Shkruan: Lekë Mrijaj 

Busti i përjetësuar i Prelatit e intelektualit Merditor, mons. dr. Zef Oroshi, veç tjerash është edhe një mbamendje e rikujtesë e përgjegjësisë për shqiptarët si dhe për gjeneratat pas nesh për të rikujtuar përjetësisht dhe shprehur mirënjohjen tonë të thellë ndaj figurës madhore të këtij studiuesi e atdhetari monumental shqiptar.

Ndaj sot, me 13 dhjetor, apo pas 69 vjetësh në “Lezhën e Besëlidhjës – Besa Besë”, falë nismës dhe kontributit kyç të studiuesit të mirënjohur, Tomë Mrijaj, Sekretar i Përgjithshëm i Lidhjes së Tretë Shqiptare të Prizrenit, sot, në sheshin: Papa Gjon Pali II, është përjetësuar në bronz busti i të përndritshmit, mons. dr. Zef Oroshi. 

Një kontribut tjetër rreth bustit ka dhenë edhe mjedologu shqiptarë e studiuesi i mirënjohur, dom Nikë Ukgjini etj. Vepra e skalitur në fjalë është realizuar nga mjeshtri i mirënjohur, maestro prof. Sadik Spahia.

Mons. dr. Zef Oroshi, ishte bashkëpuntor i ngushtë i Fan S. Nolit, me Arqipeshkvin e Bostonit, Eminencën e Tij Kardinal Cushing, njëkohësisht edhe klerin e bashkësisë islame shqiptare të diasporës amerikane si dhe bashkēpunonte dhe kishte letërkēmbime me prof. Ernest Koliqin, prof. Karl Gurakuqin, prof. Rexhep Krasniqin, prof. Martin Camaj, fra Daniel Gjeçaj O.F.M..  Mons.dr. Zef Oroshi perveq një krijuesi e studiuesi të rrallë, ishte edhe një poliglot që zotëronte latinishten, italishten, greqishten e vjetër e të re, serbokroatishten, gjermanishten dhe anglishten.

Vlen të thuhet flas nga këndveshtrimi im se mons Zefin, e kam njohur edhe më shumë përmes bashkfamiljarit tim, veprimtarit e studiuesit, Tomë Mrijaj nga Nju Jorku, i cili për afro 15 vite të fundit me radhë më ka rrëfyer gjerë e gjatë për historikun e tij (pasi ishte edhe një njeri besnik e kumbarë të familjes), i cili përherë më thoshte: “Lekë i dashtun, mons. dr. Zefi, nuk ishte i lidhur ngushtë veç me besimin fetar të Kishës Katolike Shqiptare, por edhe me kulturën dhe historinë e re dhe të lavdishme të kombit shqiptar e njerēzimit vullnetmirë në botë”. 

Pra, ky korife, bazuar në plotni me deshmit e hulumtuara dhe të dhënat e studiuesit Mrijaj, e shohim qartë në majat e një atdhetari tamam të mirëfilltë dhe vertetë ishte një klerik, katekist e teolog i kishës apostolike, erudit karizmatik e atdhetar i shquar i kulturës dhe i shqiptarizmit. Veç tjerash, ishte edhe një Pionier i Bashkimit të Shqiptarëve pa dallim feje (deshmi sipas “New York Times”), themelues dhe udhëheqës i Kishës Katolike Shqiptare “Zoja e Shkodrës” në Nju Jork, përkthyes në gegnishtën shqipe të Shkrimeve Shenjte – “Katër Ungjijt dhe Punët e Apostujvet”, të cilën vepër menjëherë pas shqipërimit në vitin 1979, Ati i Selisë Shënjt-Papa Pali VI i dhuroi me autograf Selisë së Shenjtë në Vatikan ndaj edhe më vonë nga Papa mori titullin : Monsinior. Veq tjerash përktheu edhe një doracak me uratë “Visarthi Shpirtnuer”, “Ungjillin e Shen Mateut” si dhe drejtoi për shumë vite revistën “Jeta Katholike Shqiptare”.

Edhe unë përmes një shkrimi reflektues të artikuluar disa muaj më parë (botuar në “Bota Sot”, në shumë media të tjera shqiptare, me datën, 15 mars 2021), të titulluar: “Mons. dr. Zef Oroshi, kam konstatuar veç tjerash se: mons. dr. Zefi, ishte një mozaik me vlera shumdimensionale i historisë shqiptare e qe kishte një taban të lartë fetar, kombëtar e kulturor”, qe do të thotë se në historinë e një vendi, jo të gjithë personazhet, shtetërorë, apo klerik të kishës katolike që janë pjesë e saj, lënë gjurmë dhe realizojnë kthesa shumëdimensionale historike, fetare, kombëtare e kulturore. Pra në këtë mozaik të historisë së kulturës mbarë Shqiptare, hyjnë edhe një nga personalitetet komplekse siq ishte mons. dr. Zefi, që la një protokol e arkiv historik, kulturor, patriotik, diplomatik në historinë tonë të lavdishme. Për këtë korife të fesë e shqiptarizmit siq ishte mons. dr. Zefi ( i cili kishte kerkuar statusin e azilit politik qe vëndosur i plagosur në trajtim në Mitrovicë), kam dëgjuar edhe nga axha i babait tim-Nikolla (Zyrtar i Lartë në Zyrën e vendit në ish Komunën e Zllakuqanit) i cili sbashku me françeskanin, fra Tom Xhaja, famullitar i Kishës “Shën Gjon Pagëzuesi” e kishin vizituar në fund të vitit 1952 në Mitrovicë. Madje Nikolla, edhe me krenari nëpë shumë takime thoshte: “Dom Zefi, ishte një antikomunist i përbetuar kundrejt bandave enveriane e pasardhësve të tij komunistë”, sepse edhe vet familjarët e tij – mons. Zefit, ia kanë burgosur, persektuar, internuar e vrarë në kampet e përqëndrimit në shumë skëterra mesjetare. 

Në Amerikë mons. Zefi, bashkëpunonte me personalitet të shquara të diasporës antikomuniste duke veçuar shtëpin e Kapidanit të Merditës- Ndue Gjon Markut si dhe me shumë të tjerë, prof. Zef Luka, prof. Zef Neka, Rexhep Krasniqi, kolonel Xhemal Laçi, Kolë dhe Pal Mirakaj, Pal, Nue e Martin Lalaj, Bardhok Ndreu, Ndue Mëlyshi, Kolë Çuni, Gjon Gjini, Gjon dhe Zef Çupi, Pjetër Gjoci, Pjetër Kimza , Llesh Tarazhi, Nikollë e Pjetër Shkoza, Kolë Bajraktari, Prendush Gega, Fran Sokoli etj. Njëkohësisht pas kalimit në amshim të mons. Zefit, autorit e studiuesit Tomë Mrijaj, (bazuar në librin “Një jetë i përgjuar” f. 14,15), i cili ishte edhe kumbarë me dom Zefin, vetë Kapidani i Merditës-Ndue Gjon Marku, ia kishte shtërnguar dorën duke i thenë: “Tomë, ti me kumbarën tand mons.dr. Zef Oroshin, ke krye nji detyrë sa njerëzore aq edhe hyjnore. Të kam shqetësue shumë herë në netë e vona, për me përcjell meshtarin tonë deri te Kisha katolike dom Zefin,, sepse e disha se asht në vezhgim të vazhdueshëm nga spiunat e enverit këtu… Nëse do ta kishin vra dom Zefin, do tu bante nji gjakderdhje e madhe mes shqiptarve në Nju Jork, gjakderdhje qe do ta gëzonte Qeverin Komuniste në Tiranë. Edhe pse u vritshin njerëzit e tyne aty këtu (spiunat), ata nuk kanë pas problem, vetëm që të vritet dom Zefi dhe të nderpritet veprimtaria e tij antikomuniste në ShBA…”

Vlen të potencohët se falë fisnikërisë, bujarisë e atdhetarizmit të Kapidanit të Merdites-Gjomarkajve, ishin ata të cilët mons. Zefit i ofruan garanci administrative, financiare e ligjore për ta zhvendosur në mënyrë legale nga Kosova për Itali e deri në Amerikë. Ai, pas shkuarjës në Amerikë e kishte themeluar edhe Kishën e parë katolike shqiptare “Zoja e Kshillit t’Mirë”, sot “Zoja e Shkodrës” Nju Jork dhe pas plotë shtatë vitesh arriti që në Natën e madhe-Krishtlindjes së vitit 1969 të bejë kremtimin e Meshës së Shenjtë të përuruar në Kishën e parë katolike shqiptare në Amerikë, atë të “Zonjës së Shkodrës” . Mons. Zef Oroshi, kaloi në amshim me  15 mars 1989 në Bronx të Nju Jorkut. Ndaj bazuar edhe në librin “Monsinjor Zef Oroshi, Një jetë e shkrirë për fe e atdhe” të autorit Tomë Mrijaj, pikërisht aty gjejmë veq tjerash edhe të dhenat e ish të burgosurit politik e studiuesit të mirënjohur shqiptar , Bep Kuqani, të cilit po ia citoj fjalët e tij për veprimtarin e dom Zef Oroshit, i cili veq tjerash thotë:- E tash në lidhje me nji shënim të Z. Ndue Melyshi, ku thuhet: “Meqenëse ishte Komitet klandestin, nuk mund të zgjidhej kryetari me vota të lira të popullit, prandaj antarët në brendësine e Komitetit caktojshin nji kryetar…”, dishroj të plotësoj këtë mendim, tue shtue, se ne “brendësinë e këtij Komiteti”, kje zgjedhë si Kryetar Dom Zef Oroshi dhe Sekretar Jak Perjaku, i cili, kje vra në mal, në përpjekje me forcat e ndjekjes të Sigurimit. Këtë ma ka thanë përveç të tjerëve, që do t’i permendi ma poshtë, edhe vetë i vëllai: Gjon Perjaku, që u kap n’atë përpjekje, i plagosun randë dhe me të cilin kam ndejtë në burgun e Burrelit. Veç kësaj, kam pasë rastë me njohë personalisht edhe katër antarë të këtij Komiteti, nga të cilët per Karlo Çoben, avokat, i biri i Ndoc Çobës, që ka kenë Kryetar i Këshillit Antifashist Nacional Çlirimtar dhe Sulë Hafizin, Kryemyfti i Lezhës, nuk e kam ditë se ka kenë Antar i Komitetit të Maleve; ndërsa për Haki Bushatin, i vëllai i ish – Kryeministrit Maliq Bushati, që u pushkatue bashkë me At Anton Harapin O.F.M, dhe Lef Nosin dhe Ndrek Kakarriqin e kam dijtë dhe, edhe këta më kanë thanë se “kena pasë për Kryetar Dom Zef Oroshin”.  Njëkohësisht e ka përmendur edhe Haki Bushatin të cilin thotë se e kam njoh vetëm për nji periudhë të shkurtë kohe në burgun e Tiranës; ndersa Ndreken e kam njohë qysh se kam kenë në moshë adolishente, se ka kenë mësues në Kolegjin Saverian, kryetar i Shoqatës “Rrethi Don Bosco” (krijue nga At Pjetër Meshkalla); kam ndejt në burg të Burrelit, mbasi kje denue 17 vjet si antar i atij Komiteti, i arrestuem në Lezhë, vetëm pak muej mbasi kishte fillue punën si avokat. Miqësinë e kena vazhdue edhe mbas daljes nga burgu, deri në ditën që vdiq. Për Dom Zef Oroshin, duhet dijtë edhe kjo: Qysh nga dita e arratisjes, që hoqi veladonin e doli në mal, e deri që iku në Jugosllavi, banorët e Mirditës dhe të malësisë së Lezhës e kanë njohë ma fort se prift, si Kryetar të Komitetit të Maleve, si organizator i “Çetave të Shpagimit”, si luftëtar shumë trim dhe si antikomunist i vendosun” (pjesë e një deshmie studimore nga ish i burgosuri, studiuesi, Bep Kuqani) 

Edhe njëherë mirënjohje për të gjithë mbështetësit e sipërpërmendur, pa perjashtuar edhe Bashkinë e Lezhës, e gëzofshim bustin e këtij kleriku, katekisti, i cili ishte një personalit shumdimensional qe mbetet një enciklopedi e gjallë e qe pas 69 -vjetësh kthehet vëndin e tij qe aq shumë e deshti pra Lezhën e Gjergj  Kastriotit – Skendërbeut e të Besëlidhjes Shqiptare.

by Rafaela Prifti

The Girl Puzzle monument was unveiled to coincide with International Human Rights Day on December 10. The monument honors an iconic woman whose writing sparked a reform. Her name is Nellie Bly. Girl Puzzle is the title of Bly’s first published work in 1885. She is a groundbreaking journalist whose career grew from a columnist at a local Pittsburgh newspaper to later writing headlines in Joseph Pulitzer’s New York World. Governor Hochul announced the opening at a Friday ceremony indicating that it “will provide a poignant educational and meaningful destination for visitors to reflect on our shared history and remember that women’s rights are human rights.” NY Congresswoman Carolyn B. Maloney said, “Nellie Bly was a trailblazing investigative journalist who told individuals’ stories that may not have been told otherwise. Nellie wrote about the marginalized, oppressed, and disadvantaged and often risked her life or went undercover to do so.”

The monument was designed by Amanda Matthews of Prometheus Art “to illuminate women who have endured hardship but are stronger for it.” The five bronze faces, one of which depicts Bly, are artistic representations of a broad diversity of our society. Engraved behind each face are words written by Bly, conveying the spirit and courage of women. At the center of the sculptures, there are three different sized steel globes to honor the legacy of a woman pioneer. Visitors can experience the monument and fully interact with the half-ton sculptures sitting a few feet away from the lighthouse at the Roosevelt Island, Manhattan.

Sculptor and Designer of Girl Puzzle monument, Amanda Matthews, calledNellie Bly a champion for women and girls with her bold and unvarnished response to bigotry. “Bly was a transformative figure in modern history. Highly regarded as America’s first investigative journalist, she dedicated her life to understanding the plight of those who exist in the margins and dismantling systems of oppression. She is best known as a champion for women and girls and opposed the notion of women as subordinate by powerfully rewriting this narrative. The Girl Puzzle monument honors the title of her first published work in 1885, a bold and unvarnished response to bigotry, and her life-changing experiences in the Blackwell Island Women’s Asylum (now Roosevelt Island) that shaped her life of dedication and empathy for others.”

Roosevelt Island Operating Corporation commissioned the moment that appropriately sits at the location of one of her groundbreaking pieces of investigative journalism. NY Assembly Member Rebecca Seawright remarked that what sat Bly apart was her unflinching spirit. “Nellie Bly is not only a monumental Roosevelt Island Historical figure, she was one of the foremost courageous female journalists in the US. It was her boldness, curiosity, and independent spirit that set her apart to uncover injustices in our society.” Manhattan Borough President Gale A. Brewer said that the unique monument befits Nellie Bly because she “dedicated her life to telling the truth and exposing wrongdoing and her writing sparked reform.” NY Senator Jose Serrano spoke of art as “a significant catalyst for social change.” On that note, it’s appropriate to quote Bly’s words engraved on one of the five sculptures:

WHILE I LIVE I HOPE.

Presidenti i Nderit të Vatrës z. Agim Rexhaj, ish-nënkryetari z.Asllan Bushati, anëtarët e kryesisë z.Idriz Lamaj dhe z.Agustin Mirakaj dhe anëtarët e këshillit z.Muhamet Omari, z. Paulin Mrnaçaj, z. Eduard Arianitasi e vatranë të tjerë ishin të pranishëm në “Foltoren” e New Jerseyt në mbështetje të Prof.Dr. Sali Berishës. Z.Rexhaj bëri thirrje për bashkim të Partisë Demokratike dhe theksoi rolin e jashtëzakonshëm të Doktor Berishës në ndërtimin e shtetit shqiptar dhe përkrahjen e çështjes së Kosovës në të gjitha Kancelaritë Perëndimore e deri në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Z.Rexhaj u ndal edhe te raportet e shkëlqyera të Doktor Berishës me Amerikën në të kaluarën e tij dhe miqësinë e ngushtë me Doktor Rugovën dhe punën e përbashkët në dobi të çështjes kombëtare. Ish nënkryetari z.Bushati vlerësoi “foltoren” si burim energjish patriotike dhe kërkoi të garantohet vota e diasporës. Në takim Doktor Berisha pasi kërkoi nga diaspora bashkim dhe pjesëmarrje masive për të rrëzuar pushtetin kriminal të Ramës, sqaroi motivin se pse vendosi të rikthehet në politikën aktive duke thënë se: ” Vendosa të kthehem fuqishëm për të mbrojtur Kosovën, interesin kombëtar, interesin publik deri në minutën e fundit të jetës time. Dhe u bëj thirrje, mobilizoni energjitë dhe forcat për të mbrojtur Kosovën nga projektet e serbomadhit Vuçiç dhe veglës së tij Edi Rama në Tiranë” tha ndër të tjera lideri historik i PD. Në përfundimin të takimit Doktor Berisha falënderoi vatranët për mbështetjen dhe ftoi të gjithë shqiptaro-amerikanët që ta mbështesin në betejën për të vërtetën dhe votën e lirë.(Dielli).

Mbresa nga festimi i Ditës së Flamurit në Amerikë.

Nga Namik Selmani

Shkrimtar Boston

Tashmë është një traditë e bukur që Dita e Flamurit nw Boston, Quincy, Worçester apo në qytete të tjetra të shtetit të Masacuisesit të festohet me mjaft madhështi. Krenaria malli gëzimi bashkohen dhe i japin kwsaj dite një buzëqeshje të ngrohtë, emocion gëzim.Ishte një rastësi e bukur që Dita e Flamurit të 109-vjetorit të Pavarësisë të festohej këtë vit në një nga restorantet më tradicionalë shqiptarë të Masacusesit, në restorant “Alba” në Quinci.Për arsye të pandemisë bashkia e Bostonit nuk e lejoi festimin në shesh ku është bërë tradicionalisht. Përkujtimi i kësaj dite të shënuar për kombin tonë përherë ka patur jehonë te secili shqiptar madje edhe te miqtë amerikanë. Ndryshe nga herët e tjera protkolli edhe u prih pak se në Quinci po bëhej parada e përvitshme e qyteti ku kalon një pjsë e madhe e kulturës amerkane e komniteteve që e përbëjnë këtë qytet dhe shtet. Ngjyrat e kësaj feste ishin bashkuar aq bukur me gjuhën kuq e zi të flamurit shqiptar që ishte ngritur në një nga mjediset e restorant “Alba”. Njw mjedis mjaft tw ngrohtw kishte krijuar dhe ish-drejtoresha e shkollws shqipe zonja Gentiana Spahiu. Në radhët e shqiptarëve të Masacusesit ka me dhjetra që kanë mbaruar Universitetet më të mira amerikane të Bostonit, Emhersit Një Hamsherit e në qytete të tjera të Amerikës. Për të shkuar këtu deri te majat e diturisë amerikane e dhe botërore si është Universiteti i Harvardit që e kanë mbaruar dhe e vazhdojnë mjaft vajza e djem shqiptarë nga të gjithë trojet tona amtare.Kwtu wshtw krijuar tradita e shkollës shqipe në gjurmët e ndritura të Nolit e Konicës.Në Boston është krijuar për herë të parë Shoqata VATRA.Kwtu mbahet gjallë tradita e folklorit shqiptar të të gjithë trevave me mjaft dashuri, por edhe me sakrificë duke e paraqitur atë në mjaft festivale që bëhen në Amerikë me dinjitet e identitet.Mjaft djem e vajza shqiptare janë bërë pjesë e shkencës më të zhvilluar në Amerikë e në botë. Kemi mjekë të përkushtuar farmacistë, dentistë, inxhinierë, ndretues, biznesmenë, bankierë, gazetarë etjPara aktivitetit u këndyuar himnet e Amerikës dhe të ShqipërisëBashkwdrejtueswt e Shoqatës MAAS BESA Sokol Lushllari bashkë me Erinda Shyta kishin menduar që të gjithë detajet të ishin sa më të sakta Të kishte dhe një gërshetim me përshëndetjeve edhe muzikës shqiptare.Mjaft pjesëmarrës duke pwrfshirë edhe fëmijët kishin ardhur me simbolet kombëtare flamuj bluze etjU prit mjaft ngrohtë përshëndetja e bashkwkryetarit Sokol Lushllari e më vonë të zotit Mark Kozmo që ka qenë nismëtar i kësaj Shoqate dhe kryetar i saj për gati 12 viteNë festë kishin një pjesë të madhe të kohës dhe nxënësit e shkollës shqipe që është hapur para disa vitesh me nismën e Shoqatës “MAAS BESA”Mjaft e mirëpritur ishte edhe përshëndetja e veprimtarit të Shoqatës Petrit AlibejVeprimtari Hafiz Kabashi nga Kosova ishte mjaft i emocionuar për këtë takim dhe kujtonte rrugwn e refugjatwve kosovarw pas luftws sw vitit 1998.Takimi u bë edhe një lloj tryeze për aktivitete të tjera. Veprimtrari I shquar I çështjes shqiptare sidomos asaj të Kosovës Faton Limani që kishte ardhur me familjen dhe me plisin karakteristik, në kokë na foli për përvojën e madhe që ka Shkolla shqipe ILIRIA në MasacusetMenduanm që botimi “Lulet e Diasporës” të bëhet pronë kulturore e brezave më të rinj të shqiparëve të Bostoinit.Kur nis koncerti, Petriti do të bëhej edhe valltari i valles çame të Osman Takës.Festën e gjallëroi edhe grupi i valles shqiptare “Bashkim dance” që ka arritu mjaft suksese në mjaft qytete të Amerikës.Ishte viti i dytë që më duhej dhe mua të bëja një përshëndetje edhe për bashkëatdhëtarët nga Çamëria.Në këtë aktivitet të bukur ishin dhe mjaft shqiptarë nga Kosova.Festa u shoqërua nga këngë e valle popullore të krahinave të ndryshme të Shqipërisë.Aktiviteti i mbyll me urimet e ngrohta për flamurin, për mbarësinë e kombit shqiptar dhe të popullit amerikan.