Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Kur kritikët e referencave përkojnë me armiqësinë dhe kundërshtarët historikë

by

Aleksandër Çipa/

Idealistët e skajeve të atdheut vuajnë sinqeritetin e dashurisë së tyre për identitetin dhe simbolet kombëtare. “Filozofët” e metropoleve, duke qenë kundër miteve dhe idhujve, shembin pikat mbajtëse të ndërgjegjes atdhedashëse e kombdashëse. Për popujt e mëdhenj, kjo nuk është dramë, por një optikë dhe diversitet për lëvizje prosperuese të shoqërisë së tyre kombëtare. Për popujt dhe kombet e vegjël, kjo është dramë, jo sepse cënohen mitet, por përdhosen referencat.

Një popull i vogël pa të tilla referenca, mbetet, ose më saktë lihet, në varfërinë e referencave të veta, thahet dhe vdes se mbetet pa ushqim trashëgues të vetes.

Për këtë arsye, predikuesit e diversitetit brendashqiptar, për mitizimin ose jo të personazheve më identifikuese kombëtare apo të simboleve tona, në tërësinë e tyre, mund të konsiderohen si keqndikues dhe cënues të “ushqimit të vetëm” për ndërgjegjen, trashëgiminë dhe substancën kombëtare.

Këta cënues të këtij imazhi dhe kritikët e panegociueshëm për shkak se shfaqen si anti- idhuj dhe antimit, në të vërtetë përkojnë padashur me tangenten e kundërshtarëve tanë, kryesisht fqinjë dhe historikë.

Këto kategori të ndryshme, përkojnë në pikëtakime si nihilistë dhe injorues të asaj çka trashëgohet prej genit dhe historisë shqiptare. Zelli e skeptikëve tanë përkon me këmbënguljen dhe kapacitetin kapërcyes të fqinjëve për përvetësim dhe shpesh vënie në dyshim të trashëgimisë dhe identitetit etnik, për shkak të përkatësive entitare të kryesimboleve tona historike dhe shpirtërore.

A nuk ndodh kjo me Skënderbeun, Nënë Terezën, Naim Frashërin, Gjergj Fishtën, Ismail Kadarenë etj., etj?!?!

Mbajtja dhe trashëgimi i këtyre referencave, qoftë edhe në kuadër të imazhit, na bën një shoqëri dhe komb me kapacitete gjeneruese në fushë të identitetit dhe përkatësisë kombëtare. Kësi referencash na duhen dhe lipset t’i lartojmë, për të ushqyer e brumosur gjeneratat tona,( brenda atdheut, trojeve dhe nëpër botë), me ndërgjegjen dhe identitetin tonë kombëtar.

Kombet dhe shoqëritë e vogla nuk mund të sillen dhe aq më tepër të trajtojnë këtë nevojë në njëjtësinë diversitare dhe debatuese si kombet dhe shoqëritë e mëdha. Rreziku ekzistencial është përherë në fuqi për të vegjëlit.

Rreziku i madh, aq më tepër ai shfarrosës, si mësim të parë ka porosinë e filozofit antik: Duaj e respekto vetveten, të ekzistosh!

Apo jo, zoti kontrapedal?!?!

Maestro Eno Koço, mes një të shkuare dhe një të ardhme me shkëlqim

by

Aleksandër Çipa/

Personaliteti që dirixhon me elegancë e sharm, mes një së shkuare dhe një të ardhmeje me shkëlqim.

Maestro Eno Koço e priti ditën e 80 vjetorit të ditëlindjes, me atë fytyrën e qeshur dhe shikimin elegant të vet, si në kuptimin e plotë të vargut të Agollit ” Mos ma kujto!”. Kohën e mishëron plotësisht, por e sfidon po aq me kapriçio gjenerozi. Është zotnia i lëvizjeve të lehta, elegante, të sakta dhe si hise e karakterit sanguin që dhuron përshëndetje më tepër nga sa mund të presin të tjerët. Është përherë në aktin e shkëlqyer të dirigjimit edhe kur përpara nuk ka formacion orkestral apo lexhio…

Maestro Koço është dirigjues i shkëlqyer i profilit prej pedagogu, muzikanti, studiuesi dhe diskutanti për çështje të muzikologjisë, materialeve të kompozicionit, etnokulturës dhe lektorimit në universitete të Artit. Ka realizuar një jetë të pasur me suksese dhe honore mbi 60 vjeçare, në qendrat dhe institucionet kombëtare shqiptare por edhe më gjerë, në Itali, Kajro, Britani, Gjeorgji, Ballkan etj., etj.

Koha e gjatë e jetës së tij, mbetet përherë e pamjaftueshme për punët që kryen. Sepse i ka të shumta dhe i kryen sipas rregullit të vetvetes. Shquhet me sqimën prej korçari, e më së shumti, si biri i një nëne që shekullon në majat e larta të shkëlqimit artistik, duke u evidentuar si një ndër referencat për aristokracinë tonë aq të ndërprerë dikur e aq të munguar sot. Nëna dhe At-i i vet, Tefta dhe Kristo Koço, të dy muzikantë, e lanë në mëshirë të jetës në moshën 6 vjeçare. Por emri dhe hija e tyre e shenjtërishme prej qytetarësh dhe artistësh me natyrë mondane, iu bënë frymë ushqyese artistit tonë të ardhshëm.

Në më shumë se pesë dekada, Maestro Eno Koço udhëhoqi orkestracionet dhe trupat e instrumentistëve profesionistë të Tiranës, duke u shndërruar në imazh dhe personalitet përfaqësues për një shkollë dhe përvojë të re dirixhimi shqiptar. Ai është ndër të rrallët dhe të vetmit muzikantë të Shqipërisë që u përball dhe preku nivelet ndërkombëtare të artit.

Në dy dekadat e fundit, kur Maestro prek majat e larta të moshës, është paraqitur pranë publikut si autor i disa librave që hedhin dritë mbi historinë dhe artefaktet e këngës dhe artistëve klasikë shqiptarë. Këto botime autoriale rishtojnë kujtesën dhe dijeninë kulturologjike për zanafillat e bukura dhe shkëmbimet muzikore e kulturore shqiptare, me kryeqytetet europiane. Janë prurje faktuese për kontributet e elitës sonë, pjesë e së cilës ishin prindërit e vet në vitet 1920-’40. Këto botime të ruajtura dhe mbartura në proces përgatitës në gjatësi të shumtë kohore, sjellin në bibliografinë tonë një kontribut fisniku me aq sharm.

Maestro i’u përgjigj ftesës së miqve dhe kolegëve, artistëve dhe shkencëtarëve në fushën e shkencave humane që përvjetorin e 80-të ta përcillte në sallën e Akademisë së Shkencave.

Erdhi shtueshëm.

Me shkopin e dirixhimit, me elegancën dhe shkathtësinë e vet natyrale, por edhe me buzëqeshjen dhe krenarinë për pasardhjen si bashkëshoqëruese… Ndër pjesët e interpretuara para të pranishmëve, njëra ndër më të mirëpriturat ishte edhe ajo e luajtur në violinë nga i biri Genti Koço, një instrumentist i formuar dhe me karrierë të cilësueshme në Britaninë e Madhe.

Maestro është At i suksesshëm i një bije dhe biri me shkollime dhe progrese të adhurueshme në jetën artistike kombëtare dhe më shumë, atë ndërkombëtare. Si në fatin e një dinastie arti, vijon jeta e brezave gjenealogjikë të familjes Koço. Është rast i shkëlqyer kur triumfi feniksian, dëshmohet përmes Maestros dhe brenda familjes, tek pasardhësja-bijë Teuta dhe biri Genti.

Në këtë shfaqje, me aq shumë urime për jetëgjatësi për Maestro Enon, spikati edhe dëshmia e vijimësisë premtuese e pinjollëve të Tefta Tashko Koços, ikonës së aristokracisë sonë artistike.

Një cikël poetik antologjik me autorë të së njëjtës gjenealogji

by

Nga Lefter, Aristidh, Kristo, Polo, Aleksandër, Ladi, Orest, Akri – ÇIPA.

Lefter Çipa

( Përjetësisht në Pilur)

O shokë vdeksha nga kënga

(Poemë)

I

O shokë vdeksha nga kënga,

Në një ditë prilli a maji,

Kur derdhet mbi maja hëna,

Në këngë të kthehet vaji.

Vdeksha edhe prapë u ngrefsha,

Shokët në këngë i gjetsha!

Aty në brigjet, thëllëza,

Ligjëroftë mëngjes a darkë,

I thëntë këngët të tëra,

I thëntë me bilbilat bashkë.

Vdeksha edhe prapë u ngrefsha,

Shokët në këngë i gjetsha!

Zogjtë e bukur krahëlehtë,

Ia thënçin me gjuhë të ëmbël,

Shokët e mi, Bilbilenjtë,

Mos paçin plagë në zemër.

Midis lisave të gjatë,

Kurorë ngritur në qiell,

Në çdo festë e në çdo dasmë,

Rëntë e më zgjoftë një fyell.

Kur të fryjë erë e beharit,

Nga deti, a nga Kalbaqi,

Do t’i them “hapu pak varrit!”

Se do shkoj të rri tek Rrapi.*

Vdeksha edhe prapë u ngrefsha,

Shokët në këngë i gjetsha!

II

Mbrëma, mbrëma kur del hëna,

Kur çdo gjë bie për gjumë,

Lehtë e pa u dëgjuar këmba,

Do t’i puth të gjithë në buzë.

Vdeksha edhe prapë u ngrefsha,

Shokët në këngë i gjetsha!

Kur dielli do hapë dritë,

Përkarshi Vanovës sime,

Edhe unë do të jem ngritë,

Të pi ujë në Toçile*,

Aty, të më lahet shpirti,

Dhe të marr penën të shkruaj,

Më ardhtë mbi supe bilbili,

Nga gjumi i rëndë të më zgjuaj.

Vdeksha edhe prapë u ngrefsha,

Shokët në këngë i gjetsha!

Pas zgjimit të ndez cingarë,

Duke parë malet përpjetë,

Pak nga pak të shuaj mallë,

Zjarri im ndezur do të jetë.

Të dëgjoj vajzat e këngës,

Për ato këngë nga varri dalsha!

T’u shpie gjethe të tëndës,

Zërin t’u ruaj nga vapa.

Vdeksha edhe prapë u ngrefsha,

Shokët në këngë i gjetsha!

III

Pastaj avazet e Bejkës,

Do t’i rrëmbejë brenda dheu,

Çobani nga koha e drekës,

Do më thotë:” O Lefter ngrehu!”

Kënga e Ninës me zjarre,

Kur të ngrihet kulme-kulme,

Dhe i tretur të jem fare,

Do bëhem bilbil në Lugje*,

Vdeksha edhe prapë u ngrefsha,

Shokët në këngë i gjetsha!

Ermioni kur t’i derdhë,

Elegjitë në grykë të saja,

Do marr të pi një gotë verë,

Që të më largohet sevdaja.

Dhe pastaj kodër më kodër,

Do kaloj ditët e gjata,

Aty, çdo nënë dhe motër,

Do t’i marr me mall nga qafa.

Vdeksha edhe prapë u ngrefsha,

Shokët në këngë i gjetsha!

Pa përtuar në çdo derë,

Do të shkoj e do tund djepe.

Fëmijët që kanë bërë,

T’i bëj poet e poete.

Dhe me ëmbëlsinë e gjuhës,

T’u them këngë arbërore.

T’u mbijnë përsipër buzës,

Si pendë në krahë shqiponje.

Vdeksha edhe prapë u ngrefsha,

Shokët në këngë i gjetsha!

III

Të gjitha këngët e mia,

Qofshin ilaç për të gjallët,

Se m’i deshi Shqipëria,

Kombi im, gjithë shqipëtarët.

Vdeksha edhe prapë u ngrefsha,

Shokët në këngë i gjetsha!

Me * Janë emra vendesh dhe emrat e këngëtareve të famshme të Grupit Polifonik të Pilurit.

(Botuar së pari në vitin 1983 ne nje cikel te plote tek gazeta “Drita”. Më vonë në librat “Dheun tim përsipër mbaj” 1992, “Kënga që tret lotin” 2002. Dhe “Princi i dashurisë” 2009 Lefter Çipa

Aristidh Çipa

( Vlorë)

Vdekja e poetit

Poeti vdiq,

I nderuar (si burrë shteti),

Pa peng në zemër.

Librezën e kursimit nuk e njohu kurrë.

Njohu vetëm metastazat e skamjes;

Por jetoi me kokën lart,

si pishë rrënjëthellë

Dhe u shua

si një horizont me këngë.

Përsipër i hodhën dekoratat:

Të gjitha të merituara.

Disa i mori vitet e fundit,

kur lypte punë.

Gjithë jetën e shkoi me cigare në buzë

(I ndizte tek njëra-tjetra,

I përtypte me dhembë).

Dhe me gotën e dhimbjes para.

I kamur sa më s’bëhet,

Qeraste majtas dhe djathtas.

Jetë e kafshuar gjer në kockë,

Ku e gjete atë nerv të na falësh forcë?!

Kish kohë që vdekja i qe bërë hije,

Por ai lozte me të si me hijen e vet,

Edhe pse ajo i ngulte dhëmbët thellë e më thellë.

(I thatë, por i thantë! – e lëvdonin dikur.)

Një zë i thosh: perëndoi ylli yt.

Një tjetër vendosmërisht kundërshtonte.

Për një çast ëndërronte: sikur bota

Ta hidhte edhe një herë “hopa” mbi shuplaka të duarve!

Ah, miqtë e vjetër, ç`kujtime, ç`zjarre!

Kujtesa dhemb kudo që ta prekësh

Sikur kohën ta tërhiqte zvarrë!…

Kollitej, pështynte gjak dhe vazhdimisht murmuriste,

Në një vetmi vrasëse, një këngë për nagantin.

Vitet e fundit,

Përmes qiellit të shtatë

Kishte shkëmbyer mesazhe të fshehta me Migjenin.

Askush nuk e mori vesh të vërtetën.

Me gjasa Milloshi

Do t’i gdhendë portretin…

Fjalë thuhen shumë, por ç`duhen ato,

Kur ai u ndie i lumtur? S`duhen shumë gjëra

Për t`u ndjerë i lumtur…

Jetoi botën e vet, krejt ndryshe nga kjo jona,

Plot shkëndijime zjarresh dhe dritë kateklizmash.

Po të mos marrim parasysh një farë humbje të kujtesës,

(Herë-herë harronte në shtëpi protezat e dhëmbëve),

Disa beteja misterioze me mullinjtë e erës,

(Rrallë, kur pihej,- zakon ky i vjetër i poetëve)

Dhe një mllef gati instiktiv ndaj gjithë farës së Uliksit,

(Rudiment psikologjik i kohës së diktaturës)

U mbajt mirë, madje shumë mirë dhe e gëzoi jetën

plotësisht.

Rrallë poetët e vërtetë humbasin fillin…

Por nëqoftëse në botë çdo gjë është e përkufizuar,

Poeti ynë ish’ rebel. Nuk njohu kufij.

Ai kishte lindur poet dhe kalorës njëherësh.

Ëndërr e guxim?! Ç’tundim i epërm!

Qielli pa gjëmime është i vdekur.

Përherë, pra, do gjenden burra që e venë me vdekjen,

Të tillë, që me zell i marrin përsipër të gjitha.

Ç’verdikt zgjodhi heroi ynë?

Në shtegun e rrufeve e ngriti ai llogoren,

Në Malet e Vetëtimës… Atje mblodhi barutin.

Atje i priti shovenët…

Me kohë u bë ikonë

Dhe kur bëhesh i tillë,

njerëzit nxitojnë

Të të veshin aureolën…

Nëse një ditë u prit e u përcoll si një i zgjedhur,

Kjo ndodhi se u rrënjëzua në mushkëritë e dheut-amë.

Falemiderit, poet, për të vërtetat dhe trillet!

Faleminderit, poet, për shërbimet!

Në re, mbi dete, ç’mund të ëndërrosh vallë?

Të çash qiejt si skifter,

Kjo është dëshira më tunduese.

Nëse qiejt s’kanë themele,

Poeti ynë gjeti nga t’u ngjitej.

Për Atdheun, pra! Për flamurin mbi të gjitha!

Aty, pra, gërmo poet, ku është trualli më i fortë!

Aty ndërto, hidh themele këngësh e poemash!

Prej aty sulmo, nis ushtarët në luftë!

Zhvarros, qep e shqep tipa, prototipa,

Shkundu dheun, jepu frymë, i lato

Me durimin e ustait që gdhend gurin!

Në emër të Atdheut, pra, shpall luftë në duhet shpallur

Dhe vdekjen në duhet ta marrësh, në emër të tij prapë.

Kështjellën, pra, ngrihe në mënyrë të tillë

Që, ndërsa ke ikur, luftën ta vazhdosh.

Malet – ikona e fundit që mbeti mbi retinë

U gërrye së brendshmi dalëngadalë dhe ra

Si uragan polifonik që këputet papritur.

Fillimi i ri… rishtresim lavdie …dekorata të reja.

Jetoi aq sa të mos pendohej.

Kredua qytetare: përkushtim e virtyt.

Nuk u përkul kurrë,

-palcë kurrizore e atdhedashurisë.

Sa herë dëgjonte himnin kombëtar,

Çohej në këmbë.

Doni vërtet ta nderoni: mos e qani!

Vini këngët e tij – dritë në dhembje.

Në kini humbur rrugën për një çast, ju siguroj:

do ta gjeni.

Le të jetë ajo lamtumira e fundit.

Bard?!

Një shtrat i vetëm nuk mund ta mbajë.

Guxoi të gërvishte me pendën e bardit qiejt poetikë.

Vdekja me një cironkë në xhep, si De Rada,

është pjesë e fatit të poetit.

Ishte një copë shkëmb, ngarkuar me lule,

Rozmarinë e egër, mbirë vetiu,

midis gurëve të sertë.

08.05.2005

1Seferis, nobelist grek, poezia “Kujtesa”.

KRISTO ÇIPA

( Pilur)

TRETJA E FSHATIT

Nata përtoi, ra e rënduar dheut pa gojë,

Matanë përoit, qeni i vetmuar gjuhën kafshoi.

Zogjtë e hutuar i lidhën krahët e zgjidhën dritën,

Pemët ngarkuar e mbartin natën, të zbresin ditën.

Unë si hije e qeparistë,

Mbështjell lëmshin e qetësisë.

Harruan gurët të përqafojnë këmbët e jetës,

Përtuan drurët të jeshilojnë lëngun e fletës.

Këngë-gremisur shpohen në vesë thëllëzat malit,

Me shpirt të grisur përtyp haresë bilbil i hallit.

Ashtu si reve u lutet Hëna,

Edhe unë heshtjes i kërkoj zëra.

Ujku çartos, shkon i mërzitur xhades së fshatit,

Hënën kanos fytyrë ligur gjatë monopatit.

Godet me bisht yjet krenarë, nata të zgjohet.

Jo! Pa armiq, qen guximtar, jeta s’kalohet!

Rrapi i braktisur vret madhështinë,

Unë kokëkrisur shes historinë.

Zile e këmborë tingujt i hanë! Narkozë kopeja,

Behari-borë, qëron lastarë vetull kafeja.

Gomar i lodhur kërkon kurban t’i bëhet erës,

Pa ngrënë i ngopur, veten e qan tek gjëmbi i ferës.

Kallëz kërkoj zallit me gurë,

Lulet qortoj që s’fjetën kurrë.

Dritat e ftohta! Dyer memece! Qielli i ngrirë.

Rrahjet e forta era kasnece i ka vetëfshirë.

Janë arratisur zërat e tokës. Azile hëna…

Duke zvarritur rrathët e kokës, shtrëngoi gjëma.

Kur frymë jap, marr drithërimë,

Zjarri në vatër, më thotë:- Mbërdhimë!

Kolla e zemrës e grisi heshtjen. Qielli shkriu.

Në gji të nënës e mpiksi qeshjen sot çilimiu.

Zile, këmborë, tingujt i vollën. Qeni ringjalli.

Majat kurorë supet mblodhën, të derdhej halli.

Zërat po vijnë, guri po flet,

Unë zmadhoj sytë. Qerpikët shqep.

Troket bastuni! Godet kambana! Kryqi habitet!

Dërgon katundi nëpër mëhalla tapitë e fiset…

Dhëmbjet e moshës si portë e vjetër në tru trokasin,

Si pendë kaposhi në lëkurë tjetër, gjunjët kërcasin.

Eshtrat e jetës i mbledh në duar,

Pikat e djersës janë ngurtësuar.

Brenga në koma me frymë njeriu. Parmakët ngrihen.

Si vet glukoza era e malit. Rrapi rivishet.

Rrugët u tundën. Avllitë shikuan. Shtëpitë flasin.

Qiejt u shkundën. Yjet nxituan duart t’i zgjasin.

Një kupë shpirt ngrihet më thotë:

-Ikët të gjithë, por prapë jam plot!

Marrë nga libri “ Vesha mjegullën e hollë”

Polo Çipa

( Patra-Greqi)

BALADË PËR NËNËN TIME

Ajo iku një mbrëmje korriku,

kur qielli kish ndezur cep më cep yjtë,

Atje, sipër në qiellin e artë,

e priste një yll i larë, i florinjtë.

-Këtu,-më tha,-më zhurriti dhembja,

një plagë e rëndë që zemra s’ma mban.

Se dhimbja për djalin po ma tret shpirtin,

dhe zemrën më dysh im bir po ma çan.

Kur bëhej gati të ngjitej në qiell,

ma shtrëngoi dorën, me ankth e me mall,

Atë shtrëngim të dorës sate të fishkur,

O nënë e shtrenjtë, unë e ndiej çdo çast.

Një këngë vajtimi i mbeti tek buzët,

Një këngë piluriote e derdhur në vaj.

Ndaj iku nxituar, në heshtje u shua,

me plagën e hapur, pas birit të saj.

I iku shpirti si një dallandyshe,

I lehteëë, i bukur si shpirti i një nëne.

Jeta jote nënë, qe një baladë,

me nota brenge në tingujt e një kënge.

Tani kam kujtimin tënd të bukur,

Kujtimin tënd, më të shtrenjtin në botë,

Po prapë, ndihem si nata pa hënë,

dhe jetën e shkoj me mall e me lotë.

Marrë nga libri me të njëjtin titull

Aleksandër Çipa

( Tiranë)

Dyshoj si i verbër

Bota është një, e re dhe e vjetër/

(Fetë iluzivisht na përshkruajnë një tjetër).

Fetarisht po ta shpreh dyshimin e egër:

Të besoj verbërisht, por dyshoj si i verbër.

( Nga libri “Deti nuk ka portë”, Botimet “Dritero” )

Ladi Çipa

( Paris )

Ka një rrugë në këtë mister

Pak bukë, pak kripë nga e shkuara

Në breg të oqeanit…

I kuq gjaku i të parëve

Të kuq dhe lotët e mallit

Kur fryn era e detit

Pas shkëmbi ku rreh dallga

Rikthehuni dhe pse të ikur …

Në kujtimet e zjarrta!

Kthehuni,

Kundër k’tij shkëmbi

E Lëreni, dallgën t’iu mbulojë

Mbi trup pak kripë do mbetet

Dhe jod që t’iu shërojë

Se vitet, lanë shumë plagë

Po sot ? në të vetmisë

Kujtoni sa lot u derdhën

Të nderit e lavdisë !

Nga pluhuri,

Ngritëm kopshte

I dhamë emër fisit

Ndërtuam fshatrat tona

Me varret përbri lisit

Çfarë më të bukur !?

Ka një rrugë në këtë mister

Prelud… pret ndryshimin

Fatet vijnë për guximtarin

E rizbulojmë agimin

Pak ujë,

Pak zemër nga e shkuara

Në breg të oqeanit

I kuq gjaku i të parëve

Të kuq dhe lotët e mallit

Dhe eci…në breg, i vetëm

Ku varkat përplasen molit

Nën këmbët e zbathura, rëra

Më ngjitet si balta e gjolit.

Orest Çipa

( New York)

Në vjeshtë,

Zemër lektisur është perëdimi i diellit,

I kuqërremtë deri në rënkim.

Kush e di ç’do të thotë kjo stinë,

E ka pasur një brengë,

Njësoj si hallin tim!

Në vjeshtë

Gjethet bien si lotë lamtumire …

Foletë braktisen nga një tjetër fluturim.

Kush e di ç’do të thotë kjo stinë,

E njeh atë shi ..

Dhe të plogështin mallëngjim!

Në vjeshtë

Një tështimë melankolie klith thatë,

Se ndoshta nis të puhi ndopak,

Kush e di ç’do të thotë kjo stinë,

E kupton në ka shpirt..

Se i ndizet flakë !

Në vjeshtë,

Dhe deti nis të gufojë,

Lumi rrëmbehet e vërshon me furi.

Kush e di ç’do të thotë kjo stinë,

Nese nuk e di …

T’i verbojë ata sy !

Akri Çipa

( New York)

Nxito Helios në kupë të qiellit

Nxito Helios në kupë të qiellit,

Se pa ty dritë dielli nuk ka,

Ta ndjejmë nevojën, pa njohur meritën,

Mbi ty pesha e rëndë e shërbimit ra.

Nxito Helios në kupë të qiellit,

Më shpejt harboi kuajt-pishtarë,

Se drita e diellit është dhe e njohurisë,

Pa të injoranca na lidh me litarë.

Nxito Helios në kupolën qiellore,

(Ta kërkon detyra këtë nxitim)

Së bashku me kuajt e tu të flaktë,

Ndriçimi ynë është për ty një burgim.

Nga libri ” Në modernitet humbëm”,

Botimet OMBRA GVG, Tiranë

Kamera kulturologjike e Aleksandër Çipës

by

Behar Gjoka/

Libri më i ri Dheas të fjalës, i A. Çipës, gazetarit, analistit dhe poetit, hap një faqe tjetër të kontributeve të tij në lamitë e shkrimit, tashmë përmes një tejqyre të posaçme në qëmtim të vlerave të heshtura, ose të pa vëne re. Hapësira e larme tekstologjike e teksti, me një spektër të gjerë të figurave dhe zhanreve, letrarë dhe artistikë, e pasuron pentagramin e ligjërimit shkrimor të autorit, me një të mbërrime tjetërsoj, njëherit duke rimarrë një praktikë të njohur, trajtimin e dukurive letrare dhe më gjerë se kaq, nëpërmjet shtjellimeve kulturologjike. Vetiu vjen në mendje sugjerimi i Roland Barthes kur në librin “Aventura semiologjike”, mes të tjerash thekson: Autori, vepra, janë vetëm pikënisje e analizës horizont i së cilës është një ligjërim: nuk mund të ketë një shkencë për Danten, mbi Shekspirin apo mbi Rasinin, po vetëm shkencë mbi ligjëratën., si një domosdoshmëri e trajtimit të tekstit, të madhështisë së fjalës.

Kamera kulturologjike e dekodimit të tekstit/ligjërimit, si shenjëzim estetik dhe dije, me gjasë vetëdije kulturore e shpallur, është çelsi për të mbajtur hapur portat e dijes, si dhe shenjon urën lidhëse në mes letërsisë dhe shtjellimeve kritike, studimore dhe eseistike. Këndshikimi kulturologjik, në hapësirën e teksteve, parashtrohet si marrëdhënie e ndërsjellë me artin, pra edhe me artin e fjalës, me dijen si vetëdije, duke formësuar dhe shpalosur majën e arritjeve kulturore, ndonëse e shprehur me forma shprehësie të larmisë, si reflektim, që bartin subjektivitetin, si dhe me trajta eseistike, që letërsinë dhe dijen, i bashkëlidh në një materie mëvetësie shkrimësie. Në faqet e librit Dheas të fjalës(tokësorë të përjetësisë-shënim imi), autori mbi të gjitha dëshmon lidhjen oraganike më fjalën të shpërfaqur si ligjërim shumëngjyrësh. Ecja e formësimit të individualitetit të vetë, nëpër këto vite, është e dukshme sidomos nëpër dy rrugina:

A – Si gazetar dhe analist, nga më të spikaturit, në harkun e tridhjetë viteve, pra si dëshmues dhe interpretues i realitetit shoqëror dhe politik, gjithsesi të shprehur me anë të fjalës.

B – Si poet me katër libra të botuar me poezi, gjatë kësaj ndërkohe, si: Ikanakë të mbetur (2004), Zhurma e qetësisë (2010), Mbi re s’ka stacione (2014), Deti nuk ka portë (2019), ku qartësisht zbulojmë lëvruesin e fjalës poetike, me verb dhe shprehësi vetanake, natyrshëm ka shtruar udhën për te lënda e librit Dheas të fjalës, që sjellin pranë lexuesit figura të shquara të artit dhe letërsisë, të kontributeve të tyre, si përkujtesë dhe rivlerësim.

Struktura e librit

Materia tekstologjike e librit ofron një gamë të gjerë këndvështrimesh, përcaktime të piketave referenciale, të gjallimit të fjalës letrare dhe më përtej saj, tanimë si lavrim i natyrës kulturologjike, si një pikëprerje kohore dhe hapësinore, vjen e shpalosur në disa rrafshe:

– “Shejzat” dhe “Përpjekja shqiptare”, një përqasje kulturologjike e ndërmjetshme të dukurive dhe autorëve, të periudhave të ndryshme, që materializohet në tre tekste.

– Refleksione, pra shqyrtime të dy niveleve, subjektive dhe të natyrës analitike, që përfaqësohet me tetë tekste gjithsej.

– Poeti të cilit i shndrit vetvetishëm raporti me poezinë shqipe, me katër tekste, ku skicohet profili poetik i Petrit Rukës, por gjithashtu vjen e shpalosur vlerësia e poezishkrimit, përmes një analizë të detajuar të librit me poezi të këtij poeti, “Shamitëzeza qiellore”.

– Udhëtime mendore e të tjera, në të cilin ndeshim gjashtë tekste, ku meditacioni dhe reflektimi ndërthurin esencën e thelbit të mëtimit për të rikonsideruar vlerat dhe shenjat e pranishme në art dhe letërsi.
– Monumentum aereperennius, ku janë prezantuar tetë tekste të kësaj ngjyrese shkrimore, me një anësim nga kujtesa dhe përnderimi i këtyre figurave.
Strukturimi në këto elementë shenjues, si dhe tekstet përfshirëse, kanë mundësuar sendërtimin e një libri të larmishëm, në figura, në tipologjinë shprehëse, në laryshinë e teksteve dhe në tërheqjen e vëmendjes ndaj shenjave letrare dhe kulturore.

Jetëshkrim portretizues

Libri Dheas të fjalës, pra tokësorët që lanë gjurmë, në jetë dhe art, me anë të shtjellimeve kulturologjike, sjellë në vëmendje me dhjetëra figura të kulturës sonë, duke e pasuruar nivelin e njohjes, me anë të gërshetimit të informacionit përkujtues, shpesh herë të shoqëruar me trajtime analitike, të jo pak teksteve letrare dhe jo të tilla, të shqiptuara kështu si një sugjerim për plotësimin e e panteonit të letrave shqipe. Dheas të fjalës, pra tokësor të zëshëm, prurja me e re e A. Çipës, paraqet larmi figurash, trajtime të atypëratyshme dhe jo rrallë të thelluar, duke bartur në tekst hijen jetëshkrimore, me anësim nga kontributi i vyer në fushat lavruese të artit. Kjo praktikë shqyrtuese ngjet me qasjen për veprën e gjerë poetike të Petrit Rukës, duke hyrë kështu në elementët interpretativ të materies letrare. Po ashtu edhe kur merr në analizë prozën e Odise Kotes, e cila sendërgjon analizën e thelluar, duke e pranëvënë me romanet e Kadaresë.

Një vështrim të pasur në parashtrime dhe interpretim është edhe teksti kushtuar përkthyesit Arqile Garo, që me punët e shumta, mban në lidhje oraganike letrat shqipe me letërsinë greke. Edhe për librin e parë të autores Elena Duka, pasi e përmend së është mbesa e Arben Dukës, analizon tesktet poetike, që sjellin një freski ligjërimore. Me impresione befasuese, shkruan për librin e Fate Velës, për pikturat e piktorit nga Pogradeci. Një vëmendje të posaçme u kushton edhe librave të Ethem Rukës dhe Dhimitër Gjokës, që shkruajnë për vendlindjen, pavarësisht fushave të ndryshme që ata mbulojnë. Tekstura endur në këtë ngjizje, të elementëve jetëshkrimorë, me shenjat më përfaqësuese të akteve dhe librave të shkruar, pra gjithsesi të lidhur më magjinë e fjalës, e përthyen lëndën në disa pamje, që e joshin lexuesin, për të kthyer vëmendjen nga vlerat e krijuara në kulturën shqiptare.

Kujtesë dhe interpretim

Në një kuptim, shkrimi i këtij libri, që operon me anë të kamerës kultutologjike, është një akt i mirëfilltë, ma së pari përnderues për figurat e shquara që kanë ikur në amshim, por kaën lënë shenjat e artit dhe fjalës për këndejkohën. Pra, realisht në faqete librit, si ndjesi e shpaluar, jemi edhe në një nderim përkujtues, që bie ndesh më harresën e zakonshme të nahisë tonë, ku përgjithësisht kujtohemi për figurat, kur ikin nga kjo botë, ose na dalin tepër shkrimtarët dhe artistët. Tekstet përkujtuesë, për disa nga njerëzit më të shquar, të vendos pranë e pranë në faqet e librit, veçmas për ata që qenë të lidhur me fjalën, letrare dhe me gjerë se kaq, si Dritëro Agolli, Dhimitër Orgocka, Arbër Xhaferri, Moikom Zeqo, Agron Çobani, Gjok Beci, të Dor Kekos, po ashtu të poetëve jetëshkurtër, Jamarbër Marko dhe Shpëtim Bajraktari, etj. Veçanësia e përkujtesës së këtyre figurave, ku ndeshim edhe praninë e vlerës që bartin tekstet e tyre, lidhet më faktin se për secilin prej këtyre mjeshtrave të ligjërimit të fjalës shqipe, ofron të dhëna për jetën dhe ndalet më gjerë në veprën e tyre duke theksuar kontributin e secilit, si një zbulesë e vlerave estetike, duke ta ndërmendur kështu idenë e Xhevat Lloshit, te libri “Stilistika e gjuhës shqipe dhe Pragmatika”: ‘Ngjyrimi stilistik është vetia e mjeteve të përfshira në organizmin dytësor, që të bien në sy, të ngjallin një përshtypje ose shoqërimi me një ndjenjë, qëndrim, situatë, fushë veprimtarie etj”, duke pikësynuar që të kap dhe ta paraqes për lexuesin atë ngjyresë letrare të përveçme të secilit tekst.

Përqasje dhe polemikë

Me interes në materien kulturologjike të librit Dheas të fjalës, gati – gati një optikë e munguar në arealin e shqipes së sotme, është prania e dy tiepeve ligjërimore:

Së pari: Përqasja e ndërmjetme në mes autorëve dhe teksteve të ndryshëm, si pranvënie reflektuese. Në përqasjen në mes revistave Përpjekja shqiptare, që drejtohej nga Branko Merxhani dhe Vangjel Koço, dhe Shejza, të Ernest koliqit dhe Martin Camajt, të fton për të depërtuar në vlerat e secilës, në pikëtakimet dhe nuanca dalluese. Paralelja përqasëse është një shtysë për të rizbuluar dëshmitë e mendimit, e kërkimit dhe formësimit, të gjurmëve të hulumtimi shkencor, si dhe të shqiptitmit kritik dhe eseistik. Po ashtu, befasues është krahasimi i poezisë së Fatos Arapit dhe Frederik Reshpjes, dy mjeshtrave të ligjërimit poetik në letërsinë bashkëkohore shqipe. Në optikën e përqasjes së ndërmjetshme është pranvënia e Branko Merxhanit me Moikom Zeqon, si një kujtesë dhe vlerësimi për të hipotekuar vlerat e eseistike të Zeqos, sepse Merxhani, tashmë është ngulitur.

Së dyti: Polemika, shpalosur me një etikë të rrokshme, vjen në dy tekste, përkatësisht Ku po e dërgon media shqipen?, dhe Debat vetëndëshkues për të njëjtën dashuri. Në shkrimin e parë dëshmohet vetëdija e problematikës që shfaq media, e shkruar apo vizive, në bjerrjen e shenjave drejtshkrimore dhe drejtshqiptimore, të gjuhës shqipe. Me natyrë më të anësuar nga polemika është teksti që ka marrë në analizë debatin pabukës, në lidhje me përcaktimin e iso-polifonisë, ku më tepër rendet për të qenë flamurtundës të kësaj vlere unike.

Libri Dheas të fjalës, që pason librat me poezi të A. Çipës, nëpërmjet shtjellimeve të rrokshme kulturologjike, derdhur në disa tipologji shprehëse, të dhuron kënaqësi të veçantë në lexim, sepse aty figurohen me penelime të shpejta, shumë figura të kulturës sonë, madje në jo pak raste, shoqëruar me analiza të hollësishme, mbi veprat e tyre, duke i pasuruar kështu rrafshet e njohjes, me anë të gërshetimit të infromacionit përkujtues, shpesh edhe të interpretimeve të detajuara, shqiptuar si një sugjerim përplotësues i panteonit të letrave shqipe, ngrehinës ku lartohet magjia e fjalës.

VATRA PROMOVOI LIBRIN “DHEAS TË FJALËS” TË PUBLICISTIT ALEKSANDËR ÇIPA

by

Sokol Paja/

New York, 22 Dhjetor 2022 – Në Selinë Qëndrore të Federatës Panshqiptare të Amerikës Vatra u promovua libri i gazetarit, analistit, poetit e publicistit Aleksandër Çipa. Me pjesëmarrjen ekskluzive të të gjithë drejtuesve të Vatrës e të shumë vatranëve, veprimtarëve të komunitetit shqiptar në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, kryetarëve e anëtarëve të shoqatave kryesore në New York e më gjërë, libri “Dheas të fjalës” e ktheu promovimin në një festë të vërtetë letrare duke lënë mbresa të veçanta tek të gjithë pjesëmarrësit. Në fjalën hapëse të promovimit Editori i Diellit theksoi se ky libër është një ekskursion kulturologjik dhe historik në botën e medias, të letrave shqipe dhe mendimit filozofik, poetik dhe mediatik shqiptar.

Studiuesi Savdai Kastrati në fjalën e tij vuri theksin te veçoritë e publicistikës, kritikës dhe eseistikës në punimin më të ri të Aleksandër Çipës. Autori i librit Aleksandër Çipa në fjalën e tij shprehu falenderim dhe mirënjohje për Vatrën e Vatranët për pritjen e ngrohtë dhe bujare. Para të pranishmëve, rreth librit z.Çipa u shpreh: “Dheas të fjalës” është një libër me materie kulturologjike i ndarë në cikle të ndryshme shkrimesh. Në një ndër ciklet kryesore të tij ka qasje kulturologjike krahasimtare mes dy prej periodikëve më të famshëm sikundër ishin revista ” Shejzat” e Ernest Koliqit dhe ” Përpjekja” e Branko Merxhanit. Pjesë e këtij cikli janë edhe shkrimi i qasjes krahasimtare mes dy poetëve të pakrahasueshëm Frederik Reshpja dhe Fatos Arapi. Ndërsa cikli i shkrimeve in memoriam për shkrimtarë dhe personalitete të mendimtarisë shqiptare si dhe një grup esesh grishin lexues dhe studiues të filologjisë. Po aq pretenduese janë për mua edhe recencat për librat e Dritero Agollit, Petrit Rukës, Arben Dukës apo antologjinë e poezisë greke të sjellë në shqip nga Arqile Garo” tha ndër të tjera z.Çipa. Realiteti politik, publicistik, shoqëror e mediatik vijnë të shpalosura më së miri në publicistikën e Aleksandër Çipës i cili në këtë libër nderon figura të shquara të medias shqiptare, poezisë, kritikës letrare e mbi të gjitha i kushton rëndësi ikonës së shtypit të shkruar shqiptar “Përpjekja Shqiptare” e Branko Merxhanit dhe “Shejzat” e Ernest Koliqit. Shkrime publicistike dhe eseistike kushtuar Frederik Rreshpes, Fatos Arapit, Arbën Xhaferrit, Petrit Rukës, Arben Dukës, Moikom Zeqos e shumë figurave të shquara të letersisë e prozës e poezisë shqipe moderne e shëndërrojnë librin “Dheas të fjalës” në një monument nderimi dhe respekti për figurat tona të shquara të letërsisë, artit e mendimit të thellë politik e kombëtar shqiptar.

Ky libër është një tekst i shkëlqyr edhe për studentët shqiptarë në Universitetet Amerikane. Z.Cipa në përfundim të promovimit i dorëzoi kryetarit të Vatrës si dhuratë për Vatrën e vatranët dy albume me këngë dhe recitime: “Këngët e atdheut tim” dhe “Recitime nga krijimtaria e Lefter Çipës” përgatitur nga “Nderi i Kombit” Bujar Asqeriu. Festa e librit në Vatër zgjati deri në orët e vona të mbrëmjes mes autografëve të autorit, bisedave vëllazërore e një koktejli të dhuruar nga patrioti bujar Toni Musaj.

Foto: Dritan Haxhia.