Shkruan: Eneida Jaçaj/

Populli shqiptar është populli më i vjetër i Europës, me origjinë dhe gjuhë pellazge indo-europiane, i cili mbart mbi vete gjithë historinë e kalvarit të kryengritjeve dhe veprave për bashkim kombëtar, betejat, luftërat triumfuese shekullore dhe tradita të veçanta, që nga koha e ekzistencës së tij. Ndonëse ishin një nga popujt më të varfër në Europë dhe Ballkan, shqiptarët trashëgonin një pasuri shpirtërore në folklor, kulturë, muzikë, letërsi, vlera dhe virtyte. Gjithmonë i kanë shkuar përshtat epitete si një popull bujar, mikpritës dhe shpirtgjerë, duke mos u bërë kurrë pjesë e luftërave barbare dhe “pazareve” plaçkitëse ndaj popujve të tjerë. Shqiptarët kanë qenë të bashkuar në sofrën e tyre, të etur për dije, arsim dhe kulturë; kanë patur virtyte të veçanta luftarake për të mbrojtur atdheun nga zgjedha e huaj, pasi nga gjiri i mëmëdheut kanë nxjerrë shumë trima, ku mbi gjakun dhe veprat e tyre ka marrë kuptim fjala “Liri”. Prijësi i Arbërit apo Prijësi i Ilirëve, strategu Skëndërbeu, udhëheqësi i parë i shqiptarëve, “prometeu i lirisë” që theu në shumë beteja turqit, dhe vendosi marrëdhëniet e para diplomatike miqësore me Perëndimin, është figura që identifikon shqiptarët për trimërinë, forcën, zgjuarsinë, ndjenjën e patriotizmit, gatishmërinë për të ruajtur trojet, gjuhën, traditat, doket, për të mbajtur gjallë me të drejtë ekzistencën dhe lavdinë e kombit shqiptar. Ishin një popull që lëngonte nga dhimbja e shtypjes dhe mjerimit, por kurrë nuk e dorëzuan shpirtin te uzurpuesit e tokave shqiptare, pasi i karakterizonin tiparet e burrërisë, nderit dhe respektit.

                  Varfëria ekstreme, e cila përkthehet në pafuqi, ka bërë që popujt e tjerë më të fuqishëm, të nxjerrin në pah tentakulat gllabëruese për territore dhe burime natyrore, duke përfituar nga gjendja jo e mirë e shqiptarëve dhe nga pozita strategjike e Shqipërisë. Kështu, fatkeqësisht, populli shqiptar ka qenë i shtypur, i nëpërkëmbur, duke filluar që nga periudha mesjetare e pushtimit nga Perandoria Osmane në shekullin e XIV-të, luftërat ballkanike, e deri te copëtimi i Shqipërisë nga Fuqitë e Mëdha, në Konferencën e Ambasadorëve në Londër, 1913. Shtypja e vazhdueshme, mohimi i gjuhës shqipe, e nxitur edhe nga Kisha Ortodokse Greke, bëri që ndjenja e nacionalitetit te shqiptarët të thellohej sa më shumë, duke ruajtur gjuhën si asetin më të çmuar për ekzistencën e një kombi, dhe mbi gjakun e trimave do të themelohej i pavdekshëm, kombi shqiptar! Duke dëshmuar edhe një herë ndjenjën e patriotizmit dhe dëshirës për dituri, në shekullin e 17-të, misioni i klerit katolik shqiptar nuk ishte vetëm për edukimin fetar të popullsisë, por, ata janë përpjekur të hapin shkolla për të shkruar dhe lexuar gjuhën shqipe.

                   Ky informacion gjendet edhe në dorëshkrimin e Sospellos, i cili asokohe ishte Vikar Apostolik për Shqipërinë. Një komb sa më i ditur të jetë, aq më të vështirë do ta ketë armiku ta nëpërkëmbë dhe shtypë! Dëshira për të mbajtur gjallë dritën e kombit, gjuhën shqipe, pasi duke njohur shkrim-këndim do t’i ndihmonte shqiptarët për të ndërmarrë veprime më të zgjuara, përvijohet më së miri edhe te një tjetër atdhetar i shquar, Papa Kristo Negovani, prifti shqiptar i cili luftoi për çlirimin e vendit nga falangat greke, dhe punoi fort për shkrim-këndimin e gjuhës shqipe. Gjatë pushtimit osman, shumë shqiptarë arritën të largoheshin nga vendi, për shkak edhe të kushteve të mjerimit, por mërgata shqiptare i forcoi lidhjet me Shqipërinë, duke përdorur të gjitha mjetet për lëvizjen kombëtare. U krijuan disa shoqëri të diasporës kulturore, por që në thelb kishin çlirimin e shqiptarëve nga robëria dhe pengimin e copëtimit të trojeve të arbërit. 

Visar Dodoni, një prej veprimtarëve të diasporës shqiptare, thoshte: “Ahere fytyr’ e dëshirës së shqiptarëve ishte përlindja e letraturës shqipe; po qëllimi që mshifnin dëshirat ish liria kombiare…”. Qëllimi i tyre ishte edhe arsimimi i kombit, që gjuha të mos harrohej, duke mos lejuar të asimiloheshin nën ndikimin e pushtuesve osmanë dhe kishës greke. Sa më i paditur të jetë një komb, aq më të lehtë do ta ketë pushtuesi ta mbajë në kthetrat e robërisë! Në vitin 1885, Naim Frashëri, bashkë me të vëllanë dhe shqiptarë të tjerë në Stamboll, pjesë e “Shoqërisë së të Shtypurit Shkronja Shqip”, ia dolën të bindin Portën e Lartë për hapjen e një shkolle shqiptare për djem në Korçë. Ndërsa në 7 mars 1887, u hap zyrtarisht shkolla e parë shqipe në Korçë, ku mblodhi plot djem dhe vajza. 

                Ndjenja e nacionalitetit, sa vinte forcohej, edhe në periudhat më të mëvonshme, kur shteti shqiptar ende lëngonte nga padrejtësitë e kombeve më të fuqishme. Shqiptarët kishin nevojë që zëri i tyre të dëgjohej në qarqet më të larta diplomatike europiane dhe amerikane, që çështja shqiptare të merrte zgjidhje, ndonëse ishin vetë fuqitë e mëdha europiane që e kishin lënë enkas Shqipërinë nën pushtimin osman, për të penguar daljen e Serbisë në det, dhe ishin përsëri shtetet europiane që copëtuan Shqipërinë, për të kënaqur vendet e tjera, që të merrnin pjesë në Luftën e Parë Botërore, përkrah tyre; plani ishte që Shqipëria të copëtohej më shumë, duke e humbur ekzistencën si komb. Ismail Qemali, së bashku me shqiptarë trima, të ardhur nga të gjitha krahinat, dhe delegacione nga diaspora, shpalli pavarësinë e Shqipërisë më 1912, duke e shkëptur vendin nga pushtimi i Perandorisë Osmane; krijoi qeverinë e parë shqiptare dhe hodhi bazat e ndërtimit të shtetit të parë shqiptar. Por, kjo qeveri ishte shumë e brishtë, dhe çështja shqiptare nuk ishte zgjidhur plotësisht de juro dhe de facto. Kështu, këtu pati rol diaspora shqiptare, me figurat e ndritura të kombit, që punuan fort nëpërmjet aktiviteteve dhe diplomacisë për ndërtimin e plotë të shtetit shqiptar.

              Diaspora shqiptare e Europës dhe Shteteve të Bashkuara të Amerikës, luajti një rol thelbësor për çështjen shqiptare, duke bërë përpjekje të shumta që shteti shqiptar të njihej dhe të ngriheshin institucione të konsoliduara demokratike. Diaspora e parë shqiptare ishte ajo e Italisë dhe Greqisë. Shumë shqiptarë, në kohën e pushtimit turk, emigruan në Iali, që më pas u quajtën Arbëreshët e Italisë, pasi ruajtën gjuhën dhe zakonet. Shkrimtari italo-arbëresh, Jeronim De Rada, me veprat e tij, ka ndihmuar në njohjen e çështjes shqiptare, dhe në veprën “Këngët e Milosaos”, nxjerr në pah veçoritë luftarake të trimave shqiptarë. Pra, intelektualë me peshë i jepnin më shumë rëndësi çështjes shqiptare, në sytë e zyrtarëve të lartë në Europë dhe SHBA, duke bërë që zgjidhja në të mirë të kombit shqiptar, të vinte sa më parë. Shoqëri të tjera shqiptare u krijuan në Rumani, Bukursht, Egjipt, Turqi, etj.

               Por diaspora shqiptare më e madhe është ajo e Shteteve të Bashkuara të Amerikës, pasi ky vend shihej gjithmonë si “toka e premtuar”, për shkak të mirëqënies së tij. Figura të njohura, personalitete të shquara, me veprat dhe aktivitetet e tyre, dhanë një kontribut të veçantë për çështjen shqiptare. Fan Noli dhe Faik bej Konicën, më 28 prill të 1912, themeluan Shoqatën Pan-Shqiptare Vatra, e cila kishte në qendër të saj problemet e Shqipërisë, ku luftoi për bashkimin e shqiptarëve dhe lirinë e trojeve, duke mos lejuar një copëtim të dytë të territoreve shqiptare. Noli do të mbahet mend për takimet dhe dialogun me ish-Presidentin Amerikan, Uoodrou Uillson, i cili dha ndihmën e madhe për njohjen e shtetit shqiptar. Presidentit Amerikan nuk lejoi copëtimin e Shqipërisë në vitin 1919, në Konferencën e Paqes në Paris, duke u bërë zëri i të gjithë shqiptarëve, që kufijtë e Shqipërisë të mos tkurreshin akoma edhe më shumë pas vendimit jo të drejtë të Konferencës së Londrës, në vitin 1913. Më herët u krijua shoqëria e parë shqiptare, “Malli i Mëmëdheut”, më 1 janar 1906, në shtëpinë e Thanas Viso Mborjes në Buffalo, Nju Jork. Më pas, më 15 shkurt 1909, pranë shoqërisë “Besa-Besë” në Boston, u krijua gazeta “Dielli”, me kryeredaktor Fan Nolin, e cila shërbeu në dobi të çështjes shqiptare. Shkrimtarja dhe publicistja, Sevasti Qiriazi, ka dhënë kontribut me shkrime në disa revista të kohës. 

             Ajka e intelektualëve ishte shpërndarë nëpër botë, për ta nxjerrë Shqipërinë nga errësira dhe për të sjellë epokën e dritës dhe besimit, drejt një të ardhmeje më të sigurt. Pa kryengritjen e shqiptarëve, brenda dhe jashtë, në sallonet e botës, sot, Shqipëria nuk do të ekzistonte!! Edhe në ditët e sotme, diaspora shqiptare luan rol të rëndësishëm jo vetëm në ruajtjen dhe promovimin e kulturës në brezat që rriten jashtë kufijve, por është shndërruar në zërin e të gjithë shqiptarëve, për parashtrimin e problematikave të ndryshme, në Senatin Amerikan. Në Nju Jork, kryeqytetin e botës, por edhe në shtete të tjera, janë hapur shkolla shqipe, ku mësohet shkrim-këndim, historia e Shqipërisë, këngë dhe valle të të gjitha krahinave. Gjithashtu, zhvillohen aktivitete të ndryshme kulturore, mbrëmje, për të ruajtur dhe forcuar lidhjet ndër shqiptarë. Pra, roli i diasporës shqiptare ka qenë dhe mbetet i qenësishëm, për një Shqipëri të zhvilluar europiane, të begatë dhe demokratike!

Shkruan: Eneida Jaçaj/

Ukraina është shndërruar në arenë lufte për afro katër muaj, ndërsa makineria ushtarake e Rusisë po vret të pafajshëm duke cënuar të drejtën legjitime të ekzistencës së një shteti sovran, që ka miratimin e popullit. Duket se konflikti Rusi-Ukrainë nuk do të shuhet shumë shpejt, edhe pse lufta e hapur nga vetë Cari i Kremlinit, Vladimir Putin, do të shënojë fundin e tij dhe sistemit autokrat në një kohë të afërt, pas 23 viteve të mbretërimit në pushtet, për shkak edhe të sanksioneve shtrënguese që i ka vendosur Perëndimi. Konflikti Rusi-Ukrainë e ka ndarë botën sërish në dy blloqe ashtu si në Luftën e Parë dhe të Dytë Botërore; SHBA dhe Europa pro ruajtjes së sovranitetit të shtetit të Ukrainës, ndërsa shtetet si Kina, Kuba, Irani, Venezuela janë rreshtuar pro Rusisë. Turqia ka mbajtur një qëndrim neutral, por që ka shtuar deklaratat për paqe dhe konsensus mes dy vendeve. Populli i pafajshëm ukrainas po vuan në lëkurën e tij kapriçot dhe dalldisjet e fundit të Putinit, ku makineria ushtarake e “vdekjes” nuk po kursen as fëmijët, duke ua ndërprerë në mes të drejtën për të jetuar dhe duke minuar të ardhmen. Kjo situatë të kujton luftën e Kosovës, genocidin serb, kur makineritë ushtarake të Millosheviçit kryen krime nga më makabret mbi popullin e Dardanisë. Pasojat e ideologjive fashiste, komuniste, uzurpuese, gjithmonë i kanë vuajtur të pafajshmit.

Superfuqia dominuese, SHBA-të, garantja e demokracisë dhe sigurisë në botë, dhe kontinenti plak, Europa, ndihen në presion përballë një agresori të pabindur si Putin, i cili nuk njeh konsensus dhe limite, por u qëndron stoik pretendimeve të tij ndaj Ukrainës, duke kërcënuar botën me armët bërthamore në rast se do të hyjnë në luftë kundër Rusisë. Kjo situatë të kujton Luftën e Ftohtë pas Luftës së Dytë Botërore, ku SHBA-të dhe Bashkimi Sovjetik, si dy superfuqi, ndaheshin në shumë pikëpamje. Shkaku kryesor i kësaj lufte është siguria që ka kërkuar Putin për mosanëtarësimin e Ukrainës në NATO. Madje, Putin ka qenë ai që ka akuzuar SHBA-të se janë ato që provokuan konfliktin në Ukrainë, pasi, sipas tij, NATO ka afruar infrastrukturën e saj ushtarake gjithnjë e më pranë kufirit rus. Por, Putin kërkon të vrasë me një “gur” dy zogj. Cari i Kremlinit përpiqet të gjejë një fajtor, në këtë rast SHBA-të, për t’ia atribuuar peshën e luftës, dhe ta nxjerrë jashtë loje si superfuqi, duke rikthyer BRSS dhe duke dominuar në Ballkan së bashku me Serbinë, një projekt i vjetër ky, por që do të mbetet veç një ëndër. Gjithashtu, edhe pse “Perdja e Hekurt” ka rënë në 1989, Putin kërkon t’i rikthejë peshën dominuese Rusisë si në kohën e ekzistencës së Bashkimit Sovjetik, i cili shërbeu si model frymëzimi për instalimin e regjimit komunist në vendet e Europës Juglindore. Përpos kësaj, lufta e Rusisë kërkon të zhvendosë SHBA-të si superfuqi botërore dhe Putin t’i rikthejë Rusisë “lavdinë” dhe “dinjitetin” e munguar. 

SHBA-të dhe Europa kanë dërguar në Ukrainë ndihma ushtarake për llogari të luftës, madje një paketë e re do të miratohet për Ukrainën, për të modernizuar ushtrinë e saj. Kjo ndihmë përfshin armë të rënda dhe sisteme raketore me rreze të gjatë. Gjithashtu, Gjermania ka dërguar shumë armë në Ukrainë. Konflikti Rusi-Ukrainë është një konfikt delikat, ndërsa SHBA-të dhe BE-ja po tregohen disi të pjekur për të mos zhytur botën në një luftë të tretë botërore. A duhet të vazhdojë SHBA-ja dhe BE-ja të mbajë këtë qëndrim duke parë se si makineria e “vdekjes” ruse po vret fëmijë?! Komandanti i Forcave të Aleancës në Europë, gjenerali Ëesley Clark, në një deklaratë u shpreh se pushtimi rus i Ukrainës nuk do të ndalet pa ndërhyrjen e NATO-s, duke sjellë në vëmendje konfliktin në Bosnje, i cili u shua vetëm me ndërhyrjen e NATO-s. Por situata nuk është e njëjtë, pasi Rusia mbetet një nga shtetet më të fuqishme bërthamore. “Nuk duhet të ketë dyshim për askënd se çdo agresor potencial do të përballet me disfatë dhe pasoja ogurzeza nëse sulmon drejtpërdrejt vendin tonë”, ka kërcënar Putin. Thyerja e Rusisë në konfliktin me Ukrainën do të shpëtojë shumë shtete të tjera që mund të kenë të njëjtin fat si Ukraina; shtetet satelite të Rusisë, shtete të tjera si Bosnja dhe Hercegovina, kur Millosheviçi kishte në plan të krijonte “Serbinë e Madhe”. Pra, dështimi i luftës ruse do të mbante të ngrirë edhe shumë konflikte të tjera, që do të mjaftonte vetëm një shkëndijë të sillte përfshirjen e gjithë Ballkanit në luftë. 

Përpos ndihmave për të modernizuar ushtrinë e Ukrainës, SHBA-të dhe Perëndimi i kanë vendosur sanksione shtrënguese Rusisë, ekonomia e së cilës shumë shpejt do të dobësohet. Së fundmi, Egjipti, Izraeli dhe Bashkimi Evropian nënshkruan marrëveshjen për të rritur shitjet e gazit natyror të lëngshëm për vendet e BE-së, të cilat synojnë të reduktojnë varësinë e tyre nga furnizimet nga Rusia. Edhe Presidenti Amerikan, Joe Biden, ka ndaluar të gjitha importet e naftës dhe gazit rus. Ndërsa Mbretëria e Bashkuar ka vendosur të ndalojë gradualisht importet e naftës ruse, deri në fund të vitit 2022. Por që kjo situatë ka sjellë rritjen e çmimit të gazit natyror dhe të lëngshëm në të gjithë botën. Pasojat e luftërave nuk janë të mira për asnjë vend, ashtu siç kemi eksperiencën me Luftën e Madhe 1914-1918, që solli shkatërrime, dëme materiale dhe ekonomike, e humbje të mëdha në njerëz. Megjithatë, këto sanksione do të ndikojnë negativisht në ekonominë e Rusisë, duke pasur parasysh edhe shëndetin jo të mirë të Putin, që, të gjitha, të marra së bashku do të sjellin dobësimin e pushtetit të tij. Dobësimi i Rusisë, ku ka pothuajse të gjithë botën kundër, është një moment i duhur për t’i ushtruar presion Serbinë për njohjen e Kosovës. Kjo është një çështje tjetër. 

Tashmë, për të normalizuar situatën dhe për të sjellë stabilitetin në Ukrainë, është hedhur ideja që Ukraina të anëtarësohet sa më shpejt në Bashkimin Europian. Por, familja e madhe europiane është e përçarë sa i takon dhënies së statusit të vendit kandidat në BE, Ukrainës. Gjermania është pro zgjerimit, ndërsa Franca, si gjithmonë është skeptike në zgjerimin e BE-së me vendet e Ballkanit Perëndimor. Kjo vjen për shkak të demokracisë së dobët dhe problemeve të brendshme që kanë këto vende. Madje, Presidenti Francez, Emmanuel Macron, ka thënë se anëtarësimi në Bashkimin Evropian nuk mund të jetë e vetmja përgjigje për stabilitetin e vendeve fqinje si Ukraina, Moldavia dhe Gjeorgjia. Derisa kjo situatë të normalizohet, ai që do të vuajë më shumë pasojat është populli i Ukrainës, ku përditë po shënohen vdekje, shkatërrime, dëme materiale dhe ekonomike. Arritja e një marrëveshjeje në tavolinë, mes Rusisë dhe Ukrainës, me ndërmjetësimin e zyrtarëve më të lartë të SHBA-së dhe BE-së, nëpërmjet dialogut dhe botëkuptimit, do të sillte paqen dhe stabilitetin.