Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Një cikël poetik antologjik me autorë të së njëjtës gjenealogji

by

Nga Lefter, Aristidh, Kristo, Polo, Aleksandër, Ladi, Orest, Akri – ÇIPA.

Lefter Çipa

( Përjetësisht në Pilur)

O shokë vdeksha nga kënga

(Poemë)

I

O shokë vdeksha nga kënga,

Në një ditë prilli a maji,

Kur derdhet mbi maja hëna,

Në këngë të kthehet vaji.

Vdeksha edhe prapë u ngrefsha,

Shokët në këngë i gjetsha!

Aty në brigjet, thëllëza,

Ligjëroftë mëngjes a darkë,

I thëntë këngët të tëra,

I thëntë me bilbilat bashkë.

Vdeksha edhe prapë u ngrefsha,

Shokët në këngë i gjetsha!

Zogjtë e bukur krahëlehtë,

Ia thënçin me gjuhë të ëmbël,

Shokët e mi, Bilbilenjtë,

Mos paçin plagë në zemër.

Midis lisave të gjatë,

Kurorë ngritur në qiell,

Në çdo festë e në çdo dasmë,

Rëntë e më zgjoftë një fyell.

Kur të fryjë erë e beharit,

Nga deti, a nga Kalbaqi,

Do t’i them “hapu pak varrit!”

Se do shkoj të rri tek Rrapi.*

Vdeksha edhe prapë u ngrefsha,

Shokët në këngë i gjetsha!

II

Mbrëma, mbrëma kur del hëna,

Kur çdo gjë bie për gjumë,

Lehtë e pa u dëgjuar këmba,

Do t’i puth të gjithë në buzë.

Vdeksha edhe prapë u ngrefsha,

Shokët në këngë i gjetsha!

Kur dielli do hapë dritë,

Përkarshi Vanovës sime,

Edhe unë do të jem ngritë,

Të pi ujë në Toçile*,

Aty, të më lahet shpirti,

Dhe të marr penën të shkruaj,

Më ardhtë mbi supe bilbili,

Nga gjumi i rëndë të më zgjuaj.

Vdeksha edhe prapë u ngrefsha,

Shokët në këngë i gjetsha!

Pas zgjimit të ndez cingarë,

Duke parë malet përpjetë,

Pak nga pak të shuaj mallë,

Zjarri im ndezur do të jetë.

Të dëgjoj vajzat e këngës,

Për ato këngë nga varri dalsha!

T’u shpie gjethe të tëndës,

Zërin t’u ruaj nga vapa.

Vdeksha edhe prapë u ngrefsha,

Shokët në këngë i gjetsha!

III

Pastaj avazet e Bejkës,

Do t’i rrëmbejë brenda dheu,

Çobani nga koha e drekës,

Do më thotë:” O Lefter ngrehu!”

Kënga e Ninës me zjarre,

Kur të ngrihet kulme-kulme,

Dhe i tretur të jem fare,

Do bëhem bilbil në Lugje*,

Vdeksha edhe prapë u ngrefsha,

Shokët në këngë i gjetsha!

Ermioni kur t’i derdhë,

Elegjitë në grykë të saja,

Do marr të pi një gotë verë,

Që të më largohet sevdaja.

Dhe pastaj kodër më kodër,

Do kaloj ditët e gjata,

Aty, çdo nënë dhe motër,

Do t’i marr me mall nga qafa.

Vdeksha edhe prapë u ngrefsha,

Shokët në këngë i gjetsha!

Pa përtuar në çdo derë,

Do të shkoj e do tund djepe.

Fëmijët që kanë bërë,

T’i bëj poet e poete.

Dhe me ëmbëlsinë e gjuhës,

T’u them këngë arbërore.

T’u mbijnë përsipër buzës,

Si pendë në krahë shqiponje.

Vdeksha edhe prapë u ngrefsha,

Shokët në këngë i gjetsha!

III

Të gjitha këngët e mia,

Qofshin ilaç për të gjallët,

Se m’i deshi Shqipëria,

Kombi im, gjithë shqipëtarët.

Vdeksha edhe prapë u ngrefsha,

Shokët në këngë i gjetsha!

Me * Janë emra vendesh dhe emrat e këngëtareve të famshme të Grupit Polifonik të Pilurit.

(Botuar së pari në vitin 1983 ne nje cikel te plote tek gazeta “Drita”. Më vonë në librat “Dheun tim përsipër mbaj” 1992, “Kënga që tret lotin” 2002. Dhe “Princi i dashurisë” 2009 Lefter Çipa

Aristidh Çipa

( Vlorë)

Vdekja e poetit

Poeti vdiq,

I nderuar (si burrë shteti),

Pa peng në zemër.

Librezën e kursimit nuk e njohu kurrë.

Njohu vetëm metastazat e skamjes;

Por jetoi me kokën lart,

si pishë rrënjëthellë

Dhe u shua

si një horizont me këngë.

Përsipër i hodhën dekoratat:

Të gjitha të merituara.

Disa i mori vitet e fundit,

kur lypte punë.

Gjithë jetën e shkoi me cigare në buzë

(I ndizte tek njëra-tjetra,

I përtypte me dhembë).

Dhe me gotën e dhimbjes para.

I kamur sa më s’bëhet,

Qeraste majtas dhe djathtas.

Jetë e kafshuar gjer në kockë,

Ku e gjete atë nerv të na falësh forcë?!

Kish kohë që vdekja i qe bërë hije,

Por ai lozte me të si me hijen e vet,

Edhe pse ajo i ngulte dhëmbët thellë e më thellë.

(I thatë, por i thantë! – e lëvdonin dikur.)

Një zë i thosh: perëndoi ylli yt.

Një tjetër vendosmërisht kundërshtonte.

Për një çast ëndërronte: sikur bota

Ta hidhte edhe një herë “hopa” mbi shuplaka të duarve!

Ah, miqtë e vjetër, ç`kujtime, ç`zjarre!

Kujtesa dhemb kudo që ta prekësh

Sikur kohën ta tërhiqte zvarrë!…

Kollitej, pështynte gjak dhe vazhdimisht murmuriste,

Në një vetmi vrasëse, një këngë për nagantin.

Vitet e fundit,

Përmes qiellit të shtatë

Kishte shkëmbyer mesazhe të fshehta me Migjenin.

Askush nuk e mori vesh të vërtetën.

Me gjasa Milloshi

Do t’i gdhendë portretin…

Fjalë thuhen shumë, por ç`duhen ato,

Kur ai u ndie i lumtur? S`duhen shumë gjëra

Për t`u ndjerë i lumtur…

Jetoi botën e vet, krejt ndryshe nga kjo jona,

Plot shkëndijime zjarresh dhe dritë kateklizmash.

Po të mos marrim parasysh një farë humbje të kujtesës,

(Herë-herë harronte në shtëpi protezat e dhëmbëve),

Disa beteja misterioze me mullinjtë e erës,

(Rrallë, kur pihej,- zakon ky i vjetër i poetëve)

Dhe një mllef gati instiktiv ndaj gjithë farës së Uliksit,

(Rudiment psikologjik i kohës së diktaturës)

U mbajt mirë, madje shumë mirë dhe e gëzoi jetën

plotësisht.

Rrallë poetët e vërtetë humbasin fillin…

Por nëqoftëse në botë çdo gjë është e përkufizuar,

Poeti ynë ish’ rebel. Nuk njohu kufij.

Ai kishte lindur poet dhe kalorës njëherësh.

Ëndërr e guxim?! Ç’tundim i epërm!

Qielli pa gjëmime është i vdekur.

Përherë, pra, do gjenden burra që e venë me vdekjen,

Të tillë, që me zell i marrin përsipër të gjitha.

Ç’verdikt zgjodhi heroi ynë?

Në shtegun e rrufeve e ngriti ai llogoren,

Në Malet e Vetëtimës… Atje mblodhi barutin.

Atje i priti shovenët…

Me kohë u bë ikonë

Dhe kur bëhesh i tillë,

njerëzit nxitojnë

Të të veshin aureolën…

Nëse një ditë u prit e u përcoll si një i zgjedhur,

Kjo ndodhi se u rrënjëzua në mushkëritë e dheut-amë.

Falemiderit, poet, për të vërtetat dhe trillet!

Faleminderit, poet, për shërbimet!

Në re, mbi dete, ç’mund të ëndërrosh vallë?

Të çash qiejt si skifter,

Kjo është dëshira më tunduese.

Nëse qiejt s’kanë themele,

Poeti ynë gjeti nga t’u ngjitej.

Për Atdheun, pra! Për flamurin mbi të gjitha!

Aty, pra, gërmo poet, ku është trualli më i fortë!

Aty ndërto, hidh themele këngësh e poemash!

Prej aty sulmo, nis ushtarët në luftë!

Zhvarros, qep e shqep tipa, prototipa,

Shkundu dheun, jepu frymë, i lato

Me durimin e ustait që gdhend gurin!

Në emër të Atdheut, pra, shpall luftë në duhet shpallur

Dhe vdekjen në duhet ta marrësh, në emër të tij prapë.

Kështjellën, pra, ngrihe në mënyrë të tillë

Që, ndërsa ke ikur, luftën ta vazhdosh.

Malet – ikona e fundit që mbeti mbi retinë

U gërrye së brendshmi dalëngadalë dhe ra

Si uragan polifonik që këputet papritur.

Fillimi i ri… rishtresim lavdie …dekorata të reja.

Jetoi aq sa të mos pendohej.

Kredua qytetare: përkushtim e virtyt.

Nuk u përkul kurrë,

-palcë kurrizore e atdhedashurisë.

Sa herë dëgjonte himnin kombëtar,

Çohej në këmbë.

Doni vërtet ta nderoni: mos e qani!

Vini këngët e tij – dritë në dhembje.

Në kini humbur rrugën për një çast, ju siguroj:

do ta gjeni.

Le të jetë ajo lamtumira e fundit.

Bard?!

Një shtrat i vetëm nuk mund ta mbajë.

Guxoi të gërvishte me pendën e bardit qiejt poetikë.

Vdekja me një cironkë në xhep, si De Rada,

është pjesë e fatit të poetit.

Ishte një copë shkëmb, ngarkuar me lule,

Rozmarinë e egër, mbirë vetiu,

midis gurëve të sertë.

08.05.2005

1Seferis, nobelist grek, poezia “Kujtesa”.

KRISTO ÇIPA

( Pilur)

TRETJA E FSHATIT

Nata përtoi, ra e rënduar dheut pa gojë,

Matanë përoit, qeni i vetmuar gjuhën kafshoi.

Zogjtë e hutuar i lidhën krahët e zgjidhën dritën,

Pemët ngarkuar e mbartin natën, të zbresin ditën.

Unë si hije e qeparistë,

Mbështjell lëmshin e qetësisë.

Harruan gurët të përqafojnë këmbët e jetës,

Përtuan drurët të jeshilojnë lëngun e fletës.

Këngë-gremisur shpohen në vesë thëllëzat malit,

Me shpirt të grisur përtyp haresë bilbil i hallit.

Ashtu si reve u lutet Hëna,

Edhe unë heshtjes i kërkoj zëra.

Ujku çartos, shkon i mërzitur xhades së fshatit,

Hënën kanos fytyrë ligur gjatë monopatit.

Godet me bisht yjet krenarë, nata të zgjohet.

Jo! Pa armiq, qen guximtar, jeta s’kalohet!

Rrapi i braktisur vret madhështinë,

Unë kokëkrisur shes historinë.

Zile e këmborë tingujt i hanë! Narkozë kopeja,

Behari-borë, qëron lastarë vetull kafeja.

Gomar i lodhur kërkon kurban t’i bëhet erës,

Pa ngrënë i ngopur, veten e qan tek gjëmbi i ferës.

Kallëz kërkoj zallit me gurë,

Lulet qortoj që s’fjetën kurrë.

Dritat e ftohta! Dyer memece! Qielli i ngrirë.

Rrahjet e forta era kasnece i ka vetëfshirë.

Janë arratisur zërat e tokës. Azile hëna…

Duke zvarritur rrathët e kokës, shtrëngoi gjëma.

Kur frymë jap, marr drithërimë,

Zjarri në vatër, më thotë:- Mbërdhimë!

Kolla e zemrës e grisi heshtjen. Qielli shkriu.

Në gji të nënës e mpiksi qeshjen sot çilimiu.

Zile, këmborë, tingujt i vollën. Qeni ringjalli.

Majat kurorë supet mblodhën, të derdhej halli.

Zërat po vijnë, guri po flet,

Unë zmadhoj sytë. Qerpikët shqep.

Troket bastuni! Godet kambana! Kryqi habitet!

Dërgon katundi nëpër mëhalla tapitë e fiset…

Dhëmbjet e moshës si portë e vjetër në tru trokasin,

Si pendë kaposhi në lëkurë tjetër, gjunjët kërcasin.

Eshtrat e jetës i mbledh në duar,

Pikat e djersës janë ngurtësuar.

Brenga në koma me frymë njeriu. Parmakët ngrihen.

Si vet glukoza era e malit. Rrapi rivishet.

Rrugët u tundën. Avllitë shikuan. Shtëpitë flasin.

Qiejt u shkundën. Yjet nxituan duart t’i zgjasin.

Një kupë shpirt ngrihet më thotë:

-Ikët të gjithë, por prapë jam plot!

Marrë nga libri “ Vesha mjegullën e hollë”

Polo Çipa

( Patra-Greqi)

BALADË PËR NËNËN TIME

Ajo iku një mbrëmje korriku,

kur qielli kish ndezur cep më cep yjtë,

Atje, sipër në qiellin e artë,

e priste një yll i larë, i florinjtë.

-Këtu,-më tha,-më zhurriti dhembja,

një plagë e rëndë që zemra s’ma mban.

Se dhimbja për djalin po ma tret shpirtin,

dhe zemrën më dysh im bir po ma çan.

Kur bëhej gati të ngjitej në qiell,

ma shtrëngoi dorën, me ankth e me mall,

Atë shtrëngim të dorës sate të fishkur,

O nënë e shtrenjtë, unë e ndiej çdo çast.

Një këngë vajtimi i mbeti tek buzët,

Një këngë piluriote e derdhur në vaj.

Ndaj iku nxituar, në heshtje u shua,

me plagën e hapur, pas birit të saj.

I iku shpirti si një dallandyshe,

I lehteëë, i bukur si shpirti i një nëne.

Jeta jote nënë, qe një baladë,

me nota brenge në tingujt e një kënge.

Tani kam kujtimin tënd të bukur,

Kujtimin tënd, më të shtrenjtin në botë,

Po prapë, ndihem si nata pa hënë,

dhe jetën e shkoj me mall e me lotë.

Marrë nga libri me të njëjtin titull

Aleksandër Çipa

( Tiranë)

Dyshoj si i verbër

Bota është një, e re dhe e vjetër/

(Fetë iluzivisht na përshkruajnë një tjetër).

Fetarisht po ta shpreh dyshimin e egër:

Të besoj verbërisht, por dyshoj si i verbër.

( Nga libri “Deti nuk ka portë”, Botimet “Dritero” )

Ladi Çipa

( Paris )

Ka një rrugë në këtë mister

Pak bukë, pak kripë nga e shkuara

Në breg të oqeanit…

I kuq gjaku i të parëve

Të kuq dhe lotët e mallit

Kur fryn era e detit

Pas shkëmbi ku rreh dallga

Rikthehuni dhe pse të ikur …

Në kujtimet e zjarrta!

Kthehuni,

Kundër k’tij shkëmbi

E Lëreni, dallgën t’iu mbulojë

Mbi trup pak kripë do mbetet

Dhe jod që t’iu shërojë

Se vitet, lanë shumë plagë

Po sot ? në të vetmisë

Kujtoni sa lot u derdhën

Të nderit e lavdisë !

Nga pluhuri,

Ngritëm kopshte

I dhamë emër fisit

Ndërtuam fshatrat tona

Me varret përbri lisit

Çfarë më të bukur !?

Ka një rrugë në këtë mister

Prelud… pret ndryshimin

Fatet vijnë për guximtarin

E rizbulojmë agimin

Pak ujë,

Pak zemër nga e shkuara

Në breg të oqeanit

I kuq gjaku i të parëve

Të kuq dhe lotët e mallit

Dhe eci…në breg, i vetëm

Ku varkat përplasen molit

Nën këmbët e zbathura, rëra

Më ngjitet si balta e gjolit.

Orest Çipa

( New York)

Në vjeshtë,

Zemër lektisur është perëdimi i diellit,

I kuqërremtë deri në rënkim.

Kush e di ç’do të thotë kjo stinë,

E ka pasur një brengë,

Njësoj si hallin tim!

Në vjeshtë

Gjethet bien si lotë lamtumire …

Foletë braktisen nga një tjetër fluturim.

Kush e di ç’do të thotë kjo stinë,

E njeh atë shi ..

Dhe të plogështin mallëngjim!

Në vjeshtë

Një tështimë melankolie klith thatë,

Se ndoshta nis të puhi ndopak,

Kush e di ç’do të thotë kjo stinë,

E kupton në ka shpirt..

Se i ndizet flakë !

Në vjeshtë,

Dhe deti nis të gufojë,

Lumi rrëmbehet e vërshon me furi.

Kush e di ç’do të thotë kjo stinë,

Nese nuk e di …

T’i verbojë ata sy !

Akri Çipa

( New York)

Nxito Helios në kupë të qiellit

Nxito Helios në kupë të qiellit,

Se pa ty dritë dielli nuk ka,

Ta ndjejmë nevojën, pa njohur meritën,

Mbi ty pesha e rëndë e shërbimit ra.

Nxito Helios në kupë të qiellit,

Më shpejt harboi kuajt-pishtarë,

Se drita e diellit është dhe e njohurisë,

Pa të injoranca na lidh me litarë.

Nxito Helios në kupolën qiellore,

(Ta kërkon detyra këtë nxitim)

Së bashku me kuajt e tu të flaktë,

Ndriçimi ynë është për ty një burgim.

Nga libri ” Në modernitet humbëm”,

Botimet OMBRA GVG, Tiranë

Shqipëri-SHBA: Partneritet që sendërton një protagonizëm të ri shqiptar

by

Nga Akri Çipa/

Përgjatë harkut kohor të një shekulli, marrëdhëniet ndërmjet Shqipërisë dhe Shteteve të Bashkuara kanë pasur transformime të mëdha, qoftë edhe në elementet më bazike të tyre.

Me vendosjen e marrëdhënieve diplomatike në vitin 1922, Shqipëria dhe SHBA shënuan fillimin e asaj që do ishte një marrëdhënie atipike, edhe për shkak të trajektoreve historike dhe politike që do të shënonin shekullin e XX. Ndërprerja e marrëdhënieve në vitin 1939, për shkak të pushtimit të Shqipërisë dhe më pas për shkak të izolimit të përzgjedhur nga qeveria komuniste, shënoi një vakuum të gjatë në relacionet bilaterale. Rivendosja e tyre në vitin 1991 hapi një kapitull të ri, mjaft intensiv dhe përcaktues. 

Në harkun kohor të 31 viteve të fundit, përgjatë këtij kapitulli të ri, marrëdhëniet ndërmjet dy vendeve kanë njohur zgjerim dhe thellim të vazhdueshëm.

Duke i lënë detyrën e këndvështrimit historik ekspertëve të fushës, si dhe pa mëtuar të përgjithësojmë marrëdhëniet e Shqipërisë dhe SHBA përgjatë njëqind viteve, për shkak se nevojiten hulumtime shumë të imtësishme për të ofruar një tablo shteruese, do të përpiqem të ofroj një qasje më të fokusuar në zhvillimet përgjatë dy dekadave të fundit.

Zhvillime të cilat janë sa bazuar sa në angazhimin e dy palëve, aq edhe në ndryshimet thelbësore në arenën ndërkombëtare dhe në vetë sistemin ndërkombëtar. Dhe zhvillime të cilat kanë sendërtuar një protagonizëm të ri shqiptar në rajonin e afërt, por dhe në sensin multilateral, bazuar në këtë partneritet të konsoliduar.

Nw ndwrrim tw mijwvjeçarit, padyshim ngjarja kulmore nw angazhimin amerikan kundrejt shqiptarwve wshtw vendimi i Uashingtonit pwr tw ndaluar gjenocidin serb nw Kosovw. Ky ishte njw moment unik dhe njw event themeltar dhe shenjues pwr shumw prej proceseve qw do vinin mw vonw.

Pas asaj, dy janë momentet kyçe që kanë shënuar marrëdhënien Shqipëri-SHBA brenda harkut kohor të dy dekadave të fundit: vizita e Presidentit Bush në vitin 2007 dhe anëtarësimi i Shqipërisë në Organizatën e Traktatit të Atlantikut të Veriut (NATO) nën sponsorizimin amerikan.

Vizita e Presidentit George Bush në Shqipëri në vitin 2007, vizita e parë e një presidenti amerikan në detyrë, shënoi praktikisht preludin e shpalljes së pavarësisë së Kosovës, çka do të transformonte thelbësisht rajonin tonë. Pashmangshmërisht, kjo do të përkonte me faktorizimin më të madh të shqiptarëve në rajon, por sigurisht dhe me një rol të ri për Tiranën zyrtare në realpolitikën ballkanike.

Nga ana tjetër, anëtarësimi i Shqipërisë në NATO në vitin 2009, së bashku me Kroacinë, ishte një proces gjithaq përcaktues për ardhmërinë e vendit dhe të rajonit. Shtetet e Bashkuara ishin mbështetëset kryesore të zgjerimit të NATO-s në Ballkan dhe garantueset e kurorëzimit me sukses të rrugëtimit të përshpejtuar të Shqipërisë, pavarësisht limitimeve të shumta që karakterizonin atëherë kapacitetet ushtarake të saj.

Me këto dy zhvillime të rëndësishme si pikënisje, pozicioni strategjik i Shqipërisë u forcua jashtëzakonisht shumë, duke sjellë në më pak se një dekadë e gjysmë shndërrimin e vendit në një eksportues të sigurisë, në rrafshin rajonal, por jo vetëm. Ky është padyshim një nga proceset më të rëndësishme dhe domethënëse përgjatë këtij harku kohor, duke marrë parasysh faktin që përpara kësaj vendi ishte konsumues i sigurisë dhe shpërfaqte brishtësi të konsiderueshme në planin e gjerë të sigurisë.

Ky transformim nuk kaloi pa prekur dhe në mënyrë të drejtpërdrejtë marrëdhënien bilaterale me Shtetet e Bashkuara, mbi të gjitha nisur nga fokusi i theksuar në siguri përgjatë administratës Obama. Konsolidimi i rolit të shqiptarëve, si një spirancë e mirëfilltë stabiliteti në Ballkan, përkoi me një rritje të rolit të Shqipërisë në rajon, sikurse edhe në kuadër të platformave të ndryshme multilaterale.

Përgjatë viteve të fundit, kjo marrëdhënie ka shpërfaqur përfitime të dukshme për Shqipërinë. Mjaft përcaktuese në këtë drejtim ka qenë mbështetja e Uashingtonit që Tirana zyrtare të marrë përsipër një rol të dorës së parë brenda institucioneve dhe organizatave të ndryshme ndërkombëtare: fillimisht në Organizatën për Siguri dhe Bashkëpunim në Europë (OSBE) dhe, më së fundmi, si anëtare e përkohshme e Këshillit të Sigurimit në Organizatën e Kombeve të Bashkuara (OKB).

Të dyja këto janë evente historike dhe është e paimagjinueshme që Shqipëria do të mund të arrinte në këto përfaqësime pa një mbështetje të shumëfishtë të Shteteve të Bashkuara. Sikurse dhe do të ishte tejet i vështirë navigimi i sfidave të ndryshme brenda këtyre platformave pa orientimin dhe koordimin me partnerët amerikanë.

Edhe vetë brenda NATO-s, Shqipëria ka realizuar një projektim më modern dhe të dobishëm. Duke marrë parasysh resurset e kufizuara, njerëzore, materiale dhe financiare në planin ushtarak, Shqipëria ka shfrytëzuar pozicionin gjeografik dhe zhvillimet gjeopolitike për të rezonuar me interesat strategjike të aleancës dhe vecanërisht të SHBA. Brenda këtij plani mund të shikohet investimi i aleancës në modernizimin e bazës ajrore në Kuçovë për të shërbyer si një pikë e rëndësishme furnizimi për misionet në distancë më të largët të trupave të organizatës. 

Në këtë kontekst, propozimi i SHBA dhe gatishmëria e Shqipërisë për t’u ofruar si një bazë amerikane për Forcat e Operacioneve Speciale përbën një tjetër element të rëndësishëm në bashkëpunimin në çështjet e sigurisë. Komanda amerikane e operacioneve speciale në Europë luan një rol të dorës së parë për të dëshmuar gatishmërinë dhe angazhimin amerikan në kontinentin e vjetër dhe përthithja e një pranie të tyre nga Shqipëria ofron një dimension të vlefshëm për rëndësinë në konsideratat rajonale amerikane.

Duke gjykuar proceset e ngadalta demokratizuese në vend, si dhe progresin e cunguar dhe të pabarabartë ekonomik, shpeshherë duke mbetur edhe pas fqinjëve të tjerë, mund të thuhet se Shqipëria ka mundur të faktorizohet ndërkombëtarisht më shumë se sa lejojne kapacitetet e saj reale. Disfunksionaliteti i politikës së brendshme ka tejkaluar vetveten përgjatë dekadës së fundit, megjithatë Tirana ka mundur, në sajë të koordinimit të ngushtë me SHBA, të pozicionohet aktivisht në arenën ndërkombëtare. Tejet e nevojshme dhe productive në këtë aspekt do të ishte dhe një koordinim shumë më i madh dhe harmonizim diplomatik me Kosovën.

Në kushtet e një momenti gjeopolitik të orientuar drejt kompeticionit të fuqive të mëdha, si dhe rritjes së rajonalizmit dhe fuqive rajonale, Shqipëria ka një mundësi të papërsëdytë tashmë për të forcuar këtë protagonizëm të ri. Çka efektivisht do të shënonte dhe kalimin në një fazë të re, më të emancipuar, të marrëdhënieve me Shtetet e Bashkuara, por edhe me vendet e tjera perëndimore.

Si rrjedhim, kjo do të tregonte dhe një maturim të vetë Shqipërisë në raportet me shtetet e tjera, në këtë rast me partnerin esencial, por edhe në raport me vetveten dhe aktualizimin e vlerave të përbashkëta dhe, sigurisht, të interesave shtetërore e kombëtare shqiptare.

Debati Bullgari – Maqedoni e Veriut nën lenten shqiptare

by

Nga Akri Çipa*/

Mbledhja e fundit e Këshillit Europian (KE) dështoi ta zhbllokojë rrugën integruese të Shqipërisë dhe Maqedonisë së Veriut. Për më shumë se dy vjet, të dy vendet kanë ngelur peng e vetos bullgare ndaj Maqedonisë së Veriut, nisur nga konflikti për interpretimin e çështjeve historike, kulturore, gjuhësore dhe identitare.

Teksa ka një përpjekje të orëve të vona për ta hequr veton dhe zhbllokuar procesin, binjakëzimi absurd i Shqipërisë me Maqedoninë e Veriut në këtë stad të rrugëtimit drejt BE-së (binjakëzim i paargumentuar deri më sot nga Brukseli) ka shkaktuar një bllokim të pajustifikuar për Shqipërinë.

Shumë komente dhe analiza u shpenzuan në javët e fundit për procesin integrues të të dy vendeve. Pashmangshmërisht ishte kështu edhe për faktorin që përcaktoi zyrtarisht mungesën e progresit në këtë drejtim – mosmarrëveshjen e bartur ndërmjet Bullgarisë dhe Maqedonisë së Veriut.

Megjithatë, çuditërisht vazhdon mungojë një reflektim shqiptar në raport me substancën e debatit identitar ndërmjet dy vendeve, mbi të gjitha për impaktin që ka mbi interesat më të gjerë të shqiptarëve në Maqedoni dhe përtej.

Në gjithë këtë situatë, kryeministri Edi Rama mori kohët e fundit një pozicion përkrah Shkupit për tejkalimin e konfliktit me qëllim heqjen e vetos për rrugëtimin drejt BE-së. Megjithatë, nëse impakti më i drejtpërdrejtë aktualisht lidhet me ngërçin për fillimin e negociatave, nuk do të duhej të neglizhohej as thelbi dhe mbi të gjitha rezultati i mundshëm i një debati identitar në një shtet ku gati 30% e popullsisë (në mos më shumë) është shqiptare.

Debati ndërmjet Shkupit dhe Sofjes ka ardhur në një farë forme dhe më herët në Shqipëri, përpara se ta prekte drejtpërdrejt integrimin në Bashkimin Europian. Në vitin 2017, ligjvënësit në Shqipëri po punonin për një ligj mbi pakicat kombëtare dhe gjatë asaj kohe Bullgaria ushtroi trysni për njohjen e “minoritetit bullgar” në Shqipëri. Ky pretendim u kundërshtua nga minoriteti maqedonas në vend.

Kjo temë u përmend rishtazi edhe nga kryeministri Rama në kuadër të vetos bullgare, por duke ofruar një lavdërim të pakuptueshëm për zgjidhjen e atëhershme të “çështjes së minoritetit bullgar”. Kjo për faktin se një telefonatë ndërmjet tij dhe kryeministrit të atëhershëm bullgar Boyko Borisov, sikurse u pohua nga vetë kryeministri shqiptar, mjaftoi që të neglizhohej çdo lloj konsultimi faktologjik për ekzistencën ose jo të pakicës. Në mënyrë arbitrare u njoh një minoritet bullgar në Shqipëri, nën trysninë edhe të Komisionit Europian dhe madje edhe përkundër qëndrimit mospajtues të vetë kryediplomatit të atëhershëm të Shqipërisë.

Prandaj, pathosi i tanishëm i kryeministrit të Shqipërisë për të ndërhyrë në çështjen identitare ndërmjet dy vendeve të tjera të Ballkanit është më së paku i pavend. Mbi të gjitha, diçka e tillë nuk duhet të bëhet pa marrë parasysh implikimet e mëdha të debateve të tilla.

Rishtazi, profesori amerikan Edward Joseph nga Johns Hopkins University parashtroi në një shkrim në Foreign Policy idenë se për ta tejkaluar ngërçin ndërmjet Bullgarisë dhe Maqedonisë së Veriut, SHBA duhet të “afirmojë identitetin maqedonas”. Ai sugjeron që kjo të bëhet nëpërmjet një marrëveshjeje kulturore nën petkun e procesit të Dialogut Strategjik, të cilin SHBA-ja dhe Maqedonia e Veriut e njoftuan para pak javësh. Si shembull për referencë, Joseph merr Marrëveshjen e Prespës, në të cilën bëhet një diferencim i popullsisë për t’i ndarë banorët e shtetit, që u pagëzua me emrin Maqedoni e Veriut me banorët e rajonit të Maqedonisë antike.

Problemi është se — megjithëse profesori Joseph nuk e artikulon këtë në mënyrë eksplicite — një gjë e tillë do t’i vishte një identitet “maqedonas” vetë Republikës së Maqedonisë së Veriut në arenën ndërkombëtare. Nëse në vetvete çështja identitare ndërmjet maqedonasve dhe bullgarëve i takon tjetërkujt për ta debatuar dhe zgjidhur, sugjerimi për ta imponuar këtë identitet “maqedonas” nga jashtë ndaj vetë shtetit nuk mund t’i anashkalojë shqiptarët. Këtu jo vetëm për shkak të natyrës thelbësore shtetformuese të faktorit shqiptar në Maqedoni, por edhe për hir të trendeve demografike.

Nisur nga shifrat, nuk është i paimagjinueshëm një realitet në të cilin, në censusin e radhës, maqedonasit e vetëdeklaruar të jenë ende komuniteti më i madh në Maqedoninë e Veriut, por jo komunitet shumicë. Largpamësia është në paraprirjen e një fakti të tillë dhe të pasojave që mund të ravijëzohen për shtetin, për komunitetin shqiptar, por edhe për gjithë rajonin.

Debatet dhe kundërshtitë e Bullgarisë me Maqedoninë e Veriut, sikurse dhe ato mes Greqisë dhe Maqedonisë së Veriut më herët, ndikojnë jo vetëm në formësimin e marrëdhënieve bilaterale, por edhe në ndërtimin e realiteteve ballkanike. Për këtë arsye është pak shqetësuese mungesa e artikulimit të një pikëpamjeje shqiptare në raport me këtë debat. Mbi të gjitha kur marrim parasysh se, sikurse në rastin e Marrëveshjes së Prespës, shqiptarëve në Maqedoni u kërkohet përgjithësisht të luajnë një rol të dorës së parë në finalizimin e proceseve të ndërlidhura me zgjidhjet e konflikteve.

Largimi nga pushteti i ish-kryeministrit Gruevski dhe zhvillimet politike të viteve të fundit kanë parë krijimin e një realiteti politik të ri për shqiptarët e Maqedonisë. Në qasjen ndaj atij momenti, që ishte tepër delikat për vetë stabilitetin e Maqedonisë dhe të të gjithë rajonit, Tirana zyrtare tregoi një maturi për t’u admiruar dhe një aftësi brilante për të parë drejt së ardhmes.

Qëndrimi i Tiranës është zbehur disi kohët e fundit, ndoshta për hir të të ashtuquajturave nisma të bashkëpunimit rajonal, që po tërheqin më shumë vëmendje dhe energji sesa duhet. Në këtë moment kyç për Maqedoninë e Veriut, por dhe për të gjithë rajonin, duhet ripërtërirë ajo aftësi.

*Shkrimi është publikuar fillimisht në Sbunker.

Koha që Shqipëria ta kërkojë ndarjen nga Maqedonia e Veriut

by

Nga Akri Çipa

Takimi i radhës i Bashkimit Evropian me gjashtë vendet e Ballkanit që ende nuk janë pjesë e unionit ishte gati i papërfillshëm për zgjerimin, çështjen më nevralgjike për rajonin. Ndërkohë që në Brdo të Sllovenisë u rikonfirmua mbështetja për rimëkëmbjen ekonomike dhe për paketën afatmesme të investimeve nga BE, integrimi evropian i vendeve të Ballkanit mbeti një thëngjill që nuk duhej prekur.

Përpara këtij fakti, kryeministri Rama mbajti një fjalim me doza të theksuara pesimizmi, duke nënvijëzuar dhe një qëndrim kritik, gati qesëndisës, për vendimin e Bullgarisë ndaj Maqedonisë së Veriut. Kjo nuk është hera e parë që kryeministri Rama përfshihet në konfliktin bilateral ndërmjet këtyre dy vendeve. Më herët ai ka kritikuar në korrik Sofjen zyrtare nga Athina, si dhe në fillim të shtatorit teksa merrte pjesë në Forumin Strategjik të Bledit.

Përdorimi i vetos ose presionit të vetos së një vendi anëtar kundrejt një vendi aspirant për t’u bërë pjesë e BE-së është padyshim një veprim tejet i dëmshëm për procesin e integrimit. Ngritja e çështjeve bilaterale në nivel evropian është parimisht e gabuar, krijon skepticizëm për procesin e integrimit, sikurse dhe vë në dyshim vetë besueshmërinë e Bashkimit Evropian.

Megjithatë, nuk është detyrë e Tiranës zyrtare të trajtojë si kazuse çështjet ende të pazgjidhura ndërmjet Bullgarisë dhe Maqedonisë së Veriut.

Në radhë të parë, sepse Shqipëria nuk ka arsye të shpenzojë kredite diplomatike dhe t’i cenojë marrëdhëniet me Bullgarinë për hir të Maqedonisë së Veriut. Parlamenti shqiptar njohu pa bëzajtur prezencën e “minoritetit bullgar” në vend, pas presionit të Sofjes. Nëse ligjvënësit tanë nuk patën guxim t’i thoshin jo Sofjes atëherë, kur bëhej fjalë në mënyrë të drejtpërdrejtë për interesat e vendit tonë, nuk ka asnjë sens kundërvënia e tanishme për hir të problematikave që Sofja ka me Shkupin.

Përtej kësaj, binjakëzimi i Shqipërisë me Maqedoninë e Veriut është një anormalitet që nuk ka më asnjë sens. Kjo për vetë faktin se rrugëtimi i tyre përgjatë negociatave mund të jetë plotësisht i ndryshëm. Ajo do të varet nga kapacitetet e ndryshme negociuese të të dy vendeve dhe të aftësisë për të vazhduar me reformat e dakordësuara me BE-në. Kjo do të thotë se në parim një ndarje ndërmjet tyre është e natyrshme, për të mos thënë e pashmangshme, në hallkat vijuese të procesit.

Le të vijmë te thelbi i shqetësimit se pse Shqipëria nuk po ngre si kërkesë zyrtare ndarjen e saj nga Shkupi në rrugëtimin evropian. Kjo do t’i hapte rrugë konfirmimit të kornizës negociuese që është përgatitur dhe propozuar nga Komisioni Evropian, si dhe mbajtjes së Konferencës së Parë Ndërqeveritare me vendet e BE-së.

Vendimi për ta ritheksuar vazhdimësinë e këtij binjakëzimi, sikurse bëri kryeministri Rama në qershor të këtij viti gjatë vizitës së tij në Sofje, bie ndesh me interesin e drejtpërdrejtë të Shqipërisë. Mbi të gjitha nëse është realisht e vërtetë se, sikurse pranohet zyrtarisht, e vetmja pengesë për çeljen e negociatave të Shqipërisë mbetet vetoja bullgare ndaj fqinjit tonë.

Përpara këtij fakti, kryeministri Rama dhe Qeveria e Shqipërisë duhet të kenë guximin ta propozojnë zyrtarisht ndarjen. Pas të gjithave, kjo nuk do të ishte hera e parë që hidhet në tryezë ky propozim, duke qenë se pak muaj më parë ishte vetë komisioneri i BE-së për zgjerimin, Olivér Várhelyi, që e hodhi dhe e mbështeste si ide.

Marrëdhëniet e mira të Shqipërisë me Maqedoninë e Veriut nuk janë argument kundër këtij propozimi. Me këtë kërkesë Shqipëria nuk do t’i cenonte aspak marrëdhëniet me vendin fqinj, për vetë faktin se bëhet fjalë për një pengesë që tejkalon kapacitetin e Shqipërisë.

Padyshim që një përpjekje e tillë e Shqipërisë për të ngritur idenë e ndarjes me Maqedoninë e Veriut do të haste në kundërshtime. Në fakt, shumë vendimmarrës dhe komentues janë shprehur në parim kundër edhe gjatë muajve të fundit. Gjithsesi kredibiliteti i tyre është i ulët, për vetë faktin se këta janë po ata të cilët në vitin 2019 ishin të gatshëm të pranonin ndarjen e Shkupit nga Tirana, kur kjo e fundit u bllokua nga Franca dhe disa vende të tjera anëtare.

Nëse Shqipëria do të kishte sukses në bindjen e shteteve anëtare për ta ndarë atë nga Shkupi dhe në nisjen e negociatave, kjo do të mbetej për t’u parë. Megjithatë, në rastin më të mirë, do t’ia dilte të bënte një hap më përpara në procesin tashmë të tejzgjatur të integrimit. Në rastin më të keq, do të tregonte që vetoja reale nuk është në Sofje. Edhe në këtë rast, e vërteta do të ishte çliruese.

Publikuar fillimisht në sbunker.

Në 30-vjetorin e vendosjes së marrëdhënieve diplomatike ndërmjet Shqipërisë dhe Izraelit, vjen në Tiranë Festivali Kulturor Shqipëri-Izrael

by

Dielli

Duke filluar nga dita e dielë, datë 12 shtator, Tirana do të mirëpresë Festivalin Kulturor Shqipëri-Izrael, një event i jashtëzakonshëm që do të nxjerrë në pah artin shqiptar dhe atë izraelit, shkëmbimet historike ndërmjet popullit shqiptar dhe atij hebre dhe skenën vibruese artistike të Shqipërisë. Festivali, i planifikuar në datat 12-21 shtator, do të sjellë një varietet eventesh dhe shfaqjesh në fushat e muzikës klasike dhe tradicionale, arteve figurative, fotografisë, letërsisë, kinematografisë, kostumografisë, e të tjerë.

Ky event vjen në 30-vjetorin e vendosjes së marrëdhënieve diplomatike ndërmjet Shqipërisë dhe Izraelit dhe do të shërbejë për të celebruar marrëdhëniet e ngrohta ndërmjet dy vendeve dhe ndërmjet dy popujve. Festivali është një iniciativë unike në skenën kulturore shqiptare dhe ballkanike. Ndër pjesëmarrësit e këtij viti do jenë Klezmer Orchestra nga Izraeli, Kuartet Harqesh nga Filarmonia e Berlinit, Nitzan Bartana nga Orkestra e Bazelit (Zvicër), dirigjentja Suzana Turku “Mjeshtër i Madh”, Sivan Rotem nga Izraeli, e shumë të ftuar të tjerë të veçantë. Një pjesë e madhe e artistëve të ftuar nga jashtë vjen të performojë në Shqipëri për herë të parë. Almira Emiri, Drejtore Artistike e Festivalit dhe pianiste shqiptare e mirënjohur në arenën europiane dhe në Izrael, e cilëson eventin si një mundësi të artë promovimi për artin dhe kulturën: “Arti izraelit dhe thesaret e kulturës botërore hebraike duhet dhe mund të jenë shumë më të pranishme në Shqipëri. Dhe anasjelltas: tradita e shkëlqyer kulturore dhe kreativiteti bashkëkohor i shqiptarëve duhet dhe mund të jetë shumë më i aksesueshëm për publikun izraelit. Duke sjellë së bashku kulturën dhe traditën nga Izraeli dhe Shqipëria, ky festival do të kontribuojë në dialogun ndërkulturor dhe ndër-breznor, si dhe të krijojë mundësi për të ushqyer tolerancë dhe diversitet.” Anëtare Nderi e Festivalit është Avital Leibovich, Drejtore e Zyrës në Jeruzalem të Komitetit Hebre Amerikan (American Jewish Committee), e cila rishtazi mori titullin “Urdhëri i Skënderbeut” nga Presidenti i Republikës së Shqipërisë. Znj. Leibovich e vë theksin te mundësitë dhe shkëmbimeve ndërmjet dy vendeve: “Marrëdhënia ndërmjet shqiptarëve dhe hebrenjve është unike, jo vetëm prej të shkuarës, por edhe prej të tashmes. Ngjashmëritë ndërmjet nesh janë më të mëdha se diferencat dhe arti është një mjet i fuqishëm në forcimin e marrëdhënieve ndërmjet njerëzve.” Festivali Kulturor Shqipëri-Izrael është një iniciativë e Qendrës Shalom në Shqipëri dhe mbështetet nga Ministria e Kulturës dhe Ministria e Jashtme e e Shqipërisë, Bashkia Tiranë, Ambasada e Izraelit në Tiranë, si dhe Komiteti Hebre Amerikan (American Jewish Committee) dhe Kongresi Hebre Amerikan (American Jewish Congress). Më shumë informacione për festivalin mund të gjenden te faqja www.shalom.al dhe në Facebook, Twitter dhe Instagram.