e ditun që ka vendosun,për një mbledhje të përgjithshme këtu në qëndrën e Lushnjës,ku si Shqipni e veriut ashtu dhe e jugës mundet lehtazi me i bashkue zanet e bisedimit.Pra ky pëlqim i bashkëatdhetarëvet të ndershëm,prej popullit ton u pritën me nderime,me gëzime krejt të zemërta,dhe në emën të popullit Komisioni i jon sot tue u mbledhun me randësin e posaçme,vendosi që me anën e veht dhe të Katundaris bashkërisht të bahen të ditnur  gjith katundarit e Shqipnis dhe me anën e këtyne populli Shqiptar mbas programit që u paraqitet ngjitun me i dërgue nga dy delegatë fuqiplotë në këtë mbledhje  ku asht për t’u venun i themel i fort një marëveshjes së vërtetë të përjetëshme midis ton.Ky qëllim kaq i shenjt  mvaret  në dëshirat e përgjithshme e jo në mendimet e veçanta.Pra midis personavet  të çdo partie,tue banun  një bashkëpunim vllaznor,dhe tue lanë mënjanë ndryshime mendimesh personale.Delegatët duhet me u emënue me pëlqimin e përbashkët.Atdheu i dashtun po na fton në bashkim,në besë,në vllazni me të cilat kemi me fitue dhe uratën mëshirore  të së Naltës Fuqitarit Krijues.Perëndie. 1.I.920 NË EMËN TË POPULLIT TË LUSHNJES KOMISIONI POSAÇËM BASHKË ME KATUNDARINË E VENDIT  BESIM NURI,SHEH IBRAHIM KARBUNARA,EMIN VOKOPOLA,MUSTAFA VOKOPOLA,ZIJA MULLAJ,RASIM HOXHA,SKËNDER POJANI,ABDYL AZIS,QEMAL MULLAJ,ABEDIN NEPRAVISHTA,BAJRAM HAXHIU,ESHREF FRASHËRI,JONUS SEFA,MUNTAR LUARASI,LLAZAR BOZO, ETJ ”.₍₁₎                                   

Në Drejtorinë e Përgjithshme të Arkivave,AQSH,Fondi 65 (Koleksion fondesh personale (Para vitit 1912)),Dosja 38-2-83 “Projekt-program i Kongresit të Lushnjes nga Abdyl Ypi”,fleta 1,shkruhet:-“Katundarija Lushnjes   Program i Kongresit   Nye-1- qëllimi i mbledhjes së përgjithshme asht sigurimi i vetqeverimit të plotë të shqipnis dhe forcimi i bashkimit shqiptar.Nye -2- në mbledhje kombëtare do të shoshitet gjindja e përbrëndëshme e e përjashtëme  e shqipnisë dhe si në administratën e vendit që siguron baskim e qetësie ashtu dhe në fitim të besimit të fuqive të mbëdhaja të botës do të rëfehet gjallnia kombëtare.Nye -3- mbledhja kombëtare tue marë parasysh të gjithë mendimet e ndryshme qi kanë shkaktue ndarjen në shqipënie do të mundohet t’i largonjë mosmarëveshjet  e të siguronjë bashkëpunimin qi forëcon jetën e atdheut. Nye -4- çdo nënprefekturë do të përfaqësohet prej dy zotnive të zgjedhun prej popullit të qarkut.Nye -5- çdo përfaqësonjës do të ket një dokument përfaqësimi të vërtetuem prej katundarisë së vendit.Mbledhja do të bëhet në Lushnje me 21 të muajit kallnuer 1920 të mërkurën ora më 10 para dreke.   Lushnje më 1 Kallnuer 1920  Letër prej Durrësi,korespondenti ynë na shkruan: sot para dreke mrrivi nj post të posatshme prej Lushne me një shkresë për përlimtaren e Durrësit, me të cilën përlimtarija e Lushnjes  e paria e këti vendi në formë të një komisioni jashtëzakonshëm ftojën Durësin e rrethet e tij me zgjedhë dy delegatë për mbledhjen kombëtare që ka m’u mbajtë në Lushne më 21-1- po ndërgojmë kopjen e kësaj shkrese. ndihet se Fejzi beu ,i vetmi delegatë i qeverisë sotme mendon me i kundërshtue realizimit të këtij mendimi por populli i shqypnisë mesme beson se Fejzi beu nuk ka sesi me i kundërshtue dëshirit të miletit”.₍₂₎

Gjithashtu Komisioni Posaçëm Nismëtar për Thirrjen dhe Organizimin e Kongresit të Lushnjes përgatiti organizimin e mbledhjes,krijimin e kushteve për delegatët gjatë kohës që do të qëndronin në Lushnje,organizmin e forcave vullnetare për të mbrojtur dhe siguruar qetësinë gjatë kohës që do të mbahej mbledhja. 

Kongresi i zhvilloi punimet në Lushnje në shtëpinë e Kaso Fugës në 21-31 Janar 1920.Delegatët e zgjedhur nga Prefekturat për t’i përfaqësuar në Kongresin Kombëtar të Lushnjes ishin:-“-Prefektura Durrës:Abdi Toptani,Irfan Ohri,Mytesim Këlliçi,Rexhep Jella,Shezivar Alltuni,Xhaferr Ypi.-Malësia e Gjakovës:Hasan Batusha,Xhemal Beg Bushati.-Prefektura Dibër:Ahmet Zogu,Dine Dema,Dine Nasuh Maqellara,Ramiz Daçi.-Prefektura Shkodër:Ejup Sabri Bushati,Hoxha Kadri,Mati Logoreci,Ndoc Çoba,Rexhep Shala,Xhemal Naibi.-Prefektura Elbasan:Aqif Pashë Elbasani,Adem Gjinishi,Asllan Shahini,Filip Papajani,Kasem Sejdini,Qazim Dyrmishi,Sali Ceka.-Prefektura Korçë:Beqir Rusi,Eshref Frashëri,Ferid Frashëri,Gjokë Ndini Gusho,Idhomen Kosturi,Koço Kota,Sali Butka,Selaudin Blloshmi.-Prefektura Berat:Bektash Cakrani,Hysen Nikolica,Iliaz Vrioni,Kamber Belishova,Llambi Goxhomani,Llazar Bozo,Spiro Papa,Sheh Ibrahim Karbunara.-Prefektura Vlorë:Dhimitër Qypi,Myqerem Hamzaraj,Qazim Kokoshi,Ymer Ali Radhima.-Prefektura Gjirokastër:Ali Këlcyra,Ali Kumbaro,Arshi Shehu,Dervish Seit Grosha,Kasem Radovicka,Kiço Koçi,Rasim Babameto,Shezai Çomo,Spiro Kosova,Veli Harshova.-Diaspora:Sotir Peçi”.

Kongresi i Lushnjes Seancën e Parë e hapi në datën 21 janar 1920,ditën e mërkur,në orën 10 para dreke.Në Seancën e Parë merrnin pjesë delegatet që kishin mbërritur në Lushnje,ndërsa pjesa tjetër e delegatëve nuk kishin mundur të vinin në datën 21 janar,kjo për shkak të vonesës së njoftimit të leter-thirrjes së Komisionit të Posaçëm Iniciator të Lushnjes.

-“Sot dit e mërkurë 21.I.920,ora më 10 para dreke tue qënë dita e caktueme për çeljen e Mbledhies Kombiare, me gjith që ,nga vonesa e , Letër-thirrjevet,nuk kan arritun shumica e delegatëvet,delegatët e arritun u mblodhën në Sallën e Mbledhies në Shtëpi të Z.Kaso be Fugës ……”.₍₃₎

Mbledhjen e ka hapur me një lutje kleriku patrioti Sheh Ibrahim Karbunara ndërsa më pas Anëtari i Komisionit te Posaçëm Iniciator të Lushnjes Ferit Vokopola ka mbajtur një fjalim në emër të komisionit për t’i uruar mirsëardhjen delegatëve dhe kësaj ligjërate Aqif Pashë Elbasani i është përgjigjur me fjalë patriotike të flakta.Pas kësaj Komisioni Posaçëm Iniciator i Lushnjes është larguar nga mbledhja dhe delegatët e pranishëm kanë nisur punën.Sekretar i Mbledhjes Kombëtare përkohësisht u emërua Ferit Vokopola ndërsa për të kontrolluar letër përfaqësimet e Delegatëve u ngrit një Komision i përbërë nga 5 Anëtar: -“Irfan bej Ohri, Qazim Kokoshi, Kostaq Kota, Fazlli Frashëri dhe Adem Peqini/Gjinishi”.Mbledhja vendosi ti pezullonte punimet e saj deri sa të mbërrinin në Lushnje shumica e Delegatëve.

Kongresi i Lushnjes pas gati 1 jave ndërprerje i rifilloi përsëri punimet në datën 28 janar 1920,në orën 2 pas dreke ,duke qënë se kishin arritur në Lushnje shumica e Delegatëve. Në Seancën e Dytë të Mbledhjes Kombëtare puna nisi duke u kryer fillimisht verifikimi i letër-përfaqësimeve të delegatëve nga ana e komisionit si dhe sigurimi pjesëmarrjes në mbledhje të shumicës së delgatëve.

-“Cohet Zotni Xhavid Leskoviku e n’emën të grupit inisjator mbanë një ligjerat tue kallzu shkaqet që prunë nevojën e kësaj Mbledhje Kombiare,e u heq vrejtjen delegatëvet përmbi gjëndjen kritike të Atdheut”. ₍₄₎

Kryetar i Mbledhjes Kombëtare të Lushnjes u zgjodh Aqif Pashë Elbasani ndërsa Nën/Kryetar Sotir Peci dhe Sekretar Kostaq Kota e Ferit Vokopola.

-“Për nderimin e të ndjerit Abdyl Be Ypit, që u asasinua mbi qëllim të ndalimit të Mbledhjes Kombiare ,u vendos që t’i pushojë Kuvëndi punët në këtë ditë e, t’i shkruhet familjes së ndjerit një letër ngushëllimi nga ana e Mbledhjes”. ₍₅₎

Në datën 28 janar 1920 Mbledhja Kombëtare e Lushnjes i dërgoi në Durrës një letër ngushëllimi Familjes së të ndjerit inisiatorit  Abdyl bej Ypi.Në këtë Letër të firmosur nga Kryetari i Mbledhjes Kombëtare të Lushnjes Z.Aqif Pashë Elbasani,ndër të tjera shkruhej se:-“Mbledhia Kombiare,për nderin e të ndyerit inisiator,vendosi pushimin e bisedimevet të ditës sotshëme tue ndehun për mbi tryezën e Kryesisë nji napë Zije dhe n’emën t’atdheut  mu tregu ngushëllimet ma të lotushme Z.suaj qi jeni shejat e vlefshëme t’ati patrioti të ndjer ,po i pa harruem  midis shqiptarvet ”.₍₆₎

Seanca e Tretë e Mbledhjes Kombëtare u zhvillua në datën 29 janar 1920.Kuvendi i hapi punimet në orën 9 para dreke,ku u kontrollua fillimisht prezenca e nevojshme e delegatëve për zhvillimin e seancës,u lexua procesverbali i mbledhjes së kaluar dhe më pas Nën/Kryetari i Mbledhjes Sotir Peci i parashtroi kuvendit urdhërin (rendin) e ditës të kësaj mbledhje. 

-“Urdhni i ditës 20.I.1920  1)Besedim përmbi masat që duhen marrë kundër vendimit të tri fuqivet t’Entantës për coptimin e Shqipnies si mas paktit të Londrës 1915.   2)Besedim për mbi sjelljen e qeverisë në pikpamje politike të përbrendëshme e të përjashtme si mas programit të dhanë prej Mbledhjes Kombiare të Durrësit.   3)Regjimi që do të ketë përkohësisht Shteti Shqiptar.   4)Bisedim mbesimi ose mos mbesimi i Mbledhjes Kombiare tek Qeveria e përkohëshme.   5)Zgjedhjet e autoritetevet  si mas vendimit që do të jepet”. ₍₇₎

Në lidhje me pikën e parë të rendit të ditës së mbledhjes pas shumë bisedimeve  vendosën që të bëheshin kundërshtime të rrepta dhe për të kryer këtë u zgjodh një komision i përbërë nga 10 anëtar. 

-“Nyji i dytë të urdhënit të ditës,që përbanë sjelljen e Qeverisë në pikpamje të përbrendshëme e, të përjashtme,si mas programit të dhanun prej Mbledhjes Kombtare të Durrësit.Nga bisedimet e fjalët q’u mbajtën u provue sheshazi se: I. Qeveria ka veprue jasht tagrit dhe programit qi i asht dhanë prej Kongresit të Durrësit; II. Qeveria ka prue pengime në mbështjelljen e Senatit të vendosun prej Kongresit të Durrësit; III. Me administratë të keqe të sajë ka shkaktue anarqi në gjithë anët e Shqypnisë; IV. Tue u mbështetun në politika të veçanta shtini në një situacion të keqë gjindjen politike të Shqipnisë e, V. Tue përdorë gjithë fare intrigash u mundue me çdo mënyrë që të ndalin Mbledhjen Kombëtare,që kishte për qëllim shpëtimin e Atdheut nga reziqet e kërcënime”. ₍₈₎

Kongresi i Lushnjes për këto arsye si dhe të tjera vepra anti-kombëtare vendosi rrëzimin e Qeverisë së Durrësit.Ne këtë seancë Kongresi zgjodhi edhe delegacionin e ri pranë Konferencës së Paqes të përbërë nga:-“Imzot Luigj Bumçi,Mehmet Konica,Dr.Mihal Turtulli”, ndërsa sa i përket kryesisë së tij u la të zgjidhej midis tyre.  

Seanca e Katërt e Mbledhjes Kombëtare u zhvillua në datën 30 janar 1920 punimet u hapën në orën 9 para dreke.Në këtë seancë komisioni i zgjedhur për përgatitjen e protestave paraqiti përpara delegatëve nga një formulë protestimesh për të cilat ishte ngarkuar. 

-“Së pari u bisedue protestimi q’i drejtohej Konferencës së Paqit dhe,mas një kundërshtim mendimesh u pranue si u hoqë frazi “Kur ka me kjenë nevojë,organizatorët kemi me i zgjedhë vetë”.Mas këti u bisedue shkresa,q’u drejtu Senatit t’Amerikës,e cila u pranue duke iu shtu tekstit fjalët “Kufit ethnografikë”,Të e mbramja këndohet shkresa për Parlamentin Italjanë, por , mbi tekstin e kësaj shkrese passi u banë shumë kundërshtime, u vendosë  që kjo të rrëzohet e të formohet një Komision i ri  për me ba një tjetër me mënyrë ma të rreptë”. ₍₉₎

Kuvendi pas 10 minutash pushimi filloi përsëri punën ku vazhdoi me diskutimin e pikës Nr.4 të Rendit të Ditës. Kongresi vendosi që përveç Kabinetit (Qeveria) e Këshillës Kombëtare (Senati) të krijohej dhe një Këshillë e Naltë e përbërë nga 4 anëtar, e cila do të funksiononte duke u bazuar në Bazat e Kanunores dhe për këtë të fundit u ngrit një komision prej 10 anëtarësh.

-“ -Bazët e Kanunores së Këshillës Naltë-   I. Këshilla e Naltë,detyrohet të pëlqejë (aprovojë) çdo projekt që do t’i paraqitet prej Kabinetit i vërtetuem nga ana e Senatit.   II. Ka të drejtë në kohën e krizit ministruer të zgjedhë një Krye Ministrë për formimin e Kabinetit të rie,i cili hyn në fuqi kur se të pëlqehet prej Senatit.   III. Të zgjedhunit të Kryetarit të Kabinetit në kjoftë se refuzohet prej Senatit tri herë rresht Këshilla e Naltë detyrohet të mbështjellë Mbledhjen e Kombit.   IV. Këshilla e Naltë nuk ka të drejtë me përnda Senatin dhe, në kjoftë se u dalën midis tyne kundërshtime,Mbledhja Kombëtare e përgjithëshme,e rrëzonë Këshillën e Naltë ose përndanë Senatin.   V. Në kjofte se njëni nga gjymtyrët e K. së Naltë jep dorheqjen,tre të tjerët vijojnë në detyrë;në dhançin dorëheqjen dy,Senati do të zgjedhin dy të tjerë.   VI. Me t’arthmen e Mbretit në Fronin e Nalt mbretrurë Këshilla e Naltë njifet vetvetiu e rrëzueme ”. ₍₁₀₎

Statuti ose Kushtetuta e Parë e shtetit Shqiptar është “Bazat e Kanunores së Këshillës së Naltë” e njohur ndryshe si “Statuti i Lushnjes 1920”.Ky Statut përfaqëson kushtetutën e parë Shqiptare për faktin se ky ligj themeltar i shtetit u hartua dhe u miratua nga një Mbledhje Kombëtarë siç ishte Kongresi Kombëtarë i Lushnjes (21-31 Janar 1920) ku delegatët që merrnin pjësë në këtë mbledhje të rëndësishme për fatet e shtetit Shqiptarë ishin përfaqësues të zgjedhur nga populli shqiptarë në çdo Prefekturë të Shqipërisë.Statuti i Lushnjes ishte i përkohëshëm pasi Statuti përfundimtar do të miratohej nga Asambleja Kushtetuese.Statuti i Lushnjes qëndroi në fuqi rreth dy vite pasi më pas Këshilli Kombëtarë (Parlamenti) në dhjetor 1922 do ta zgjeronte këtë statut dhe statuti i ri do të emërtohej  “Statuti i Zgjeruar i Lushnjes”.Statuti i Lushnjes kishte një përmbajtje të shkurtër vetëm me 6 nene si dhe ishte i përkohshëm por ai ka vend të veçantë në historinë e të drejtës kushtetuese në Shqipëri.

Mbledhja Kombëtare zgjodhi me votim të hapur Imzot Luigj Bumçi,Aqif Pashë Elbasani,Abdi bej Toptani dhe Dr.Mihal Turtulli për Anëtar të Këshillës së Naltë/Lartë, të cilët ishin propozuar nga Delegati i Beratit Iliaz bej Vrioni.Gjithashtu Kongresi vendosi që Imzot Luigj Bumçi e Dr.Mihal Turtulli të qëndronin në Paris dhe punët e Këshillës së Naltë ti kontrollonin dy të tjerë.Këshilla e Naltë ishte një organ kolegjial me atributet e kreut të shtetit/presidentit.

Pas zgjedhjes së Këshillës së Naltë, u  vendos me shumicë votash që të ishin 6 Ministra si dhe u propozua Kabineti (Qeveria).Kongresi vendosi që Qeveria të zgjidhej me votim të hapur.

-“Nën kryetari thot të propozohen personet e Kabinetit,Ngrihet z.Bektash Cakrani D. i Mallakastrës e propozonë këta: Zotni Sulejman bej Delvina,Ilias Vrioni,Z.Ahmet bej Zogolli,Sotir Peci,Ndoc Çoba,Mehmet bej Konica. Massi Zotni Ilias bej Vrioni për shkaqe të veçanta nuk e pranojë, u propozu Hoxha Kadriu i cili dhe u pranu”. ₍₁₁₎

Mbledhja Kombëtare vendosi që Këshilli i Lartë të betohej përpara Mbledhjes Kombëtare,Qeveria të betohej përpara Këshillës së Lartë si dhe Delegatët të betoheshin përpara Këshillës së Lartë.

Formulat e betimit ishin:-“BETIMI I DELEGATËVET   Mbledhja Kombëtare jep fjalën e nderit dhe Besën Shqiptare,tue u betu n’Emën të Perëndis se, deri sa Këshilla e Naltë vepronë mas ligjet e shtetit,tue ruajtun Independencën e plottë të Shqypnies,me mish e me shpirt do të jetë Mbrojtës e përkrahës i gjithhershëm i kësaj Këshille”.                                                                                                                                             -“BETIMI I KËSHILLËS SË NALTË   Betohem n’emën të Perëndis,tue dhanë Besën Shqiptare e fjalën e nderit para Mbledhjes së Kombit se, do t’i shërbej popullit e shtetit Shqiptar drejtësisht e do të mprojë ligjet dhe Independencën e plottë t’Atdheut shejtë”. ₍₁₂₎

Pas kryerjes së betimeve kongresi filloi procedurën për zgjedhjen e Këshillës së Kombit (Senatit). Kongresi zgjodhi një Komision prej 8 anëtarësh i cili do të caktonte numrin e senatorëve për çdo Prefekturë. 

Seanca e pestë e Mbledhjes Kombëtare u mbajt në datën 31 janar 1920.Në këtë seancë Kuvendi i hapi punimet në orën 9 para dreke ku  si gjithmonë fillimisht u kontrollua kuorumi ku të pranishëm ishin shumica e delegatëve si dhe u lexua proceverbali i mbledhjes së kaluar.

-“Mer fjalën Zotni Eshref bej Frashëri D. i Korçës e thot se,meqën që, mas disa lajmeve të marruna prej Kavaje Durrësi ka mbetë pa Qeverie, duhet sa ma parë Kabineti m’u nisë për Durrës e me marrë frenat e sundimit në dorë.  Zotni Ilias bej Vrioni D. i Beratit mer fjalën e thotë meqën se shumic e ministavet të zgjedhun nuk ndodhen këtu,e asht nevojë për njëherë Kabineti me fillu nga puna,prandaj duhet të mejtohemi fort”. ₍₁₃₎

Fjala e Iliaz Vrionit u përkrah e mbështet dhe pas shumë bisedimesh e shkëmbim mendimesh,Kongresi për të shmangur një krizë ministrore të mundshme vendosi të zgjedhë vetëm për këtë herë me propozim të Këshillës së Naltë e me pranim të Mbledhjes Kombëtare të dy Drejtorët e Përgjithshëm të Degëve për Punët Botërore dhe Post-Telegrafit si dhe një Zëvëndës Ministër,duke i dhënë të drejtat që këta zëvëndesisht të merrnin pjesë në Këshillën e Ministrave. Kongresi zgjodhi në këto detyra të propozuarit prej Këshillës së Naltë pra Zëvëndës Ministër Hysen bej Vrioni,Drejtor i Përgjithshëm për Punët Botërore Eshref bej Frashëri dhe Drejtor i Përgjithshëm për Post-Telegrafet Idhomen Kosturi.

Në këtë seancë u krye edhe ndarja e portofolëve të Këshillit të Ministrave ku Kryeministër ishte Sulejman bej Delvina dhe Zëvëndës Kryeministër Eshref bej Frashëri,ndërsa Ministrat ishin:-“Ahmet bej Zogolli/Zogu-Ministër i Punëve të Brendshëme; Mehmet bej Konica-Ministër i Punëve të Jashtme; Sotir Peci-Ministër i Arësimit; Hoxha Kadri/Prishtina-Ministër i Drejtësisë ndërsa zëvëndës Hysen bej Vrioni; Ndoc Çoba-Ministër i Financave ndërsa zëvëndës Idhomen Kosturi”.

Seanca e pestë e Mbledhjes Kombëtare rifilloi punën  përsëri mbas dreke pas pushimit.Në këtë seancë u zgjodh Senati ku si fillim komisioni përkatës parashtroi përpara mbledhjes raportin e përgatitur dhe pas dikutimeve Kongresi vendosi që Gjirokastra,Korça,Vlora,Berati,Elbasani,Durrësi,Drini,Shkodra të kishin nga 4 mandate senatori ; Mat,Has e Krasniq 3 mandate senatori, ndërsa Lezha 2 mandate në senat.Senati/Këshilli Kombëtar gjithsej do të përbëhej nga 37 senator.

-“Mas këti Vendimi z.Xhafer Ypi D. i Durrësit propozon që, meqënëse Lushnja mori inisjativën për këtë Kongresë ,t’i jepet për nderim e drejta m’u përfaqësu veçanërisht në Senatë. D. i Lushnjes i përndershmi Sheh Ibrahim Karbunara,tue iu falenderit mbledhjes së Kombit,thotë se Lushnja nuk e bani për shpagim por e qujti për detyrë,atherë Z.Eshref Frashëri  D. i Korçës propozon t’i shkruhet popullit Lushnjes një falenderim prej anës së Mbledhies Kombëtare,që të mbetet për kujtim në arqiv të Katundaries së Lushnjes pranohet me trokitje durësh.Mas këtyne Nën Kryetari kërkonë që të paraqiten prej delegatëvet të secilës Prefekturë personet për Këshillën e Kombit,që, tue u shoshitun, t’aprovohen nga Mbledhja Kombëtare”. ₍₁₄₎

Senatorët e zgjedhur nga Kongresi për në Këshillin Kombëtar ishin:-“BERAT:-“Hysen bej Vrioni;Llambi Goxhomani;Bektash bej Cakrani,Spiro (Pilo) Papa”. GJIROKASTËR:-“Beqir bej Rusi (i cili rrogen ia fali qeverise);Kiço Koçi;Dhimiter Kacimbra;Neki Ruli”. KORÇË:-“Qani bej Dishnica;Kostaq (Koço) Kota;Sejfi Vllamasi;Thimi Çikozi”. VLORË:-“Qazim Koculi;Spiro Jorgo Koleka;Sadullah Tepelena;ndersa senatori i 4 u la qe te zgjidhej ne vend”. ELBASAN:-“Shefqet bej Verlaci;Visarion Xhuvani;Adem Peqini/Gjinishi;Qazim Durmishi”. DURRËS:-“Mytesim ef. Tirana/Kelliçi;Ymer bej Shijaku;Irfan bej Ohri (i cili rrogen ia fali qeverise),Veli bej Kruja”. DRIN:-“Dine Dema;Dine bej Mashllara;Ramiz Daci;Osman Mustafa Lita”. MAT,HAS E KRASNIQE:-“Abdurahman Krosi (MATI);Halim bej Çela;Bajram bej Curri””.

Kongresi në lidhje me senatorët e Shkodrës dhe të Lezhës vendosi që ata të zgjidheshin në Prefekturat e veta,duke qënë se delegatët e këtyre prefekturave nuk kishin mundur të vinin në Mbledhjen Kombëtare në Lushnje.

-“Mas aprovimit të Këshillës së Kombit, nënkryetari n’emën të Këshillit Nalt e të Kabinetit iu falë nderit delegatëvet,tue i sigurue se do t’mundohen me çdo therori për me kry barren e randë qi u asht ngarku për shpëtimin e Atdheut e të Kombit”. ₍₁₅₎

Mbledhja Kombëtare i mbylli punimet e saj pasi u përmendën të gjitha pikat e programit të caktuar në rendin e ditës dhe pasi vendosi që delegatët të mos largoheshin nga Lushnja deri sa Qeveria e re të merrte drejtimin e vendit.Senati dhe “Bazat e Kanunores së Këshillës së Lartë” të miratuara nga Kongresi i Lushnjes përfaqësojnë i pari Parlamentin dhe e dyta Kushtetutën e Parë Shqiptare sepse u zgjodhën e u miratuan nga një kuvend kombëtar (Kongresi i Lushnjes) që përfaqësonte vullnetin e popullit shqiptar.Shqipëria që prej kohësh ishte e pushtuar dhe në rrezik nga planet grabitqare të fuqive të mëdha për ta coptuar edhe më shumë territorin e saj,tashmë nga vendimet që u morën në Kongresin e Lushnjes do të ishte e lirë dhe me institucionet e saj sovrane,të ligjshme dhe demokratike.

REFERENCAT:

1.     DPA (Katalogu Online),AQSH,Fondi 149 (Kryeministria (Para 7 Prill 1939)),Dosja I-I-48;

2.     DPA (Katalogu Online),AQSH,Fondi 65 (Koleksion fondesh personale (Para vitit 1912)),Dosja 38-1-82;

3.     DPA (Katalogu Online),AQSH,Fondi 149 (Kryeministria (Para 7 Prill 1939)),Dosja I-I-2225 “Procesverbal i mbledhjes së Kongresit të Lushnjes”, fq.11;

4.     Po aty,fq.12;

5.     Po aty,fq.12;

6.     DPA (Katalogu Online),AQSH,Fondi 65 (Koleksion fondesh personale (Para vitit 1912)),Dosja 38-2-83;

7.     DPA (Katalogu Online),AQSH,Fondi 149 (Kryeministria (Para 7 Prill 1939)),Dosja I-I-2225 “Procesverbal i mbledhjes së Kongresit të Lushnjes”, fq.13;

8.     Po aty,fq.14;

9.     Po aty,fq.15;

10.   Po aty,fq.16-17;

11.   Po aty,fq.17-18;

12.   Po aty,fq.18-19;

13.   Po aty,fq.19;

14.   Po aty,fq.21-22;

15.   Po aty,fq.24.

*KEVIN HAXHIU – I diplomuar në Master i Shkencave në Drejtësi në “E Drejtë Publike” , si dhe ka fituar titullin AVOKAT me Nr.License:13081,Datë 01.11.2024. Stërnip i Nismëtarit të Kongresit të Lushnjes,Patriotit Bajram Haxhiu. 

Mark Gjonaj/

Today, we gather not only to remember but to honor the lives lost, the voices silenced, and the immense suffering endured by the people of Kosova during the horrific genocide that ravaged their land. We stand united in solemn remembrance of the victims—the 13,950 killed, the 20,000 raped, and the 1,600 who remain missing to this day. We recognize the deep and lasting scars left upon the families and communities torn apart by one of the darkest chapters in recent European history. In 1999, the world witnessed the brutal actions of the Serbian regime, as they launched a systematic campaign to eradicate the Albanian population of Kosova. 

It was an act of violence driven by hatred, aiming to exterminate, displace, and destroy a people. Thousands of innocent men, women, and children were murdered. Entire villages were burned to the ground. Families were torn apart, and countless women were subjected to sexual violence and trauma that will echo through generations. 

These acts were not isolated or random—they were the deliberate actions of a state seeking to erase an entire ethnic group. The violence was calculated and carried out with the full force of the Serbian military, police, and paramilitary forces. It was a crime against humanity, a crime that cannot and will not be forgotten. 

We must name it as it is: genocide.

And we must say, without hesitation, that we condemn these actions with all the strength of our shared humanity. In the face of this brutality, the people of Kosova did not surrender. As we stand here today, we must commit to remembering not just the tragedy, but the strength of the Albanian people in Kosove. We must honor their bravery, their fight for freedom, and their resilience in the face of an unimaginable nightmare. It is also essential that we recognize the importance of Kosova’s independence, the right of its people to determine their own future, and the need for justice and accountability for the victims of the genocide.

Let us not forget the innocent lives taken too soon, the children who never got to grow up, 

the fathers who never came home, 

and the mothers who still mourn their lost families. 

Let us not forget the names of those who are missing, whose families are still left without answers, whose graves remain unmarked, whose memories are still hidden beneath the rubble of a war that should never have happened. In honoring them, we must also call for justice. The perpetrators of these heinous acts must be held accountable for their crimes. And we must stand in solidarity with the people of Kosova, ensuring that they are never again subjected to such horrors, that their sovereignty and their right to live in peace are respected by all.

To the survivors, to the families, and to the people of Kosova—your pain is not forgotten, your voices are not silenced, and your struggle for freedom will always be remembered. Today, we say with unwavering conviction: We stand with you. We will continue to fight for justice, for truth, and for the recognition of the horrors that took place on your soil. 

We will not allow the memory of these atrocities to fade. The genocide in Kosova is a stark reminder of the horrors that can unfold when hatred and violence are allowed to reign unchecked. But it is also a testament to the power of the human spirit to resist, to fight, and to rise again. May the souls of the victims rest in peace, and may we, as a global community, vow to ensure that their suffering was not in vain. 

Paulin Zefi/

Kisha e Shën Gjon Pagëzorit, e quajtur nga banorët vendas si Kisha e Shën Gjon Kryepremit, ndodhet në lindje të fshatit Mërqi dhe në prehrin e malit homonim. Mendohet se faza më e hershme e ndërtimit i përket fundit të shek. XIII. Mirëpo, për herë të parë në burimet historike, “Kisha e Shën Gjonit në Mërqi (Sanctu Johanis in Merchina)”, përmendet nga vetë Papa Gregori XII në letrën e tij drejtuar Arqipeshkvit të Tivarit (Archiepiscopo Antibarensi) më 23 maj të vitit 1407 (1), të cilit i kërkon të marrë masa për lirimin e 12 kishave të zaptuara nga Ipeshkvia e Lezhës në territorin e Ipeshkvisë së Arbnit, ku në këtë vendim të Atit të Shenjtë kishte ndikuar ndjeshëm edhe letra e Gjon Kastriotit dërguar Republikës Veneciane që më 3 prill 1407, me lutjen për të ndërmjetësuar pranë Atit të Shenjtë me qëllim për të shuar grindjen midis dy ipeshkvive në favor të asaj të Arbnit (2).

Më vonë, Kisha e Shën Gjonit të Mërqisë (S.Gio. di Merchigna) përmendet si rezidencë ipeshkvnore gjatë kohës së verës (residenza episcopale in tempo di estate) në relacionin e ipeshkvit të Lezhës, Benedikt Orsini, në vitin 1629 (3). Në fakt, pas rënies të Lezhës në duart e turqve osmanë në vitin 1478, rezidenca ipeshkvnore e Lezhës, për pjesën më të madhe të periudhës së pushtimit osman ka qëndruar kryesisht pranë kësaj kishe (4). Më 24 prill dhe 20 dhjetor të vitit 1638, Kisha e Shën Gjonit të Mërqisë (Sanctus Joannes de Merchigne), përmendet në dy letra të Kongregacionit të Shenjtë të Propagandës Fide, ku bëhet fjalë për përcaktimin e kufijve të Dioqezës së Lezhës (5). Në letrën e tij drejtuar imzot Ingoli-t, më 15 korrik 1644, arqipeshkvi i Tivarit, Gjergj Bardhi, nuk e përmend Kishën e Shën Gjon Pagëzorit, por shkruan se ipeshkvi i Lezhës (Benedikt Orsini – P.Z.) është tërhequr dhe ka ndërtuar shtëpitë ndër male, duke e braktisur selinë që pat bërë në Mërqi (6).

Kisha e Shën Gjonit në Mërqi (San Ioanni di Merchigna) përmendet mjaft shpesh nga ipeshkvijtë e Lezhës, për gjendjen në Dioqezën e tyre. Gjergj Vladanji e përmend më 1663 e 1672 dhe Nikollë Vladanji më 1694 (7). Më herët, më 1668, kjo Kishë përmendet në njoftimin e Antonio di Spoleto mbi gjendjen e Dioqezave të Arbërisë dhe në vitet 1671-1672 nga vizitatori apostolik, Stefano Gaspari (. Në hartën e punuar në vitin 1688 nga Vincenzo Maria Coronelli (1650-1718), në Mërqi del e shënuar vetëm “Selia e Ipeshkvit të Lezhës (Seggio del Vesc: d’Alessio)” dhe një vit më vonë, më 1689, Giacomo Cantelli da Vignola (1643-1695), paraqet vetëm emrin e fshatit të Mërqisë (Marchigna). Mirëpo, Kisha e Shën Gjon Pagëzorit merr një rëndësi shumë të veçante për historinë e Dioqezës së Lezhës, Kishës Katolike Shqiptare dhe atë të Popullit Shqiptar, pasi këtu, më 14 dhe 15 janar të vitit 1703, mbahet “Koncili Kishtar i Arbërit” ose “Kuvendi i Arbnit”, me iniciativën personale të Papës me origjinë arbëre/shqiptare, Klementi XI (Giovanni Francesco Albani) dhe nën drejtimin e arqipeshkvit të Tivarit, imzot Vinçenc Zmajeviç (9).

Ky Koncil Provincial ose Kombëtar Shqiptar, është kuvendi i dytë më i rëndësishëm pas atij të Besëlidhjes së Lezhës së 2 Marsit të vitit 1444 (10). Në relacionet e viteve 1702-1703, është pikërisht arqipeshkvi i lartpërmendur i Tivarit, imzot Vinçenc Zmajeviç (1670-1745), i cili shkruan se në Mërqi (Merchigna): “Është kisha me pajtor Shën Gjon Pagëzorin, në të cilën u celebrua sinodi krahinor (provincial). Ka sakrestinë të veçuar dhe varrezat të mbuluara. Është shumë mirë e furnizuar me orenditë e shugurueshme, me tre këlshejta, katër pianeta të mira, një kambanë të madhe, një kryq argjendi. Altari, me kzadron (ikonën) e shenjtorit, mbahet mirë. Ka 30 ara të lërueshme, 24 shata vresht dhe 22 pemë ulliri të mëdha me 5 livadhe (11).” Kisha Famullitare e Shën Gjon Pagëzorit e fshatit Mërqi (Chiesa Parochiale di S.Giovanni Batista della villa Mercigna) përmendet nga ipeshkvi i Dioqezës së Lezhës, Gjon Gallata, në vitet 1730 dhe 1735; nga Simon Negri më 1743 dhe 1747; nga Anton Kryeziu më 1753; nga Giorgio Junchi më 1785; nga Mikel Kryeziu më 1787, 1789 dhe 1792 (12).

Në relacionin e tij të vitit 1795, arqipeshkvi i Durrësit, Tommaso Mariani, i drejtohet Kongregacionit të Shenjtë të Propagandës Fide mbi nevojën urgjente të rindërtimit të Kishës së rrënuar të Shën Gjon Pagëzorit në Mërqi (13). Nga relacioni i ipeshkvit të Lezhës, Nikollë Malçi, që daton në vitin 1800, mësojmë se falë ndërhyrjes së arqipeshkvit të lartpërmendur të Durrësit, Tommaso Mariani, Kongregacioni i Shenjtë ka dhënë 29 dukatë romakë (Zecchini Romani 29), me të cilët Kisha e Mërqisë është ngritur e re nga themelet (è stata da fondamenti eretta nuova), por duke qenë se paratë nuk janë shpenzuar në mënyrën e duhur, Kisha ka mbetur e zbuluar pa çati (14). Mirëpo, në relacionin e vitit 1801, vetë Nikollë Malçi, thekson se tashmë, Kisha, jo vetëm u rindërtua tërësisht nga themelet me mure të forta (la Chiesa è stata dalle fondamenta rifabbricata tutta nova di sode muraglie)”, por gjithashtu, se: ajo është e mbuluar mirë (15). Të njëjtin njoftim e ndeshim edhe në relacionin e tij të vitit 1807 (16). Kisha e famullitare e Mërqisë me pajtor Shën Gjon Kryepremin (S.Giovanni Decollato) përmendet nga ipeshkvi i Dioqezës së Lezhës, Nikollë Malçi, në vitet 1817 e 1821 dhe nga Ivan Topich më 1844, i cili shkruan se Kisha është e plasaritur nga të gjitha anët dhe rrezikon të rrënohet për herë të dytë (17). Në relacionin e tij të vitit 1846, Ivan Topich rrëfen se Kisha e Mërqisë (Chiesa di Merchigna) i është nënshtruar një rindërtimi të pjesshëm, ku përveç sakristisë, i janë shtuar edhe dy dritare të mëdha me xhama (18). Në vitet 1864-1865, nga ipeshkvi i Lezhës, Pal Dodmasej, mësojmë se: “la chiesa è nuova, e bellissima, dalle fondamenta fabbricata coi sussidii dell’Austria [Kisha është e re, shumë e bukur, e ndërtuar nga themelet, me financimin e Austrisë] (19).

Në relacionin e tij të vitit 1912, ipeshkvi i Lezhës dhe patrioti i shquar, Mons. Luigj Bumçi, nuk e përmend gjendjen e Kishës, por shkruan se: “Banesa e Famullisë së Mërqisë u dogj dhe u shkatërrua më 19 mars 1912 (fu incendiata e distrutta nel giorno 19 Marzo 1912). Shkaku i zjarrit, i qëllimshëm apo aksidental, mbetet për t’u përcaktuar (20). Pas Revolucionit Kulturor Ateist të vitit 1967 Kisha kthehet në stallë dhe më vonë përshtatet si magazinë duhani. Për herë të parë pas 24 vitesh, ajo rihap dyert për nesimtarët dhe këtu kremtohet mesha e shenjtë nga ipeshkvi i Dioqezës së Lezhës, imzot Nikollë Troshani, më 6 janar 1991. Kisha e Shën Gjon Pagëzorit, me orientim te saktë lindje-perëndim, ka një planimetri të thjeshtë drejtkëndore dhe përmasa të mëdha: 25.40 m gjatësi x 9.10 m gjerësi. Përpara hyrjes kryesore, ka një oborr të shtruar me blloqe guri, në trajten e një portiku me planimetri më përmasa: 9.10 m x 4.5 m (21). Kisha është e pajisur me 8 dritare të mëdha me xhama të ngjyrosur dhe në anët veriore dhe jugore.

Po ashtu, me dy kamare të mëdha dhe me statujat monumentale të Papa Klementit XI – Albani dhe Imzot Vinçens Zmajeviç, të realizuara në mermer. Në pjesën ballore të kishës, hyrja kryesore është organizuar me dy dyer me arkada të bukura prej guri të gdhendur dhe sipas traditës gojore të banorëve, njëra prej portave është përdorur historikisht për burrat dhe tjetra për gratë. Kisha është rindërtuar në fillim të shek. XX, nën perkujdesjen e veçantë të austriakëve dhe ndërsa restaurimi i saj ne formën që është ruajtur deri vonë është kryer në vitin 1996 (22). Mirëpo, kohët e fundit, falë iniciativës së klerit katolik me në krye Dom Nikë Ulgjinin, dhe banorëve vendas, ky monument i është nënshtruar sërish një restaurimi tjetër dhe rehabilitimi të plotë, duke i shtuar absidën në pjesën lindore, një hajat në pjesën perëndimore mbi dy portat e kishës dhe disa elementë të tjerë. Po ashtu, krahas anës jugperëndimore të kishës, ku në vitin 1996 ishte lënë një pjesë muri e pasuvatuar për të na kujtuar hershmërinë e saj, po e njëjta ndërhyrje është reailzuar edhe në të gjitha anët e tjera.

BIBLIOGRAFIA:

1) A.Meksi, Peshkopata Arbanense, Gjon Kastrioti dhe grindja për kufijtë me peshkopatën e Lezhës, në: ResPublica, 27 shtator 2018.

2) Š.Ljubić, Listine: O odnošajih izmedju Južnoga Slavenstva i Mletačke Republike, Knjiga V, Od godine 1403 do 1409, in: “Monumenta Spectantia Historiam Slavorum Meridionalium”, u Zagrebu, 1875, f. 94-95; L.Thallóczy & K.Jireček, Zwei Urkunden aus Nordalbanien, në: Illyrisch-Albanische Forschungen, I. Band, München und Leipzig: Verlag von Ducker & Humblot, 1916, f. 138.

3) P.Bartl, Albania Sacra: Geistliche Visitationsberichte aus Albanien, 1: Diözese Alessio, f. 86; Shih edhe I.Zamputi, Relacione dhe dokumente për historinë e Shqipërisë (1610-1650) / Relazioni e documenti per la storia dell’Albania (1610-1650), (Transkriptuar e perkthyer nga – Trascritti e tradotti da Injac Zamputti), (Ribotim i perpunuar nga – riedizione elaborata da Jozef Zamputti), St. Gallen: Alarische Institut; Prishtinë: Faik Konica, 2018, f. 331.

4) E.Coli, Kallmeti: Fakte dhe gojëdhëna, f. 236.

5) D.Farlatus & J.Coletus, Illyricum Sacrum, Tomus septimus, Ecclesia Diocletana, Antibarensis, Dyrrachiensis, et Sirmiensis, cum earum suffraganeis, Venetiis: Apud Sebastianum Coleti, Superiorum permissu ac privilegio, MDCCCXVII (1817), f. 204, 286.

6) I.Zamputi, Relacione dhe dokumente për historinë e Shqipërisë (1610-1650) / Relazioni e documenti per la storia dell’Albania (1610-1650), (Transkriptuar e perkthyer nga – Trascritti e tradotti da Injac Zamputti), (Ribotim i perpunuar nga – riedizione elaborata da Jozef Zamputti), St. Gallen: Alarische Institut; Prishtinë: Faik Konica, 2018, f. 660.

7) P.Bartl, Albania Sacra: Geistliche Visitationsberichte aus Albanien, 1: Diözese Alessio, f. 93, 125, 149.

E.Armao, Località, chiese, fiumi, monti, e toponimi varii di un’antica carta dell’Albania Settentrionale, Publicato sotto gli auspici della Reale Società Geografica Italiana (Con annesso fac-simile della carta), Roma: Istituto per l’Europa Orientale, MCMXXXIII-XI, Tipografia del Senato del dott. G. Bardi, 1933, f. 82; P.Bartl, Albania Sacra: Geistliche Visitationsberichte aus Albanien, 1: Diözese Alessio, f. 105, 116.

9) Më gjerësisht shih: V.Malaj, Kuvendi i Arbënit 1703, Botimi i dytë, Ulqin-Tuz, 1999.

10) P.Zefi, Rëndësia historike e Kuvendit të Arbërit, në: DardaniaPress, 15 Janar 2021.

11) V.Zmajevich: P.Bartl / I.Zamputi, Relacion i gjendjes së Shqipërisë e Serbisë / Relazione dello stato d’Albania e Serbia (1702-1703), (Përgjegjës të këtij botimi: Albert Ramaj, Zef (Ahmeti) Noka), Prishtinë: Faik Konica, 2022, f. 114, 267-268.

12) P.Bartl, Albania Sacra: Geistliche Visitationsberichte aus Albanien, 1: Diözese Alessio, f. 185-186, 188, 192, 195, 212, 233-234, 243, 248-249, 264-265.

13) Ibidem, f. 271, 276-277.

14) Ibidem, f. 286.

15) Ibidem, f. 291.

16) Ibidem, f. 303.

17) Ibidem, f. 313, 321, 329-330.

18) Ibidem, f. 346-347.

19) Ibidem, f. 389.

20) Ibidem, f. 450.

21) G.Hoxha-L.Përzhita-F.Cavallini, Monumente Historike të Kultit të Krishterë në Dioqezën e Lezhës / Monumeti Storici di Culto Cristiano della Diocesi di Lezha, Lezhë: Botimet Françeskane, 2007, f. 104.

22) E.Coli, Kallmeti: Fakte dhe gojëdhëna, f. 237.

Mërqi, Lezhë: 14.01.2025.

(Me rastin e 112 vjetorit të krijimit të Policisë së Shtetit shqiptar (13.1.1913–13.1.2025), të Qeverisë së Përkohshme të Vlorës të drejtuar nga Ismail Qemal Vlora. Policia e Shtetit me moshë e trajektore përtejshekullore, me pikënisje idealet kombëtare, mëkuar me gjakun e 226 dëshmorëve, e 422 të rënëve, ka qenë, është dhe mbetet përjetësisht, garancia e sigurisë publike shqiptare. Rrugëtimi i Policisë së Shtetit ka kaluar përmes suksesesh, sfidash, arritjesh ndonjëherë dhe dështimesh, përmes gjakut dhe sakrificash, megjithëse sot Policia është e aftë të përmbush misionin e saj ligjor “Për Policinë e Shtetit”: “ruajtjen e rendit e të sigurisë publike, parandalimin dhe luftën ndaj kriminalitetit, garantimin e zbatimit të ligjit, mbrojtjen e jetës e të pronës dhe respektimin e të drejtave dhe lirive të njeriut në përputhje me Kushtetutën e aktet ndërkombëtare”.

Prof. Asoc. Dr. Zaho GOLEMI

Akademia e Sigurisë

Në rrugëtimin e ngritjes së institucioneve të shtetit shqiptar, pas krijimit të Ministrive të Qeverisë së Përkohshme të Vlorës, ngritja e  Policisë së Shtetit ishte “institucioni i parë pas Pavarësisë shqiptare” më 13 janar 1913 në Vlorë. Rendi dhe qetësia publike në Shqipëri ishte meraku i Ismail Qemalit që më 2 nëntorin e vitit 1912, kur u nis nga hoteli “Pera Palace” të Stambollit drejt Shqipërisë, për shpalljen e pavarësisë së shtetit të fundit të Ballkanit. Pavarësia e Shqipërisë, zgjedhja e organeve ekzekutive e legjislative të shtetit më 1912-ën ishin aktet sublime dhe domosdoshmëri jetike në katraurën ballkanike e europiane të fillimshekullit të XX-të. Kryetari i Qeverisë së Përkohshme, Ismail Qemali njoftoi gjashtë Fuqitë e Mëdha: Anglinë, Italinë, Austro-Hungarinë, Francën, Gjermaninë dhe Rusinë, për këtë akt madhor dhe vendimtar të shqiptarëve. Diplomatikisht u njoftuan edhe shtetet ballkanike si: Rumani, Mali i Zi, Serbi, Bullgari, Greqi e Turqi, duke ju kërkuar njohjen e pavarësisë, që ishte vullneti i gjithë shqiptarëve. Më 28.11.1912, Ismail Qemali u shpall kryetar i Kuvendit dhe kryetar i parë i qeverisë së shtetit shqiptar. Pavarësia u shpall për të gjitha trojet shqiptare. Ministrat u përzgjodhën nga të gjitha trevat shqiptare. Pavarësia përbënte aktin madhor dhe ngjarje kulmore në historinë e shqiptarëve, fryt i përpjekjeve dhe i luftërave shekullore të gjithë shqiptarëve, për tërësinë tokësore dhe krijimin e shtetit të pavarur. Me vendimin e Kuvendit të Vlorës, kombi shqiptar fitoi të drejtën e tij të pamohueshme për të qenë i lirë e i pavarur, krahas kombeve e popujve të tjerë të Evropës. Vetëm një javë më vonë u formatua qeveria, ndërkohë që nevojë imediate ishte rendi, qetësia dhe siguria e brendshme. Rendi dhe qetësia ishte një prej obligimeve themelore të qeverisë së Vlorës. Ndjenja patriotike ishte pishtari i ndezur i atdhetarisë për tu mbrojtur nga rreziqet  e brendshme dhe të jashtme. Policia e Shtetit është struktura që e kërkon koha në të gjitha epokat. Krijimi i policisë së shtetit për herë të parë u bë bazuar në vizionin e themeluesit të shtetit, i cili në ditët e para të 1913-ës thoshte: “..siguroni sa më mirë qetësinë e vendit dhe rendin publik…”, porosiste Kryeministri Ismail Qemali prefekturat dhe bashkitë e vendit. Në funksionin administrativ policor, drejtor i parë ishte Halim bej Gostivari. Për herë të parë në një qeveri shqiptare nisi të funksiononte Zyra e Sigurimit Publik, që thënë ndryshe ishte Drejtoria e Policisë Shqiptare, me detyra administrative dhe gjurmuese, ndërkohë që shkollimi ngeli një ide në letër. Më 13 janar 1913 Qeveria e Përkohshme e Vlorës mori vendimin për krijimin e Forcave të Rendit, të Policisë dhe Xhandarmerisë, (AQSH, Fondi dokumentar nr. 245/II, viti 1913, dosja 69, f,1,2.). Detyrat e Kryeministrit të parë dhe Kuvendit të Vlorës, për rend e qetësi publike do kryheshin nga xhandarmëria që kryente funksione të policimit dhe drejtohej nga Sali Vranishti, Alem Tragjasi, Hysni Toska, Hajredin Hekali. Katër muaj më vonhë, më 4.5.1913 u krijua Shtabi madhnuer, që varej xhandarmëria me tre batalione: të Vlorës, Beratit e Elbasanit. Më 3.6.1913 u miratua “Rregullorja e Milicisë shqiptare të Qeverisë së Përkohshme të Vlorës”, një dokument i rëndësishëm për kohën. Më 20.12.1913, doli dekreti i Qeverisë së Vlorës mbi Formimin e Xhandarmerisë shqiptare në krahinat e jugut, ku për organizimin e xhandarmerisë shqiptare një ndihmese të konsiderueshme ka dhënë edhe Misioni holandez i kryesuar nga De Weer që erdhi në fund të tetorit 1913 në Shqipëri. Shqiptarët bazuar dhe te rekomandimet e xhandarmërisë hollandeze krijuan 4 reparte xhandarmërie me 300 xhandarë secili. Në një periudhë prej një shekulli dhe dymbëdhjetë vjet Policia e Shtetit ka pasur historikun e zhvillimit, në përputhje me politikat shtetërore të disa rregjimeve republikane, monarkike, socialiste e demokratike, në periudha edhe nga më komplekset. Policia ka qenë domosdoshmëri jetike e shtetit, kërkesë e publikut, për misionin themelor në shërbim të rendit, qetësisë, sigurisë, komunitetit, zbatueshmërinë ligjore. Organizimi i parë i Policisë u bë në bazë drejtorie ishte me qendër në Vlorë. Drejtuesi i parë i policisë shqiptare në shtetin e Ismail Vlorës ishte Halim bej Gostivari nga Gjakova, më tej Fehmi Mezhgorani nga Tepelena. Identifikimi i mbiemrave të drejtorëve fillimisht flet për gjeografinë e hapësirës gjithëshqiptare nga vinin drejtuesit e institucioneve në fillim të shekullit të kaluar, edhe përtej hapësirës administrative të “Shqipërisë londineze”. Fakt është se, Policia Shqiptare është ngritur nga vetë shqiptarët dhe më vonë edhe është mbështetur e këshilluar nga ekspertë e specialistë hollandezë e më tej britanikë, edhe pse është ruajtur tiparet, identiteti i misionit civil të Policisë, formati i evropian, por dhe me norma juridike për gjurmimin, hetimin, arrestimin, mbrojtjen e të drejtave e të lirive të individit, ndalimet e hyrjeve me forcë në shtëpitë e qytetarëve, grumbullimet pa armë etj.

Përvojat botërore të policimit dhe xhandarmërisë dhe fryma e policimit shqiptar

Detyra emergjente e sigurisë së brendshme të shtetit, strukturimi mbi bazën e eksperiencave botërore të policimit ishte parësore për kohën. Ndërkohë që europianët, ballkanasit dhe më gjerë kishin dekada që ecnin në “shinat” e sigurisë së brendshme të shteteve. Europianët e njihnin anglezin Robert Peel, nismëtarin për miratimin mbretëror britanik të Aktit të Policisë Londineze të 19 qershorit 1829. Ai vendosi policinë e Londrës nën kontrollin si një zgjidhje për shkak të frikës së publikut në lidhje me vendosjen e forcave të ushtrisë në çështjet e brendshme. Sekretar i Brendshëm Robert Peel ishte i pari në botë që organizoi forcën policore përgjatë linjave civile, në vend se forcave paramilitare. Për tu dukur neutrale, uniforma ishte porositur e prodhuar qëllimisht në ngjyrë blu, sesa e kuqe, e cila ishte atëherë një ngjyrë ushtarake. Bashkë me oficerët të armatosur vetëm me një shkop druri dhe një raketë sinjalizuese për nevojën për ndihmë në rast rreziku. Radhët e policisë për kohën nuk përfshinin tituj ushtarakë, me përjashtim të gradës së rreshterit. Forca policore prej 1000 djemsh, ose “Bobsat”, për nder të krijuesit të tyre, Robertit, nuk mbante armë zjarri, edhe pse Robert Peel autorizoi Komisionerin të blinte pesëdhjetë pistoleta xhepi, për t’u përdorur në rrethana të jashtëzakonshme, që lidhet për rastët e përdorimit të armëve të zjarrit. Karakteristikat e bobsave ne sytë e publikut ishin “helmeta, shkopinj, bilbili”. Në Londër dhe jo vetëm vjedhjet ose thyerjet e shtëpive, ishte një problem i zakonshëm për policinë. “Shkelësit e shtëpive” ishin zakonisht të armatosur. Atëherë ishte gjithashtu e ligjshme, sipas projektligjit të të drejtave, për anëtarët e publikut që ishin protestantë, siç ishin shumica, të zotëronin dhe të përdorin armët e zjarrit. Pas vdekjes së oficerëve me armë zjarri në rrethet e jashtme të metropolit dhe debatit publik për armatosjen e forcës, Komisioneri i kërkoi Robert Peel për autorizim për të furnizuar oficerët në rrethet e jashtme me revolverë. Autorizimi u dha me kushtin që revolverët të lëshoheshin vetëm nëse, sipas mendimit të oficerit të lartë, oficerit mund t’i besohej ta përdorte me siguri dhe me përgjegjshmëri të lartë. Britaniku Robert Peel në mendjen e njerëzimit ka ngelur si “babai” i policisë së botës. Eksperienca britanike u përhap në mbarë botën, edhe në Shqipëri, që kishte aspirata të mëdha të shtetformimit. Tiparet e policimit në vendin tonë i përhapi edhe grupi i xhandarmërisë hollandeze me De Veerin në krye. Pas viteve ’20-të vështrimi u hodh edhe përtej kufirit administrativ shqiptar dhe në maj 1923 Kolonel Sterling mbriti në Shqipëri. Më 29.9.1926, vendin e inspektorit të përgjithshëm, që mbante gjenerali anglez Frank W. Sterling e zuri gjenerali anglez Perssi. Më 1933, në krye të Xhandarmërisë ishte nënkolonel Shefki Shatku, oficer i përgatitur dhe i arsimuar në kohën e mbretërisë së brishtë shqiptare në ndihmë të Xhandarëmrisë, kishte në dispozicion gjeneralin anglez në pension Perssi. Policimi në Shqipëri kishte kaluar në rrugë “të pashkelura”. Misionin e policimit e kryente Garda dhe Xhandarmëria shqiptare, si elemente të sigurisë së brendshme deri në prill 1939, kur pushoi funksionin me pushtimin e vendit. Misioni i policimit i Xhandarmërisë më 1936 kishte një kolonel, katër nën/kolonelë, 8 majorë, 16 kapitena të I-rë, 32 kapitena të II-të, 40 togera, 43 nëntogera, 144 oficerë gjithësej me buxhet të përgjithshëm 3.250.000 franga ari, që për kohën dhe forcën institucionale të shtetit të brishtë shqiptar ishte një shumë e konsiderueshme.

Policimi në periudhën e ringritjes së institucioneve të paluftës së Parë Botërore

Vitet ’20-të janë vitet ku vendosej ardhmëria e shtetit shqiptar. Kongresi i Lushnjës, Lufta e Vlorës dhe pas konferenca e Versajës, ishin ngjarjet ku shqiptarët kaluan momentet më të rëndësishme historike të shtetformimit. Më 1919-1920, qeveria rivlerësoi rëndësinë e Policisë. Ajo organizoi Drejtorinë e Përgjithshme të Qetësisë Botore dhe u dha kompetenca nënprefekturave e prefekturave që të organizojnë zyrat e Policisë dhe të caktojnë policët në detyrë. Strukturat e Policisë u shtrinë në 14 nënprefektura, me efektiv prej 5 komisarë, 8 nënkomisarë, 43 policë, që ishin emërtuar “komiseri”. Ishte hera e parë në historikun e saj, Drejtoria e Përgjithshme e Policisë pati buxhet financiar, që në Nëntor 1919, buxheti u rrit 30% më 1920. Paga e punonjësve të policisë shënoi rritje me argumentin e përmirësimit të gjendjes dhe rritjen ndërgjegjësimin e policëve të shtetit të rilindur shqiptar. Viti 1920-të ishte viti i riorganizimit të Policisë shqiptare me drejtori policie në prefektura dhe shtimin e limitit organik të saj. Drejtorë të rinj të policisë dhe komisarë policie të rinj ishin sikurse administratorët vendorë e drejtuesit në strukturat e xhandarmërisë, ushtrisë e milicisë. Më 1921 roli i Policisë u fuqizua dhe iu kushtua kujdes i posaçëm i aftësimit për kryerjen e veprimeve proceduriale që në çastin e njoftimit për ngjarjen, ndjekjen me shumë përgjegjësi të ngjarjeve kriminale dhe dokumentimin rigoroz në një raport në çdo dy javë. Kontrolli i territorit ishte detyrë bazale. Në metodën e policimit u kufizua e drejta e veprimit arbitrarisht ndaj individëve.

Policia e Xhandarmëria shqiptare nga vitet ’20-të të fillimshekullit të kaluar deri në pasluftën e Dytë Botërore në Shqipëri

Policimi shqiptar në gjysëm shekulli (1920-1990) eci në tre rregjime. Në vitet 1927, 1928 u bënë përpjekje për organizimin e Policisë Shqiptare sipas modelit italian, për zbatim të ligjit për Administratën Civile, duke synuar dhënien e të gjithë kompetencave prefektit për kontrollin e policisë. Në dhjetëvjeçarin 1928-1938 policia dhe xhandarmëria ka pasur zhvillime pozitive, ku futën elementë modernë perëndimor ne fushën e strukturave dhe legjislacionit te policisë e xhandarmerisë; krijohen për herë të parë, policia bashkiake më 1928, policia rurale më 1929, policia kufitare më 1930, policia e sigurimit publik më 1938, roja mbretërore e kufirit më 1939, xhandarmëria qytetase me atributet e policisë urbane, etj. Periudha e viteve 1939-1944 ishte në peshën e LIIB, ndërsa Policia në më të shumtën ishte strukturë e qetësisë e rendit në rrethana specifike të luftës. Fillimisht ajo ishte pjesë e trupës së armatosur e Policisë në Shqipëri, në varësi të kryesisë së Këshillit të Ministrave, por e inkuadruar në trupën policore të Mbretërisë së Italisë. Në strukturën organizatave spikatin Drejtoria Qendrore e Sigurimit Publik, zyrat e prefekturave, zyrat në nënprefektura dhe zyrat e kufirit dhe të post-porteve tokësore e detare. Gjatë LIIB strukturat e policisë e xhandarmërisë në pjesën me të madhe u asimiluan dhe u profilizuan sipas interesave të shteteve pushtuese. Gjatë pushtimeve italiane dhe gjermane, policia u integrua në strukturat ushtarake me emërtimin “Trupa e Armatosur e Policisë”. Për periudhën e pushtimit Italian policia ishte në mbikëqyrjen e këshilltarit të përhershëm të policisë italiane dhe shumë funksionarëve të tjerë italianë. Kjo periudhë pati fuqizim të policisë, rritje të përgjegjësive. Më 1943, në zonat e çliruara, u krijuan strukturat partizane për ruajtjen e rendit e qetësisë publike: Komandat e Qarkut, Komandat e Vendit dhe rojet vullnetare. Pas LANÇ-it organizimi e strukturimi i policisë është bërë sipas modeleve lindore. Çlirimi nga pushtimi nazifashit i vendit solli politika të reja në misionin dhe funksionin e policisë. Bërthamat e njësive policore të krijuara në zonat e çliruara gjatë luftës ishin të gatshme të merrnin përgjegjësinë e mbajtjes së qetësisë. Më 14.5.1945 u bë riorganizimi i policisë, për gjithë strukturat ushtarake të komandave të qarqeve dhe njihet si “krijimi i Policisë Popullore”, si strukturë e MPB, që varej nga Drejtoria e Policisë dhe në periudhën 1946-1948 limiti organik ka variuar nga 2286 deri në 3766 vetë. Deri më 1982 limiti organik i Policisë së Shtetit ka qenë i pandryshueshëm, ndërsa zhvillimet ndërkombëtare dhe ato të brendshme ndikuan në rritjen e limit organik të Policisë. Më 1991 shifra e punonjësve të rendit arriti në 21 mijë punonjës. Në fillimin e këtyre viteve kanë zanafillën krijimin e strukturave të forcave speciale, shtimi i masave të sigurisë për VIP-at dhe rritja e numrit të policisë kufitare.

Arsimimi policor garant i ardhmërisë së rendit dhe sigurisë publike shqiptare 

Arsimimi është fytyra e së ardhmes së një kombi, prandaj edhe për formimin policor shqiptar është menduar që në fillim të shekullit të shkuar. Përgatitja është bërë me kurse, ndërkohë që shkolla e lartë e MPB është ngritur më 20.12.1971 me VKM dhe që kishte tre degë, një prej të cilave ishte edhe “Dega e Policisë”. Vendosja e demokracisë në Shqipëri u shoqërua me reformim, ristrukturim për personelin, standartet e policimit dhe përmirësimin e infrastrukturës policore. Rrugëtimi përtej shekullor i Policisë Shqiptare, lidhet me obligimin moral e shpirtëror të përulemi në shenjë të thellë nderimi e respekti para punonjësve të Policisë së Shtetit të rënë në krye të detyrës në emër të sakrificës sublime në përmbushje të misionit ligjor për të garantuar rendin e qetësinë publike në Shqipëri. Gjithë piramida shtetërore duhet të kuptojë dhe mirëkuptojë, por dhe nderojë gjithë ata që mbrojtën jetën e njerëzve me jetët e tyre. Prandaj mirënjohja për “gjakun e policisë që është gjak i shtetit” duhet të jetë në themelin e veprimtarisë zhvilluese në sigurinë publike në vend. Në një shekull e njëmbëdhjetë vite të ekzistencës së Policisë shqiptare vlen nderimi dhe vlerësimi i pjesëmarrësve të ndershëm të Policisë, të gjithë ata që kontribuan dhe sakrifikuan në përballje me elementët kriminalë, në çdo skaj të atdheut, larg familjeve, në kushte jo të favorshme pune e jetese por me bindjen e brendshme dhe pasionin e lartë për t’i shërbyer me rigorozitet ligjit, mbrojtjes së jetës së qytetarëve me jetën e tyre dhe garantimit e të ardhmes së qetë e të sigurtë në Shqipëri. Policia Shqiptare është në krah të policive moderne evropiane, e barabartë në frontin kundër krimit. Policia sot ka potencialet intelektuale e profesionale që janë të nivelit dhe standarteve që sigurojnë efikasitet të lartë në përmbushjen e misionit të saj, në përmbushje të kryerjes së detyrimeve ligjore e profesionale të përgjegjësive, si në fushën e krimit të organizuar ashtu edhe në atë të policimit në tërësi. Policia e Shtetit sot ka një bazë të sigurt të arsimimit modern, të kualifikimit dhe trajnimeve që është Akademia e Sigurisë tashmë edhe e akredituar zyrtarisht në pikëpamje institucionale dhe programore, për FSH dhe KPFP. AS-ja ka rreth 40 marrëveshje bashkëpunimi me jashtë dhe brenda vendit. Në ligjin për Policinë e Shtetit, nr. 82/2024, parashikohet që Policia e Shtetit të ketë  institucionin e saj arsimor përgjegjës për formimin, specializimin dhe kualifikimin e punonjësve të Policisë së Shtetit të nivelit operues, administrativ e menaxherial. “Akademia e Sigurisë” është institucion i lartë arsimor i profilizuar në fushën e sigurisë publike. Ndërkohë që VKM nr. 185 datë 25.2.2015, është datëkrijimi i Akademinë e Sigurisë, përgjegjëse edhe për edukimin dhe trajnimin e punonjësve të strukturave të tjera të sigurisë në vend. Për herë të parë ka Rektor të dekretuar nga Presidenti i RSH-së. AS-ja ka në dispozicion Qendrën Kërkimore Shkencore dhe të Projekteve, që ka realizuar disa projekte kërkimore shkencore, konferenca shkencore ndërkombëtare e kombëtare, që publikohen në revistën e njohur shkencore “Policimi dhe Siguria”. Akademia e Sigurisë është institucioni unik që punon fort për përmbushjen e misionit dhe të vizionit, ku veprimtaria në fushën e edukimit dhe kërkimit shkencor është vlerësuar në vijimësi nga publiku dhe autoritetet më të larta të ekzekutivit, MB-ja dhe DPPSH-së. Misioni i Akademisë së Sigurisë është zhvillimi dhe transmetimi i dijeve me anën e mësimdhënjes dhe kërkimit shkencor, në fushën e rendit dhe sigurisë për përmirësimin e vazhdueshëm të kapaciteteve të Policisë së Shtetit dhe të strukturave të tjera ligjzbatuese. Përgatitja dhe edukimi policor është përparësi e programit politik të qeverisë dhe MB-së dhe e PSH si aset i pazvendësueshëm për ardhmërinë në luftë ndaj krimit, rendit e sigurisë publike. Akademia e Sigurisë ka bërë hapa të sigurtë vitet e fundit për akreditim institucional 5 vjeçar, akriditim të programeve, përthithjen e kontigjenteve për Bachelor direkt nga shkollat e mesme. AS-ja, me “Vendim të Bordit të akreditimit (IADLEST-USA) u certifikua me një rezultat prej 93,7 pikë, ku ndër 72 Akademitë policore, në kategorinë “Shkëlqyer”, një ndër 4 Akademitë më të vlerësuara  për periudhën 2024-2027, ndërkohë që po aplikohen në organizimet programore modelet e universiteteve më të përparuara në Evropë dhe Qendrave Federale të Trajnimeve për Zbatimin e Ligjit (FLETC) në ShBA. Rritja e standardeve akademike të mësimdhënies, përmirësimi i programeve mësimore që zhvillohen në AS-së janë reflektuar në trajnimin e 8670 specialistësh nga fusha të ndryshme pjesëmarrës në 344 trajnime. Në akademi administrohen aktualisht 110 programe, për specialist të hetimit të krimeve, funksione të veçanta, fitimin e gradave në rolet e mesme dhe të larta, për strukturat e tjera si AMP, BKH, zjarrfikësin, policinë ushtarake, policinë e burgjeve, për punonjësit me status “Nëpunës civilë” dhe “Punonjës administrativë”. Arsimimi policor është në përputhje me ligjin e arsimit të lartë dhe ligjit për Policinë e Shtetit, mirëkuptues e institucional, ku “sfida ngelet ndryshimi”.Rrugëtimi nga kursi i parë policor i 21.5.1938 i drejtuar nga Major Viktor Shantoja, vijon sot me Rektorin Prof. Mandro që është drejtuesi aktual i 19-të i AS-së. Strukturat e Policisë së Shtetit kanë mbështetjen e partnerëve ndërkombëtarë, që janë në bashkëpunim të ngushtë me institucionet ligjzbatuese dhe ka standarte e kapacitete për të realizuar metodat bashkëkohore të hetimit; kanë në dispozicion teknologjinë e informacionit e aplikon sistemet bashkëkohore në strukturat e policimit. Policia e Shtetit meriton nderim e mirënjohje në këtë përvjetor të rrugëtimit të saj përmes flakëve të përzhitura të krimit dhe triumfeve mbi vështirësitë. Policia e Shtetit nga drejtori i parë Halim bej Gostivari e deri te drejtori aktual Drejtues Madhor Ilir Proda (drejtori i 45 në radhë që nga viti 1913 dhe që e ka marrë detyrën më datën 2.10.2024), ka pësuar një transformim të madh, ligjor strukturor dhe arsimor, që meriton respektimin e punonjësve që mbrojnë, ruajnë rendin e sigurisë, që përmbushin misionin ligjor garantues të qetësisë publike. Policia e Shtetit është profesionala, me vlera njerëzore që ka merituar dhe meriton mirënjohjen e publikut shqiptar. Policia përbëhet nga djem e vajza e popullit nga gjithë Shqipëria dhe janë mbrojtësit e jetëve njerëzore, në shërbim të qytetarit, të rendit e qetësisë publike.

Biografitë e drejtorit të parë dhe drejtorit aktual të Policisë së Shtetit shqiptar

Halim Bej Jakova – Gostivari ka qenë drejtori i parë i policisë së shtetit shqiptar. Halim Gostivari ishte lindur në qytetin e Gjakovës në vitin 1878, në vitin e themelimit të LSHP-së. Ai ka kryer arsimimin në vendlindje dhe më tej ka ndjekur studimet e larta në degën “Drejtësi”, në kolegjin amerikan “Robert Kolezh”, në Stamboll. Është kthyer në Vlorë me kërkesë të Ismail Qemalit dhe më 13 janar 1913 deri më 24 maj 1913, kur ka qenë në moshën  35 vjeçare. Ai ka qenë drejtori i parë i Policisë për ruajtjen e rendit e qetësisë në Qeverinë e Përkohshme të Vlorës. Këtë detyrë e ka kryer edhe nga 28 gusht 1919-1 shkurt 1920; 1 shkurt 1920-17 dhjetor 1920; 22 prill 1922-1921, në gusht 1922 (3 vjet e një muaj). Ka kryer edhe funksione të tjera si: deputet (1922-1923); në funksione si drejtor më 1921 – 1922; prefekt (1923-1924). Ka qenë njohës shumë i mirë i gjuhëve të huaja: osmanisht, serbisht, frëngjisht, italisht dhe gjuhën e nënës, shqipen. Ai emigroi i përndjekur si mbështetës i lëvizjes së qershorit të vitit 1924 me Fan Nolin; u pensionua vetëm 40 ditë para vdekjes kur ishte “braktisur” nga shteti i parë republikan. Është shuar më 1.8.1927, në moshën 49 vjeçare. Vlerësimi i tij, si drejtori i parë i Policisë Shqiptare është bërë pas vendosjes së demokracisë në Shqipëri, tre dekada e gjysëm më parë.

Drejtues Madhor Ilir Proda është Drejtori i 45-të i Përgjithshëm i Policisë së Shtetit. Ai është lindur në qytetin e Sarandës. Ilir Proda është oficer karriere i Policisë së Shtetit, i mirëshkolluar dhe i mirëtrajnuar. Ai është emëruar Drejtor i Përgjithshëm i Policisë së Shtetit, me VKM nr.608, datë 2.10.2024 (Fl. Zyrtare e RSH-së nr. 168, Datë. 03/10/2024, faqe 19736), dhe ka marrë gradën policore Drejtues Madhor. Ka kryer studimet në Akademinë e Policisë në vitet 2002-2005, Tiranë duke e përfunduar Akademinë me rrezultate të shkëlqyera dhe më pas, ka kryer studimet e larta edhe në Fakultetin e Drejtësisë dhe Shkollën e Avokatisë në Tiranë. Ilir Proda ka kryer trajnime, kualifikime e specializime të shumta në fusha të ndryshme të edukimit policor, brenda dhe jashtë vendit. Në gusht vitin 2005, ka nisur karrierën si specialist i Policisë Kriminale; në gusht 2005-nëntor 2011 në Komisariatin e Policisë nr.3 në Tiranë; nga nëntori 2011 deri  në mars 2012 në Komisariatin e Policisë nr.4 në Tiranë; në mars 2012 deri në qershor 2013 në Drejtorinë e Përgjithshme të Policisë së shtetit, seksioni kundër krimeve ndaj jetës dhe lirisë së personit; në qershor 2013 deri në tetor 2013 në Policinë e Lezhës; në tetor 2013 deri në dhjetor 2014 Shef Komisariati nr.2 në Tiranë; nga dhjetori 2014 deri në shkurt 2016 Shef Komisariati në Bulqizë, nga shkurt 2016 deri në maj 2017 në Seksionin për hetimin e narkotikëve në Drejtorinë e Përgjithshme të Policisë së Shtetit, nga maji 2017 deri në korrik 2019 në Drejtorinë e Përgjithshme, Njësia për hetimin e krimeve kundër personit dhe pasurisë, nga korriku i vitit  2019 deri në tetor 2021 Zv/drejtor për hetimin e krimit në Korçë; nga tetori 2021 deri në mars 2023 Zv/drejtor për hetimin e krimeve në Elbasan;  nga muaji mars 2023 deri më 2.10.2024 Drejtor i Drejtorisë Vendore i Policisë së Elbasanit; ndërsa aktualisht përmes një konkurimi të hapur për Drejtor të Përgjithshëm të PSH është emëruar me VKM të datës 2 tetor 2024. Ilir Proda e fitoi detyrën e lartë të Drejtorit të përgjithshëm të policisë së Shtetit përmes një gare të hapur me konkurtentë të tjerë potencialë. Drejtori i Përgjithshëm i Policisë së Shtetit, Drejtues Madhor Ilir Proda, është zgjedhur më datën 14 dhjetor të vitit të kaluar (2024) president i SEPCA-s (Shoqata e Shefave të Policisë të Evropës Juglindore). -&-

Opinion nga Rafael Floqi/

Duke parë trashëgiminë e Joe Biden, ajo mund të përfundojë duke u parë si “një urë drejt askundit.” Në historinë amerikane, presidentët me një mandat shpesh herë kujtohen më shumë për qëndrimet e tyre parimore sesa për dështimet e tyre të dukshme. Gerald Ford fitoi respekt me kalimin e kohës, për faljen e Ricard Nikson-it, një veprim që shumë tani e konsiderojnë akt sakrifice. Xhimi Karter është vlerësuar nga historianët e fundit për përpjekjet e tij për të sfiduar amerikanët të përmirësohen. Dhe Xhorxh H. Bush mbahet mend me simpati, të paktën nga demokratët, për guximin e tij për të rritur taksat pavarësisht pasojave politike.

“Unë e shoh veten si një urë, jo si ndonjë gjë tjetër”, tha Biden gjatë fushatës së tij 2020. “Ka një brez të tërë liderësh siç e patë që qëndronin pas meje. Ata janë e ardhmja e këtij vendi.”

Por, pasi ai ishte në detyrë, thanë ndihmësit, ai kurrë nuk mendoi seriozisht të kalonte një mandat të dytë. Por edhe tani ai vazhdon ta shohë veten si kandidati i vetëm që kishte dëshmuar se mund ta mposhtte Trumpin dhe po deklaron këtë edhe në ditët e fundit. Dhe atëherë kur demokratët dolën relativisht mirë në zgjedhjet e kongresit të vitit 2022, ai e pa rezultatin si një konfirmim se qasja e tij po funksiononte.

80-vjetori i tij erdhi 12 ditë më vonë – dhe, pavarësisht mohimeve të tij, kishte filluar të shfaqej. Nga mesi i vitit 2023, 77% e votuesve thanë se mendonin se Biden ishte shumë i vjetër për të shërbyer një mandat tjetër, duke përfshirë një numër 69% mahnitës e për demokratët. Të cilët deri para debatit me Trump vazhdonin ta mbronin atë pavarësisht shfaqjeve senile dhe demencës të dukshme. Demokratët u treguan falso, duke akuzuar për “fake news” atë që gjithë bota e shihte.

Vendimi i tij për të kandiduar ishte një akt me pasoja masive. Një kandidat më i ri mund të ketë qenë në gjendje të ndryshojë rrjedhën e zgjedhjeve. Dhe “grushti i pallatit” dhe zëvendësimi me Kamalan prodhoi një shpenzim prej 1.5 miliard dollarësh, dhe shfaqje me artistë Hollivudi dhe dështime totale dhe një efekt fitoreje trifekta, Presidencën, Senatin dhe Kongresin një fitore për republikanët e MAGA-s.

Por ironia tani është se trashëgimia e Bidenit tani qëndron në duart e Trumpit.

Njësoj ndoshta si paraardhësit e tij , Biden mund të përfundojë duke u rivlerësuar më vonë për “idealizmin dhe përpjekjet e tij”, edhe pse dështimet e tij mund të dominojnë perceptimin publik në të tashmen. Satira, në këtë rast, do të shtonte se përpjekjet e tij për të ndërtuar një të ardhme më të mirë kanë krijuar më shumë pyetje sesa përgjigje.

Dhe veprimet e tij të fundit, falja e Hunter Biden, dekorimet e Sorosit, Klintonit dhe pengesat e tij të fundit për industrinë e naftës e tregojnë ata me shumë se një plak inatçor që mbetet duke u grindur. “Drill, Baby, Drill” qe parulla gjatë fushatës së tij, që Donald Trump premtoi të kryente më shumë shpime për naftë dhe gaz. Tani Joe Biden i kundërpërgjigjet – duke ndaluar këto projekte në zona të mëdha. Çfarë do të thotë kjo për presidentin e zgjedhur? Më pak se dy javë para se Joe Biden të largohet nga Zyra Ovale dhe Donald Trump të kthehet në Shtëpinë e Bardhë, presidenti në largim duket se po i shfrytëzon ditët e fundit për t’i vendosur pengesa pasardhësit të tij – dhe për ta zemëruar seriozisht.

Epo, duke ndjekur të gjitha standardet që vetë Joe Biden vendosi, presidenca e tij duket si një shaka e hidhur historike. Ai hyri me një premtim madhështor për shpëtimin e “shpirtit të kombit.” Por tani, shpëtimtari është kthyer në spektator, dhe tragjikisht, Donald Trump duket sikur po përgatitet ta vendosë vulën e tij përfundimtare – tamam atë, që Biden premtoi se do ta ndalonte dhe që ende mendon se mund ta kishte ndaluar me gjithë 2 atentate dhe gjashtë gjyqe kundër Trump. Tani demokratët po mburren se po i dorëzojnë paqësisht pushtetin atij që e quajtën “fashist”.

Joe Biden, misionari i madh i moralit dhe shpëtimit, qëndron tani përballë një ironie monumentale: misioni i tij historik ka përfunduar si një trampolinë për kundërshtarin që ai deshi ta ç’ rrënjoste. Imagjinoni një president që për dy vite miratoi “ligje kolosale për të ardhmen” – sipas demokratëve, por që amerikanët, në vend që t’i duartrokasin, e pyetën: “A mund të na ndihmosh të paguajmë qiranë këtë muaj?”

Ndërsa ai vetë e shihte veten si “urë,” shumë mendojnë se kjo urë i dërgoi demokratët drejt një humbjeje të pashmangshme.

Administrata e Joe Biden ka pasur arritje të rëndësishme, si zgjerimi i NATO-s, miratimi i projektligjit dypartiak për infrastrukturën, mbrojtja e Ukrainës dhe Izraelit, si dhe forcimi i aleancave në rajonin e Paqësorit. Megjithatë, presidenca e tij është shoqëruar edhe me katër iluzione të mëdha dhe po aq mashtrime, të cilat rrezikojnë trashëgiminë e tij. Këto iluzione përfshijnë: rritjen e emigracionit në vitin 2021, që ai e quajti “sezonal”; supozimin se talebanët nuk do të pushtonin shpejt Afganistanin, pavarësisht paralajmërimeve të Pentagonit; këmbënguljen se inflacioni ishte kalimtar, edhe kur ekonomistët si Larry Summers paralajmëronin për të kundërtën; dhe idenë se ai ishte kandidati më i mirë demokrat për të mposhtur Donald Trump.

Gabimet në gjykim, shpesh të bazuara në vetëbesim të tepërt, dëmtuan besueshmërinë e Biden. Për shembull, administrata e tij refuzoi të përshkruante krizën e emigracionit si “krizë”, duke e quajtur atë një “sfidë”. Tërheqja kaotike nga Afganistani, që rezultoi në rënien e qeverisë afgane, ishte një tjetër pikë kthese që uli vlerësimet e tij. Këto vendime e dëmtuan presidencën e Biden, e cila nuk arriti të rimarrë mbështetje pozitive pas vitit 2021. Ndoshta demokratët, përfshirë figura të shquara si Nancy Pelosi, mund të kishin ndikuar më herët në vendimin e tij për të mos kandiduar sërish, duke shmangur kështu një situatë që u përball më vonë nga të tjerë si Dean Phillips, i cili guxoi të vinte në pikëpyetje lidershipin e Biden.

Pas këtyre gjykimeve të gabuara qëndrojnë mashtrimet kryesore të presidencës. Së pari, Biden kandidoi në vitin 2020 duke dhënë të kuptohet se do të shërbente vetëm një mandat, gjë që më pas ndryshoi. Së dyti, ai premtoi një qeverisje bipartizane dhe të moderuar, por më pas ndërmori politika që përqafonin shpenzime të mëdha dhe polarizime politike. Së treti, administrata e tij këmbënguli se presidenti ishte i aftë mendërisht dhe fizikisht për të shërbyer një mandat të dytë, megjithëse raporte si ato të “The Wall Street Journal” kanë ngritur dyshime serioze mbi shëndetin e tij. Së fundi, Biden premtoi se nuk do ta falte djalin e tij, Hunter Biden, nëse ai dënohej për krime.

Ndërsa vendimi i tij për të mos u tërhequr nga gara presidenciale erdhi tepër vonë për të demonstruar një akt të mirëfilltë burrështetasi, mashtrimet e tjera mbeten më pak të falshme. Votuesit që e përkrahën për një qeverisje të qetë dhe të sigurt u zhgënjyen kur Biden zgjodhi të ndiqte një qasje më radikale, duke promovuar shpenzime të mëdha dhe duke demonizuar opozitën si kërcënim për demokracinë. Si rezultat, reagimi i republikanëve ndaj kësaj qasjeje kontribuoi në rigjallërimin e bazës së Donald Trump, duke e bërë të mundur rikandidimin e tij.

Raportet mbi gjendjen shëndetësore të Biden, të cilat tregojnë për ditë të mira dhe të këqija në funksionimin e tij, e shtojnë shqetësimin për aftësinë e tij për të udhëhequr. Nëse presidenti vetë nuk ka qenë i vetëdijshëm për rënien e tij, atëherë përgjegjësia bie mbi stafin e tij, që me sa duket e shfrytëzoi këtë situatë për përfitime personale. Ky është një skandal që meriton një hetim të gjerë nga Kongresi.

Trashëgimia e Joe Biden, me gjithë disa suksese të pamohueshme, mbetet e njollosur nga vendime të gabuara dhe mashtrime që e dëmtojnë rëndë pozitën e tij në kujtesën kombëtare. Dështimi për të ndjekur një qasje më realiste dhe të ndershme në presidencën e tij do të mbetet një pengesë e madhe për vlerësimin e tij historik Dhe jo vetëm mosha? Oh, Biden ka qenë simboli i urtësisë, por në vitin 2023, kur 77% e amerikanëve menduan se ai ishte shumë i vjetër për të shërbyer, u duk sikur vetë historia i thoshte: “Koha për ta lënë karrocën, Joe!”

Ironia e madhe qëndron te trashëgimia e tij.

Nëse Trump arrin të çmontojë gjithçka që Biden ndërtoi, atëherë presidenca e tij do të mbetet si një fusnotë e harruar në histori – një Karter pa Habitat for Humanity.

Në këtë pikë, Biden nuk ka më në dorë asgjë përveç qëndrimit dhe shikimit, duke ndjekur zhvillimet nga një kolltuk në Delaware siç bëri 40 për qind të kohës.

Një president që hyri si kalorësi i shpëtimit, tani mbetet si filozofi i ndonjë tragjedie greke: një simbol i madhësisë që mund të kishte qenë… por nuk qe!