Albert Vataj/

Më 13 korrik 1793, Jean-Paul Marat, figura më e identifikueshme e Revolucionit Francez, i diplomuar për mjekësi që u shndërrua në një nga penat më polemiste të kohës, u vra në shtëpinë e tij në Rue de Cordelier. I përshkruar në mënyrë të famshme në një pikturë nga Jacques-Louis David , vdekja e tij mbetet një nga skenat më dramatike të revolucionit.

Vrasësi i Maratit ishte Charlotte Corday, një grua 24-vjeçare e pamartuar nga Normandia. I rritur në një manastir, Corday ishte e arsimuar mirë, e zgjuar politikisht dhe një aktiviste e mprehtë i ngjarjeve revolucionare. Nga 1792 ajo ishte bërë një ndjekëse e Girondinëve, duke i besuar ata udhëheqësit logjikë të kombit të ri. Corday i urrente radikalët në fraksionin Montagnard, veçanërisht Marat.

Në mesin e vitit 1793, ajo udhëtoi për në Paris, duke synuar të vriste Marat në publik në “Fête de la Fédération”. Pasi zbuloi se Marat ishte shumë i sëmurë për të marrë pjesë. Ndërkohë Corday vizitoi shtëpinë e tij në mëngjesin e 13 korrikut, por iu refuzua hyrja. Ajo u kthye në hotelin e saj dhe i shkroi një letër Maratit, duke i ofruar informacione rreth komplotit të Girondinistëve në vendlindjen e saj Normandi. Ajo gjithashtu ndërroi veshjet e saj dhe stilimin e flokëve, me shpresën që të shfaqej më tërheqëse.

Corday u kthye në apartamentet e Jean-Paul Marat rreth orës 19:00 të datës 13 korrik. Këtë herë ajo u lejua të hynte dhe e gjeti gazetarin radikal duke bërë banjë. Marat ishte dëshpërimisht i sëmurë dhe, sipas disa burimeve, tashmë ishte afër vdekjes. I mbushur me ekzemë dhe lezione të lëkurës, duke qarë, ai lidhte rreth kokës një çallmë të ngopur me uthull dhe rrinte zhytur në ujë, ndoshta një mënyrë për të lehtësuar krurjet e lëkurës dhe dhimbjet. Në pamundësi për të konsumuar ushqim të ngurtë, ai pinte sasi të mëdha kafeje.

Pasi bisedoi me Maratin dhe i dha atij një listë me emra, Corday zbuloi një thikë kuzhine, të cilën ajo ia futi në gjoks me një shpejtësi të pabesueshme. Gruaja e Marat dhe shoqëruesit e tij nxituan dhe e nxorën në mënyrë të dëshpëruar nga banja, megjithëse vdekja ishte pothuajse e menjëhershme. Në ditët që pasuan, Marati u përcoll si martir dhe u përjetësua në fjalime, art dhe simbolikë. Në funeralin e tij morën pjesë mijëra njerëz. Zemra e tij u balsamos dhe u mbajt në klubin Cordeliers, eshtrat e tij u varrosën në Panteon. Corday u dërgua menjëherë në gjyq dhe në gijotinë më 17 korrik.

Vrasja e Maratit shkaktoi një valë tjetër të egër dhune kundër kundërrevolucionarëve, agjentëve mbretërorë dhe xhirondinistëve. Ndërsa vrasja e Marat nuk shkaktoi drejtpërdrejt mbretërimin e terrorit, ajo sigurisht kontribuoi në paranojën nga e cila doli.

Elona Gjata/

Libri “Kosova në 100 fotografi” ka dalë nga shtypi më 25 qershor të këtij viti në Prishtinë, me autorë Elona Gjatën dhe Hysni Ndreun. Ky libër ka për qëllim promovimin e trashëgimisë kulturore dhe historike brenda dhe jashtë vendit të Republikës së Kosovës, duke vënë në fokus ngjarje, vende dhe objekte të ndryshme që lidhen ngushtë me identitetin e vendit. Nëpërmjet kujtesës fotografike synohet të tregohet se si janë ruajtur traditat, kujtesa historike dhe kulturore te banorët e këtij vendi gjatë tranzicioneve të ndryshme politiko-shoqërore, si dhe ndryshimet që kanë ndodhur pas përfundimit të luftës së vitit 1998-1999 dhe pas shpalljes së pavarësisë.

Libri “Kosova në 100 fotografi” është konceptuar në formatin e një Photobook-u, i shoqëruar me 100 fotografi nga i gjithë rajoni i Kosovës, të cilat evidentojnë dhe dokumentojnë pjesë nga trashëgimia historike dhe kulturore e vendit. Krahas çdo fotografie qëndron një tekst i shkurtër informues, por konciz, që përcillet në katër gjuhë të ndryshme: shqip, anglisht, gjermanisht dhe frëngjisht. Përkthimi në disa gjuhë të huaja është parë si mënyrë që krijon lehtësi në qasjen ndaj tekstit te gjeneratat e reja në vende të ndryshme të diasporës, për të mësuar dhe kuptuar më mirë është zgjerimi i rrethit te lexuesi i huaj në Europë dhe Amerikë, për ta njohur atë jo vetëm me atraksionet turistike të Kosovës, por edhe me kulturën dhe historinë e saj.  

Fotografitë janë ndarë sipas tipologjisë që përfaqësojnë: objekte dhe vende historike, trashëgimi kulturore, kulturë materiale dhe shpirtërore, objekte kulti, etnografi (veshje, valle, rite dhe festivale), gatime tradicionale dhe peizazhe natyrore.

Duke iu referuar Objekteve dhe vendeve historike midis të tjerave dallon historia e Kronit të Lotit në fshatin Gorozhup të Hasit, si vendi ku u vendos kufiri shqiptaro-shqiptar ndërmjet Shqipërisë dhe ish-Jugosllavisë në vitin 1948. Brenda kësaj kategorie, një objekt tjetër me rëndësi historike është dhe Memoriali Heroinat, i cili simbolizon 20 000 gratë shqiptare të përdhunuara, torturuara dhe vrarë gjatë luftës së vitit 1998-1999.

 Në pjesën Trashëgimi kulturore mjaft domethënëse është arti shkëmbor në Kosovë, ku dëshmohet për gjurmë të një popullsie mjaft të vjetër në këtë rajon, nëpërmjet së cilit mund të kuptojmë lidhjen mes kulturave dhe epokave të ndryshme. Mjaft domethënese janë pikturat e spiraleve në guvën e Vllashnjës (Guva e Kobit), të cilat i dominon e kuqja okër, apo gravimet e ndryshme në pllakat shkëmbore në fshatin Zatriq. Pjesë e trashëgimisë kulturore të Kosovës janë edhe varrezat e hebrenjve në lagje të ndryshme të Prishtinës (Velani, Arbëri), por edhe në qytete të tjera, të cilat tregojnë jo vetë praninë e komunitetit hebre në këtë vend, por edhe bashkëjetesën e tyre me komunitetin shqiptar përgjatë dy luftërave botërore.

Interes të veçantë, jo vetëm si alternativë fotografike, por edhe kundrejt interesave të tjera studimore, paraqet Kultura materiale dhe shpirtërore. Në këtë lëm, vend të veçantë zë plisi, si pjesë e pandashme e veshjes dhe si simbol i identitetit kombëtar, madje i kthyer tashmë në një  kremte, e njohur ndryshe si Dita e Plisit, e cila festohet çdo 17 shkurt në Kosovë. Lidhur me kulturën materiale mjaft domethënëse gjithashtu është dhe okarina, një instrument muzikor i punuar me argjilë, i konsideruar si një ndër eksponatet më të vjetra frymore të gjetura deri më tani në Kosovë dhe Europë.

Objektet e kultit gjithashtu janë një pjesë mjaft interesantë për cilindo lexues dhe studiues, ku dallohet lehtë bashkëjetesa fetare ndërmjet komuniteteteve të ndryshme në vend. Në këtë kontekst një histori të veçantë mbart kisha e Letnicës, ku përveç pelegrinazhit që zhvillohet çdo vit në muajin gusht nga njerëz të besimeve dhe komuniteteve të ndryshme (siç ëshë komuniteti kroat), aty është edhe vendi ku shenjtorja e parë shqiptare Shën Nënë Tereza mori vendimin për të filluar rrugëtimin si motër misionare.

Pjesë e pandashme e trashëgimisë kulturore të Kosovës gjithashtu janë veshjet, vallet, ritet, së fundmi dhe festivalet. Midis diversitetit të veshjeve tradicionale ajo që dallon ndër të tjera është veshja e Medvegjës, kjo për shkak të larmisë së simbolikës kozmologjike dhe astrale. Ndërsa nga ritet që vazhdon të praktikohet ende prej shqiptarëve të komunitetit katolik është Nata e Buzmit, festë e cila mbart gjurmë të paganizmit. Së fundmi në Kosovë një risi në kontekstin kulturor janë edhe festivalet Etnofest dhe Dokufest. Etnofest është një festival i cili ka karakter multimedial, me programe të bazuara në traditë si, shfaqje teatrale, ekspozita, koncerte, rite arkaike dhe shfaqje bashkëkohore, ndërsa Dokufest është një festival ndërkombëtar i filmit dokumentar dhe filmit të shkurtër, që mbahet çdo vit gjatë muajit gusht në qytetin e Prizrenit.

Gatimet dhe pijet tradicionale janë gjithashtu pjesë e trashëgimisë kulturore të vendit. Si  ushqim i veçantë i traditës buknore te shqiptarët është dalluar flija, forma diellore e së cilës dëften për praninë e kultit të diellit te popullata më e hershme. Ndërsa nga pijet është veçuar vera, si një nga pijet më aristokrate në vend, ku si për vendasit dhe të huajt dallon vera e Rahovecit, tashmë dhe me një shpërhapje në tregun europian.

Ashtu siç dihet, Kosova është e njohur edhe për bukurinë e peizazhe natyrore, ku një nga vendet që dallon për atraksionin e tij turistik dhe për zhvillimin e sportit të skijimit është Brezovica. Por në anën tjetër një tjetër pasuri natyrore e vendit janë edhe shpellat, ku ndër të tjera dallon shpella e Gadimës për shkak të kristaleve të ndryshme dhe formave që ato kanë marrë ndër vite.

Si përfundim, ajo çka mbetet evidente nga rrugëtimi i librit përgjatë hulumtimit të terrenit dhe literaturës është nevoja për prurje të reja shkencore në fushat e arkeologjisë, etnologjisë dhe antropologjisë, të cilat kanë kapacitet premtues.                            

Me rastin e 8 korrikut, 79 vjetorit të lindjes

Kur vendos të bësh diçka të rëndësishme në jetën tënde patjetër duhet të kesh parasysh gjënë më të keqe dhe të vesh “kokën në torbë“…Aristidh Kola, 9 shkurt 2000.

Është e njohur nga çdo mërgimtar shqiptar i kohës kur Kosova luftonte, beteja heroike e Aristidh Kolës në rrjetet televizive greke, një betejë titani, i vetëm trim në luftë për mbrojtjen e çështjes së madhe të një populli që lëngonte nën pushtetin gjakatar të Millosheviçit, ishte më e ndjekura, më frymëzuesja. Aristidh Kola e kishte denoncuar publikisht regjimin gjakatar serb në librin “Greqia në kurthin e Millosheviçit”, libër i përkthyer edhe në gjuhën shqipe…

Aristidh Kola ishte i pari, në ballë të mbrojtjes së çështjes kosovare e të popullit të Kosovës në ditët më të vështira të tij. Cilët ishin motivet e kësaj mbrojtjeje ?
        “Unë më duket se isha i vetmi që kisha theksuar dhe paralajmëruar se propaganda filoserbe dhe antishqiptare, e cila asokohe sapo kishte filluar, ishin dy anë të së njëjtës monedhe…
        Atëherë ishte shumë e vështirë të shkruaje e denoncoje për këto sepse e gjithë bota politike dhe Kisha qenë viktima të një mashtrimi dhe të një aventure me rrezik të madh…
        Është një joshje e madhe të shkruaj një pjesë të dytë me brendi ngjarjet e fundit në Kosovë . Por, si ka thënë Gëte , “Ndërsa arti është i pafund, jeta është e shkurtër.”

Aristidh Kola (kështu më tha atë ditë, “shkruaje Kola dhe jo Kolja”), sot, më 8 korrik 2023 do të ishte plot 79 vjeç.
Nuk është, nuk e lanë të ishte sot midis nesh.
          Me përkushtimin e tij…
        Me trimërinë e tij…
          Me fjalën e tij…
Është thënë dhe thuhet se Aristidh Kolën e eleminuan, e helmuan…
Është thënë por nuk është vërtetuar.
          E vërteta e eliminimet fizik të Aristidh Kolës nuk do të zbardhet kurrë…
Mbase intervista që kam bërë me Të thotë atë që parandjente Ai…

* * *

Atë ditë të 9 shkurtit 2000 tek nxirrte nga kompjuteri përgjigjen e pyetjeve të mia bërë dy ditë më parë, shkruar në greqisht, tek m’i  përkthente ato në gjuhën e lashtë të të parëve të tij, arvanitëve, ndjeva një respekt që nuk e kisha përjetuar kurrë në jetën time. Para meje ishte shkencëtari, njeriu erudit, kërkuesi i thesareve të mëdha të gjuhës së popullit tim, një njeri trim që, siç më tha… “e dija se shkoja në gojë të ujkut”…
Sot, pas shumë vitesh, si gjithnjë në ditë të shënuara të jetës së tij, Ditë Lindjen dhe Ditë Ikjen, kur gjithnjë kam përcjellë bisedat, takimet e fotografitë me Të e për Të, i hodha një vështrim paksa më të gjerë fjalëve të Aristidh Kolës atë ditë, fjalëve që më lexonte dhe fjalët që i nënkuptonte. Aristidh Kola atë ditë ma kishte parashikuar fatin e tij…
Do të vijë koha të shkruaj historinë e arvanitasve. Dhe në qoftë se nuk do ta arrij unë, do ta bëjnë bashkëpunëtorët e mi më të rinj, në bazë të ideve dhe udhëzimeve të librit “Arvanitët dhe prejardhja e helenëve”…
Dhe në qoftë se nuk do ta arrij unë… Pse nuk do ta arrinte Aristidh Kola? …do ta bëjnë bashkëpunëtorët e mi më të rinj !!!

Për Aristidh Kolën libri i tij i parë “Arvanitet dhe prejardhja e helenëve“, libër i cili që nga viti 1983 e deri atë ditë numronte 9 botime, nuk është ndonjë histori e arvanitasve por rishikim dhe ripërcaktim i historisë helenike dhe se për Të… historia greke që nuk merr parasysh arvanitët në epokën e re dhe pellazgët në atë të lashtë, as greke e as histori nuk mund të quhet. Është thjesht një histori e sajuar. 
Është e njohur nga çdo mërgimtar shqiptar i kohës kur Kosova luftonte, beteja heroike e Aristidh Kolës në rrjetet televizive greke, një betejë titani, i vetëm trim në luftë për mbrojtjen e çështjes së madhe të një populli që lëngonte nën pushtetin gjakatar të Millosheviçit, ishte më e ndjekura, më frymëzuesja. Aristidh Kola e kishte denoncuar publikisht regjimin gjakatar serb në librin “Greqia në kurthin e Millosheviçit”, libër i përkthyer edhe në gjuhën shqipe, libër i bibliotekës time në mërgim krahas librave të tjerë dhe një serie të revistës “Arvanon”.
“Unë më duket se isha i vetmi që kisha theksuar dhe paralajmëruar se propaganda filoserbe dhe antishqiptare, e cila asokohe sapo kishte filluar, ishin dy anë të së njëjtës monedhe.” – më thoshte Aristidh Kola në përgjigje të pyetjes time: Aristidh Kola ishte i pari, në ballë të mbrojtjes së çështjes kosovare e të popullit të Kosovës në ditët më të vështira të tij. Cilët ishin motivet e kësaj mbrojtjeje ?
Për të vazhduar… Atëherë ishte shumë e vështirë të shkruaje e denoncoje për këto sepse e gjithë bota politike dhe Kisha qenë viktima të një mashtrimi dhe të një aventure me rrezik të madh.
Për tu ngritur në këmbë me trimëri…Nuk ishte fjala se kisha frikë për jetën time…
Atëherë , për herë të parë, ndonëse kisha qenë antiamerikan, thashë: “Nuk ka shpresë tjetër veç Amerikës !“ Jeta luan role të çuditshme; shumë herë mbytesh nga miqtë dhe shpëtohesh nga armiqtë. 
Aristidh Kola në atë intervistë, ndoshta e fundit me një gazetar, e ndjente se ishte futur në një betejë të madhe, në “Betejën e Kanaleve”, siç e quan Ai, një betejë me “kokën në torbë”…
Për sa i përket “Betejës së Kanaleve“, e dija se shkoja në gojë të ujkut. Më kishin ngritur kudo kurthe, nuk më linin të flas kur shikonin se po ndikoja në opinionin publik me mendimet e mija. Shkoja i ndërgjegjshëm për të gjitha ato vështirësi dhe bashkë me mua shkuan edhe miq e bashkëpunëtorë të tjerë… Bëmë një betejë krejt të pabarabartë, një betejë ama që e kishim detyrë ta bënim. Ekzistonin sigurisht rreziqe të mëdha, por kur vendos të bësh diçka të rëndësishme në jetën tënde patjetër duhet të kesh parasysh gjënë më të keqe dhe të vesh “kokën në torbë“. 
Përgjigja që më vjen pas pyetjes… “Vepra Juaj “Greqia në kurthin e serbëve të Millosheviçit“ e botuar edhe në shqip që evokon ngjarjet në Bosnjë a do të pasohet nga një volum i dytë me temë Kosovën ?”,  tek e lexoj sot pas katërmbëdhjetë vjetësh më vjen si përgjigje e asaj që thuhet për fundin e Aristidh Kolës…
Është një joshje e madhe të shkruaj një pjesë të dytë me brendi ngjarjet e fundit në Kosovë . Por, si ka thënë Gëte , “Ndërsa arti është i pafund, jeta është e shkurtër.” Nuk kam kohë. Po përpiqem të botoj veprën time “Zeusi pellazgjik dhe lajthitja indoevropiane“, ku përcjell materiale dhe të dhëna shumë të rëndësishme për periudhën parahistorike dhe kryesisht paraardhësit e kosovarëve, Dardanët. Nga ana tjetër shumë gjëra i kam shkruar në revistën “Arvanon“ me të cilën merrja pjesë në betejë bashkë me kosovarët. Dhe së fundi: problemi kosovar mori një fund fatlum.

… “Ndërsa arti është i pafund, jeta është e shkurtër.”

Jeta e një njeriu të madh, jeta e ARISTIDH KOLËS, shkruar me germa kapitale. Një jetë e prerë kur jetët arrijnë në lulëri, në formim e në pjekje frytash…

Abdurahim Ashiku
Athinë 8 korrik 2023

TRIMËRITË E HERKULIT DHE HERKULËT INTELEKTUALË 

Bisedë me Arvanitasin e Madh Aristidh Kola
Athinë, 9 shkurt 2000

Çfarë thotë Aristidh Kola për veten e tij ?

Linda në vitin 1945, më 8 korrik, në fshatin Leontari të Thivës ( Tebës ), një fshat arvanitësh që atëherë quhej Kaskaveli. Atje viteve të hershme bënin djathin e mrekullueshëm kaçkavall, ladhotiri . 
Fëmijërinë e kalova në fshat, në një mjedis ku jo vetëm gjuha por edhe doket e zakonet, këngët dhe vallet, morali, sjelljet dhe karakteri i njerëzve mishëronin në mënyrë të theksuar karakterin e Arvanitit. 
Në vitin 1963 fillova studimet në Universitetin e Athinës në jurisprudencë, drejtësi. Pas diplomimit, deri në vitin 1987, vazhdova të ushtroj profesionin e avokatit. 

Kur filloi dhe sa janë përmasat e punës suaj në shërbim të studimit të çështjes arvanite ?

Fillimet u përkasin viteve ‘ 70-të, por nga viti 1975 mund të them se jam marrë sistematikisht me gjurmimin dhe studimin e gjuhës arvanite, të historisë dhe të folklorit arvanit. Fryt i këtij studimi të gjatë ishte libri im i parë: “Arvanitet dhe prejardhja e helenëve“ . Libri, që nga viti 1983 e deri sot, është në rend të ditës dhe numëron 9 botime. Libri nuk është ndonjë histori e arvanitasve por rishikim dhe ripërcaktim i historisë helenike në përgjithësi. Këtu qëndron origjinaliteti i tij, zhurma dhe interesi i madh ndaj tij. U përpoqa të faktoj, dhe më duket se e faktova, se historia greke që nuk merr parasysh arvanitët në epokën e re dhe pellazgët në atë të lashtë, as greke e as histori nuk mund të quhet. Është thjesht një histori e sajuar. 
Do të vijë koha të shkruaj historinë e arvanitasve. Dhe në qoftë se nuk do ta arrij unë, do ta bëjnë bashkëpunëtorët e mi më të rinj, në bazë të ideve dhe udhëzimeve të librit “Arvanitët dhe prejardhja e helenëve” . Këtu qëndron edhe vlera e madhe e këtij libri; një libër i ngjalljes së vetëdijes dhe jo një rrëfim historik 

Aristidh Kola ishte i pari, në ballë të mbrojtjes së çështjes kosovare e të popullit të Kosovës në ditët më të vështira të tij. Cilët ishin motivet e kësaj mbrojtjeje ?

Që në vitin 1991 kisha parashikuar zhvillimin e ngjarjeve të lidhura me Kosovën, lëvizjet e Millosheviçit dhe të qarqeve nacionaliste të Beogradit. Shqetësohesha sepse në planet e tij të çmendura donte të ngatërronte edhe Greqinë me qëllim që të gjejë mbështetje për zgjidhjen e problemit shqiptar. Kërkonte nga Greqia që ta ndihmojë në çastin e përshtatshëm me një kundërgoditje në Jug të Shqipërisë. Po ashtu kërkonte edhe nga Gligorovi të përgatitej për një përballim të përbashkët të problemit sepse edhe në atë shtet, shpejt apo vonë do të ngrihej problemi i shqiptarëve.
Siç e dini, çdo veprim politik ose ushtarak, që të ketë sukses, kërkon një parashtrim teorik për të bindë aleatët dhe popullin. Millosheviçi foli si ortodoks i krishterë në Kishën greke e cila është me ndikim të madh në popull, foli si komunist në Partinë Komuniste Greke dhe si socialist popullor në PASOK. Ai me nacionalizmin dhe serbomadhizmin e tij arriti të mallëngjente nacionalistët dhe shovinistët e këtushëm. Ai mundi të rrëmbejë dhe të ngatërrojë shumicën e botës politike greke dhe si rrjedhojë edhe të popullit. U gjendën disa gazetarë grekë të cilët kuptuan, parashikuan dhe denoncuan planet aventureske gjakatare të Millosheviçit. Unë më duket se isha i vetmi që kisha theksuar dhe paralajmëruar se propaganda filoserbe dhe antishqiptare, e cila asokohe sapo kishte filluar, ishin dy anë të së njëjtës monedhe. 
Atëherë ishte shumë e vështirë të shkruaje e denoncoje për këto sepse e gjithë bota politike dhe Kisha qenë viktima të një mashtrimi dhe të një aventure me rrezik të madh. Nuk ishte fjala se kisha frikë për jetën time, por se nuk do të më dëgjonte askush. Shikoja se Millosheviçi, Karaxhiçi, Shesheli, Arkani dhe bandat e tyre kriminale prisnin të lanin hesapet me Bosnjën dhe me Kroacinë dhe pastaj të lajnë duart një herë e mirë me Kosovën. Atëherë , për herë të parë, ndonëse kisha qenë antiamerikan, thashë: “Nuk ka shpresë tjetër veç Amerikës !“ Jeta luan role të çuditshme; shumë herë mbytesh nga miqtë dhe shpëtohesh nga armiqtë. 
Në qoftë se nuk ndërhynte Amerika dhe Evropa do të kishim probleme shumë të mëdha, të cilat u përpoqa t’i tregoj dhe t’i theksoj në libër. U përpoqa të lajmëroj udhëheqjen politike se po luan haptazi me zjarrin duke vënë në pikëpyetje vetë ekzistencën dhe tërësinë e shtetit grek. Mjerisht ai libër u varros krejtësisht në Greqi. Nuk pati asnjë jehonë e popullaritet në vitin 1995 kur u botua. 
Në vitin 1999 kur shpërtheu kriza e Kosovës ua dërgova librin disa politikanëve me horizonte të hapura dhe e rivendosa në librari, ku ndonëse u shit, nuk iu dha përsëri asnjë popullaritet. Një vello heshtjeje ! Ekzistonin njerëz këtu që kujtonin se Greqisë i leverdiste një “Serbi e Madhe“. Për fat të mirë grekët kurrë nuk do të mësojnë se çdo të thoshte për Greqinë një “Serbi e Madhe“. Këtu nuk mungon vetëm njohja e historisë. Mungon edhe fantazia… 
Për sa i përket “Betejës së Kanaleve“, e dija se shkoja në gojë të ujkut. Më kishin ngritur kudo kurthe, nuk më linin të flas kur shikonin se po ndikoja në opinionin publik me mendimet e mija. Shkoja i ndërgjegjshëm për të gjitha ato vështirësi dhe bashkë me mua shkuan edhe miq e bashkëpunëtorë të tjerë si J. Miha dhe J. Korizis dhe njerëz të tjerë të ndershëm me të cilët nuk kisha kontakt dhe bashkëpunim deri atëherë si R. Sumeritis, Xhanetakos, Theodhoraqis ( jo kompozitori ), Dhimu e të tjerë. Bëmë një betejë krejt të pabarabartë, një betejë ama që e kishim detyrë ta bënim. Ekzistonin sigurisht rreziqe të mëdha, por kur vendos të bësh diçka të rëndësishme në jetën tënde patjetër duhet të kesh parasysh gjënë më të keqe dhe të vesh “kokën në torbë“. 

Vepra Juaj “Greqia në kurthin e serbëve të Millosheviçit“ e botuar edhe në shqip që evokon ngjarjet në Bosnjë a do të pasohet nga një volum i dytë me temë Kosovën ?

Librin “Greqia në kurthin e serbëve të Millosheviçit“ e ka përkthyer Mite Guga. Libri ka një parathënie të bukur të mikut tim të dashur Moikom Zeqo me të cilin jam njohur para disa viteve në Athinë kur erdhi në shtëpinë time bashkë me të madhin Dritëro Agolli.
Është një joshje e madhe të shkruaj një pjesë të dytë me brendi ngjarjet e fundit në Kosovë . Por, si ka thënë Gëte , “Ndërsa arti është i pafund, jeta është e shkurtër.” Nuk kam kohë. Po përpiqem të botoj veprën time “Zeusi pellazgjik dhe lajthitja indoevropiane“, ku përcjell materiale dhe të dhëna shumë të rëndësishme për periudhën parahistorike dhe kryesisht paraardhësit e kosovarëve, Dardanët. Nga ana tjetër shumë gjëra i kam shkruar në revistën “Arvanon“ me të cilën merrja pjesë në betejë bashkë me kosovarët. Dhe së fundi: problemi kosovar mori një fund fatlum.

Me çfarë planesh për çështjen shqiptare hyn Aristidh Kola në shekullin e ri ?

Planet duhet t’i bëjnë vetë shqiptarët. Unë dhe sa të tjerë ju duam dhe ju ndjejmë vëllezër në të gjithë botën. Bëjmë vetëm plane për ndihmë. Por që të të ndihmojnë duhet që ti vetë me punët dhe veprat e tua të tregosh se sa vlen, se lufton në një rrugë të mirë për një qëllim të shenjtë. Barra bie mbi shpatullat e udhëheqjes politike dhe shpirtërore – kulturore të shqiptarëve. Nuk dua të hyj në fushën e politikës për shumë arsye. Dua ama të shpresoj tek udhëheqja intelektuale.. Vëzhgoj ndërhyrjet dhe luftën e të madhit Ismail Kadare në fushën botërore. Është ambasador i madh i Shqipërisë në botën e jashtme. Pres akoma një lëvizje të madhe dhe mbështetjen e fuqishme të vlerave të mëdha intelektuale brenda Shqipërisë. Atje do të bëhet lufta më e madhe dhe më e vështirë, luftë kjo e domosdoshme për të ardhmen e Shqipërisë dhe të shqiptarëve. Problemin ekonomik e zgjidh lehtë shqiptari kudo që gjendet. Problemin e kombit, historisë dhe kulturës si do t’i zgjidhë në kushte kaq të vështira, me influenca e ndikime nga kaq rryma që vërshojnë çdo ditë në vend ose që pranojnë emigrantët në vendet e huaja ? Trimëritë e Herkulit kanë nevojë për trimëritë e Herkulëve të rinj intelektualë. 
Kjo është rruga e ndritshme e lavdisë për njerëzit e artit e të shkronjave….

Bisedoi Abdurahim Ashiku

Nga Keze Kozeta Zylo/

Këtë vit pata një vemendje krejtësisht të posaçme për të dëgjuar kur mundesha ose gjeja një shteg hyjnor për këngët dhe vallet folklorike në Festivalin e Gjinokastrës. Natyrshëm i shihja dhe dëgjoja me nostalgji grupet folklorike të famshme dhe të reja që ngjiteshin në skenën tradicionale dhe të madhërishme të Gjinokastrës.
Bota e folkut shqiptar është e magjishme, është si Dielli dhe Hëna, ngase larmia shumëngjyrëshe e kostumeve, traditat shekullore ndezin edhe netët duke ndriçuar fort saqë disa fjolla dritëzash u panë dhe në sipërfaqen e mëndafshtë të Oqeanit Atllantik ku jetoj.
Ja psh dëgjova grupin e krahinës së Buzit që njihet aq shumë nga Tafil Buzi, ku një grup tjetër i Tepelenës nga Kalivaci i dashur me këngëtarin e mirënjohur Viktor Aliun i kënduan si Tafil Buzi Hane Hane. Kujtoj namin e një burri/ Kapedan o Tafil Buzi… Lot më ranë kur i dëgjova, u gëzova që iu këndojnë këtyre trimave të pashoq si Tafil Buz mustaqeziu që i vuri kufirin tek thana Perandorisë turke. Ai ishte udhëheqësi kryesor i kryengritjeve antiosmane në Shqipërinë e Jugut në vitet 1828-1847. A e kuptoni se çdo të thotë që një djalë buzjot nuk i pagoi taksat nuk u bë skllav, mbrojti trojet e veta dhhe i dërgoi osmanet me bisht ndër shalë në Anadoll? Hajde ta kuptoj brezi i ri që me siguri se kanë idenë kush ishte ky trim i pashoq nga Buzi i Tepelenës?
Në vitin 1968 Gjinokastra u konfirmua si streha e Folklorit, shtëpia ku gjëmonte kënga dhe vallja e Kombit.
Ja këtë ka dashur të thotë Poeti i dashur Pëllumb Aliaj në vargjet: “Do t’ja mar këngës buzjoçe/ Kënga ime, kënga jote/ Kënga labe, kënga toske/ Kuvende burrash vuloste”. Janë vargje të një filozofie të thellë, vargje frymëzuese që ashtu si ndër shekuj me këngë burrash vuloste shpesh herë për fatet e Kombit. Kjo këngë të sjellë ndërmend grupin e Velçës, Vlorë për Flamurin dhe Ismail Qemalin si: “Tundu, tundu, o Flamur,/ Përmbi shkëmb e përmbi gur! /Smaili të vuri vulë! /Aferim, o Smail Be/ Evropës rrotull i rè/ Flamurin në Vlor’ ngulè/ Smail Be, o diplomat/ Na e ngrite kokën lart!”
Po le të hidhemi tek kënga buzjote që nuk e di pse u dha e fundit në medie, por natyrshëm ne nuk mund te heshtim përpara zërave të polifonisë labe që me vibrimet e tyre aq të mrekullueshme dukej sikur ishin bashkuar bilbilenjtë dhe kanarinat tepelenase si Xhevairja dhe Margarita që ndezën qirinjtë në muzgun e kalasë si me frymëz Hëne…
Është kënga ku falet shpirti i artistit, i poetit, i marrësit, isombajtësve dhe ata ishin:
Marrës Margarita Pashaj, Xhevaire Allkushi, Kthyesi, Pëllumb Alia, Hedhës: Zylyftar Alia, Iso. Bashkim Brahimi, Agim Allkushi, Kostandin Goçi, Dajlan Shehaj dhe Pirro Nakaj.
Fuqia e zërit te tyre si me shpejtësi drite vetëtimë, është muzikalitet dhe ndjeshmëri e tejskajshme. Kënga labe është pasuri botërore e mbrojtur nga UNESCO dhe është quajtur Kryevepër e Njerëzimit. Përgëzimet tona Pëllumb Aliaj dhe gjithë grupit tuaj simpatik që ecni ethshëm dhe ndritshëm në rrënjët e të parëve ashtu si në vargjet:
“Kush e mban kombin bashkuar/ Kënga jonë, këngë e bekuar/ Babai birit ia mësonte/ Mbretëreshë këngën e donte.
Urime Buzjotë të nderuar!
Në përjetësi mbretëroftë Folklori ynë Kombëtar!