Shefkije ISLAMAJ*/

Sivjet janë mbushur 120 vjet nga botimi i “Fjalorit shqip-greqisht” të Konstandin Kristoforidhit. Asokohe Fjalori u vlerësua si vepër e madhe gjuhësore për kohën dhe këto vlerësime i kanë qëndruar kohës gjatë. Fjalori I Kristoforidhit nuk ka vetëm vlerë historike e simbolike siç mund të kenë shumë fjalorë tashmë historikë, por ka edhe vlera gjuhësore e letrare, të cilat sot mund të rimerren, të rivështrohen e të rivlerësohen. Ai qe bërë bazë e mirë për shumë nga fjalorët që u hartuan gjatë disa dhjetëvjetëshave të shekullit 20. Fjalori i vështruar edhe nga kjo largesë kohe, i vlerësuar edhe nga kritere të vlefshme, sot, konsiderohet vepër serioze gjuhësore, ashtu siç ishte serioz edhe vetë autori i tij në gjithë veprimtarinë e tij shumë të çmueshme gjuhësore e letrare, në të vërtetë në veprimtarinë e tij largpamëse kombëtare.

Puna e Kristoforidhit në “Fjalorin shqip-greqisht” që përmban 12 mijë fjalë, një pasuri e vërtetë gjuhësore krahasuar edhe me fjalorët e hartuar pas tij, deri kur u botua Fjalori i ‘80-së, ishte vërtet shumë e madhe dhe shumë e mundimshme. E thotë edhe ai vetë.

Hartimi i fjalorëve shpjegues konsiderohet puna më e vështirë intelektuale në gjuhësinë e zbatuar. Kristoforidhi ka kryer punën e mbledhësit të fjalësit e të hartuesit të fjalëve, ka kryer punën e dialektologut, të leksikologut dhe të leksikografit. Vite me radhë gjurmim e hetim pas fjalës shqipe nëpër gjeografinë shqiptare, vetëm me një laps e një fletore, kush e di çfarë, të shkruara e të rishkruara sigurisht pa numërim, ai bëri punë sizifi, bëri punën e një institucioni kombëtar. Kristoforidhi e dëshmon këtë me bredhjen e tij pas lumit të fjalëve shqipe për t’i mbledhur në një libër që quhet fjalor, të cilin nuk arriti ta shihte të botuar. Me këtë fjalor a i çeli rrugë fjalorit të shqipes të vitit 1954, dhe u bë mbështetës i vlefshëm edhe për shumë fjalorë të tjerë dygjuhësorë e terminologjikë, që u hartuan e u botuan përgjatë shekullit të shkuar.

Për veprën dhe veprimtarinë e Kristoforidhit, sidomos për fjalorin e tij, kanë dhënë mendime të vlefshme të mëdhenjtë e gjuhësisë shqiptare prof. Aleksandër Xhuvani e profesor Eqrem Çabej, madje prof. Xhuvani ka bërë punë të madhe jo vetëm sudiuese, por edhe përpunuese, që ta kemi në dorë këtë fjalor, pastaj edhe gjuhëtarët tanë të zellshëm e punëmbarë si Androkli Kostallari, Xhevat Lloshi, Jani Thomai, studiuesit e letërsisë Dhimitër Shuteriqi e Rexhep Qosja, por edhe studiues të tjerë, por ky fjalor provokon e nxit edhe më tej studiuesit e fushave albanologjike për ta lexuar, studiuar e analizuar.

Fjalori i Konstandin Kristoforidhit është thënë se është fjalori i parë shpjegues i shqipes, në të vërtetë nisës i fjalorit shpjegues të shqipes, me gjithë arritjet modeste në këtë krah. Mendoj se në këtë fjalor mund të gjejmë edhe fillet e një fjalori të mbarë shqipes.

Çdo fjalor shpjegues i gjuhës paraqet pasuri të madhe kombëtare, sidomos kur ai është i pari, kur ka cilësorin rrugëhapës dhe kur bëhet mbështetës për hartimin e fjalorëve të tillë. Fjalori i Konstandin Kristoforidhit, edhe pse fjalor dygjuhësh, është fjalori i parë shpjegues i gjuhës shqipe, jo vetëm pse e ka quajtur të tillë autori i tij, jo vetëm pse qëllimi i autorit ishte të hartonte një fjalor të tillë të përgjithshëm të gjuhës për shqiptarët, por pse ai me shumëçka nga përmbajtja dhe me shumçka nga struktura e tij, të përcaktuar qartë nga teoria e praktika leksikografike, mund të quhet i tillë.

Shtrohet pyetja pse mund të themi se në Fjalorin e Kristoforidhit gjejmë fillet e një fjalori të mbarë shqipes? Me çka më konkretisht ai u paraprin fjalorëve të mëvonshëm gjuhësorë të shqipes?

Qëllimi i Kristoforidhit ishte të hartonte një fjalor për të gjithë shqiptarët, prandaj ky fjalor mund konsiderohet fjalor mbarëshqiptar e i mbarë shqipes; qëllimi i hartimit të këtij fjalori ishte që me të të bashkonte gjuhësisht shqiparët e të dëshmonte se afria e tyre gjuhësore është shumë më e madhe se ç’mund të mendohet, prandaj ky fjalor mund të konsiderohet fjalor programor.

Fjalori kishte për qëllim, po kështu, të dëshmonte se shqiptarët kanë pasuri të madhe gjuhësore dhe kjo pasuri fshihet në gjuhën e popullit, në gjuhën e kulturës e në veprat e pararendësve të tij, prandaj fjalori mund të quhet fjalor gjuhësor e fjalor historik. Qëllimi i Kristoforidhit ishte të dëshmonte edhe sistemësinë e shqipes dhe t’i jepte asaj përmasën letrare të kohës, prandaj fjalori mund të quhet edhe fjalor normativ.

Si tillë ky fjalor mund të dëshmojë se nuk paraqet vetëm fillet e një fjalori të përgjithshëm të gjuhës, një fjalori gjuhësor që i mungonte deri atëherë shqipes, por edhe fillet e një fjalori të gjuhës së përbashkët letrare, çfarë e dëshironte ai. Përpjekja për një gjuhë letrare të përbashkët materializohet më së miri me alfabet të përbashkët, me gramatikë të përbashkët, me letërsi të përbashkët, me përkthime të përbashkëta e me fjalor të përbashkët. Dhe Kristoforidhi ka hartuar alfabet të përbashkët, ka hartuar gramatikë të përbashkët, ka shkruar “Gjahun e malësorëve” në të dy dialektet tona, ashtu siç ka përkthyer edhe tekstet fetare në të dy dialektet dhe ka hartuar fjalor të përbashkët. Ai e ka ditur fare mirë çka i nevojitet një kombi për të ecur përpara, në të vërtetë ai e ka pasur fare të qartë, para gati 150 vjetëve, se gjuha bashkon më shumë se gjithçka në rrafshin kombëtar.

Për të gjitha këto që u thanë më lart, mund të thuhet se Konstandin Kristoforidhi ishte atdhetar i madh. Por, Konstandin Kristoforidhi nuk ishte vetëm atdhetar i madh, ai ishte edhe gjuhëtar i madh. Nga studiuesit është quajtur gjuhëtar i përgatitur mirë, ndër gjuhëtarët shqiptarë më të mëdhenj të shek.19. Lamberci, adhurues i madh i Kristoforidhit, do ta quajë “gjuhëtar i merituar”, “shtylla kryesore e jetës intelektuale shqiptare”. Se ishte i tillë dëshmon mirë fjalori i tij zëmadh. Fjalori i tij në të vërtet mund të quhet vepër e mirëfilltë shkencore leksikografike. Të tillë nuk e bën vetëm qëllimi i hartimit, nuk e bën vetëm fondi leksikor që përfshihet aty, pra jo vetëm vëllimi, jo vetëm përmbajtja, jo vetëm cilësia, por e bën edhe përpunimi leksikografik i kësaj pasurie gjuhësore. Dhe, pikërisht me këtë përpunim a i çeli rrugë fjalorit shpjegues të shqipes.

Leksikografia shqiptare kishte traditë fare modeste deri në kohën e hartimit të fjalorit të tij, ndonëse, fjalori i Bardhit tashmë kishte afro dyqind e pesëdhjetë vjet moshë. Për Kristoforidhin nuk do të mjaftonte trashëgimia e përvoja e leksikografisë shqiptare pararendëse. Duke qenë njohës i mirë i shqipes e i dialekteve të saj, duke qenë i pajisur me dije gjuhësore të kohës, duke qenë njohës i disa gjuhëve të huaja, duke qenë ndihmës edhe në hartimin e fjalorit të Hanit, ai kishte krijuar bazën për t’i hyrë një pune të madhe leksikografike, së cilës do t’i dalë në krye në saje të shfrytëzimit të përvojave të mira të të tjerëve, të përvojave të leksikografive të huaja, prandaj sot mund të flitet për vlefshmërinë shkencore e leksikografike të Fjalori i tij.

Por, të shohim më konkretisht çka i sjell të vlefshme leksikografisë gjuhësore sot ky fjalor?

Së pari, ai i sjell pasuri të madhe leksikore e frazeologjike, i sjell lëndë gjuhësore në rrafshin kronologjik-historik dhe gjeografik të shqipes. Pasuria e fondit leksikor varet nga pasuria e e lëndës së mbledhur dhe nga mundësitë praktike për plotësimin e tij. Të dyja këto kushte i ka plotësuar ky fjalor: autori i tij ka gjurmuar për shumë kohë nëpër krahina të Shqipërisë, dhe e dyta, duke qenë se nuk kishte pasur mundësi ta botonte, ai vazhdoi punën njëzet vjet rresht duke e plotësuar e duke e ripunuar fjalorin.

Siç dihet fjalori i mbarë shqipes duhet të përfshijë të gjitha shtresat e fjalësit të shqipes. Duke ndjekur këtë parim, Kristoforidhi, do të përfshijë fjalë të mbledhura drejtpërdrejt nga terreni, fjalët të nxjerra nga literatura e kohës dhe nga burimet e shkruara të njohura deri atëherë, fjalë shumë të njohura e fjalë të panjohura, fjalëterma profesionale e fjalë të ligjërimit bisedor, fjalë të reja e fjalë të vjetra, fjalë të krijuara, fjalë asnjanëse e fjalë të ngjyrosura silistikisht, frazeologji e shprehje të ndryshme, zhargone e të tjera, me një fjalë lëndë gjuhësore për një fjalor të mbarë shqipes. Në fjalor hetojmë përpjekjen për “një shtresim të brendshëm leksikor” (Jani Thomai, “Leksikologjia e gjuhës shqipe”, Tiranë, 1999, f.277). Kristoforidhi, në fjalor, shënon edhe tregues për shtresa të caktuara fjalësh; fjalët shoqërohen me tregues vendi a krahine ose me burime nga cilët shkrimtarë janë vjelë fjalët; fjalori sjell shumë etimologji fjalësh (sipas Xhuvanit, vetë Çabej ka identifikuar, në fjalorin e Kristoforidhit, mbi një mijë etimologji, nga ato mbi tetëdhjetë shkencërisht të pakundërshtueshme (shih parathënien e A.Xhuvanit në Fjalorin e K. Kristoforidhit).

Me fondin e fjalëve, me përmbajtjen tematike të fjalësit, me shtresat leksikore, me shtresimin e leksikut, me treguesit gjeografikë e me ata burimorë, me treguesit etimologjikë, ky fjalor mund ta ketë përcaktuesin fjalor i mbarë shqipes. Fjalorët dygjuhësorë, çfarë është edhe fjalori i Kristoforidhit, sepse në fjalor e kemi edhe greqishten, nuk i përmbajnë shumicën e këtyre treguesve. Dhënia e të gjithë atyre treguesve që i gjejmë në fjalorin në vështrim është karakteristikë e fjalorëve gjuhësorë modernë, e fjalorëve të mëdhenj shpjegues dhe i atyre të mbarë gjuhës, sepse ata janë pjesë përbërëse e informacioneve të përgjithshme për zërat leksikorë në fjalorë të këtij tipi. Kjo dëshmon se qëllimi parësor i tij ishte hartimi i një fjalori gjuhësor për mbarë shqiptarët e jo e një fjalori praktik dygjuhësor.

Së dyti, kësaj lënde gjuhësore, Konstandin Kristoforidhi u përpoq t’i bëjë përshkrim shkencor. Edhe me këtë përpjekje ai çeli rrugë për një fjalor shpjegues të shqipes. Sigurisht me mundësi mjaft të kufizuara, të kuptueshme për veprat prijëse në fusha të paçelura.

Elementet e një fjalori shpjegues të mirëfilltë nuk janë të pakta dhe ne do të bëjmë përpjekje t’i japim disa nga ato:

Në fjalorët shpjegues përkufizimet janë puna më e vështirë, sepse ato duhet të jenë shumë të sakta e shumë të qarta me sa më pak fjalë të gjuhës së njëjtë e të mos përsëritet fjala që përkufizohet. Kjo është pjesa më kreative e më vështirë e punës, është ushtrim i tmerrshëm i trurit, që kërkon gjuhëtar të përgatitur e me dije shumë të gjera, enciklopedike. Kristoforidhi i kishte të gjitha këto për kohën kur jetoi, prandaj ia ka dalë mbanë në këtë përmasë të rëndësishme të fjalorit, jo vetëm për fjalët e ligjërimit të rëndomtë, por edhe për njësitë gjuhësore të dijeve të ndryshme shkencore. Në praktikën leksikografike, ata që kanë punuar në fjalor, e dinë se më vështirë është të përkufizohen fjalët e përdorimit të përditshëm sesa fjalët e panjohura. Shumë përkufizime të tij janë bërë gjedhe për fjalorin e shpjegues të vitit 1954, prandaj edhe për fjalorët e mëvonshëm gjuhësorë dhe për ata që do të hartohen.

Fjalët në këtë fjalor janë identifikuar nga pikëpamja semantike drejt dhe janë identifikuar në disa realizime semantike, me disa kuptime, që është plotësisht e kuptueshme për identifikimin e sistemin nocionor në një fjalor me karakter shpjegues, sepse fjalët, të veçuara si elemente të sistemit leksikor, kanë strukturë të zhvilluar semantike, bie fjala: “degdis fol.vepr….1.vete degë mbi degë, 2. i jap dorë mbë dorë deri në vend…”.

Sikur edhe në një fjalor shpjegues të gjuhës, edhe në këtë fjalor, përkufizimet leksikografike shpesh përmbajnë edhe identifikimin e përdorimit kontekstual të fjalës, e cili përcaktohet në rastet kur kjo konsiderohet e domosdoshme, bie fjala: “kollandisem (Gjir.)…= lëkundem: më kollandiset dhëmbi = më lëkundet dhëmbi = më tundet dhëmbi”), si dhe shënime të tjera plotësuese, të cilat jepen të radhitura, për shembull: “gardhec–i… em. … grazhdare e rrumbullakët e mbulueme me kashtë, edhe korromec –i, gashdare-ja, grazhdare-ja” etj. Edhe sinonimet ose grupet sinonimike në funksion të përkufizimit leksikografik ose të shpjegimit, përbëjnë zakonisht struktura semantike të përafërta ose plotësisht identike, sidomos në rastet kur paraqiten sinonimet dialektore, dhe ato nuk janë pak, për shembull: ”kuth-dhi em. … = 1. kudhërë, 2. qyp = …: kuth gjalpi, kuth kosi …”. Në fjalor jepen shumë variante sinonimike e shumë variante dialektore. Edhe këto janë në funksion të pjesës shpjeguese dhe janë tipike për fjalorët e mbarë gjuhës. Në funksion të shpjegimit dalin edhe shembujt e shumtë tekstorë, shprehjet frazeologjike dhe frazeologjizmat e thjeshtë.

Pranë varianteve ose leksemave sinonimike jepet referimi për njësinë me përdorim më të gjerë, p.sh.: ”egërsirë,-a…shif bishë…”. Antonimet dhe fjalët e huaja jepen për të plotësuar shpjegimet si në çdo fjalor shpjegues, p.sh.: “ egërsoj dhe egrësoj fol. vepr. … k. zbus”, ”elbarozë,-a (Shk.) … (turq. idërshah)”. Numri i turqizmave është shumë i vogël në këtë fjalor dhe njihet edhe përpjekja e tij e sforcuar për të krijuar fjalë me brumë të shqipes. Shumë fjalë të tij të reja, fjalëformime me burim e me mjete të shqipes sot janë njësi leksikore aktive të fjalorit të shqipes së sotme, prandaj edhe e fjalorit të mbarë shqipes që duhet të hartohet.

Njësitë leksikore përfaqësuese në fjalor, në të shumtën e rasteve, janë format me përdorim më të shtrirë ndër shqipfolësit dhe më të përgjithësuarat edhe nga pikëpamja drejtshkrimore. Hetohet përpjekja e ndërgjegjshme për një ortografi të mirëfilltë.

Në fjalorin e Kristoforidhit vërehet një përpjekje e vogël për një konvencion drejtshkrimor edhe në përdorimin e theksit. Vështirësitë që i kanë dalë në vënien e theksit, sikurisht kanë qenë të mëdha, po ai arrin të na japë pamjen prozodike të disa fjalëve. Në fjalorët e mbarë shqipes edhe ana prozodike duhet të përfshihet.

Treguesit gramatikorë, të dhënat për etimologjinë dhe burimin, shenjuesit për vlerat e përdorimit dhe vlerat stilistike të fjalës, informacionet për pozicionin sintaksor të fjalës, nëse ajo ka ndonjë përdorim të veçantë në topikën e fjalisë, identifikimi semantik i dhënë në formën e përkufizimit leksikografik (struktura semantike e dhënë në formë të përkufizimeve leksikografike përfshin pjesën përshkruese dhe sinonimet ose grupin sinonimik) dhe në fund treguesit me funksion verifikues (nga letërsia e shkrimtarëve të vjetër, bie fjala të Budit, të Bogdanit, pastaj emrat e qyteteve dhe vendbanimeve ku janë regjistruar ato fjalë bashkë me përdorimin e tyre në kontekst), këtij fjalori ia përcaktojnë cilësorin e një fjalorit nismëtar mbarëkombëtar, prandaj mund të thuhet se në Fjalorin e Konstandin Kristoforidhit gjejmë fillet e një fjalori të mbarë shqipes, sado, të gjitha këto veçori kanë pamje modeste vështruar nga leksikografia e sotme. E kuptueshme. Leksikografia është ndër shkencat gjuhësore që ka ecur me shpejtësinë më të madhe.

Nga kjo që u tha më lart mund të konsiderohet se Konstandin Kristoforidhi është jo vetëm nisësi ideator, krijuesi shpirtëror, por edhe hartuesi i konceptit për fjalorin e parë të gjuhës shqipe, hartuesi i parë i një fjalori shpjegues të shqipes, në të cilin gjejmë fillet edhe të një fjalori të mbarë shqipes që duhet të hartohet shpejt në leksikografinë shqiptare. Kristoforidhi po të ishte gjallë, po të ishte bashkohës yni tashmë do ta kishte nisur një pune të tillë.

Janë të shumta arsyet pse nuk hartohet e nuk botohet sot një fjalor shumë më i madh i gjuhës letrare shqipe dhe një fjalor i mbarë shqipes. Ndër to janë trajtimi jo i duhur i gjuhësisë në politikën kulturore e shkencore të shoqërisë shqiptare, mungesa e fondeve për krijimin e kuadrit dhe për realizimin e punëve në këtë fushë. Nesër shqiptarët mund të jenë më të pasur e më të fuqishëm, por të tillë nuk mund të jenë pa këta fjalorë, nëse ata i mungojnë kulturës shqiptare. Pa ta do të jemi të varfër, ashtu siç do të ishim të varfër edhe pa fjalorin e Kristoforidhit sot. Atë e kanë pas botuar, sado me shumë vonesë, për fat të mirë e për fat të keq grekët. Ata i ndërruan edhe titullin.

Nëse gjuha është pasqyra e historisë kulturore të një populli, atëherë fjalori është pasqyrë e asaj gjuhe. Është e qartë, prandaj pse fjalorët shpjegues konsiderohen shumë të rëndësishëm, pse konsiderohen projektet më të rëndësishme kulturore, pse puna e Kristoforidhit çmohet në historinë e gjuhës shqipes. Sot kur lapsin, gomën e makinën mekanike i ka zëvendësuar teknika e lartë kompjuterike, në të vërtetë e ka “zëvendësuar” njeriun, puna e madhe dhe e vështirë e Kristoforidhit edhe mund të mos kuptohet aq lehtë.

Mund ta përfundojmë, prandaj, këtë vështrim rikujtues kështu: Fjalori i gjuhës shqipe ose Fjalori shqip-greqisht i Konstandin Kristoforidhit sot duket i vjetruar sigurisht. Me të duhet të merret leksikologjia e leksikografia historike, sepse në të ruhet pasuria e popullit shqiptar dhe e një kohe shqiptare, nga ai shihet historia dhe zhvillimi i gjuhës, kultura dhe qytetërimi kombëtar. Megjithatë, do t’i mbetnim borxh po ta përfundonim me kaq. Këtij mendimi përmbyllës duhet t’ia shtojmë edhe këto pak fjalë: fjalori i Kristoforidhit nuk është vjetruar: atë e kemi në fjalorin e shqipes së sotme. Ai do të udhëtojë me shqipen nëpër kohë përmes fjalorëve që do të hartohen edhe sot e tutje, sepse ai nuk vjetrohet, ai është hise e tyre.

Fjalorët shpjegues na duhen siç na duhen pasuritë kombëtare. Kristoforidhi e ka ditur mirë këtë, prandaj, ai i gjurmonte fjalët kudo e kurdo, sepse e dinte mirëfilli se ato janë baza e kodeve gjuhësore. Ai i mblidhte fjalët e gjalla e i gjurmonte fjalët e fshehura në arkat e kohëve të shkuara dhe jo vetëm kaq, ai krijonte fjalë të reja e ringjallte fjalë të vjetra e të harruara, për të kuptuar më mirë kodet gjuhësore të shqipes, në të vërtetë për t’i ruajtur, për t’i zhvilluar e për t’i pasuruar ato.

*Në 120 vjetorin e botimit të “Fjalorit shqip-greqisht” (Athinë 1904) të gjuhëtarit, leksikografit, shkrimtarit, përkthyesit dhe atdhetarit Konstandin Kristoforidhi. Shkrim i botuar më 2004 në librin “Gjuha, ligjërimi dhe fjala”.

Kosta Nake/

Do të mjaftonin “Lahuta e Malsisë”, “Mrizi i Zanave” dhe ndihmesa te revista “Hylli i Dritës” për t’i drejtuar të gjithë projektorët te monumenti letrar madhështor i At Gjergj Fishtës, por korpusi i Veprës së tij është dhe do të mbetet thesar i zbulimeve befasuese. Një prej dëshmive të tjera të shumta është poemi dramatik “Gomari i Babatasit” që ka kaluar shekullin nga viti kur doli në dritë, por ende të mahnit me aktualitetin që ruajnë disa nga problematikat e pasqyruara si dhe për vazhdimin me një pjesë të dytë “Visku i Babatasit” që i drejton shigjetat e satirës ndaj figurave më të larta të Shtetit Shqiptar. Është një vepër që ndihmon për t’u dhënë përgjigje disa prej zhvillimeve politike që vazhdojnë të shfaqen si haxhiqamilizëm edhe pas një shekulli duke ndryshuar vetëm termat “oksident” me “euroatlantik”, “akraballëk” me “nepotizëm”, “mehmurë” me sahanlëpirës e mercenarë, për rrjedhojë, e detyrojnë ajkën e shoqërisë dhe intelektualëve të braktisin Shqipërinë në përmasa eksodike.

Shqipëria e pavarur e një shekulli më parë ishte një ndërtesë e konceptuar pa kujdes që në themele, me një amatorizëm që filloi me përzgjedhjen e gabuar të njerëzve për ngritjen e institucioneve, sepse “batallat bahen pashë e ministër” (f.41) dhe përfundoi me përkujdesjen për t’u dhënë mehmurëve “rroga n’ar flori.” (f.39) Paaftësia mund të fshihet dhe të mbështetet vetëm duke e ndarë pushtetin “Nëpër krushq e kushrini,/ Nëpër miq e kumbari,/ Për me ngrehë një parti,/ Parti barku e karrigash,/ Klika t’fshehta, çerdhe shtrigash…” (f.50) Në antitezë me këta hiçër të përkëdhelur të pushtetit janë “…burrat e dheut,/ Që për jetë e nder t’Atdheut/ Kanë ra n’luftë si shqipe t’lehta,/ Kanë shkri gja e shtëpia t’veta,/ Janë tue vdekë rrugëve unit./ Me iu dhimbë gurit e drunit.” (f.75)

Mungesa e specialistëve në vitet e para të Shtetit Shqiptar, ishte një gjë e pritshme dhe e justifikueshme, por po aq e papranueshme ishte papërgjegjshmëria për të mos sjellë profesionistë nga jashtë. Edhe në këto tri dekada tranzicioni prej fillimit të viteve ‘90 janë përsëritur deklaratat propogandistike për të tërhequr në institucione djemtë e vajzat e Shqipërisë të përgatitur në universitetet më prestigjioze të botës, por ka mbetur thjesht propogandë, se askush nga ata që është ulur në karriget e larta të pushtetit, nuk e njeh aktin e dorëheqjes, që duhet institucionalizuar dhe që Fishta e solli bukur me shembullin e Babatasit të ngarkuar për Muzeun Kombëtar pa qenë arkeolog apo historian.

Është e dhimbshme dhe revoltuese kur shikon se orientimi oksidental i hedhur në fushën e betejave politike para një shekulli, nuk është ka mundur të kthehet ende në realitet, jo sepse shqiptarëve u mungojnë cilësitë për të qenë anëtarë të denjë të familjes euroatlantike, por sepse baballarëve të kombit nuk u ka interesuar të futen në skanerin që ua nxjerr në shesh të palarat. Shqipërinë e lulëzuar dhe oksidentale mund ta bëjnë vetëm njerëzit idealistë dhe këtë ia deklaron ministrit drejtori B: “Për me u orvatë për Atdhe,/ Duhet me pas ma para i’ide/ E me di çka asht Atdheu,/Çka asht Shqipnia e Skënderbeu.” (f.56)

Më pak se dhjetë vjet pas Franz Kafkës Fishta vjen me metamorfozën shqiptare në një gjini tjetër letrare dhe e deklaron me këtë term pjesën e tretë të poemit. Gomari që ble lirë për të ushtruar detyrën, rezulton se është gazetari S.S. i gazetës “Vllaznija”. Në analizën për shtypin shqiptar në publicistikën e Fishtës, nënvizova se në atë periudhë kishte pluralizëm, por konkurrenca kishte përfshirë edhe mediat e shkruara, ndryshe nga tranzicioni i sotëm që i ka kthyer stafet e tyre në mehmurë të paguar për punë të porositura, ndonjëherë si gjobavënës e sharlatanë. Tranzicioni shqiptar ka shënuar një transformim të madh në rrugën e krijimit të fjalës së lirë, rrjedhimisht edhe të shtypit të lirë, por vjen një kohë kur media, si pushtet i katërt, bëhet i rrezikshëm dhe i padëshirueshëm, prandaj drejtori A që përfaqëson suportin qeveritar, deklaron “këta janë që na pështjellojnë t’tana punët e qeverisë e ato planet e partisë.” (f.85) Sërish është Babatasi që del në rolin e zëdhënësit të autorit: “…ajo liria e shtypit/ S’asht një shpatë në dorë t’magjypit;/ Por asht ‘i mjet, pa t’cilin shteti/ S’përparon as këtu, as ngjeti.” (f.89) Mandej Babatasi formulon edhe atë që duhet të ishte betimi i gazetarit në analogji me betimin e Hipokratit për mjekun: “Duhet shkruesi t’jetë ma parë/ Njeri i ndershëm, atdhetar/ T’jetë fisnik, zemërbujar,/ Jo intrigant e ngatërrestar,/ Edhe të mos jet’ afije./Mandej duhet që t’ketë dije…/T’jetë shqiptar në shkrim e n’gojë. /Fjala n’penë mos t’i ngurrojë, /Mbarë e mbarë punët t’i kallëzojë.” (f.92-93)

Në këtë vepër dramatike u hodhën së pari idetë për arsimin shqiptar si një kombinim i arsimit publik me atë privat dhe do të rimerreshin pak vjet më vonë edhe te përmbledhja poetike “Anzat e Parnasit”. Fishta i kundërvihet centralizimit shtetëror të edukimit që synonte t’i mbyllte shkollat private, sipas deklarimit të ministrit (f.17) dhe tendencave të kohës për të shpallur katolikët si antikombëtarë. (f.20)

Toni satirik i veprës ndryshon tonalitet duke bërë apel për ecje përpara dhe autori e ka gati zëdhënësin e vet, Babatasin: “Që t’gjithë ne, po, gjith’ si jemi,/Gegë e Toskë, fushë e malcina,/ Qytetarë edhe fshatarë,/ Nëpër rreze të lirisë/ T’vemi n’rrugë të qytetnisë…” (f.52)

Pjesa e dytë e poemit dramatik “Visku (kërriç) i Babatasit”, edhe pse nuk e pa dritën e botimit, tregon ngritjen e stekës së satirës në pikën më të lartë –Asamblenë Kushtetuese. Niveli i përfaqësimit në atë asamble zbulohet nga llagapet që u vë asambleistëve, tipike për ligjërimin bisedor: Terrtabucleci, Kryekërtolla, Veshllapota, Kalangerçi, Taravoli, Hundëleshi, Kryekungulli, Kryematarja, Surratqerepi, Fytyrfudulli, Kryetuli, Gojopanga, Hundëspeci, Hundkastraveci. Por Fishta përmend edhe me emrat e vërtetë, si: Themistokli Gërmenji, Mati Logoreci, Ambroz Marlaskaj, Stavro Vinjau. Ky nivel përfaqësimi i kthen në groteske seancat e diskutimit, ku njëri i bie gozhdës e tjetri patkoit. Deputetët dhe ministrat e tranzicionit janë treguar pasardhës “të denjë” të baballarëve të mësipërm dhe përballja e tyre me sistemin e drejtësisë tregon edhe një herë manipulimet dhe aktet agresive për t’u ngjitur atje: “Eh!…çka me ba…/Kështu po e kishte kjo dynja:/ Dy nën dorë e tri nën thue,/ Unë për vete e ti për mue.” (f.191)

Babatasi te “Visku i Babtasit” është i tërhequr duke qenë kryesisht syri vëzhgues i Vëllait të Madh dhe kulminacionin e pjesës së dytë ia delegon monologut të Daut Efendisë – një vetëdemaskim i klasës politike që mund të mos thotë e të mos bëjë asgjë “mjaft që t’m’ecë mue rroga ari.” (f.188)

Pas shpërthimit të Dritëro Agollit në Kongresin e Partisë Socialiste, nga brenda tempullit të parlamentit vetëm Ben Blushi verbalisht dhe Agron Gjekmarkaj me disa esse në median e shkruar kanë guxuar të bëjnë satirë për kolegët e tyre.

(Poemat dramatike “Gomari i Babatasit” dhe “Viski i Babatasit” të At Gjergj Fishtës, Vepra 8, Botimet Fishta, 2012)

---

Nga NDREK GJINI

MA, University of Galway, Ireland

---

Origjina e popullit shqiptar ka qenë një enigmë për shekuj me radhë për gjuhëtarët dhe historianët. Shqiptarët shfaqen për herë të parë në dokumentet historike në shekullin e 11-të, ndërsa gjuha shqipe është një nga degët më enigmatike të familjes indo-evropiane.

Një studim i ri gjenetik i kryer nga një ekip ndërkombëtar shkencëtarësh ka hedhur dritë të re mbi këtë çështje komplekse.

Studimi analizoi më shumë se 6000 (ADN) – gene të lashtë nga Ballkani dhe rajonet përreth, duke përdorur teknika të avancuara bioinformatike.

Rezultatet tregojnë se shqiptarët e sotëm rrjedhin kryesisht nga popullsitë e Ballkanit Perëndimor të periudhës romake, me një përzierje shtesë nga grupe të lidhura me sllavët.

Gjetjet kryesore të studimit janë:

Vazhdimësi gjenetike:

Popullsia mesjetare e Shqipërisë tregon një vazhdimësi të madhe gjenetike me popullsitë e Epokës së Bronzit dhe të Hekurit për më shumë se 2500-3000 vjet. Kjo provon se rajoni i Shqipërisë së sotme shërbeu si një strehë e AND – genit ballkanik perëndimor gjatë periudhës së trazuar të shpërbërjes së Perandorisë Romake dhe shpërnguljes së popujve.

Ndikimi i kufizuar i ndryshimeve demografike:

Ndryshe nga rajonet fqinje si Kroacia dhe Serbia, popullsia mesjetare e Shqipërisë u ndikua minimalisht nga ndryshimet demografike gjatë periudhës romake. Analizat tregojnë se shqiptarët mesjetarë ruajtën rreth 85% të prejardhjes së tyre nga popullsitë e Epokës së Bronzit dhe të Hekurit të Ballkanit Perëndimor.

Përzierja me grupe sllave:

Studimi zbuloi një përzierje të kufizuar me grupe të lidhura me sllavët. AND dhe modelet gjenetike sugjerojnë se popullsia mesjetare shqiptare mund të ketë pasur rreth 15% prejardhje të lidhur me sllavët. Kjo përqindje është shumë më e ulët krahasuar me popullsitë fqinje ballkanike, ku prejardhja sllave arrin 50-65%.

Vazhdimësi e prejardhjes atërore:

Në mënyrë të veçantë, prejardhja atërore e shqiptarëve tregon vazhdimësi nga popullsitë e Epokës së Bronzit të Ballkanit, përfshirë ato të njohura si ilirë. Kjo gjetje mbështet hipotezat që lidhin shqiptarët me popullsitë e lashta ilire.

Ndikimi i kufizuar i migrimit lindor:

Ndërsa shumica e popullsive ballkanike tregojnë një zhvendosje të konsiderueshme gjenetike drejt Mesdheut Lindor gjatë periudhës romake, shqiptarët ruajtën një profil gjenetik më të ngjashëm me atë të Epokës së Hekurit.

Heterogjenitet në periudhën pas-mesjetare:

Kampionët (mostrat) që u morën  nga Shqipëria qendrore dhe verilindore e periudhës pas-mesjetare tregojnë një heterogjenitet të lehtë, me disa individë që shfaqin më shumë përzierje me grupe të lidhura me sllavët.

Këto gjetje ofrojnë një kuptim të paprecedentë të proceseve historike dhe demografike që çuan në formimin e shqiptarëve të sotëm.

Ato ndihmojnë gjithashtu në lokalizimin e zonës ku u zhvillua gjuha shqipe.

Studimi sugjeron se gjuha shqipe ka të ngjarë të jetë zhvilluar në një zonë që përfshin Shqipërinë e sotme dhe pjesë të Malit të Zi, Maqedonisë së Veriut dhe Greqisë veriore.

Kjo zonë përputhet me shtrirjen e popullsive që tregojnë vazhdimësi gjenetike nga Epoka e Bronzit deri në Mesjetë.

Megjithatë, autorët e studimit theksojnë se lidhja midis gjenetikës dhe gjuhës nuk është gjithmonë e drejtpërdrejtë.

Ndërsa gjetjet gjenetike ofrojnë një kontekst të rëndësishëm, ato nuk mund të përcaktojnë përfundimisht origjinën e saktë të gjuhës shqipe.

Hipotezat gjuhësore që lidhin shqipen me ilirishten ose me gjuhë të tjera ballkanike të lashta mbeten ende të debatueshme.

Studimi hedh dritë edhe mbi ndikimet e ndryshme kulturore dhe demografike që kanë formësuar popullin shqiptar përgjatë mijëvjeçarëve.

Ky studim tregon se shqiptarët janë rezultat i një historie komplekse që përfshin vazhdimësi të gjatë, por edhe ndërveprime me popullsi të ndryshme.

Gjetjet e këtij studimi kanë implikime të rëndësishme në historitë e shkruara me militantizëm e nacionalizën të shteteve të Ballkanit dhe origjinës së popujve të tij.

Ato provojnë shkencërisht rëndësinë e Shqipërisë si një zonë unike që ka ruajtur një vazhdimësi të jashtëzakonshme gjenetike përgjatë mijëra vitesh, pavarësisht ndryshimeve të mëdha demografike dhe kulturore në rajonet përreth.

Ky studim shkencor i ADN-së së lashtë ofron prova të forta për origjinën e shqiptarëve nga popullsitë e lashta të Ballkanit Perëndimor.

Studimi konfirmon vazhdimësinë gjenetike të kësaj popullsie për mijëra vjet dhe ndihmon në sqarimin e debateve të gjata rreth prejardhjes së tyre.

Ndërsa shumë pyetje mbeten ende pa përgjigje, këto gjetje shkencore na afrojnë më shumë se kurrë me zgjidhjen e enigmës së origjinës së popullit shqiptar.

---

Burimi:

Ancient DNA reveals the origins of the Albanians

• Leonidas-Romanos Davranoglou*1
• Aris Aristodemou*2
• David Wesolowski*3
• Alexandros Heraclides*4

1 – Oxford University Museum of Natural History, University of Oxford, UK; Leonidasromanos.davranoglou@oum.ox.ac.uk

2 – Independent researcher; aenaristo@gmail.com

3 – Independent researcher; eurogenesblog@gmail.com

4 – School of Sciences, European University Cyprus, Nicosia, Cyprus; a.heraclides@euc.ac.cy

---

Source:

https://www.biorxiv.org/content/10.1101/2023.06.05.543790v1.full.pdf

Gjeneral ® Piro Ahmetaj/

Sigurisht po e ndjek me interes/shqetësim të shtuar, situatën e sigurisë në Kosovë pas shpërthimit të tubacioneve të ujit në “Ibër-Lepenci”. Ndëkohë kam refuzuar (me vetëdije) t’i bashkohem histerisë patriotiko – folklorike, që demonstrohet jo vetëm nga media, opinionistët e gjithëditur, por fatëkeqësisht edhe nga Faktorët politik, Institucionet dhe Autoritetet përgjegjëse të sigurisë dhe mbrojtjes kombëtare.

Gjithësesi, në kapacitetin e një ndër ekspertëve (shpresoj jo i panjohur/unknown) për çështjet e sigurisë kombëtare, Rajonit dhe NATO-s, në vijim gjeni përmbledhje strategjike rreth peshës, përqasjes, gjetjeve si dhe të rekomandimeve për përballjen me këtë akt terrorist të radhës:

Pikësëpari, si definicion, por mbi të gjitha për impaktet, kundër një infrastrukture me rëndësi kritike (për furnizimin me ujë dhe energji të rreth 1 milion, pra gjysmën e popullsisë, ose bashkëqytetarëve Kosovarë, Serb, etj), e çmoj si një sulm terrorist kundër një shteti Sovran. Kjo pasi: “nuk është dëmtuar një ujesjellës fshati, si e tillë, nuk mund të konsiderohet kurrsesi betejë e rëndomt për konkurencë tregu…” , apo Jo ?

Kështu, pa asnjë medyshje, e dënoj këtë sulm barbar (njëherësh bande-burracakësh), si dhe i bashkohem apelit për institucionet ligj-zbatuese: “të zbardhin me profesionalizëm, integritet dhe sa më shpejt ngjarjen duke vënë para drejtësisë frymëzuesit, organizatorët dhe ekzekutuesit e këtij akti terrorist”!

Ndërsa nuk jam as gjykatës as prokuror ndërkombëtar që “të vendos gishtin mbi fajtorët”, patjetër e gjej të ngjashëm, të frymëzuar dhe të orkestruar me interesat gjeopolitike të Kremlinit në Rajon si dhe sulmet neo-Naziste të Rusisë Putiniste (përgjastë 34 muajve) kundër infrastrukturave kritike të Ukrainës, si linjat/depot e naftës/gazit; tubot e amonjakut Togliatti-Odessa; digave të Hidrocentraleve, Spitalet, Shkollat, etj.

Nga ana tjetër (me shumë keqardhje), e gjej dhe neveritëse njëherësh, luftën populisto-elektorale mes vedit, pra se kush prej Faktorëve politik, Autoriteteve Shtetërore, analistëve dhe ushtrisë së sekserëve rreth pushteteve në Prishtinë dhe Tiranë, do të bëjë statusin e “patriotit më të zjarrtë në fushëbetejën diçitale” ?!

Si shëmbullin më tipik sjell në vëmendje demostrimin folklorik të forcës (pas pilafit), të Qeverisë-Kurti, cinikisht i shoqëruar edhe nga Shefi Shërbimit të Inteligjencës, i cili në vend të bente foto/shfaqje bolshevike me “cizme dhe lopata në krah të Eprorit/KM”, do duhet të jepte dorëheqjen për “(keq) dështimin e ShIK në përmbushjen e misionit”, pra të (mos) parandalimit dhe zbulimit të akteve të përsëritura terroriste me impakte kritike ndaj sigurisë së Kosovës. Shënim shtesë: “dorëheqja nuk është një akt personal (siç perceptohet), por një standart perëndimor i përgjegjeshmërisë shtetërore.

Së DYTI, riciklimi i sulmeve terroriste apo maktheve të Millosheviçit 25 vjet mbas humbjes turpëruese të luftës gjakatare, mund të ushqejnë agjendën radikalëve në Beograd; interesat e krimit të organizuar, apo “sorrat rreth liqenit Ujmanit …”, por kurrësesi nuk munden të trembin kombin Shqiptar si dhe as fuqinë e sprovuar (në 1999) të Aleancës Euroatlantike (USA/ NATO/UK/BE!

Për më qartë, Serbia do duhet të harrojë ëndrrat/paranojat Staliniste si dhe oshilacionet e Milosheviçit, pasi kufijtë dhe harta gjeopolitike e Republikës së Kosovës janë skalitur me gjakun e dëshmorëve të kombit, fuqia ushtarake e USA/NATO në 1999 si dhe sakrificat e luftetarëve në shekuj.

Prandaj, për aktorët mendjehapur edhe në Beograd përsëris thirrjen: “të mos lejojnë që qeveria e Vuçiç sot, etj mbas tij, të shpenzojnë kot stërkoti mbi 1.5 miliard euro në vit nga mundi i popullit serb (për armatosjen nga me tanke; ‘Mig29’, ‘Rafale’, helikopter, raketa dhe dronë vrasës) pasi asnjë nga vendet ndërkufitare (përfshi Kosovën) apo Aleancë nuk e rrezikon sovranitetin e Serbisë”!

Së TRETI, jo vetëm si ekspert por me përulësi vllazërore do t’i këshilloja faktorët politikë të Kosovës që të lënë adresimet populiste dhe llogaritë elektorale, por: “aktet terroriste dhe kërcënimet ndaj sovranitetit të Republikës së Kosovës”, t’i adresojnë me përgjegjësi të lartë shtetërore për të ndërtuar Kosovën moderne/Demokratike (përtej prezencës së NATO-s që nuk do të jetë e përjetshme); vendin ku, qytetarët pavarësisht përkatësive etnike, fetare dhe politike të ndihen të barabartë para ligjit, si dhe faktorizimin e Kosovës, nga “konsumatore në kontribuese” për paqen, stabilitetin dhe integrimin në NATO/BE.

Për me tepër, përsëris edhe thirrjen ndaj faktorëve politik dhe aktorëve shtetërore në të dy anet e kombit (Tiranës dhe Prishtinës zyrtare), që ta tejkalojnë luftën donkishoteske për privatizimin e Partive Politike dhe përjetësimin e pushtetit, POR të përulen në gjunjë para historisë së përgjakshme si dhe interesave (mbarë) kombëtare duke i dhënë jetë platformës “dy shtete sovrane një komb i vetëm”, pra duke ngritur kapacitete të përbashkëta: “Inteligjencën, për emergjencat civile, arsimimin, stërvitjet, misione ndërkombëtare, rreziqet kibernetike, etj”. Gjithësesi qartësoj se “me këtë projekt të vonuar nuk do shpikim rrotën”, pasi të tilla përqasje janë aplikuar me sukses edhe nga 3 vendet e Beneluks-it, (Belgjikë, Holandë, Luksemburg); 3 vendet Nordike (Norvegji, Finlandë, Suedi); pa përmendur qasjen e dy vendeve të NATO-s (Turqisë dhe Greqisë) në raport me sovranitetin e Qipros, pra ndaj një vendi anëtar të BE-së!

Ndërsa, aktorët dhe strategët/kolegët në rajon, Washington, Bruksel, etj do t’i sugjeroja që perspektivën e paqes, status-quonë/interesat gjeopolitike të USA/NATO në Ballkan, do duhet ta parakushtëzojnë jo me qasje burokratike, ndaj zgjimit të aleancave historike, as riciklimit të garës së armatimeve, etj por me “imponimin” e dy Masave të Mirëbesimit Reciprok, nëpërmjet të cilave Beogradi Zyrtar se: “(1) do të ruajë balancat e fuqisë ushtarake sulmuese, pra Tanke, Mig -29, Rafale (francez), raketa Ruso-Kineze, etj, deri në masën që të mos kërcënojë fqinjët (posaçërisht Kosovën); (2) nuk do të vendosen as instalime dhe aktivitete ushtarake (20 km distancë ajrore dhe 5 tokësore), në kufijtë ndërshtetërorë.

Në shtesë, përfshi dalldisjen e Z. Vućić për ti shlallur luftë Kosovës, Rajonit dhe NATO-s (!); edhe ky sulm terrorist tregon se me gjithë përpjekjet dhe progresin 25-vjeçar për t’u larguar nga urrejtja dhe gjakderdhja shekullore, fatëkeqësisht paqja, siguria, stabiliteti demokratik dhe ardhmëria euro-atlantike për 6 vendet e Ballkanit Perëndimor (perfshi vetë Serbinë), mbeten ende të kërcënuara nga Beogradi dhe Moska.

Ndërsa duke u përulur për sakrificën sublime të dëshmorëve të atdheut dhe mirënjohjen për rolin kritik të USA/NATO në Rajon, më duhet të përsëris thirrjen ulëritëse: “vëllezër qëndroni vigjilent, pasi paqja, siguria dhe demokracia nuk janë dhurata të përjetshme”. Kështu shpresoj që edhe ky sulm terrorist, t’u shërbejë mbarë-shqiptarëve si “sirena alarmi” për të qëndruar zgjuar, punuar dhe luftuar çdo ditë kundër rikthimit te errësira e urrejtjes dhe gjakderdhjes mes popujve të Ballkanit.

Së fundmi, përtej riciklimit të akteve terroriste, “armatosjen deri në dhëmbë” të Serbisë apo Rajonit si dhe (keq) shpërdorimin e Beogradit për axhendën e Putinit; besoj edhe më fortë se paqja mbetet misioni i vetëm, në interes të bashkëjetesës paqësore, mirëqenies së qytetarëve si dhe ardhmërisë euroatlatike të 6 vendeve të Ballkanit perëndimor, pra Shqipërisë, Kosovës, MV, Malit të Zi, Serbisë dhe Bosnjë-Hercegovinës.

Autori: Gjeneral ® Piro Ahmetaj:

Ekspert për SK, Rajonin dhe NATO-n,

Zv/President i Këshillit të Atlantikut; & ish:

Këshilltar për Sigurinë Kombëtare në PD,

Këshilltar i Presidentit të RSh; Zv/ShShPFA,

Përfaqësues Ushtarak në SHAPE/NATO.

Nga Zyra e Fotini Kokeri Allteni/

St. Petersburg, Florida – Sot, qëndroj në mbështetje të paçmuar të Eleni Pecës, nënës në dhimbje të Joana Pecës, e cila tragjikisht e humbi jetën më 31 Korrik 2021, në një akt të paarsyeshëm dhune. Si komunitet, duhet të bashkohemi për të nderuar kujtimin e Joanës dhe për të avokuar për drejtësi.

Të shohësh dhimbjen që Eleni ka përjetuar është zemrënqëdhënëse. Asnjë nënë nuk duhet të përballojë kurrë një trishtim të paimagjinueshëm si ai që ajo po përjeton. Joana ishte jo vetëm një nënë e dashur e dy djemve të bukur, por gjithashtu një bijë e çmuar, dhe humbja e saj ka ndikuar thellësisht te të gjithë ata që e njohën. Horrori i atij ditë mbetet i gdhendur në zemrat tona, dhe ne duhet të sigurohemi që historia e saj të mos harrohet ose të përsëritet.

Eleni ka shprehur luftën e saj të thellë me nocionin e drejtësisë. Ajo thotë: “Nuk besoj në dënimin me vdekje, por kur shoh në sytë e nipërve të mi, që çdo ditë i mungon nëna e tyre, shoh vetëm dhimbje—dhe ai e meritonte atë.” Kjo ndjenjë rezonon me kaq shumë nga ne që e dimë ndikimin e thellë të një humbjeje të tillë.

Si nënat shqiptare, duhet të bashkohemi për të mbështetur një nënë në dhimbje. Është detyra jonë që të qëndrojmë së bashku, duke ofruar ngushëllim dhe forcë për Elenin dhe familjen e saj gjatë kësaj kohe të paimagjinueshme.

E falenderoj ata që e ndihmuan guximshëm për të shpëtuar fëmijët e Joanës, duke demonstruar forcën dhe mirëdashësinë që vazhdojnë të ekzistojnë në komunitetin tonë. Gjithashtu, shpreh mirënjohjen time më të thellë për organet e rendit për përpjekjet e tyre të palodhshme për të sjellë autorin e krimit para drejtësisë. Angazhimi i tyre është një hap i rëndësishëm drejt shërimit dhe sigurisë për të gjitha familjet.

Ndërsa ecim përpara, i bëj thirrje të gjithëve të bashkohen kundër dhunës dhe të mbështesin njëri-tjetrin. “Nëse shihni diçka, thoni diçka.” Së bashku, mund të krijojmë një të ardhme ku asnjë familje nuk duhet të përballet me një humbje kaq shkatërruese. Le të nderojmë kujtimin e Joanës duke avokuar për ndryshim dhe duke krijuar një ambient më të sigurt për fëmijët tanë.

Faleminderit që qëndroni me ne gjatë kësaj kohe të vështirë.

Në solidaritet,

Fotini Kokeri Allteni

Advokate e Komunitetit Shqiptar

Drejtoresha Ekzekutive e Fondacioneve te familjes Kosloski

Tasim Ruko

Vatra – Honorary President

Tampa, FL

Imelda Pojani

Albanian Heritage Foundation Of Tampa Bay

Anna Kohen

Albanian American Women Organization FL chapter