Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

THEMELET E SHKOLLËS SË KALISIT U NGRITËN MBI PËRPJEKJET TITANTIKE TË LËVIZJE SONË KOMBËTARE

by

Shkruan MEHMET PRISHTINA/

Ditë më parë në Plloshtan kremtuam 100 vjetorin e hapjes së shkollës së parë në gjuhën shqipe, e cila u mundësua falë angazhimit të kolosit tonë kombëtar Hasan Prishtina.

Vëllezër e motra, sot edhe Kalisi ka festë, sepse edhe këtu bashkë me pesë shkollat shqipe qe janë hapur me iniciativen e Hasan Prishtines ne zonën e Kalas se Dodës dhe Kukësit, para 100 viteve , ishin çerdhe diturie që terrin shekullor e shndërronin në rreze drite për kombin tonë. Hapja e shkollave shqipe në krahinën e Lumës dhe Hasit ndjek traditën e mëhershme që ishte pjesë e programit iluminist të Rilindje sonë kombëtare, kurse me shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë më 1912 u krijuan kushtet për ngritjen e sistemit arsimor shtetëror edhe në Shqipëri dhe së shpejti u formua edhe Ministria e Arsimit në krye me Luigj Gurakuqin; gjuha shqipe u bë gjuhë zyrtare; u ngrit rrjeti shkollor në tërë vendin; u shtypën tekste shkollore.

Të edukuar në frymën e luftërave kombëtare të Gjergj Kastriotit Skënderbeut, patriotët shqiptarë, krahas organizimit të kryengritjeve për çlirim dhe pavarësi kombëtare, u angazhuan edhe për çeljen e shkollave në gjuhën shqipe. Për rrjedhojë, në verë të vitit 1916, Hasan Prishtina dhe Azem Bejta, u takuan në Vushtrri dhe për tri ditë rresht, biseduan dhe trajtuan shumë probleme madhore kombëtare, por ata u përqëndruan kryesisht në organizimin e dy segmenteve të lëvizje kombëtare: Në hapjen e shkollave shqipe, dhe në përgatitjen e një kryengritjeje të armatosur me karakter gjithëkombëtar.

Shkolla e sotme 9 vjeçare në Kalis e ka një parahistori të lavdishme, sepse themelet e saj u ngritën mbi këto përpjekje titantike të lëvizje sonë kombëtare, dhe kryesisht të Hasan Prihtinë, i cili hapjen e shkollave shqipe e kishte pjesë integrale të Platformës së tij prej 14 pikave (pika 5, 6, 7 dhe 😎, ku angazhohej për ndarjen arsimit laik nga ai fetar.

Jam i lumtur që gëzimin e kësaj feste sot po e ndaj bashkë me juve, vëllezër e motra, ashtu i para 100 viteve Hasan Prishtina solli në këto male flamurin e përparimit kombëtar, sepse ai konsideronte se një komb ka ardhmëri vetëm nëse arsimohet në gjuhën e tij amtare. Hasan Prihtina ishte shkolluar në gjuhë të huaja, prandaj ai e ndiente në shpirt nevojën për arsimim në gjuhën amtare shqipe. Ky angazhim i tij ishte i përhershëm dhe këmbëngulës, qysh kur ishte deputet i Parlamentit Osman, por edhe gjatë kohë sa ishte deputet i Parlamentit Shqiptar në fillim të viteve 20-të…

Krahina e Lumës dhe Hasit ruajn kujtime të paharruara për Hasan Prishtinën, i cili gjatë viteve të bujshme të kryengritjeve ishte mirëpritur në konaqet e “Elezëve të Kukësit”, “Halilagëve të Bicajve”, “Spahijëve të Kolosjanit”, Halim Laçit, Sul Elezit, Islam Spahiut, Ramadan Cejkut, Shaqir Palishit,Elez Totës e të tjerë.

Historiku i vërtetë i arsimit shqip në krahinën e Kalasë së Dodës fillon në vitin 1922 kur në Kalis dhe Plloshtan hapen shkollat e mirëfillta shqipe, një vit pasi që Hasan Prishtina ishte zgjedhur deputet i Dibrës (1921).

Hasan Prishtina qysh në kohën e administratës së të xhon turqve angazhohej për ndarjen e arsimit profesional, laik dhe fetar. Në tërë këto përpjekje të tij, ai vendosi të ndante 5% të të ardhurave vjetore, të cilat do t`i shpenzonte në dobi të edukimit dhe arsimimit të fëmijëve në Shqipëri. Jemi në kohën kur përpjekjet e tij për hapjen e shkollave shqipe gjatë viteve 1908-1912, sa ishte deputet në parlamentin osman, përbënin shtyllën kryesore të platformës së tij kombëtare, ku vend kryeor zinte mësimi laik me libra në gjuhën shqipe dhe alfabetit latin, si dëshmi konkrete e civilizimit perendimor të shqiptarëve.

Në frymën e këtyre angazhimeve u mbajt edhe Kongresin i Elbasanit, më 2-8 shtator 1909, në të cilin u vendos për hapjen e një shkolle normale të mesme kombëtare më 1 dhjetor të vitit 1909, e njohur si Normalja e Elbasanit. Hapja e kësaj shkolle ishte nxitje për Hasan Prishtinën që të përgatiste djem nga Vilajeti i Kosovës për t`i dërguar për shkollim në Elbasan dhe kjo ishte arsyeja pse ai e quajti Elbasanin si “Qendra e parë e vëllazërimit të rinisë shqiptare”.

Këto ngjarje u regjistruan edhe nga shtypi shqiptar i kohës, siç ishte gazeta “Dielli” e Bostonit (26 nëntor 1909), e cila ndër të tjerash shkruante se: “…lëvizja kombëtare ka nisë m`u ngjallë shumë në Kosov… ndër këto ditë, me të përpjekurat e Hasan Beut, deputetit Prishtinës, u hap një mësonjtore shqipe në një fshat afër Vuçitërnës… Prej këti atdhetari të nderçëm priten shumë punë të dobishme për kombin, se asht tuj na dhanë provë për dit e ma tepër qi asht një atdhetar i flaktë e i vërtetë, e qi përpiqet me mish e me shpirt për shndritjen e kombit të vet”.

Arsimin dhe diturinë e kombit , Hasan Prishtina i konsideronte pjesë të pandarë të luftës për liri kombëtare, prandaj ai ngado që lëvizte angazhohej për një arsim të mirëfillt në gjuhën amtare. Në një fjalim që mbajti në Klubin Dituria të Selanikut, ai vuri në dukje se “Sado që kundërshtimet për shkronja të shenjta janë shumë të rrebta, dituria dhe e drejta e poshtërojnë padijen dhe shtrembërimin. Unë sa të rrojë do të përpiqem për diturinë edhe për atdheun e për mbrothësinë e vendit tonë”.

Uroj që brezi i sotëm dhe ata që do të vijnë pas nesh, ta gëzojnë përparimin kombëtar si një garancë e vetme për të garuar me kombet tjera të zhvilluara. Para 100 viteve Hasan Prishtina betejat e tij për arim kombëtar i kishte pjesë të kauzës kombëtare, kurse neve sot na mbetet ta mbindërtojmë këtë kauzë me një përkushtim më të madh për reforma të reja arsimore dhe për një standard të dinjitetshëm të mësimdhënësve.

Urime 100 vjetori i shkollës suaj dhe dhashtë Zoti që festat e këtilla të na bëjnë më të bashkuar dhe më të pëgatitur për sfidat që sjell koha.

Kalis, 29 shtator 2022

“Piktura eshte poezi e heshtur”

by

Dr.Sadik Elshani/

Me rastin e ndarjes nga jeta të piktorit të madh Sali Shijaku.

Ne fund te vitit 1978, me rastin e 100 Vjetorit te Themelimit te Lidhjes Shqiptare te Prizrenit, ne ish Jugosllavi u hap nje ekspozite e madhe me veprat e piktoreve dhe skulptoreve te Shqiperise. Kjo ekspozite fillimisht u hap ne Shkup ne fund te nentorit, per te vazhduar pastaj ne Prishtine e Beograd. Une atehere isha student ne Universitetin e Zagrebit dhe hapja e ekspozites ne Shkup perkonte me festen e 29 Nentorit qe ishte feste kombetare ne Jugosllavi. Ne qe studionim jashte Kosoves zakonisht festat i shfrytezonim per te vizituar familjet tona,  por ne kete rast kisha edhe nje arsye edhe me te forte: pervec familjes, doja ta vizitoja edhe ekspoziten e artisteve figurative shqiptare. Ne Suhareke/Therande familja jone e kishte nje dyqan te pemeve dhe perimeve dhe vellau im i madh, Shefketi,  mallin e merrte kryesisht nga Shkupi. Atehere, nje dite u nisem heret per ne Shkup, vellau me la te kalaja e Shkupit ku ndodhej galeria e arteve dhe vazhdoi per t’i kryer punet e veta. Ishte heret ne mengjes, galeria sapo ishte hapur,  une isha vizitori i pare dhe per nje kohe i vetem. Shikoja pikturat dhe skulpturat e artisteve shqiptare: Abdurrahim Buza, Nexhmedin Zajmi, Ksenofon Dilo, Sali Shijaku, Kristaq Rama, Zef Shoshi, Pandi Mele e shume e shume te tjere. Une deri diku e njihja krijimtarine e artisteve figurative shqiptare, sepse ne vitin 1972 e kisha vizituar  ekspoziten e pare te artisteve te Shqiperise te hapur ne Prishtine.

Pasi isha vetem ne galeri, ishte nje qetesi e thelle, vetem nganjehere degjoheshin levizjet e punonjesve te galerise. Por nuk vonoi shume dhe degjova pak zhurme te dera e hyrjes se galerise, ishte nje grup prej 4 – 5 vetesh. Menjehere e kuptova se ishin artistet shqiptare, sepse te parin qe hyri, e njoha menjehere. Ishte piktori Sali Shijaku. Per mua ishte nje befasi e kendshme, sepse as qe e kisha paramenduar se aty do t’i takoja piktoret dhe skulptoret shqiptare. Ata kishin ardhur per ta shoqeruar ekspoziten.  Shkova ne drejtim te tyre tere i entuziazmuar, i ngazellyer,  u tregova se kush isha dhe iu drejtova te parit duke i thene se, ai ishte Sali Shijaku. Ata te gjithe u habiten: “E njohu Saliun!” Edhe ata, pervec Sali Shijakut qe e njoha, u paraqiten se kush ishin: Muntaz Dhrami, Kristaq Rama, Dhimitraq Trebicka dhe Niko Thana. Per ta shuar habine e tyre, atehere i tregova Sali Shijakut dhe te tjereve se se e kisha njohur ate. Tani po i tregoj edhe lexuesit te ketij shkrimi.

Gjate viteve te mia te gjimnazit ne Suhareke/Therande (1971 – 1975), aty diku nga vitet 1973/74, shkolla jone nen kujdesin e drejtorit te shkolles dhe profesorit tim atdhetar te gjuhes shqipe, Ramadan Shala, e kishte bere parapagimin per disa gazeta e revista nga Shqiperia: “Drita”, “Mesuesi”, “Nentori”, “Teknika”. Gazetat “Drita” dhe “Mesuesi” ne fund te vitit i dergonin ne Prizren te liberlidhesi dhe numrat e nje viti i lidhnin bukur ne nje liber te vetem. Profesori im kishte besim te une dhe m’i lejonte qe gjate pushimeve dimerore t’i merrja dhe t’i lexoja me kujdes ne shtepi. Neve ne Kosove na interesonte shume te dinim per Shqiperine, sepse atehere nuk kishim shume burime te informacioneve, pervec Radio Tiranes dhe Radio Kukesit, qe i degjoja rregullisht (Radio Tiranen, edhe kur isha ne studime ne Zagreb). Me vone, aty nga viti 1979 filloi ta kapte edhe Televizionin Shqiptar. Ne nje nga numrat e gazetes “Drita” e kisha lexuar nje shkrim per piktorin Sali Shijaku qe atehere kishte patur nje qendrim pune ne Divjake. Shkrimi, qe ishte nje reportazh per punen dhe angazhimet e tij  ne Divjake, shoqerohej edhe me nje fotografi te piktorit dhe une e kisha mbajtur mire ne mend. Kur ia permenda kete Sali Shijakut, ai me tha se me shume ishte marre me gjueti sesa me pikture gjate atij qendrimi ne Divjake.

Meqenese dolem te “njohur” me Sali Shijakun, atehere ai me shoqeroi neper tere ekspoziten. Se bashku me veprat e piktoreve dhe skulptoreve tjere, ishin ekspozuar edhe pikturat e tij: “Mic Sokoli” (duke e vene gjoksin ne topin e ushtrise turke), “Vojo Kushi” ( mbi tank), “Zeri i mases”, “Fshati kufitar”, etj. Kuptohet, ato kryesisht ishin vepra te realizmit socialist, me ndonje perjashtim te rralle. Sali Shijaku me pyeti se cila pikture e tij me pelqente. I thashe se nuk mund t’i dalloja, por do ta vecoja “Mic Sokolin”, jo vetem per figuren dhe aktin e tij heroik, por edhe per ngjyrat, dramaticitetin, kompozicionin qe pasqyronte kjo pikture. Pastaj ai me tha se shoket ia pelqenin shume pikturen “Fshati kufitar”, qe ishte nje peizazh i nje fshati kufitar, sic e thote edhe vete titulli. Per pikturen “Zeri i mases”, ai me spjegoi: Nje dite, tha, ne studion time erdhen nje grup punetoresh dhe me propozuan qe te beja me shume tema nga jeta e klases punetore (kuptohet, sipas rrethanave dhe praktikave te atehershme). Atehere une u thashe, vazhdoi piktori, do t’ju pikturoj juve qe me keni ardhur ne studion time te punes. Meqenese ata ishin artiste, atehere bisedat tona pervec bisadave te rastit, kryesisht kishin te benin me artin, shqiptar e boteror. U tregova se ne veren e atij viti (1978)  kisha qene ne nje kurs veror te gjuhes frenge ne qytetin Menton, ne Bregdetin Azur dhe se ne qytetin Cagnes sur Mer e kisha vizituar shtepine e piktorit te njohur impresionist, August Renoir (1841 – 1919). Ata u habiten per kete, por edhe me shume u habiten sesi kisha mundur te shkoja ne France( atehere sistemet ne Jugosllavi e Shqiperi ishin krejtesisht te ndryshme). Pastaj i pyeta se a kishin degjuar per piktorin me fame boterore, Ibrahim Kodra ( 1918 – 2006 ). Po,  thane si neper dhembe, por kuptohet se ata i perkisnin stileve te ndryshme artistike dhe ai jetonte ne Itali, prandaj kjo teme nuk u zgjate me shume. Ne ne Kosove dinim mjaft per piktorin Ibrahim Kodra. Me ate naivitetin tim te atehershem i pyeta se pse nuk merreshin edhe me tema, teknika, stile te tjera, por kryesisht me ato historike, te luftes dhe te punes – te realizmit socialist. Sali Shijaku me mjeshteri, me shume kujdes (delikatese)  m’u pergjigj se, prinderit i kishin shkolluar ata dhe ata donin qe prinderit t’i kuptonit pikturat e tyre. Edhe kete bisede nuk e zgjatem me teper. Ne atehere ne Kosove nuk i dinim shume gjera per jeten ne Shqiperi. Me vone per te vizituar ekspoziten erdhen edhe studentet e gjuhes shqipe prane Universitetit te Shkupit, te shoqeruar nga profesori Zeqirja Neziri, te cilin me vone e kam takuar ne Zagreb ku ai i ndiqte studimet pasuniversitare. Bisedat tani u zgjeruan, edhe te tjeret perfshiheshin ne biseda dhe mua dikur me erdhi koha per t’u kthyer ne Suhareke/Therande. Ekspozita shoqerohej edhe me nje katalog dhe ne fund te gjitheve u kerkova nenshkrimet nen pikturat e tyre perkatese ne ate katalog, te cilin ende e ruaj. Kur eshte fjala per tematiken e pikturave dhe skulpturave te kesaj ekspozite, me kujtohet titulli i shkrimit te nje kritiku arti qe ishte botuar ne nje gazete te Beogradit: “Kazma dhe pushka”. Por nder te tjera ai e vleresonte talentin, perpjekjet dhe punen artistike te piktoreve dhe skulptoreve shqiptare.

Ai takim per mua ishte nje perjetim i kendshem, sepse ne qe mbetem jashte kufijve shteteror te Shqiperise, gjithmone ishim kurreshtare te takonim njerez nga Shqiperia. Meqenese keto takime ishin teper te rralla, ne me shume mall e dashuri i takonim bashkekombasit tane. Nuk dua te zgjatem ne kete teme, por atehere udhetimi per ne Shqiperi ishte teper i veshtire, vetem grupe te caktuara mund te shkonin, ndersa nga Shqiperia vinin kryesisht grupet artistike dhe shoferet qe transportonin mallra te ndryshem. Prandaj ne mundoheshim qe ne keto raste te takoheshim me ta gjithesesi.

I kam shkruar here pas here Sali Shijakut, por ende nuk kam patur mundesi qe ta takoja perseri. Ne vitin 1988 kam ardhur ne Amerike dhe disa here qe kam qene ne Kosove, rrethanat familjare nuk me lejonin qe te shkoja edhe ne Shqiperi. Por ja, ne fillim te shtatorit te vitit te kaluar e shfrytezova rastin per te vizituar Tiranen per nje dite dhe vizita e pare ishte ne shtepine-galeri te piktorit Sali Shijaku. Ajo eshte nje shtepi e vjeter katerqindvjecare, e madhe me nje arkitekture terheqese, karakteristike tiranase dhe eshte shpallur monument i kultures,  i mbrojtur nga shteti. Menjehere sapo hyn ne oborrin e shtepise, e sheh se eshte shtepi artisti: guret jane rregulluar bukur dhe formojne nje mozaik te bukur, qypat, vazot e luleve, oxhaku dhe cdo gje tjeter jane prekur nga dora e kujdesshme e  artistit,  jane te rregulluara bukur me nje shije te holle artistike. Edhe turbina e drunjte e mullirit te vjeter te le pershtypjen e nje vepre arti. Oborrin e zbukurojne dhe i japin gjalleri lulet, portokallet, limonet, ullinjte e palmat. Fatkeqsisht ate dite nuk mund ta takonim Sali Shijakun, sepse ai kishte disa jave qe po qendronte ne Itali. Dy djemeve e tij, Nusetit dhe Orgesit, edhe ata piktore, u tregova se kush isha dhe si e kisha njohur babain e tyre. Mua, vellaun tim, Halitin dhe shokun tone, Shyqri Kuci, ata na priten shume mire, me shume miqesi, respekt e perzemersi. U futem brenda ne shtepine-galeri, ajo edhe brenda kishte nje arkitekture terheqese e mjaft funkcionale: nje dhome e madhe e ndejes me oxhak dhe disa dhoma percjellese ne katin e pare, shkallet ne te dy anet qe te conin ne katin e dyte ku jane koridori dhe dhomat e gjumit. Muret ishin te tere te mbushur me piktura origjinale dhe riprodhime te pikturave me te njohura, origjinalet e te cilave ndodhen ne Galerine Kombetare te Arteve ne Tirane. Nuk mungonin edhe objektet tjera artistike e zbukuruese, si, vazo, qypa, poce, figura tekafsheve e shpezeve te punuara me materiale te ndryshme, qeramike, allci, etj. Ne ate kompleks funkcionon edhe nje restorant – vertet nje mjedis i bukur shlodhes, artistik e turistik i rrethuar me plot art. Kjo eshte shtepia e vetme e ketij lloji ne Tirane dhe ndoshta ne tere Shqiperine. Aty, natyra, historia, tradita, arti tradicional e modern, gershetohen,  bashkejetojne ne harmoni te plote me njeri – tjetrin.

Sali Shijaku lindi me 12 mars 1933 ne Tirane. Ne vitin 1952 kreu Liceun Artistik “Jordan Misja” me pedagoget Abdurrahim Buza (1905 – 1986) dhe Nexhmedin Zajmi (1916 – 1991). Pastaj vazhdoi studimet e larta ne Institutin e Larte te Arteve “I. E. Rjepin ne Leningrad (sot Saint Petersburg) gjate viteve 1956 – 1961. Diplomen e mbrojti ne Shqiperi ne vitin 1962 ne Institutin e Larte te Arteve me tablone titulluar “Heronjte e Vigut”. Ka punuar si pedagog ne Institutin e Larte te Arteve, piktor dhe skulptor (1962 – 1988). Ne vitin 1979 e mori titullin “Piktor i Popullit”, ndersa ne vitin 2004 u nderua me titullin “Nderi i Qarkut te Tiranes”. Krijimtaria e tij eshte e gjere ne gjini, stil e teknike. Tematika e pikturave te tij eshte e gjere ku mbizoterojne motivet me tema historike, te luftes dhe te jetes se perditshme, peizazhet dhe portretet. Ai radhitet nder peizazhistet me te mire shqiptare. Nje teme e parapelqyer e piktorit eshte lufta e gjelave. Dritat dhe ngjyrat jane karakteristike dalluese e pikturave te tij. Si tradicionalja, ashtu edhe modernja zene nje vend te rendesishem ne krijimtarine e tij artistike, ne artin e tij te fuqishem e me plot ndjenja. Per pikturen Sali Shijaku shprehet: “Piktura eshte poezi e heshtur”. Ne GKA ruhen 92 vepra te artistit ne pikture e skulpture. Veprat e Sali Shijakut ndodhen ne shume vende te botes dhe jane pjese e galerive, koleksioneve te koleksionisteve te shumte brenda dhe jashte Shqiperise.

Nese ndodheni ne Tirane, shkoni e vizitone shtepine – galeri – muze te piktorit Sali Shijaku ne rrugen “Siri Kodra” dhe do te kaloni ca caste te kendshme ne shoqerine e artit dhe te mikpritesve shume te perzemert. Thuani se ju ka derguar Sadiku dhe i beni shume te fala piktorit te nderuar, Sali Shijaku!

Philadelphia, dhjetor, 2015.

Sadik Elshani eshte doktor i shkencave te kimise dhe veprimtar i bashkesise shqiptaro – amerikane.

I R E N A  P A P A S  … LEGJENDA GREKO-SHQIPTARE … IN MEMORIAM 

by

Nga Skender SHERIFI/

Ka momente, që i thua vetës në jetë: « Bullshit, po pse të gjithë ata Persona, të cilët  i kam dashur dhe më kanë përcjellur në jetë, po na kalojnë njëri pas tjetri, si në ligjin e serialëve, në botën tjetër … duke na lërë neve të shkretit tokësorë, pak a shumë jetim, nostalgjik dhe të mërzitur ? » Ma sillni një dubël Ekspreso që të kthjellohemi !

E dashura IRENË : të erdhi tani rralla ty në moshën 93 vjeçare, për ta përfaquar misterin e pafundësisë ? M’i lejon disa fjalë, e nderuar, se nuk mund të harroj aq lehtë. Që në fillim, me ka pas prekur shpirtërisht, gati emocionalisht silhueta e jote aq e veçantë, ajo bukuri klasike e tipit greko-romak, do kisha shtuar edhe malësore, e ardhur nga alpet tona, një bukuri plot fisnikëri, madhështi dhe karakter, siç janë nënat dhe gjyshet tona anonime, por dikund edhe legjendare. Diçka estetike, të nivelit sublim dhe të lartë, si në pikturat apo skulpturat e antikiketit, e cila na  imponon menjëherë respektin e plotë, dhe jo lazdrimin e papërmbajtur të tipit   post-adoleshent. Je përjetësisht e bukur dhe madhështore, e dashura Irenë …

Do e kisha ëndërruar një darkë rituale me ty, në Sofrat tona malësore, për ta marrur një erë të lashtë poetike, një lidhje me të kaluarën tonë të përbashkët, të cilën me Silikon Valejt kaliforniane, me botën e ekraneve dhe të bixhozeve të ndryshme, alla Las-Vegas, e kemi shkelur me kohë dhe po e vazhdojnë Jetën tonë të quajtur

moderne, pa asnjë trashëgimi, pa asnjë busull, pa asnjë vijë drejtuese, pa asnjë

rrënjë, pa asnjë kujtesë … në një improvizim patetik alla Beckett dhe Ionesco.

Te ti, e madhja Irenë, kam shijuar parfume historie, shije traditash antike, diçka që me ka lidhur me pikënisjet tona … të falënderoj përjetësisht !

Je me siguri sikurse unë, poeti frankofon, por malësorë i odave, por edhe i të gjitha aventurave avanguardiste planetare, një koktel përzierjesh greko-shqiptarë, por ti vet mundesh për ta ndarë atë punë siç duhet. Mirëpo, mua, më ke frymëzuar me vlerat e tua njerëzore dhe artistike. Ma ke dhënë një shembull unik … që mundesh me qenë super e bukur si Femër, por edhe super fisnike, antike, burrërrore, tradicionale, dhe me karakter të pamposhtur … me një frymë gati kanunore dhe zakonore të lashtë, ashtu siç ke qenë në rolët e tua si tragjediane greke antike.

Antigona (1961) e regjisorit Tzavellas, – Elektra (1962) – Trojanet (1971) – Ifigenia (1977 ) të regjisorit tënd të preferuar dhe ikonik zoti Michael Cacoyannis, pa e harruar filmin tënd mitik – ZORBA, i vitit 1964, të cilin çdokush e ka akoma në memorie, ngaqë ka hyr si vepër filmike, në referencat tona kolektive, ose në shpirtin tonë koshient apo subkoshient. 

Në një farë mënyre, e dashura IRENË … me bukurinë tënde magjike dhe hyjnore,    aq dinjitoze dhe gati të përjetshme, ke qenë mund të themi : « anti Marilina dhe Brixhidë Bardot » dhe kjo gjë të nderon jashtë mase. Edhe pse, po e pohoj që i kam dashur të dyja edhe unë, por për arsye pak më të rëndomta, të rangut më tepër fantasmatik dhe erotik. Mirëpo si aventurist i ri, pa limite, besoj që do më falish !

Të imagjinoj duke e ndarë një pite apo një flijë në një fshat të Tropojes, të Dibrës, apo të Malit të Zi bashkë me nënën time, dhe pastaj duke dëgjuar këngë të vjetra  me sharki dhe çifteli, disa rapsodi tradicionale, duke qeshur nga gëzimi i momentit.

Përkundër meje, i lindur pa xenxhirë, as vargojnë dhe në improvizim autodidakt permanent, gjer në ditën e sotit, e nderuar IRENA, ti ke ardhur nga një familje mjaft e shkolluar, intelektuale. Nëna e jote : Elena Lelekou, e lindur Prevezanou, ishte Profesore që në atë kohë, ndërsa Babai juaj zoti Stavros Lelekos,me origjinë nga Epiri, ishte Profesor i Teatrit klasik dhe i gjuhës greke antike.

Mund ta supozoj krejt intuitivisht, që do keni pasur dikund ndonjë origjinë shqiptare nga njëri prej prindërve të tu. Nëse e heq për qejfin tim poetik prapashtesën e emrit tuaj ( ou – dhe os ) a mos është nëna e juaj Elena Leleku ose Preveza ? Por nuk ka aq rëndësi, se çdokush e përjeton dhe e definon vetën e tij, siç donë vetë, siç e ndien shpirtërisht ? Nuk mund të vijmë neve të jashtëmit, për të vendosur në filan apo filan kategorie, se nuk ka shumë sens, ajo punë ! Tek e fundit, ngelet problemi im personal dhe intim, a e ndiej unë vetën shqiptarë, apo francez, apo belg. Nuk është problemi i shqiptarëve ! Rezulton që unë e ndiej vetën si shqiptaro frankofon ! Pikë !

Tani, si e ke përjetuar ti vet qenien tënde, e dashur Irena, origjinën tënde, përkatësinë tënde : sinqerisht nuk e di, por kjo punë të takon vetëm ty !

Por e ndiej shpirtërisht, që je e afërt dikund me mua, që kemi diçka të përbashkët,   që komunikojmë me ndonjë frymëzim apo antenë të lashtë. Dhe kjo më mjafton.

Më kujtohet spontanisht filmi politik francez « Z « i vitit 1969, kundër regjimit të kolonelëve grec, i gjiruar nga franko-greku Costa-Gavras, të cilin e kam takuar disa vite më vonë në Paris. Po ashtu, « Topat e Navarones » 1961 nga regjisori J.Lee Thompson, me të madhin Anthony Quinn. Nuk e di pse, as nga vjen ajo ndenjë, por te pamja jote estetike, mbretëron dikund, esenca e përjetshme e qenies femërore, diçka e paluhatshme, që i tejkalon të gjitha periudhat, modat dhe shekujt, diçka që imponohet me një  kualitet maksimal dhe që mbijeton. A thua, jam i qartë ?

Ma sillni një birrë belge me pak djathë … që ta përfundoj këtë retrospektivë intime, këtë aventurë imagjinare me motrën dhe nënën time kinematografike nga Epiri i lashtë Irena Papas … Waou 93 vjeçare … çfarë Jete. Ke pas lindur në Korinti nga

Chiliomodi, në vitin 1929 dhe na u largove gati bashkë me mikun tim Jean-Luc Godard. Një surrealizëm total … Ha … ha … ha … Më kujtohet rrushi tipik dhe vëra    e Korintisë greke. Me vite kam pas qenë i abonuar me disa miq dhe fanse të mia të shthurrura, pak rock and roll dhe provokante, në Kinematekat e Parisit dhe të

Brukselit, ku i kam pa të gjitha veprat e regjisorëve kryesorë botërorë.

Më rivjen tani filmi i Francesco Rosit ( 1979 ) « Krishti u ndal në Eboli « i cili ma ka pas inspiruar edhe një tekst poetik. Disa filma pak më autorial dhe margjinal të regjisorit madhor portugez Manoel de Oliveira : Party ( 1996 ) – Shqetësimi ( 1998 ) –

Film i folur ( 2003 ) … Por filmi yt i parë, ka qenë ai i vitit 1948 i regjisorit grek Nikos Tsiforios me titullin « Engjujt e humbur ». Më erdhi një pyetje spontane, e nderuar Irena : pse nuk ke punuar kurrë me regjisorin grek të famshëm, që unë e konsideroj në topin planetarë, të cilit ja kam pas prezantuar në Bruksel, një aktore franceze

e cila fillonte atëherë karrierën e saj me emrin Elsa Zylberstein ( sot është aktore super e konsoliduar në Francë ), po flas për Theo Angelopoulos ? Kam kaluar momente interesante me atë kineast në Bruksel, një intelektualë super i përgatitur, një kinefil dhe një frankofil i vërtetë. Por keni qenë me siguri në botëra kulturore dhe në kërkesa artistike të ndryshme ? Por ai takim, jam i sigurt që do kishte qenë i bukur dhe i frytshëm mes jush ! Tani, mund të flasim për karrierën tënde gjigante në teatër, kur ke lënë gjurma të forta në Greqi, në Itali duke luajtur Pirandellonë nën drejtimin e Mauro Bologninit, në Portugali, ku ke jetuar disa vite, por edhe në Amerikë, pasi që ke luajtur edhe në lagjen e famshme BROADWAY me aktorin Jon Voight, i cili më ka pas bërë përshtypje të parën herë , në filmin sublim të John Bormanit « Delivrance »

Pastaj, e dashura Irenë, pak kush e dinë që ke marrur pjesë edhe në disa projekte

muzikore, duke kënduar ti vetë disa tekste apo duke i recituar me një sfond muzike,

me artistat më të njohur grekofon të asaj fushe, siç janë Mikis Theodorakis për shembull, Demis Roussos, Vangjelis, Lucas Sideras, etjerë …

Ke qenë 100 përqind mesdhetare, moderne dhe antike, ndoshta edhe mesjetare pse jo ? Por fabuloze, e mrrekullueshme … Ah, sa do ishim kuptuar mirë së bashku !

Do e kishim adoptuar njëri-tjetrin me siguri ! Greke, Shqiptare, Italiane, Portugeze, djepi i civilizmit evropianë …  Muzikë, meze dhe pije për shpirtin e Irena PAPAS !

Të kërcejmë së bashku, ti thejmë disa pjata, gota dhe sahana për ta rikujtuar

ZORBËN … Oh IRENA : kam marrë lajmin e fundit për ty, çka nuk e kam pas ditur fare deri sot … Keni përjetuar një lidhje dashurie të fortë me aktorin më mitik botërorë, zotin Marlon Brando, një dashuri sekrete, jashtë cirkut mediatik dhe paparavize parazitë, të cilët na helmosin apo na argëtojnë jetën me thash e të theme …

Jeni njohur në Romë në vitin 1954, tamam kur kam pas lindur unë …

Ja pra, edhe një FILM në vete, e dashur dhe e përjetshmja IRENA !

Përqafime aty ku je dhe ku do të shkosh më vonë … Na i thuaj Zotit nëse e takon :

që të kenë pak mëshirë për neve mbi këtë tokë, sepse jemi çoroditur për të tepërmi, e kemi humbur sensin real të gjërave, respektin e vlerave, dhe nuk e dimë as vet se çka jemi duke bërë, të shtyrë nga një puls freudian i thanatosit, një energji super

shkatërruese dhe vetëvrasëse … Stop motherfuckers … respektoni jetën, vlerat,

humanitetin, planetin tokësorë, natyrën, se sinqerisht na turpëruat !

Një gotë vere greke apo franceze të fundit për shpirtin e IRENA PAPAS … ajo Penelopa e jonë që priste Bekim Fehmiun ( Ulisin ) në serialin sublim televiziv i vitit

1968 – ODISEJA – e Franco Rosit … kurse unë me rrymat anarshiste planetare

mjedis Parisit dhe Brukselit, i shijoja të gjitha deliret dhe orgjitë e improvizuara, nën tingujt e Jimmy Hendrix, Eric Clapton, Santana, the Who, Led Zeppelin, the Beatles, the Stones, the Doors, Dire Straits, Bluesmenëve amerikanë legjendarë, Jazzmenëve si Miles Davis, Duke Ellington, Charlie Parker, Keith Jarret, Chet Baker … Waou shit, na shkuan kujtimet dhe gati JETA !

                                                                         SKENDER  SHERIFI – në improvizim …   

Bruksel, me daten 17 sht ator 2022   –      nga Poeti shqiptaro- frankofon i odave     

në Planetin tokësorë aq të dëmtuar.        Malësore dhe i Mërgatës së Qyqëve.  

Zogaj Durmishi Duo, Eager to Perform for the Community in the Upcoming US Tour

by

Rafaela Prifti/

The Zogaj Durmishi pair have connected to each other through their love of music. It is that medium that links them with the Albanian audience around the world and keeps the fans coming back for more. The upcoming US tour of the Albanian duo of performers Zogaj – Durmishi is made possible under the auspices of USALB Parties Corp. The couple has visited the US a few times and was featured on the USALB TV programs. Responding to the audiences demand for the celebrity singers, USALB Parties Corp is sponsoring a music collaboration scheduled on Albania’s Independence Day festivities at the end of November through winter holiday celebrations. Zogaj’s repertoire includes her best known and popular hit songs that celebrate Albania, the country and flag. Durmishi will perform a few arrangements of folk inspired Southern Albanian songs that are played on musical instruments typically used in the Northern and Southern regions.

The pair’s love story starts more than two decades ago. Fahrije Zogaj, who had just graduated from high school in the war torn country of Kosovo, and Bujar Durmishi, a young man from Albania, met and fell in love. Both were raised by parents who instilled in them the Albanian traditions of honor and respect. They also shared a profound affection for music. Fahrije says that her father and brother play the violin and are song performers in Kosovo.

Joined together in marriage and by music, they launched their careers and shared their voice and talent with audiences far and wide in Albania and neighboring countries. Fahrije has released a dozen albums and hit songs popularized in music video productions and media platforms. The duo’s initial success continued with many song releases and guest appearances on many of the top television shows. “They are two well-known names of the Albanian variety show, with whom the public has been associated for years,” writes Albania_Showbizz magazine.

It did not take long for the popularity of the husband and wife performers to reach across the Atlantic. Previously, Fahrije Zogaj and Bujar Durmishi have been invited as guests in the US. “Each trip is an emotional journey,” says Fahrije, validating “the crucial role of the United States leadership in the events that led to the Kosovo independence’. A key voice of the Albanian American community is the Pan Albanian Federation of America Vatra, a New York based social and cultural organization. At last year’s festivities that marked the 109th year of its foundation, Fahrije Zogaj and Bujar Durmishi were invited as guests of Vatra. During that visit they went on to make guest appearances on USALB TV. The couple has traveled to a few US cities like New York, Boston etc. and has enjoyed meeting with compatriots in the diaspora as well as many of their music fans.

Their connection with music is at the heart of their union which Zogaj and Durmishi celebrate in their performances and share with the audiences. They are excited about the upcoming US tour and say that performing gives them the greatest joy. The tour dates schedule and events will be managed by Gjergj Kovaçi, Head of USALB TV and USALB Parties Corp.

 “Në kërkim të Venerës” nga Norika Sefa është kandidati i Kosovës për Oscars 2023

by


‘Në kërkim të Venerës’ me skenar dhe regji nga Norika Sefa, është përzgjedhur nga komiteti selektues si kandidati që propozon Kosova në garën e Akademisë së Çmimeve të Oscars për vitin 2023.

“Përveç rrugëtimit të suksesshëm në festivale, ‘Në kërkim të Venerës’ përfaqëson autenticitetin por edhe shumëllojshmërinë tematike që trajton kinemaja kosovare viteve të fundit. Në mënyrë të pashembullt filmi të bën të vëzhgosh nga distanca, përderisa në të njëjtën kohë të lidhë me secilin personazh. Ne besojmë se bota ka nevojë për filmbërës autentikë, dhe qasja e gjuha unike e Norika Sefës e bën filmin një kandidat të denjë për këtë garë.” u shpreh komiteti selektues i Kosovës përgjegjës për përzgjedhjen e kandidatit të Kosovës.

Filmi përcjellë adoleshenten e qetë Venerën (luajtur nga Kosovare Krasniqi) që jeton në një qytet të vogël në Kosovë. Në shtëpi, ku tre breza jetojnë së bashku në një shtëpi të vogël, ajo nuk ka aspak privatësi.

“Jam veçanërisht i gëzuar që ‘Në kërkim të Venerës’, një jetë-botë e një adoleshente e krijuar mjeshtërisht, dhe një vepër thuajse fiksion etnografik shqisor i një fshati të vogël, është zgjedhur të përfaqësoj Kosovën në platformën më të madhe të kinemasë në botë.” shtoi, Lum Çitaku, drejtuesi i Qendrës Kinematografike të Kosovës pas vendimit të komitetit selektues.

Komiteti selektues i aprovuar nga Akademia e Çmimeve e Oscars ishte e përbërë nga kineastët nga Kosova: Ismet Sijarina, Blerta Basholli, Samir Karahoda, Visar Morina, Alban Uka, Valmira Hyseni, dhe Enis Saraçi.

Me producent Besnik Krapin, drejtor fotografie Luis Armando Arteaga, montazher Stefan Stabenow, skenograf Arben Shalën, zërin nga Risto Alchinov, kostumografe Desantila Lika, grimere Lidona Berisha. Në film luajnë: Kosovare Krasniqi, Rozafa Çelaj, Erjona Kakeli, Basri Lushtaku, Bleon Makolli, Fatushe Nushi, Ajan Zharku, Ermal Bilalli, Tristan Halilaj, Shend Miftari, Anisa Ismajli, Sheqerie Buqaj etj.

“Në kërkim të Venerës” është bashkëprodhim në mes Kosovës dhe Maqedonisë së Veriut, mbështetur nga Qendra Kinematografike e Kosovës, Agjencia për Film e Maqedonisë së Veriut, Komuna e Prishtinës dhe Komuna e Kaçanikut.