Komente – Page 93 – Dielli

A do sjellë një libër më shumë hulumtime për veshjen e nusënisë krajane?

September 19, 2022 by s p

Rafaela Prifti /

Veshja e Nusënisë Krajane është dëshmi e pasionit të autorit Hamid Alaj për etnografinë popullore të vendlindjes. Prej vitesh i emigruar në bregun tjetër të Atlantikut, ai lundron “në oqeanin e vlerave dhe kulturës krajane” për të qëmtuar sa më shumë të dhëna për veshjen e nusënisë së trevës së Krajës. Duke ia kushtuar tërë punimin këtij “thesari të femrës krajane”, autori tenton të plotësojë mungesën e studimeve etnografike për këtë veshje dhe t’i japë vendin e merituar një elementi kaq të rëndësishëm për kulturën dhe identitetin e trevës së Krajës dhe për veshjet popullore shqiptare në përgjithësi.

Femrën krajane e sheh të mbajë veshjen e nusënisë në raste të gëzimeve familjare dhe në ditët e festave në diasporë. A mund të thuhet se është “veshje muzeale” dhe traditë e braktisur nga brezi i ri? Hamid Alaj shpjegon se “Nuset e reja, vitin e parë të martesës e vishnin më shpesh këtë veshje (kostum), bile edhe kur shkonin në gjini (prindërit e tyre), në treg, në dasmë etj.” (faqja 11), por veshja “mbetet gjithnjë një nga manifestimet më të fuqishme të kulturës popullore” (faqja 13). Synimi tjetër i autorit është plotësimi sadopak i zbrazëtive të studimeve etnografike të mirëfillta për këtë lloj veshje tradicionale, e bartur brez pas brezi si pjesë e kulturës materiale të trevës së Krajës. Alaj e trajton funksionin identifikues të vetë kostumit që manifestonte gjendjen civile të nuses si shprehje e domosdoshmërisë “që vajza e martuar (nusja), të mos duket dhe vishet më si vajzë, pra me veshje të vajzërisë, por të duket dhe vishet si nuse, pra nusërisht.” (faqja 16)

Në lidhje me origjinën e veshjes dhe emërtimin popullor “veshja allaturka” ekzistojnë disa interpretime. Autori argumenton se treva e Krajës dallon në këtë aspekt nga krahinat e tjera shqiptare. Për të demonstruar evolucionin e veshjes mund të jetë më e lehtë sepse gjurmët e ndikimeve të njëpasnjëshme kulturore e historike mund të evidentohen vizualisht në formë kronologjike, ndërsa për emërtimin “allaturka” tezat janë më eluzive. Afërmendsh, hipoteza e parë është e lidhur me ndikimet e kulturës orientale dhe popullsinë e islamizuar të trevës së Krajës. Hipoteza e dytë lidhet me gjurmë të një kostumi antik, që sipas autorit ia vlen të hulumtohet më tej. Një interpretim tjetër i jep përparësi funksionit estetik meqë për dallim nga veshja e përditshme, ajo “allaturka” ishte pjesë e pajës nusërore dhe mbahej në raste të veçanta.

Autori paraqet me imtësi strukturën artistike të veshjes, motivet (yrnekët) zbukuruese, qendisjet dhe vizatimet dekorative, praninë e të cilave e konsideron bazë të hipotezës për prejardhjen e tyre të lashtë meqë për gjenezën e tyre nuk ka të dhëna të mjaftueshme (faqja 54). Në studime të mirëfillta etnografike nga etnografë shqiptarë si Dr. Drita Halimi, Andromaqi Gjergji etj është provuar teza se “kmisha” (këmisha), petku i gjatë i veshjes popullore haset te gratë pellazge nga shekujt III-II para erës sonë, në Shqipëri, Kosovë, Maqedoninë Perëndimore, një pjesë të Malit te Zi, të njohura si treva shqiptare; prandaj “nga ky kontekst mund të themi se edhe “kmisha e nuses” krajane, pa dyshim se duhet ta ketë prejardhjen nga kjo kohë,” argumenton Hamid Alaj.

Në libër përshkruhet procesi i endjes, prerjes, dhe qepjes së pëlhurës, paraqiten pajisjet artizanale si tezgjahu (tezjehu) dhe veglat e tjera të punës duke përfshirë ndërtimin, mekanizmat dhe funksionin e tyre. Një kapitull i gjatë rendit në mënyrë të detajuar, të shoqëruar me ilustrime e foto nga autori, çdo element përbërës të veshjes së nusënise krajane: fanella, fistra, mang’t, kmisha, tpanat, gryka, xhamadani, toja e brezit, boçja, cevra, riza (manili), toja, xhemperi, setra, kaferxhiu, kurdelet, degermia, duvaku, çerapt (çorapet), kunrat (këpucët), stolitë. Njohja me çdo pjesë të veshjes, e vendosur në kontekst, mund të jetë me interes për të ndjekur zanafillën dhe evolucionin e elementeve të saj. Por synimi i autorit në mbledhjen e sa më shumë të dhënave si nga literatura ashtu edhe nga femrat krajane është përqendruar tek gjurmimet e ardhshme dhe parashtrimi i hipotezave për kërkime vijuese. Përsa i takon aspektit gjuhësor, Alaj ka ruajtur emërtimet vendase dhe krahas tyre ka shënuar termat sinonime si per shembull tezjehu (tezgjah, avelmend).

Libri përmban teza e hipoteza për emërtimin, prejardhjen, shtresëzimet, evolucionin që i përket një tradite të “braktisur nga brezi i ri i femrave” (faqja 69). Qysh prej fillimit të viteve ’90, veshja është pjesë e rekuizitës së femrës për raste të gëzimeve familjare apo në festa të diasporës krajane. Por një grup i grave nga treva e Krajës, pjesëtare të OJQ Kranjania përkujdesen për ruajtjen e trashëgimisë kulturore dhe posaçërisht veshjen e nusënisë krajane duke e punuar dhe kompletuar kostumin me anë të porosive nga të interesuarit. Në vitin 2019 shoqata pati 22 kërkesa nga diaspora krajane në Nju Jork, ku jeton komuniteti më i madh i krajanëve jashtë vendlindjes, pohon autori. Çdo përurim i librit, duke nisur nga promovimi në Vatër vitin e kaluar si edhe gjatë javës së Krajës këtë vit, kanë krijuar një rast a mundësi, ashtu siç janë gëzimet familjare, për të parë vajzat dhe gratë e trevës së Krajës me veshjen e nusërisë krajane. Vetë promovimet e librit janë kthyer në akte të kultivimit të këtij elementi të rëndësishëm të etnografisë krajane dhe trashëgimisë sonë të përbashkët kulturore.

Hamid Alaj është autor i nëntë librave. Nga viti 2018 është arkëtar i Shoqatës Atdhetare Kraja në Nju Jork dhe anëtar i Këshillit të Qendrës Islamike Shqiptaro-Amerikane në Queens.

Krimet elektorale dhe drejtësia shqiptare

September 16, 2022 by s p

Ilir Levonja/

O drejtësia shqiptare, të kam dhjerë… Po si nuk u vjen turp, karshi atij betimi ligjor, diplomave që jeni këputur së studjuari etj. Veladonit të drejtësisë. E dënuat botin pse dha 100 dollarë që ta votonin për deputet, zgjedhjet e 2021. Në rregull. Po dosjen 184 pse e mbyllët? Me video e zë të kulluar ishin aty edhe Damian Gjiknuri, Edi Rama, Taulant Balla, shefi i policisë së Dibrës etj. Madje ia bët gocën deputete. Zgjedhjet e parakohshme në Dibër pas skandalit erotik të kryetarit të Bashkisë 2016. Skandali i shekullit i publikuar me disa etapa nga një tabloit i huaj gjerman, Birn. Atëhere Spaku filloi një lojë, jo të takon ty, jo nuk më takon mua, derisa dosja plot me fajtor përfundoi në provincën prokuroriale a gjakatën e vet Dibrës. Si përfundim, kishte fajtorë por ata nuk mund të dënohen pasi kishte kaluar afati penal. Ja pse duhej bërë gjithë ajo lojë me, jo më takon mua, jo po të takon ty etj. Që të kalohej afati penal. O pika drejtësisë shqiptare. Vetëm krimit nuk i kalon kurrë afati. Sot dënoni një ish deputet që me llogjikën e propagandës së studiove të qeveriut, ku u mbeti goja se kështu bënte edhe Berisha, kanë të drejtën të vrasin, presin, bastisin kë dhe kur të duan. Sot i erdhi radha bash një kandidati të LSI apo Partisë së Lirisë, ish aleatit të qeverisë. Po është e turpshme për gjithë faqen tuaj, o shoqëria shqiptare. Dënohen nënat e vetmuara pse kanë ndërtuar një kotec pulash. Dhe nuk ka asnjë të dënuar nga ata që ngrenë 40 kate përballë kryeministrisë. Dhe qeveriu nuk e shikon. Jeni budallepsur edhe si shoqëri. Kaq shumë sa e drejta qytetare është kthyer në një shkop me gunga të xhandarit të kohës. Kjo vetëm nga preferencat politike etj. Vendi im sot është në një kapërcyell ku ka dëbuar energjinë më vitale dhe ekzistenca e tij po mbahet nga pensionistët marksistë dhe një drejtësi diktatoriale. Dha 100 dollarë dhe kërkoi votën, dënohet. Vodhi të gjitha votat Damiani, fliste plot gaz në telefon. Tërmet, tërmet, bravo ju qoftë. Këtu e kam shefin, ju përshëndet. Ju lumtë. Hajde se do mbajmë premtimin, më lart do ju çojmë. Këto i shin fjalët e Damianit…, i keni të regjistruara, janë edhe këto krimi elektoral. Krim. Dhe krimit kurrë nuk i kalon koha. Sikur edhe një shekull të kaloj.

QËNDRESA E KIEVIT, BIDENI DHE LUFTËRAT E PUTINIT

September 14, 2022 by s p

Nga MASSIMO GAGGI

Kur Zelenski kërkoi më shumë ndihma ushtarake, duke pohuar se me armë më bashkëkohore ushtria ukrainase do të kishte patur mundësi të kundërshtonte më fuqishëm ushtrinë ruse, n’Evropë u ngritën shumë zëra qortues: kishte nga ata që donin të kufizoheshin vetëm në ndihmat njerëzore, duke braktisur në fatin e tyre ushtarët e Kievit dhe ata që, të bindur se ushtria e Zelenskit nuk mund t’i a dilte e vetme, kërkonin një ndërhyrje më të drejtpërdrejtë të NATO-s. Strategjia mbi të cilën Amerika e Biden-it përkoi aleatët atllantikë, e vulosur nga shumë si një rrugë e mesme pak e efektëshme, po zbulohet skajshmërisht e tillë.

Nuk mund të flitet për strategji fitimtare sepse lufta është e paracaktuar të zgjasë ende gjatë dhe një Putin i vënë me shpatulla mbas muri mund të ketë kundërveprime të dëshpëruara e tejet të rrezikshme, si përdorimi i armëve kimike ose bumbave bërthamore taktike. Shpartallimi i Izymit që e vë në tehun e kritikave të së djathtës kombëtariste, mund t’a shtyjë të shpallë që Vëndi është në luftë, duke mbaruar me retorikën e “veprimit ushtarak të posaçëm”, e duke urdhëruar një mobilizim të përgjithshëm ose të pjesëshëm, me pasojë shkallëzimin e kofliktit. Por sot nuk mund të mohohet se guximi i popullit dhe i ushtrisë ukrainase dhe qëndrimi i matur por i vendosur i aleatëve perëndimorë janë duke patur sukses, edhe se në një skenar lufte që detyron vuajtje të padëgjuara të Vëndit të mësyer dhe vështirësi të rënda ekonomike pjesës tjetër t’Evropës, e vënë përballë krizës energjitike dhe rrezikut të rënies ekonomike.

Sigurisht ndërprerja e furnizimeve me gaz rus Vëndeve të BE, si armë trysnie frikëson dhe detyron flijime. Por fakti që Putini është katandisur të shpresojë në “gjeneral dimrin” – muaj shumë të ftohtë për të vënë në prova shumë të ashpra popujt evropianë, të pamësuar më me mungesa – e që po shkon në mbledhjen e nivelit të lartë të Samarkandës me kapele në dorë për t’i kërkuar Xi Jinping-ut ndihma ushtarake e teknollogjike kineze të pambërritura kurrë megjithë premtimet e udhëheqësit aziatik për një “aleancë pa kufizime”, janë prova të vështirësive skajore në të cilat po përpëlitet presidenti rus.

Disfata n’Ukrainë, me humbjen e pothuaj të gjithë tokave të pushtuara në Donbas gjatë gjashtë muajve të luftës, është e rëndë sepse është aq e gjërë sa nuk mund të fshihet. Tërheqja rrënuese nga Izumi, tregon më pas se ushtria ruse, me trupa të demoralizuar, të stërvitur e të pajisur keq, nuk është në gjëndje t’u bëjë ballë fuqive ukrainase: më të pakta në numër por më të vendosura, të stërvitura mirë e të mbështetura nga NATO, përveç furnizimit me armë, me ndihmë nga satelitët, aeroplanë spiunë e sisteme ndërprerësish të lidhjeve që i lejojnë ukrainasve të kuptojnë më shpejt se çfarë do të bëjnë trupat ruse.

Ndërsa ushtria e Moskës lëviz n’errësirë dhe përveç mangësisë së komunikimeve, duhet të përballojë edhe mungesën e zinxhirit furnizues: tashmë ka dëshmira të reparteve që nuk kanë pranuar t’u binden urdhërave të sulmit sepse ishin të pajisur shumë keq. Putini ka vënë në heshtje opozitën demokratike, por në rrjetet sociale ruse shpërthen zëmërimi i blpgerëve kombëtaristë që tashmë e qortojnë haptas edhe sepse, në të njëjtat orë në të cilat ushtarët rusë iknin pështjellas nga Donbasi, presidenti përuronte një rreth të stërmadh panoramik në një Moskë që festonte pa asnjë fre për shpenzimet tetëqindeshtatëdhjetëepestin përvjetor të lindjes së saj. E gjithë kjo ndërsa ushtarët rusë luftojnë me armë të dobta nga cilësia, pa kontrolluese shëmbëllimi të natës dhe pak ndihma për të plagosurit, ultrakonservatorët e ndjekin këmba këmbës dhe tani i kërkojnë Putinit një mobilizim të përgjithshëm të Vëndit për të mposhtur Ukrainën.

Si do t’i kundërveprojë dështimit presidenti rus? Zgjedhjet e tij janë të pakta e të gjitha shumë të këqija. Në këtë pikë mund të jetë i shtrënguar të miratojë një mobilizim të pjesëshëm, por sigurisht nuk don t’a tërheë Vëndin në një klimë lufte saktësisht për arsyen për të cilën shkoi të shtunën në një park lojërash: “Është e rëndësishme”, tha, “që rusët të gëzojnë pak pushim me miqtë dhe familjet e tyre”. Deri tani Putini ka arritur të shmangë kundërshtitë edhe sepse në Rusi jeta nuk ka ndryshuar shumë që nga shkurti e deri më sot: simbas Levadës, një institut demoskopik i pavarur, 48 përqind e rusëve nuk ka parë asnjë ndikim nga lufta e përditëshme e thotë se nuk dëgjon më të flitet për të.

Të thirret një mobilizim i përgjitshëm do të thotë të rekrutohet përdhunshëm e të dërgohet për të vdekur një brez i tërë të rinjsh krejtësisht të papërgatitur për luftë, të paralizohet ekonomia, t’i duhet shpjeguar popullit të vet përse i shpall luftë një Vëndi vëlla që po lufton me heroizëm për pavarësinë e tij: politikisht një rrënim. Atij të brëndëshmit, do t’i pasojë ai ndërkombëtari nëse do të shkojë deri në fund me ndëshkimet energjitike: Evropa do të vuajë, por në dy vite do të arrijë autonominë nga gazi rus dhe n’atë pikë Moska do të ketë humbur lidhjet me Perëndimin. Me një NATO më të fuqishme rrezikon të shtyhet drejt Azisë. Një evolucion i kundërt me natyrën ruse, që do t’a vinte përgjithmonë në një rol të nënështruar kundrejt Kinës. Me një rrethanë rënduese: sot Moska nuk ka as burimet ekonomike dhe as teknollogjinë për të kthyer drejt Kinës dhe Hindisë të gjithë gazin që nuk do të shesë më në Evropë.

Sigurisht, është gjithmonë e mundëshme një lëvizje e dëshpëruar e Putinit e paracaktuar të shndërrojë një luftë lokale në tragjedi planetare. Por deri tani, me gjithë mizorinë e tij dhe llogaritë e gabuara, Putini ka treguar se ka në mëndje synime t’arsyeshme. Dhe Perëndimi ka arritur të bëjë të veprueshme mekanizmat e frikësimit: me ndihmat e tij të tërthorta NATO ka qënë shumë e efektëshme, ndërsa Putini, mbasi ka kërcënuar ndëshkime kundër Vëndeve që ndihmojnë Kievin, e ka mbajtur luftën brënda kufijve t’Ukrainës.

“Corriere della Sera”, 12 shtator 2022 Përktheu Eugjen Merlika

NY RALLY STANDS IN SOLIDARITY AGAINST SEXUAL VIOLENCE ACKNOWLEDGES LONG ROAD AHEAD

September 12, 2022 by s p

Rafaela Prifti/

The Albanian community stood up and spoke out at a midtown Saturday rally in support of protecting women and girls facing acts of sexual violence. It is part of a unifying solidarity movement with rallies in Kosovo, Albania, Macedonia. The recent reported rape of an eleven year old girl by five Albanian males in Kosovo prompted broad bursts of outrage last month. The public outcry over the incident intensified after the prosecution’s handling of the case. Aiming to “change the narrative” associated with the acts of sexual violence, and supported by local groups and politicians, two New York based organizers, Djellza Pulatani, an activist Fordham University student and Suada Demiri, advocate and financial analyst, called the rally, held nearby the offices of the Consulate General of Kosovo in New York.

“We stand here to change the narrative. The shame of rape is not for the survivors to bare but for the perpetrators. We will display their names…They will be the ones to bring shame to their families. They have no place in our community,” said Suada Demiri. Some protesters held up signs showing the names, written in black sharpie, of the perpetrators of the rape, as reported to Kosova authorities. “The judicial system has once again failed the survivors,” said Professor Anila Duro of John Jay College at the rally. Her impassioned remarks were interrupted by chants “The Future is Hers” and “Justice delayed is justice denied”.

Going back three years now, these chants have fired up rallies in the city calling attention to the 20,000 estimated rapes of Albanian women and girls by Serbs during the Kosova war. In 2018 at a US Congressional Hearing in Washington DC, Vasfije Krasniqi Goodman gave testimony as a survivor of sexual violence of the Kosova war in front of the House Foreign Relations Committee. Two decades after the war, there still have been no rape prosecutions.

While most of the participants were residents in and around New York area, at least members of one Albanian family at the protest were visitors from Kosova. On a short stay from Prishtina, Mitare Hamiti, her husband and son, decided to protest by holding posters in solidarity with the sisters back home.

The theme of solidarity and the expressed support by the leaders was amplified by Mark Gjonaj, former City Councilman and tireless supporter of the Future is Hers ongoing campaign. “Your presence here sends a message. We stand in solidarity with the thousands that came out in Kosova, Macedonia, Albania until justice is brought to the survivors, until we put an end to all forms of sexual violence,” said Gjonaj. Acts of sexual violence have consistently been condemned by politicians, party officials and members of governments. Echoing that same unity around the issue of protecting women as in Tirana, Prishtina, Skopje, the New York rally was about ending the cycle of violence.

The gathering on Saturday featured a number of eloquent and distinguished speakers that drove home many relevant and important issues of gender and justice inequality versus our humanity. As Djellza Pulatani put it to the gatherers: “I want you all to understand that this is not about being someone’s sister, or mother or daughter. This is about being someone.” The violation of the women’s rights is a human rights subject with profound impact for the society and its future.

While both organizers agree that there is a long way to go in addressing the compound issue of sexual violence, Saturday’s rally made its statement by raising society’s protection for women and girls rights to the level of a moral imperative. To them, where you stand on that issue says a lot about your moral values and who you are.

Gjeneral * Piro Ahmetaj: “Siguria kibernetike, përgjegjësi sovrane e R.Sh”

September 11, 2022 by s p

Në përgjigje të interesimit të disa mediave rreth reagimit të Tiranës zyrtare mbas sulmit kibernetik të Iranit ndaj sistemeve digjitale të Republikës së Shqipërisë, në vijim gjeni një përmbledhje strategjike:

Para së gjithash, përtej dhe përfshi rastit konkret, ku sistemet digitale të një shteti (R.Sh) u sulmuan nga një shtet tjetër (Irani), po paraqes një opinion të zgjeruar PSE ( ?) vendet kanë jo vetëm përgjegjësinë por janë edhe në të drejtën sovrane për të reaguar ndaj sulmeve kibernetike ?

Së pari, kryesisht mbas viteve 2000, kërcënimet kibernetike janë të konsideruara në top listën e rreziqeve asimetrike ndaj stabilitetit, për rrjedhojë edhe ndaj sovranitetit kushtetues të çdo vendi më vete, ndaj Aleancës Transatlantike (NATO) dhe jo vetëm.

Mbas Samitit të Chicagos 2012, NATO ka bërë përpjekje për t’i konsideruar kërcënimet kibernetike si pjesë të artikullit 5, ose si përgjegjësi e mbrojtjes kolektive. Ndërkohë, ajo ka zhvilluar projekte, kapacitete dhe aktualisht zotëron aftësi operacionale për mbrojtjen kibermetike “vetëm të sistemeve digitale të NATO-s”, qofshin ato të instaluara në Bruksel, në instalimet e kohës së paqes apo në 30 vendet anëtare (përfshi në R.Sh)!

Si dëshmitar/ekspert teknik i këtyre përpjekjeve, e përsëris se përfshirja e kërcenimeve kibernetike brenda “Ombrellës së përgjegjësive të NATO-s” (artikulli 5), do të transformonte nga themelet Marrëveshjen e Washintonit (1949) si dhe përballjen e Aleancës me kërvenimet e gjeneratës së shekullit 21/22.

Ndërsa «dështimi» i kësaj përpjekje (nëse do e quanim kështu), ndërlidhet jo vetëm me barrën e jashtëzakonshme financiare (Triliona Dollarë) të sistemeve të mbrojtjes nga sulmet kibernetike, por edhe me konkurencën mes USA, UK, Gjermanise, Francës, etj për prokurimet e sistemeve nga industritë ushtarake respektive si dhe me traditën hezituese të Agjensive të Inteligjencës për të ndarë informacione me peshë, gjeopolitike dhe strategjike njëherësh.

Gjithsesi, do ishte shumë mirë sa më herët, por shpresoj nuk do jetë shumë vonë, pasi përfshirja e kërcënimeve kibernetike brenda artikullit 5 të NATO-s do të imponohet nga dinamika e lartë e ndryshimit të gravitetit të kërcenimeve në mjedisin e “erës së re të sigurisë”! Sigurisht NATO, do duhet të mbështesë vendet anëtare me mesazhe solidatiteti dhe asistencë teknike, si në rastin e sulmit kibernetik të Iranit ndaj RSh, kur Sekretari Stoltenberg, i konfirmoi mbështetjen e saj.

E lexuar nga konteksti i sipërpërmendur, besoj del edhe më e qartë që çdo vend i NATO-s, ka përgjegjësinë dhe të drejtën sovrane për të zhvilluar strategji, programe, kapacitete, infrastruktura dhe rregulla angazhimi për mbrojtjen e vendit nga kërcënimet kibernetike. Por, më duhet ta bëj të qartë se ndërtimi i kapaciteteve për mbrojtjen kibernetike është një ndëmarrje shumë e vëshirë dhe me kosto pothuaj të pamundur për t’u përballuar jo vetëm nga vendet e vogla të ngjashme me vendin tonë.

Po ashtu, përfitoj nga ky rast, për t’ju përgjigjur një shqetësimi publik në 10 vitet e fundit (nga kur Qeveria Berisha në marrëveshje me USA, pranoi valën e parë të opozitarëve Iranian: «në rast se regjimi i Iranit do guxonte të komplotonte sulme terroriste kundër Muxhahedinëve (MEK) të akomoduar në territorin e R.Sh, pa asnjë mëdyshje (ashtu si rasti 11 Shtatorit në kullat binjake) do të konsiderohej/t sulm ndaj sovranitetit të RSh dhe çdo vendi të NATO, dhe nëse kështu do të merrte përgjigjen shpaguese nga fuqia ushtarake e Aleancës Transatlantike (NATO/SHBA)

Së dyti, prandaj në rastin konkret, gjykoj se mbështetur në të drejtën sovrane, Tirana Zyrtare vendosi ndërprerjen e marrëdhënieve diplomatike me Iranin si kundërpërgjigje propocionale ndaj sulmit kibernetik të kryer në muajin korrik ndaj infrastrukturave digjitale të R.Sh.

Përtej definicioneve të kujdesshme diplomatike, nga ana e sigurisë strategjike: «një sulm kibernetik (në këtë rast i provuar edhe nga agjenistë prestigjoze të intelingjencës), përbën mbi të gjitha kërcenim serioz ndaj stabilitetit dhe Sigurisë Kombëtare të një vendi sovran», në këtë rast ndaj R.Sh. Nuk besoj se as udheheqësit, Strategët apo Diplomatët e regjimit të Iranit të kenë kundërshtime thelbësore ndaj këtij përcaktimi të gjithëpranuar boterisht ?!

Parë kështu, reagimin e «fortë», për këdo që do ta quajë kështu të Qeverisë R.Sh për ta larguar brenda 24 orëve prezencën diplomatike të Iranit nga Tirana, e gjej jo vetëm të legjitimuar brenda kornizës kushtetuese të R.Sh, por edhe të drejtë sovrane, të mirë-peshuar si dhe të koordinuar në raport me parimet e integritetit të çdo vendi të NATO-s dhe jo vetëm.

Së treti, sigurisht nuk ka vend fare as për politizimin, as për triumfalizëm delirant(si në rastin e spiunazhit Rus për depot e braktisura të Gramshit) as për kapitalizimin e suksesit dhe levdata ndaj Qeverisë, pasi në rastin më të mirë, Institucionet përgjegjëse kanë përmbushur detyrën kushtetuese ndaj stabilitetit, sovranitetit, sigurisë dhe interesave kombëtare.

E thënë më drejtpërdrejt, edhe pse si ekpert i mirëkuptoj shumë mirë vështirësitë deri në pamundësi për të parandaluar me garanci 100 % rreziqet kibernetike, Qeveria dhe Institucionet përgjegjëse, në bashkëpunim me ato homologe të SHBA, Izraelit, apo ndonjë vendi tjetër, (si parandalimi i sulmit terrorist në stadiumin e Shkodrës) do të duartrokiteshin me meritë nga shqiptarët nëse do ta kishin parandaluar në kohë këtë sulm.

Nga ana tjetër, mendoj se duhet nënvizuar jo vetëm për komunitetin e sigurisë, se duke ju bashkuar me kurajo programeve të SHBA në betejën kundër regjimit të Iranit (duke strehuar oponentet e regjimit të Iranit), akt që në fakt nuk e ka bërë as Franca, as Gjermania, as Suedia, etj. Prandaj është fare e thjeshtë që bashkë me përfitimet nga statusi i “aleatit të privilegjuar, strategjik siç e vetëquajnë pushtetarët e radhës), Shqipëria ka marrë mbi vete edhe peshën e rreziqeve nga regjimi i Iranit.

E parë nga ky këndveshtrim, mendoj se SHBA e ka përmbushur «detyrimin» duke e kompensuar Shqipërinē e vogël në raport me peshën e madhe të kërcënimeve që ka marrë duke ju bashkuar interesave gjeopolitike në luftën kundër regjimit Iranit, Irakut, dhe në çdo rast tjetër të ngjashëm. Për më konkretisht, përveç qëndrimeve diplomatike, SHBA e ka mbështetur R.Sh për projektin e mbrojtjes kibernetike me asistencë teknike, ekspertizë, etj por edhe me sisteme, trajnime dhe financime duke e vendosur në krye të listës së bashkëpunimit midis dy vendeve tona.

Së katërti, përtej modestisë tepëruar, nuk bashkohem aspak as me privatizimin politik të gjithë-Pushteteve, as me (mavro) administratorët e emëruar me zvarritje në krye të Institucioneve të larta Shtetërore dhe as me delekuencën e mjero-opozitarëve të bravave, vulave dhe proçedurave; as me përrallat egocentrike të Batonëve të pushtetit dhe teoritë konspirative të Haxhiqamilëve modern, si dhe as me opinionistët e gjithëditur por të mirëpaguar nga oligarkët tru-dhjamosur!

Ajo që dua të shtoj nga kapaciteti i ekspertit për të peshuar rreziqet ndaj sovranitetit dhe interesave kombëtare, është që faktorët politike, për më keq ato shtetërore, nuk do duhet kurrësesi të demostrojnë protagonizëm, të tipit të udhëheqësve të internacionalizmit botëror në luftën ndaj regjimeve që gjithësesi kanë peshë dhe mundësi të konsiderueshme për të kërcënuar apo qoftë edhe dëmtuar interesat e vendit tonë jo vetëm në planin e sigurisë kibernetike, por dhe më gjerë.

Së pesti, në dijeninë time të kujdesshme, 10 vitet e fundit, Shqipëria ka bërë përpjekje serioze, e finalizuar me “Marreveshjen për Sigurinë Digitale”, e nënëshkruar në Janar 2022 me Kompaninë elitare, JC Jones Cybersecurity që drejtohet nga Gjenerali* mirënjohur James Jones, ish-Komandant i NATO-s, Këshilltar për Sigurinë Kombëtare gjatë Presidencës Obama etj.

Gjithësi gjykoj se mbetet emergjente dhe rekomandoj që edhe mësimet e nxjerra nga ky rast, të shërbejnë si një këmbanë e fortë alarmi, për të zhvilluar strategji aplikative (jo letra inventar/dekor për zyrat e shtetarëve të radhës); modernizuar sistemet, aftësitë mbrojtëse, si dhe kulturën e bashkëpunimit mes institicioneve dhe strukturave përgjegjëse ndaj kërcenimeve kibernetike dhe jo vetëm!

Në shtesë, përfitoj nga rasti, që ashtu si në 10 vitet e fundit, të ri-rekomandoj edhe më fortë Autoritetet Shtetërore në Tiranë dhe Prishtinë që brenda Plaftormës: “dy shtete sovrane një komb i vetëm”, do të duhet të jetësohet si një projekt shëmbullor i përbashkët për mbrojtjen kibernetike mes R.Sh dhe asaj Kosovës (për më tepër se ky projekt është jashtë korrnizës së artikullit 5 të NATO-s).

*Gjeneral ® Piro AHMETAJ,

Senior Expert për SK, Rajonin dhe NATO-n,

Zv/President i Këshillit të Atlantikut, Ish:

Këshilltar Ushtarak i Presidentit të R.Sh,

Zv/ShShPFA & Përfaqësues në SHAPE/NATO.

Shënim: Kjo përmbledhje është ndare me ekpert/kolege në Këshillin e Atlantikut, Washington, Bruksel, etj.