Kulture – Page 161 – Dielli

POETI YNË KOMBËTAR AT GJERGJ FISHTA

October 22, 2021 by s p

Nga Agim Xh. Dëshnica

Në Fishtë të Zadrimës, më 23 tetor 1871, u lind një djalë, i cili, i pagëzuar me emrin Zef, më vonë do të njihej, në botë si Gjergj Fishta, poet kombëtar i shqiptarëve. Por në atdheun e vet, gjatë diktaturës disa nga profesorët e letërsisë e njerëz të letrave, shërbëtorë të regjimit ne fuqi, morën përsipër të përbaltnin e të hidhnin poshtë veprën e tij madhore në shërbm të atdheut. Në librin “Historia e Letërsisë Shqiptare -1983”, me kryeredaktor Dh. Shuteriqin, larg çdo vlerësimi letrar e artistik, u përdor fjalori politik, fyerja, shpifja, e mohimi, me këtë përcaktim të mefshtë: “Përfaqësuesi kryesor i klerit françeskan Gjergj Fishta, poet, publicist , pedagog, politikan, drejtoi për një kohë të gjatë veprimtarinë kulturore e arsimore të këtij urdhëri. Për të interesat e kishës e të fesë qëndronin mbi interesat e atdheut e të popullit, gjë që ai e shpallte dhe e mbronte me tërë demagogjinë, por edhe me cinizëm dhe e kishte vënë në themel të punës si letrar. Vepra e tij kryesore, poema epike “Lahuta e Malësisë”, propagandonte antisllavizmin dhe vinte në plan të dytë luftën kundër sundimit osman. Ajo i ngrinte himnin françeskan patriarkalizmit e bajraktarizmit, obskurantizmit fetar e klerikalizmit, dhe spekullonte me ndjenjat patriotike, kur ishte fjala për të ngritur lart ngjarje dhe figura të historisë kombëtare të periudhës së Rilindjes sonë. Veprat e tjetra, si poema satirike “Gomari i Babatasit”, ku u sulmuan me tërbim laicizmi i shkollës dhe idetë demokratike, ishin karakteristikë e luftës së egër që bëri kleri katolik për të ruajtur e për të rritur ndikimin e tij në jetën mendore të vendit. Këtij arti përpiqej t’i shërbente një formë që i qëndronte pranë folklorit. Atë e shoqëronin shpesh proliksiteti, efektet e kërkuara, retorizmi, brutaliteti i shprehjes e i stilit gjer në banalitet, argumentet e tyre false, që orvateshin të imponoheshin me pahir, si dhe një qëndrim i theksuar konservator në lëmin e gjuhës. Fishta i mbaroi ditët si akademik i Italisë fashiste.”

Nuk do të mjaftonte ky qëndrim i paturpshëm ndaj Fishtës, as ndalimi barbar i librave të tij, por duhej të dëgjohej edhe zëri i një njeriu të huaj ndaj Shqipërisë me emrin Rexhep Qose. Në librin “Panteoni i rralluar” i vitit 1985, tashmë i vlefshëm vetëm për arkivë, ndofta edhe për kosh, ai shkruan pa iu dridhur dora: “Gjergj Fishta përkundër Naim Frashërit, ka shkruar për pjesën katolike të shqiptarëve, ka folur në emër të tyre dhe dy fjalë më të shpeshta të fjalorit të tij ishin feja dhe atdheu: gjithnjë përpara feja, mandej atdheu. Në zemrën e madhe të Naim Frashërit kishte vend për të gjithë shqiptarët dhe, më në fund, për gjithë njerëzit, kurse në zemrën e vogël të patër Gjergjit-për një pjesë të shqiptarëve, prandaj edhe për një pjesë të njerëzve. Veprat e tij sot shijohen më me vështirësi sesa atëherë kur ishin shkruar, qoftë edhe prej gegëve dhe, mund të besojmë, pas ca dekadash do të përkthehen si ato të De Radës….”

Po ashtu gabuan edhe ata, që shkruan se emri i Gjergj Fishtës pas vitit 1944, u harrua. Përkundrazi, librat e tij mbaheshin si thesar në bibliotekat vetiake, kudo në Shqipëri. Leximi, apo përsëritja përmendësh në rrethe të ngushta, gjallonte më me zell. Edhe në rastet, kur në gazetën „Zëri i Popullit“ botoheshin shkrime zilare e fyese kundër poetit të madh, në shumicën e lexuesve ato zgjonin kundërshtimin e menjëhershëm, ashtu siç nuk miratohej edhe gjykimi qesharak i diktatorit E. Hoxha aty nga viti 1949, kur në një mbledhje të rëndomtë thoshte se “Fishta me satirat e tij nuk pi ujë përpara “Epopesë së Ballit Kombëtar” të Shefqet Musarajt.”(?!)

Drita e së vërtetës nga autorë vendas e të huaj.

Në një kohë, kur Fan S. Noli nëpër ligjërata shprehej: “Fishta është i madh”, Faik Konica shtonte: “Fishta është jo vetëm poet i madh, por edhe intelektual i dorës së parë! Kot së koti përpiqen grekët e sotëm mbi veprën e Fishtës të kërkojnë në letërsinë e tyre një vepër më të plotë se “Lahuta” e Gjergj Fishtës”. Ndërkohë Lasgush Poradeci, do ta quante Fishtën me nderim: “Poeti ynë kombëtar! Shkëmbi i tokës dhe shkëmbi i shpirtit shqiptar!” Dijetari i shquar Eqrem Çabej, teksa analizon romantizmin tonë, që lidhej me luftën për liri e pavarësi, ndërmjet Jeronim De Radës e Naimi Frashërit, rendit edhe Gjegj Fishtën për fuqinë e vet epike. Krahas tij, Engjëll Sedaj theksonte se “krahasimi i poezisë epike të Fishtës me poezinë e Naimit bëhet jo vetëm në punimet e veçanta mbi Fishtën, por edhe në punimet e tjera të E. Çabejt, duke përqëndruar vëmendjen më tepër te këta dy poetë sesa në krahasimin ndërmjet Fishtës dhe poetëve të tjerë shqiptarë. Kështu, bie fjala, në punimin e tij, „Romantizmi“, ndonëse nuk shqyrton në veçanti Fishtën, por kryesisht De Radën dhe Naimin, ai e ka krahasuar Naimin dhe Fishtën, duke thënë se “ky epos (Istoria e Skëndërbeut) nuk u bë dot epos kombëtar, se këtë ua fali më vonë shqiptarëve Gjergj Fishta”. Aurel Plasari shkruante: “Gjysmëshekulli që ka kaluar prej vdekjes fizike të Fishtës, e ka vërtetuar jetëgjatësinë e veprës së tij letrare, me gjithë kushtet specifike të vështira në të cilat i është dashur asaj të gjallojë.” Albanologu i njohur Fulvio Cordignano shkruante: “Pakkush kujtoj në letërsi të mbarë botës, ia del At Fishtës si poet satirik. Si i tillë, me një furi të çudishme, ai ther e pret aty ku djeg.” Ndërsa poeti italian me famë botërore Gabriele D’Annunzio thoshte: “Patër Fishta njihet si poeti më popullor i shqiptarëve, si poeti më i përzemërt i këtij populli, si këtë kemi një të madh tjetër: Rabindranat Tagora.”

Publicistë të ndryshëm shqiptarë me shkrimet e tyre kanë berë të ditur lexuesin e gjerë për të vërtetën e jetës e veprës së Fishtës. Ndër ta janë shquar At Zef Plumi, Salih Kabashi, Arben Marku, , Fritz Radovani, Pjetër Jaku e shumë të tjerë. Ndërkaq, disa nga profesorët e moshuar, me dijeni të pakta për jetën e veprën e poetit Gjergj Fishta, vijojnë të botojnë e të ribotojnë të ndrequra studimet e viteve para ’90. Ndërsa aty – këtu vihet re se disa, të ashtuquajtur prof.dr. botojnë veprat e Fishtës kundër çdo rregulli, duke dëmtuar dhunshëm me ndreqje kundërshkencore ëmbëlsinë e gjuhës dhe ritmin e vargjeve të arta të At Gjergj Fishtës, ose dikush tjetër, duke bredhur derë më derë, mbledh letra të mykura ndër vite, pa adresë dhe të përkthyera, pra, të sajuara, i boton me stërhollime për të zbehur dritën e veprës së Fishtës, apo të Nolit të nderuar. Këta tipa keqdashësh me frymëzim tymnaje, notonin dikur pa shpresë përmes dallgësh në gjurmim të atdhetarëve të mërguar në çaste tragjedish.

Ndaj shkrimeve jashtëletrare, sot hedh dritën e së vërtetës vetë poeti me veprat e tij. Fishta ishte ndër të parët, që me vargjet e veta qortoi me vendosmëri veset e shoqërisë, apo, si poet i ndiesive atdhetare, u ngriti lavde mbrojtësve të atdheut.

Krijimtaria e botuar e Fishtës

Poezinë e parë Fishta e botoi më 1900 në revistën “Albania” të Konicës. Gjatë gjithë jetës së vet ai u shfaq si poet epik e lirik dhe prozator. Në krijimtarinë e tij të gjithanëshme, përveç poemës epike, „Lahuta e Malsise“, rreshtohen veprat: „Kangë Popullore“, „Vierrsha t’përshpirtshme“, „Pika voeset, „Anxat e Parnasit“, „Mrizi i Zanave“, „Vallja e Parrizit“, „Shën Françesku i Asizit“ „Gomari i Babatasit„ , „Dredhitë e Patukut dhe i Ligu për mend“, „Shna Ndou i Padues“, „Juda Makabe“, „Vllaznija“, „Odisea Ifigjenija n’Aulli“, „Shqyptari i qytetnuem“, „Shën Luigji”, “Barijt e Betlemit“, „Mojsi Golemi i Dibrës e Deli Cena“, „Jerina ose mbretëresha e luleve“ e të tjera. Në vëllimin „Mrizi i Zanave“, renditet “Gonzage„ dhe poezia „Nji Lule Vjeshte“, nga më të dhimbëshmet e më të bukurat e letërsisë sonë.

Proza e rrjedhshme e Fishtës u shqua me shkrimet polemike – politike, filozofike, letrare dhe estetike në gazeta e revista, veçanërisht në të përmuajshmen „Hylli i Dritës.“

Në vitet e diktaturës, kur ai ndalohej të përmendej në vendlindje, emri i tij i kishte kaluar kufijtë. Në enciklopeditë e botës dallohej me përcaktimin: „At Gjergj Fishta – Poet Kombëtar Shqiptar”, etj…

Fishta dhe “Lahuta e Malcis”

Gjatë kohës së diktaturës, sado disa guxuan të fyenin poetin e madh dhe dritën e veprës së tij ta mbulonin me mjegullën e shpifjes, rrezatimi i saj çante terrin:

“Shkundu pluhnit pra, Shqypni!/ Ngrehe ballin si mbretneshë!/

Pse me djelm, qi ngrof ti,/ Nuk mund t’quhesh, jo, robneshë!.”

Vargje si këta në vetëdijen e rinisë, mbajtën gjallë ndjenjën e kombit dhe të lirisë, shpresën dhe besimin për shpëtim. Veprat e Fishtës në tërësi, janë thesar për gjuhën tonë. Sipas Maximilian Lambertz-it“vepra e Fishtës, është shtylla kurrizore e Kombit Shqiptar. Aq sa mund të kuptohet Greqia pa Homerin, Italia pa Danten, Gjermania pa Eposin e Nibelungëve, Anglia pa Shekspirin, aq mund të kuptohet edhe Shqipëria pa “Lahutën e Malsisë” të At Gj. Fishtës.”

Për At Gjergj Fishtën kanë shkruar Norbert Jokl, pas tij Gustav Weigand, i cili, përveç punimeve të veçanta, do të përkthente në gjermanisht : “Lahuta e Malcis” von Gjergj Fishta, Balkan Archiv, Leipzig 1925), kurse Lambertz-i po në gjermanisht: “Die Laute des Hochlandes), Verlag R. Oldenbourg, Munchen, 1958. Në italisht, nga Papas Ignazio Parrino: “Il Liuto Della Montagna, Palermo 1968, 1970). Pas shembjes së diktaturës “Lahuta e Malsisë”, u njoh në anglisht e përkthyer nga Robert Elsie dhe Janice Mathie-Heck: “The Highland Lute”, London, New York, 2005).

Fillimi e mbarimi i poemës “Lahuta e Malsisë”

Fishta poemën e filloi më 1905 me titullin “Lahuta e Malcis”, me këngën e parë “Cubat” dhe e përfundoi më 1937, me këngën e tridhjetë “Konferenca e Londonit.”

Në shënimet e veta Fishta, kujton se njëherë gjatë kohës së pushimeve verore ishte dërguar në katundin Rrapsh të Hotit për të zëvendësuar famullitarin Leonard Gojanin. Në atë vend të qetë u miqësua me një burrë të thyer në moshë, Marash Ucin nga Hoti. Mbrëmjet i kalonin bashkë. Nga Marashi Fishta dëgjoi rrëfime nga më të ndryshmet për luftimet e herëshme të malësorëve shqiptarë dhe malazesë, edhe për betejën e rreptë në Urën e Rrzhanicës, ku pati marrë pjesë Marashi vetë. Fishta vijoi ta botonte e ribotonte poemën të zgjeruar më 1912, 1923, 1931 dhe 1933. Përgatitësi i këtij studimi ruan qysh nga viti 1950,, një libër të vogël i ribotuar në vitin 1923, me titullin “Lahuta e Malcis”, vetëm me pesë këngët e para. Në krye të librit lexohet shkurt, ky shënim nga botuesi: “Me ket botim shuhen ato të përparshmet, edhe ndalohen të gjitha të drejtat e rishbotimit e të përkthimit.”

Lahuta e Malsisë me gjuhën e pasur nga burimet e veriut, e ngritur në art nga Fishta, u paraqit e plotë në Shkodër në kremtimet e njëzetepesë vjetorit të shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë.

Poema në vargje tetërrokësh, sado me ngjyrimet e një rapsodie kreshnikësh legjendarë, është histori në vargje e luftës për Lirinë e Pavarësinë e Shqipërisë, me heronj të vërtetë, si Ali Pashë Gucia, Dedë Gjo Luli, Oso Kuka, Marash Uci etj. Befas, në çaste frymëzimi, poeti me sokëllima kreshnikësh, i drejtohet Zanës së mirë, apo i shqetësuar – Orës së Malit. Rimat, herë janë të puthura, herë të kryqëzuara. Këngët e krijuara në rini janë më të hovëshme, ndërsa në vijim, afër mbarimit, mendimtare, me shqetësime për fatin e atdheut në prag të lirisë, pas Luftës së Parë e konferencave ndërkombëtare.

Pjesë nga këngët e Lahutës

Gjatë analizës së krijimtarisë së autorëve të ndryshëm në letërsinë soc-realiste, zakonisht jepeshin citate apo shkurt vetëm disa pjesë. Meqë më lart u përmendën trajtime te zgjatura armiqësore, del e nevojshme që prej kësaj kryevepre epike, me tridhjetë këngë, të zgjidhen të paktën pesë këngë qoftë edhe jo të plota. Atëherë lexuesi i mësuar ndryshe, do të befasohej e mahnitej me gjuhën e pastër shqip të poetit atdhetar At Gjerg Fishta. Shembuj shkrimesh në libra të tillë janë të shumtë, një prej tyre, “Shkrimtarët shqiptarë”- 1942, në dy vëllime duke filluar nga Buzuku, ku shkrimtari i njohur Karl Gurakuqi paraqet me imtësi jetën e Fishtës vargje të shumta e të gjata, nga poema “Lahuta e Malsisë”, nga poezia lirike, dramat e nga proza.

“LAHUTA E MALCIS”

Këngë të zgjedhura.

C u b a t

Ndihmò, Zot, si m’kè ndihmue!
Pesëqind vjet kishin kalue
Çëse të buk’rën ket’ Shqipni
Turku e mbate në robnì,
krejt tu’ e là t’mjerën në gjak,

frymën tue ia xanun njak,
e as tu’ e lanë, jo, dritë me pà:
kurr’ të keqen pa ia dà:
rrihe e mos e lèn me kjà:
me iu dhimbtë, po, minit n’ murë,

me iu dhimbtë gjarpnit nën gurë!
Veç si ‘i dèm, vu n’lavër s’pari,
qi, ka’ e vret zgjedha e kulari
kah nuk bàn m’e thekë strumb’llari,
s’ndigjon me tërhjekun m’pluer:

e tue dhanë kryq e tërthuer,
tu’ i dhanë bulkut shum’ mërzì,
me u vu s’ ryset për hullì
e as me shoq ai pendë me shkue:
kështu Shqiptarët, të cilt’ mësue

s’din’ me ndejë rob nën zgjedhë t’huej,
pagë e t’dheta me i là kujë,
por të lirë me shkue ata motin,
veç mbi vedi tue njohtë Zotin,

………………

Vranina

Vojti fjala te Çetina:

-Vallë! ç’po ban mi ShkjaVranina!

Vallë! ç‘po ban Vranina m’Shkje?

rob tue xanë e gjind tue pre,

tue pre gjind, tue xanë kajduka

qysh se duel njaj Oso Kuka!

Oso Kuka, ’i burrë shkodran,

shoq në Shkodër, thonë, s‘ka lanë

për kah besa e kah trimënia,

qi zanatë i ka Shqipnia.

Kaleshan e sy-përgjakun,

mje m’sylah mustakun:

ushton mali, thonë, kur t’flasë,

dridhet fusha kah t’vikasë,

e kah t’dredhë të rrebtë taga’n

thue se rr’feja shkrep për anë

kaq vringllim ai shkon tu’ i dhanë!

……………………

Marash Uci

Te nji mriz, te nji lejthí
kishin ndodhun tre barí
dy me dhen e nji me dhí,
njani plak e dy të rí:
Marash Uci e t’ bijtë e Calit:
dy djelm t’ lehtë si shpezt e malit.
Marash Uci i Uc Mehmetit,
anë e m’ anë i kisht’ rá detit
kishte pá pronët e Mbretit
çak prej Hotit tue xanë filli
dér ku piqet buka m’ dielli;
pse, sa kje Marashi i rí,
i pat dalë Mbretit n’ ushtrí
me armë n’ dorë, me zjarrm në gjí,
si qi doke asht n’Shqipní.
Burrë i fortë e trim si Zana,
armët i kjenë atij baba e nana:
babë tagani e nanë breshana,
vëllá e motër dý pistolet
dý gjarpnusha prej Stambollet.
Ky kje lypun edhè gjetun,
pat kenë thirrun edhè pëvetun
e n’ kushtrim e n’ gjýq t’ bajrakut,
e ndër pré marrë Karadakut;
e kudo qi i doli prîja
atý i dajti edhè trimnija.
Por, si kripit i rá bora,
e la kamba, e la dora,
edhè i shkrefi armët besnike:
njato armë qi n’kohë jetike
pa’n kenë ndera e Arbënísë kreshnike;
e na doli barí malit,
i shmrijak me t’ bijtë e Calit
prore Mashi djelmëve t’ Hotit
u kallxonte punët e motit,
punët e motit, punë trimënie:
si Shqiptari mbas lirie
e mbas besës e s’ bardhës Fé
bate dekën si me lé;
……………….

Te kisha e Shinjonit

Prendoi dielli, n’qiellë duel hana,
n’ Veleçik po pingron Zana:
Ehu! ju malet e Shqipnísë,
n’ t’ cilat strukë shqipja e lirísë
n’ t’ bardhat kohë qi kanë prendue
s’ lete anmik, jo, me iu afrue!
E din shpat e di’ edhe përrue,
e din landë e di’ edhe gúrë,
Shqiptarísë kryq e tërthuer,
se sa gjak atëbotë i anmikut
vojti rrëkajë prej t’ bardhë çelikut,
qi flakote n’ dorë t’ Shqiptarit
Porsi rrëfeja majes s’ Sharit.
A kish mujtë kurr n’ atë kohë t’ lume,
(Me lot gjakut sot t’ lotueme!)
veç nji troe t’ tokës Shqiptare
m’e rëmue dora grabitçare?
Sot m’e dá duen copa – copa,
e përse? Pse don Europa[
………………………

Te ura e Rzhanicës

Riza Pasha del n’ kalá,
I Madhi Zot, se shka me pá!
Fort ndjegull paska rá
N’ at Rrzhanicë, nën Podgoricë.
S’ ká me ngiatë e do t’ bjerë shí:
Hazna e madhe për bulqí!
T’u ngjatët jeta! – i thotë Myftija
S’ ká rá ndjeglla kah Malcija,
Kah Rrzhanica e Podgorica;
Por âsht çue tymi i barotit,
Djelmt e Grudës e Lekët e Hotit
Kah luftojnë me Mal të Zí.

……………………………

vijon

FILMI “MBIJETESA DHE SHKOLLA” FITON ÇMIMIN E PUBLIKUT NË TIRANË

October 20, 2021 by s p

Dielli

Filmi dokumentar “Mbijetesa dhe shkolla” i producentit dhe skenaristit Nuhi Bytyçi, me regji të Ilir Kabashit, drejtor të fotografisë Bekim Qyqalla, është shpërblyer me Çmimin e Publikut në Festivalin Ndërkombëtar të Filmit Dea Open Film Festival, që u mbajt në Tiranë prej 15 – 19 tetor. Në fjalën e tij, producenti dhe skenaristi i fulmit, Nuhi Bytyçi fuke falënderuar publikun tiranas që e vlerësoi lartë filmin “Mbijetesa dhe shkolla” theksoi se këtë shpërblim ua dedikon nxënësve dhe arsimtarëve që mbajtën mësimin në rrethana lufte në malet e Kosovës dhe luftëtarëve tē lirisē së Kosovës. Regjisori i filmit Ilir Kabashi tha se “e kam shijuar këtë festival dhe më ka.përmbushur shpirtërisht. Çmimi veçse është krem mbi tortê. E falênderoj drejtiren artistike znj.Mirela Oktrova, themuesin e drejtorin e festivalit z.Edmond Topin dhe gjithē stafin. Po ashtu jurinë dhe publikun për pritjen dhe vlerësimet e larta per filmin tonë. Uroj që festivali të ketë jetë të gjatë dhe suksese”. Në rrugëtimin e tij, për filmin dokumentar “Mbijetesa dhe Shkolla” ky eshte cmimi i 12-të. Të rikujtojmë edhe një herë se ky projekt është financuar nga QKK-Qendra Kinematografike e Kosovës dhe është mbështetur nga Komuna e Prishtinës.

AT GJERGJ FISHTA N’AMERIKË, DHE ÇESHTJA E PERPARIMIT NË SHQIPNI

October 20, 2021 by s p

Përgatiti per botim Fritz RADOVANI: Në rasen e 150 vjetorit…

Janë tre muej që At Gjergj Fishta O.F.M., Françeskan dhe Deputet në Këshillin Kombtar, gjindet n’Amerikë, e shumë kush nder Shqiptarë të ktûshem, qi endé s’kanë pasë rasë me u pjekë me Tê, janë interresue të dijnë qellimin e t’ardhunit të Tij në Botën e rè – n’Amerikë.

At Fishta i trembej coptimit të trojeve shqiptare, simbas interesave të grupeve politike, që lirinë e pamvarsinë e kishin kthye në një “vlerë” për nevojat e tyne, dhe jo për të mirën e Shqiptarve.

Edhé né të redaksisë së “Diellit” na ká rá me kênë të pvetun mbi ketë çeshtje; prandej, tue u ndollë në këto ditë At Gjergj Fishta këtû në Boston: Mbasi edhè ndjesi miqsore të kahershme e njëmori idealesh kulture e perparimi e lidhin me Kryetarin e Federatës “Vatra”, z. Faik Konitzen: Muerme rasen, njëditë që edhe në Redaksinë tonë, t’a pyesim familjarisht, se cili ishte qellimi, qi e kishte sjellë e prue këtû në ket dhé?

•E qe se shka na u pergjegjë Deputeti i Shkodrës, mbasi formalisht na deklaroj njëherë mâ perpara, se s’kishte kurrnjë misjon zyrtar prej anës së Qeverisë s’onë Shqiptare: “- Po m’vjen fort mirë, na tha, që po ma lypni ketë fjalë, pse kështu tash po m’bjenë rasa t’ju flas edhé mbi do çeshtje, që âsht mirë t’i dijnë Shqiptarët e Amerikës e sidomos, të Federatës “Vatra”.”

Fjala e At Gjergj Fishtës:

“Shqipnija, si dihet, sot âsht e lirë. Shka para këtyne pêsmëdhetë vjetve per né do t’ishte kênë teper anderr me e pasë pa, sot po e shofim të realizueme. Na sot kemi një Parlament t’onin, një Qeveri t’onen e një Këshill të Naltë Regjencet, që pervetson në vedi sovranitetin dhe pamvarsinë e Popullit Shqiptar. E as nuk ká mâ turqë në Shqipni, as grekë, as serbë, as italjânë: Ká vetëm Shqiptarë të lirë! Triumfi i idealit t’onë – I Françeskânve të Shqipnisë. Të tanë kombi e di, po, se me sa ndergjegje Françeskântë Shqiptarë janë mundue t’a kryejnë detyrën e vet ndaj Atdheut, në daçi me mjete kulturale, në daçi tue marrë pjesë aktive nder të gjitha levizjet kombtare per lirinë e Atdheut.

Endé qet avull gjaku i Françeskanit Shqiptar atjé në Kosovë, qi nëper bajoneta të sllavit ju bâ flij Atdheut! Por liria e pamvarsia e një shtetit nder kombe të qytetnueme nuk janë per këta, që ndonjë njeri ase ndonjë kastë e shtetit mund të losë me fatin e popullit si të duen, pa kontroll të tjerve; shka ndollë ndër shtete autokrate e despotike sidomos kombet barbare: Por per t’i sjellë të maren popullit, tuj e bâmë me perparue materjalisht e moralisht. Prandej, tue kênë se e mara e perparimi i një populli rrjedhin prej gjêjes së tij ekonomike e prej shkalles së zhvillimit të mendjes së tij, merret vesht mirë fillit, se prej një populli të qytetnuem, posë se i lirë politikisht, lypet që ai të jetë i lirë edhe ekonomikisht, e që qytetasit e tij të ndollin në një shkallë kulture të mjaftuehsme, për me dijtë me krye detyrat me ndergjegje e me perdorue tagret me kohë, me vend, me mënyrë; si edhé me pasë aq zotsi, sa me u bâ ballë si duhet e sa duhet nevojave të reja të jetës, në të vuemit e të cilave rrin perparimi i popujve të qytetnuem. Si shifet, prá, prej shkallës së kulturës së një populli mvaret e gjithë jeta e tij politike e ekonomike, si edhe i gjithë perparimi i tij.

Tash unë po pyes Zotnin t’uej; Populli Shqiptar, që sot politikisht âsht i lirë e i pamvarun, a ka një shkallë kulture aq të naltë sa me i kuptue si duhet e sa duhet detyrat e veta?

Puna e tij a prodhon aq sa lypet per me jetue mirë e pa u bâ ky robi i huej ekonomikisht? N’ atë shkallë kulture, n’të cilën gjindet sot shqiptari a âsht pernjimend i zoti të perparojë? Kur të vemë oroe, se sot per sot në Shqipni, pa kênë caktue endé kufijtë e sajë e tue u dijtë, se pa një Qeveri të vendasve shteti s’mund të ketë kredi perjashta e me vue oroe, po tham, se në pêsë javë mund të ndrrohen pesë Ministri: se shqiptarët, të cilët perpara u vritshin kokrra-kokrra, sot vriten çeta – çeta e jo, si motit, per pikë nderit a erzit, por per katër kamë të “kolltukut” të njanit a të tjetrit Minister a Deputet të kombit: bakajt, hamajt, matrapazat, teneqexhi, kallajxhi, analfabetë gjithfarësh, mund të vênë sŷnin me u ngjitë nder zyret edhé ma të naltat e Shtetit: se ushtria e jonë – mbrojtja e jetës kombtare – mund të lëshohet nder duer oficierash, qi, para këtyne dhetë vjetve kanë vra e pre, e vjerrë, e djegë, e pjekë shqiptarët, për arsye qi këta lypshin lirin’ e jetën kombtare; se nder zyre të financave tona mund t’u jepet punë edhe atyne mehmurve, qi kohen e kalueme kanë mujtë të jenë têja, a ma mirë me thanë, rrenimi i financave të një Shteti të huej: Kështu edhe kur të merret parasyshë, se edhe sot Shqiptari, me gjithë liri e pamvarsi të veten, han bukë thatë e bishta purrijsh, si perpara: Se Qeverija s’ka kenë e zoja as me çilë kund një pash rrugë të re, as me meremetue kund një pash aso rrugash, që na i lanë ushtritë e hueja: se taksa daganore mund të mos vehet mbas interresave të gjalla të kombit, due me thânë, mbas peprarimit të bujqësisë, të tregtisë, t’indrustrisë e mbas natyret të perpjekunave tona me Shtete të hueja, por mbas nevojës së kashës së Financave, sa per të mbajtë në kamë zyret me rroga àr, të cilat zyre, masandej, mund do të jenë të hapuna, ndoshta jo aq mbas nevojave të Shtetit, sa mbas numurit të kushrijve, miqve e të dashamirve të ministrave e të nëpunsave të naltë të tyne, mjerisht duhet me thânë, se populli Shqiptar s’ká as kuptimin e as ndergjegjen e vertetë të lirisë politike individuale e kolektive; s’ká zotsinë e mjaftueshme, per me mbajtë pamvarsinë ekonomike të veten, e se prandej, as gjindet në një shkallë kulture aq të naltë, sa me sigurue perparimin e vet, pa të cilat veti një popull as mund të jetojë e as s’duhet të jetojë si shtet i pamvarun.

•Atëherë, mbas fjalve të Zotnisë s’Uej, i thame Deputetit të Shkodres, Populli Shqiptar as mujka me jetue, as u dashka që të jetojë i pamvarun?

At Fishta:- Un nuk e thashë ketë fjalë, na u pergjegjë; por fundi aty del.

Si janë njerzit e punët në Shqipni, sot per sot kurrkush s’ja shef hajrin pamvarsisë së Shtetit Shqiptar, perposë zyrtarësh e parlamentarësh. E po, a per të mbajtë me rroga àr nja tri a katërmijë zyrtarë, të cilët, jo se janë, por mbas mentalitetit, qi frymzon njerzit e punët në Shqipni, mund do t’ ishin edhe asish, që kanë mujtë me vra njerëz me pare: që kanë mujtë me vra bujqit per t’ju pushtue tokën: që kanë pushtue tokët “miris”; që per interresa të veta, per një “qifllik”, per një “titull”, do t’ishin gati të pshtyejnë n’Atdhé e n’ndijesitë mâ shêjta të jetës: vetëm për me mbrojtë, po thom, me rroga àr këta tri a katër mijë zyrtarë, Populli Shqiptar do të livroj tokën, do të bâjnë tregun, do të punojnë zanatin, do të marrë shtegun e të kalojë mal e dèt’ e të vijë n’Amerikë, të rreshket me natë e ditë në zjarm të fabrikave!

Një pamvarësi këso dore mund të hyjnë në punë, ndoshta, në Zanzibar, në Marok, në Turki, por jo në Shqipni!

Po s’perparoj Populli Shqiptar moralisht e materjalisht, né pamvarsija s’na duhet asgjâ. Lirim, Pamvarsi, Qeveri, Parlament, Këshill’ i Naltë e s’di shka tjeter s’mund të kenë farë kuptimit per né, déri që populli mos të vêhet n’at shêj vendit që të perparojë; janë një lojë fjalësh, per të mbajtë popullin n’errsinë per dobi të do njerzve që kuptojnë Qeveri, por jo Atdhé. E ndoshta, shi per ketë punë i ngrati Populli Shqyptar, megjithse paguen tash dy vjet shtadhetenandë Deputetë, s’ka endé një statut, s’ka endé një formë politike të caktueme të shtetit të vet, e âsht i ngushtuem të mbahet per një ligjë ibride qi s’ âsht ekspresjoni i shpirtit të tij e që kurrsesi s’mund të perkojnë me nevojat t’jetës së qytetnueme të sotme.

Por, në tjeter anë, kur të vêmë oroe ushtarët Shqiptar, të cilltë, per kah dishiplina, per kah shpirti marcial e sjellje n’ushtrime, mund të percaktohen me ushtar t’ushtrive mâ të para t’ Europës: kur të vêmë oroe oficerat e rìj të tonët (pa)nderlikim besimit që, janë rritë me ndijesi kombtare e ushtrue nên dishiplinë të shkollave ushtarake të do kombeve qi trimnin e burrnin i kanë zanat, janë gati të bajnë flij per të mirën e Atdheut, jo vetëm vedin, por edhe shtëpijat e fshatet e veta: kur të vênë n’oroe prap zyrtarët e rìj tonë, që edhé këta rritë me ndijesi kombtare e frymzue me dashtni Atdhetare, jo vetëm që kanë kompetencen e punës, por edhé kuptojnë në të gjithë hapsinën e vet detyrën e nderen e zyreve adminstrative: e sidomos, kur të marrin parasyshë ndigjesen e popullit, që bân, sado që dron se djersa e tij derdhet kot nepër mejhana sidomos, të Tiranës, e nep djelmët e vet ushtarë, sado që shef se s’po i mbesin perballë t’anmikut në kufi t’Atdheut, por ferrave e shkurreve mbrenda Shqipnijet perballë të vllazenve të vet, tue luftue per shkas t’ambicjoneve të poshtme të do zyrtarve, që janë bâ “shqiptar” qyshëse kanë dalë rrogat àr e që kanë kênë, janë e kanë me kênë gjithmonë ekspresjoni i regresit e i barbarisë azjatike: pse ujku ndron qymen, por jo vesin: tuj marrë parasyshë, po thonë këto fakte, do të thonë edhe që Populli Shqiptar jo veç, se mund të jetojë, por se do të jetojë i Pamvarun. Gjallnija e shpirtit Shqiptar âsht veshkë e jo tha: e kanë veshkë mentalitetet e hueja, që, si bimë parasite në një landë, janë shartue në tê perdhuni; prandej, po mujtem na me i krekcue me kohë këto mentalitete t’hueja–këto gallica parasite t’shpirtit Shqiptar, pamvarsija, sovraniteti e jeta kombtare e Popullit Shqiptar janë të sigurueme pergjithmonë.

•Jemi kryekput një mendimit me Ju “Uratë”; por si thoni Ju, se mund të pastrohet psikja e popullit Shqiptar prej mentaliteteve të hueja, para se të na i pertrihet ndonjë rrezik jetës sonë kombtare e politike? E pvetem atëherë At Gjergj Fishtën, i cili na u pergjegjë këso dore:

At Fishta:- Mbas mendimit tem kishe me thânë, se puna ma e parë që do të bajnë Shqiptarët, per me pshtue kombin prej rrezikut, qi i kercnohet per shkak të ndryshimit të mentaliteteve âsht ky: mos me lanë të kenë dorë në Qeveri e n’adminstratë të gjithë ata Shqiptarë qi kanë kenë edukue mbas mentalitetit sidomos të Stambollit, t’Athinës e të Venedikut; pse, tue kenë këto tre qytete tri qendra të daluna mifshliz, këto s’kanë zotsinë t’a rrisin menden e nierit mbas ekzigjencave të kohve e të vendit, por vetem mbas andrravet të një lumnisë së kalueme: prandej kultura e këtyne qytetasve s’ká mujtë të formoj qytetas me ndijesi si e lypë nevoja e Atdheut, por kanë trajtue, individë të dhanun me mish e me shpirt mbas atyne popujsh, qi motit paten krijue këto tri kultura, aq sa me mrrijtë me u quejtë me emna të tyne e me lakmue me u bâ robt’ e tyne.”

Shenim F.Radovani: Dokumenti origjinal i perket vitit 1924.

Një gjendje e ngjashme me të sotmen (Tetor 2021.)

Melbourne, 21 Tetor 2021.

“Gjergj Fishta si një ndër themeluesit e shkencave sociale e humane”

October 19, 2021 by s p

Prof. Dr. Leke SOKOLI

Drejtor themelues i Institutit Shqiptar të Sociologjisë

E-mail: lsokoli53@gmail.com

Gjergj Fishta vazhdon t’i bëjë bashkë shqiptarët dhe miqtë e tyre, siç po ndodh me aktivitetet e gjithanshme që po zhvillohen në Shqipëri, Kosovë, Maqedoninë e Veriut, Kroaci e kudo ku ka shqiptarë, në 150 vjetorin e lindjes së tij.

Kush është, me një paragraf, Gjergj Fishta? Fishta është personalitet i shquar kulturor e shkencor, sovran i letrave shqipe, është poeti kombëtar i shqiptarëve, është dijetar dhe erudit i gjithanshëm (publicist, polemist, dramaturg e përkthyes, deri piktor, arkitekt), është deputet e politikan, i ngarkuar shpesh edhe me misione diplomatike, është zani i ndërgjegjes së kombit shqiptar.

Në regjimin totalitar Fishta ishte i ndaluar. Por nuk ishte vetëm Fishta. Nga 30-35 personalitete të kulturës dhe mendimit shqiptar, vetëm 3-4 prej tyre ishin të lejuar, apo pjesërisht të lejuar. Ndër ta kishte klerikë e laikë. Por Fishta ishte më i mallkuari ndër të ndaluarit. Kërkohej me këmbëngulje që as emri të mos i përmendej. Më i keqi ndalim është pikërisht ky, konsiderimi si i paqenë. Sa shqiptarë kanë shkruan e botuan libra për letërsinë apo kulturën kombëtare të gjysmës së parë të viteve ‘1900, por pa përmendur atë që ishte në majë, Fishtën (!)

Fishta ishte më i mallkuari ndër të ndaluarit. Pse? Ndër të tjera kjo lidhet me faktin se Fishta ishte idhull – një figurë që adhurohej gati-gati si hyjni. Por regjimi kishte vendosur (ndryshe nga gjithë bota komuniste) shembjen e idhujve (ky është titulli i një filmi shqiptar të vitit 1977). Pra regjimi vendosi zhdukjen e universit fetar nga universi shqiptar dhe krijimin e të vetmit shtet ateist në botë.

Fishta ishte i pari ndër të ndaluarit. U ndalua kur Ismail Kadare ishte vetëm nëntë vjeç. Po përmend Kadarenë sepse edhe sot vazhdon të ketë spekulime mbi ndalimin e Fishtës. Shkruhet, për shembull, se u krijua një komision me tre vetë: Ramiz Alia, Nexhmie Hoxha dhe Ismail Kadare, i cili vendosi ndalimin e Fishtës. Ky është thjesht abuzim, një ndër shumë abuzime që vijojnë edhe tani që është krijuar mundësia për të shkuar te e vërteta, thuajse për gjithçka ka të bëjë me jetën dhe veprën e Fishtës.

Sidoqoftë, regjimi kërkonte gjithnjë të realizonte atë që quhet transferim i krimit. Jo ne, shkrimtarët, studiuesit, akademikët, akademia…! Nëse do të kishte vendosur një komision i tillë, do fajësohej vetëm Kadareja, se dy të tjerët ishin politikanë. Kështu është përdorur Akademia e Shkencave, si në rastin e “Fjalori Enciklopedik Shqiptar” të vitit 1985, i cili përfaqëson një mashtrim ‘shkencor’ dhe kolektiv për Fishtën (sikurse për shumëçka). Për Enciklopedinë u angazhuan rreth dymijë njerëz, ‘ajka e shkencës’ dhe në të është shkruar, në fakt, ajo se çfarë nuk është Fishta.

Instituti Shqiptar i Sociologjisë e ka shpallur vitin 2021 si “Vit i Gjergj Fishtës” si një akt vetëdije morale dhe intelektuale. Duke përdorur çdo formë, për të shkundur pluhurin dhe paqartësitë. Por, a është e justifikuar gjithë ky investim kulturor, mediatik, por edhe shkencor-akademik i një institucioni të sociologjisë?

Po, së pari, sepse vepra e Fishtës dhe Sociologjia patën, për shumë dekada, një fat të përbashkët historik: sociologjia mbeti e ndaluar, e konsideruar shkencë borgjeze, më pas edhe revizioniste. Askush nuk i referohej sociologjisë si shkencë/disiplinë akademike. Krejt njësoj, askush nuk i referohej veprës së Fishtës, madje as për kritikë, derisa të harrohej….

Më tej, kemi arsye të mjaftueshme të themi se vepra e Fishtës është pjesë edhe e fondit të shkencës së sociologjisë e të shkencave sociale e humane. Pse? Fishta është një intelektual universal, një personalitet profetik i kulturës shqiptare, si shkrimtar, si kritik, si historian i letërsisë, si estet, por edhe si studiues social. Ai është filozof, besojmë edhe themelues i një shkolle filozofike shqiptare, me të cilën duhet të merren filozofët tanë. Sepse krijimtaria e tij, pavarësisht formës, ngarkohet me peshë filozofike. Për të edhe krijimi, edhe kritika është filozofi. Fishta krijues e kritik bëhet edhe filozof i veprës, edhe filolog i saj, edhe historian, edhe psikolog, edhe etnolog, edhe sociolog i saj.

Por filozofia e Fishtës është filozofi sociale (krejt e afërt me sociologjinë). Ai i referohet një realiteti social: vëzhgoi ngjarjet e kohës së tij, i pasqyroi ato në krijimtarinë e tij, reagoi e mbajti qëndrim si intelektual model. Dhe, çfarë ngjarjesh? Fishta lindi në vitin e Komunës së Parisit (që turbulloi dynjanë) dhe u nda nga jeta në mesin e Luftës së Dytë Botërore. Kjo është konsideruar si periudha më e ngarkuar me ngjarje e gjithë historisë. U vendos fati i kombeve, edhe i kombit shqiptar.

Më tej akoma. Fishta është i madh sepse krijuesi i ‘Lahuta e Malcis” – abetarja e identitetit kombëtar shqiptar. Sikur asgjë tjetër të mos kishte shkruar. Por shkëlqimi i jashtëzakonshëm i “Lahutës…” la disi në hije një tjetër kryevepër të Fishtës, tanimë një revistë me emrin “Hylli i Dritës?”

Në parantezë mund të themi se kjo që ndodhi me Fishtën, ku njëra vepër ‘eklipson’ një tjetër, ka ndodhur edhe gjetkë, me autorë të mëdhenj. Në Itali (fillimi i viteve 1500) Makiaveli – mendimtari i parë i racionalizmit – ka më shumë se një vepër. Por shkëlqimi i “Princi” la në hije veprat e tjera të tij. Në Francë, kjo ka ndodhur me Montesjkenë (mesi i viteve 1700). “Shpirti i ligjeve” – një vepër që frymëzoi etërit themelues të Amerikës dhe Kushtetutën Amerikane, la në hije veprën tjetër të tij, madje më shkencore se e para, mbi shkaqet e madhështisë dhe rënies së perandorive, ku ai zbuloi determinizmin – si parim themelor edhe i shkencave sociale dhe humane. Në Angli, kjo ka ndodhur me Adam Smithin (gjysma e dytë e viteve 1700), vepra e të cilit “Pasuria e kombeve” – e konsideruar si “bibla e ekonomistëve” la në hije një vepër tërësish shkencore, madje më shkencore se e para, që është “Teoria e ndjenjave morale”

Kjo ka ndodhur edhe me themeluesin e mendimit shqiptar (sipas meje) Marin Barletin, njëherësh përfaqësues i shquar i humanizmit evropian. Shkëlqimi i jashtëzakonshëm i “Histori e Skënderbeut”, në të cilën janë bazuar rreth njëmijë vepra për Skënderbeun dhe epokën skënderbejane, la në hije “Rrethimi i Shkodrës” që është modeli i një kryevepre.

“Hylli i Dritës” përbën aktin e parë për zhvillimin e mendimit shqiptar, tanimë përmes një periodiku shumë autorësh. Le të bëjmë një krahasim. Lindja, zhvillimi dhe institucionalizimi i sociologjisë në Francë – atdheu zyrtar i saj – zgjati rreth tre shekull dhe u konsiderua i realizuar kur Durkheim themeloi revistën “Viti Sociologjik”

Me “Hylli i dritës” (1913) Fishta hodhi themelet e institucionalizimit të mendimit shqiptar. Pra “Viti sociologjik shqiptar” është viti 1913. Por, ndryshe nga Durkheim dhe Franca, ai nuk shënoi institucionalizimin e saj. Kjo për faktin e thjeshtë se për këtë do të duheshin katedrat, programet e studimit, universitet. Nga numri i parë i “Hylli i Dritës” deri te universiteti i parë shqiptar do të duheshin 44 vjet (1913-1957).

“Hylli i Dritës” u shndërrua në tribunë e mendimit fishtjan e mendimit shqiptar. Daniel Gjeçi, besoj biografi më serioz i Fishtës, shkruan: “Po qe se Fishta është i madh për “Lahutën e Malcisë”, i madh dhe ma i madh është për “Hylli i Dritës”. Në të Fishta shkroi artikuj magjistralë sociologjikë, politikë, kronologjikë, polemikë, pa lënë pas dore recensione e kritika letrare…”.

Edhe një fakt (sociologjik): Një komision i përbërë nga Harapi, Kurti, Shllaku etj. (të gjithë personalitete) përzgjodhi prozën fishtjane për ta botuar si Opera omnioa, duke e klasifikuar lëndën në: Sociologji, Polemikë, Ligjërata dhe Miscelena (të ndryshme). Pra, në prozën fishtjane kemi një sociologji ‘të pastër’, siç kemi një mendim sociologjik “andej-këndej” në polemikat, ligjëratat apo shkrimet e tjera të Fishtës.

Referuar pikërisht rubrikave të “Hylli i Dritës”, biografët e tij pohojnë se Fishta diferencohet si mësues i mprehtë sociologjie dhe se punimet e tij përbëjnë më të lartën katedër të sociologjisë kombëtare.

Për tu theksuar është fakti se, në kohën e Fishtës, po kristalizohej mendimi se sociologjia është shkenca më e nevojshme për çdo reformë shoqërore, siç shkruante Branko Merxhani, në vitin 1929. Pra, sociologjia konsiderohej si instrument për reformimin e shoqërisë.

Jemi në një çast reflektimi, lidhur me veprën e Fishtës. Ndoshta reflektimin më spektakolar e bën Ismail Kadare. Në vëllimin e 20-të, që është i fundit i veprave të tij, ai pranon gjykimin e padrejtë për Fishtën dhe shkruan: ”Gjykimi im i padrejtë për Fishtën nuk ka lidhje vetëm më komunizmin. Kam pasur ftohtësi dhe paragjykime sidomos për veprat që quheshin monumentale si “Histori e Skënderbeut” dhe “Lahuta e Malcisë”. Do të kalonte shumë kohë për të kuptuar se vlerësimi im për ta ka qenë i gabuar. Naimi dhe Fishta kanë qenë dhe mbeten dy poetët kombëtarë të Shqipërisë: të vetmit, të fundmit, të papërsëritshmit dhe më të domosdoshmit (Vëll. 20, fq. 411-12).

Së fundi, për Fishtën ka më shumë vepra se për çdo autor tjetër të botës shqiptare. “Fishtologjia” mund të konsiderohet tanimë një nëndisiplinë e shkencave sociale e humane. Fondit të saj iu shtuan dy botime të reja, të autorëve Tonin Çobani e Ndue Ballabani.

I pari është një libër tërësor për Fishtën: At Gjergj Fishta Vende-Vite-Vepra”. Pra kemi itinerarin fishtjan, kronologjinë e jetës e, së fundi, veprën e tij.

I dyti është disi më i veçantë: “Teatri i Gjergj Fishtës”. Nga shqyrtimi i tij rezulton se Fishta është ndër etërit themelues të teatrit shqiptar. Gjuha e teatrit të Fishtës, ishte gjuha shqipe e futur (që në vitin 1902) në shkollat që ai drejtoi dhe në aktiviteteve shkollore apo jashtëshkollore (publike). Ky është një heroizëm më vete sepse, (1) shkrimi e shkollimi shqip ishin të ndaluara, (2) nuk kishte tekste në gjuhën shqipe dhe (3) Shkodra ‘aristokrate’ e kishte vështirë të pranonte shkollimin e fëmijëve në shqip sepse, nga pikëpamja e karrierës, shkollimi shqip nuk të çonte gjëkundi.

Subjektet dhe personazhet Fishta i mori nga jeta e përditshme e shqiptarëve, nga mitologjia klasike e biblike, por sidomos nga folklori dhe mitologjia shqiptare. Kjo është përpjekja e parë në letërsinë shqiptare për të krijuar dhe popullarizuar panteonin e Mitologjisë Kombëtare Shqiptare.

Së fundi, “Teatri i Fishtës” ishte një teatër didaktik, por edhe një mjet (instrument) për qytetërimin e shqiptarëve të më se një shekulli më parë. Ai ishte pjesë e një projekti tërësor, i cili ishte projekti i Fishtës, projekti i Shoqërisë “Bashkimi”, projekti i vetë Rilindjes Kombëtare Shqiptare: (1) për gjuhën shqipe, (2) për alfabetin shqip, (3) për arsimin shqip, (4) për kulturën kombëtare shqiptare, (5) për identitetin kombëtar dhe, së fundi (6) për Shqipërinë që ishte duke lindur (deri në vitin 1912) apo që sapo kishte lindur (pas Pavarësisë) e që duhej mbrojtur e qytetëruar.

Pra, për nga vendi që zë në letërsinë shqipe, në zhvillimin e mendimit shqiptar dhe në ndërgjegjësimin e të qenit shqiptar (në periudhën më delikate të historisë së tyre), Fishta rezulton të jetë i papërsëritshëm dhe i pa krahasueshëm. Por edhe i domosdoshëm. Madje, në këtë fillim problematik të shekullit XXI, Fishta është ndoshta më i nevojshëm se kurrë.

Shkolla Shqipe “Alba Life” Ambasadori i Kombit në ditën e parë për vitin akademik 2021-2022 në Queens

October 18, 2021 by s p

Nga Keze Kozeta Zylo

Ndonëse shtatori ka qenë traditë për ditën e parë të shkollave shqiptare në viten e ri mësimor, pandemia botërore vuri shumë kushte dhe pengesa në këtë drejtim. Sidoqoftë Shkolla Shqipe “Alba Life” e sfidoi me kulturë dhe profesionalizëm pandeminë duke qenë e para në Diasporë për të filluar programin në platformën mësimore në Online. Shkolla Shqipe “Alba Life” pasi filloi vitin akademik 2021-2022 në lagjet e Nju Jorkut si në Staten Island, Bronx, Brooklyn, Online, e rihapi dhe në Queens në mjediset e shkollës publike amerikane PS:88 në Ridgewood.

Bordi i shkollës në bashkëpunim me mësueset Enriketa Bilali, Vjosa Elezaj Morina si dhe asistenten Eriola Shahaj, punuan fort për të filluar mësimin shqip për fëmijët e bashkatdhetarëve tanë në Diasporë. Më duhet të vecoj dhe të falënderoj mësuese Enriketën që së bashku me z.Zylo punuan me dokumentacionin për të marrë me qira mjediset në shkollën publike amerikane, ndonëse me një qira të shtrenjtë. Dita e shtunë ishte një dite e dielltë që të lëbyrte sytë, të ngrohte shpirtin dhe zemrën saqë dukej sikur Perëndia e kishte sjellë këtë te ditë të magjishme në ditën e parë të mësimit shqip. Edhe mundet, i besoj shpeshherë mistikes. Oborri i shkollës cicërrinte nga zërat gazmorë të fëmijëve dhe ata mezi prisnin të ngjiteshin në klasat e tyre. Mësueset i kishin marrë të vendosur në rresht dhe ashtu të bukur dhe të lumtur u shfaqën para klasës. Në dërrasë ishte shkruajtur urimi: “Mire së erdhët nxënes te dashur për të mësuar Shqip!”

Drejtori dhe themeluesi i Shkollës Shqipe z.Qemal Zylo i përshëndeti prindërit, nxënësit dhe mësuesit për ditën e parë të mësimit për vitin akademik 2021-2022 dhe iu ka uruar vit të mbarë. Ai iu tha prindërve për sigurimin e kushteve organizative për mësimdhënie dhe fazave të mësimit si dhe përzgjedhja e formave mësimore didaktike, te punës, lojës, ushtrimit ose përsëritjes. Z.Zylo falënderoi me plot mirënjohje dhe respekt mësueset e reja si Enriketën, Vjosën dhe Eriolën qe i janë afruar programit serioz të Shkollës Shqipe “Alba Life” e cila ka si qëllim mësimin shqip, si një mision kombëtar.

Z.Zylo iu shperndau librat e abetares dhe fletoret e punës për këtë vit, libra që i kemi sjellë vetë me valixhe nga Atdheu ose me postë, pasi librat nga Shtëpia botuese e Diasporës me drejtore znj.Mimoza Hysa nuk kanë ardhur akoma në Amerikë, edhe pse kërkesa e z.Zylo ka qenë konstante e vazhdueshme dhe në kohën e duhur. Kritikën ia ka përcjellë direkt gjatë intervistës zonjës Hysa në RTSH e cila ishte jashtë loje duke thënë me eufori se kemi shpërndarë libra në gjithë diasporën, ndërkohë asnjë libër s’kemi marrë për këtë vit në Amerikë. Burokracia dhe vonesa e librave na pengon në mbarëvajtjen e mësimit dhe e bën më të lodhshme punën e mësueseve patriote, si dhe largon prindër të ndryshëm.

Të tria mësueset me plot emocion përshëndetën nxënësit e tyre të dashur dhe premtuan se do të punojnë me plot përkushtim dhe dashuri për t’ju mësuar atyre gjuhën mjaltë të shqipes. Mësuese Enriketa kishte përgatitur skeda në shqip për nxënësit dhe ajo më kryesorja ishte me Flamurin dhe shqiponjën për t’ju mësuar atyre simbolet kombëtare. Prindërit thanë fjalë miradie për Shkollën Shqipe “Alba Life” dhe ishin shumë të kënaqur që do t’i sillnin fëmijet e tyre pranë kësaj shkolle. Ajo që më bën gjithmonë përshtypje është se të gjithë prindërit kur flasin kanë një emërues të përbashkët: t’ju mësojmë shqip dhe i shpëtojmë femijët nga qëndrimi i gjatë ulur mbi Ipade…

Gjate intervistës me disa nxënës që dinin të flisnin relativisht shqip më thanë se e kishin ëndërr të mësonin të flisnin shqip pasi shumë gjyshër të tyre nuk dinin anglisht dhe ndiheshin shumë keq që nuk kuptonin përkëdhelitë e tyre. I dëgjoja dhe i pyesja me shumë vëmendje, fjalët e tyre kanë një jetë që më magjepsin.

Alba Life me një përvojë të suksesshme në mësimdhënie ka arritur t’i përdorë me efikasitet strukturimin e mësimit si fillimin e një ore mësimore, zhvillimin, mbështetjen, përdorimi i mjeteve dhe burimeve mësimore, në media mësimore .

Jam e sigurtë se këto mësuese shumica të licensuara nga shteti amë do të punojnë me profesionalizëm ashtu si deri tani me teknikat mësimore, metodat didaktike që do t’i pasqyrojnë me metodat të mësimdhënies që çojnë domosdoshmërisht në zhvillimin mendor për t’i bërë ata më konfident për të folur gjuhën e nënës, Gjuhën tonë Shqipe.

Dita e parë e shkollës për vitin akademik 2021 2022 do të ngelet e paharruar në kujtesën e nxënësve vecanërisht për të tria mësueset e reja si dhe nxënësit e rinj që u ulën për herë të pare në bangat e shkollës shqipe.

Pas mësimit u ulëm me me mesuese Vjollcën e cila ushtron mësimin në Online dhe me të tria koleget e punës për të pirë një kafe dhe për të biseduar rreth programit, punëve të ndryshme që do të kemi për vitin akademik 2021-2022.

Dita e parë ishte e bukur, dhe siç thonë të moçmit fillimi i mbare është gjysma e punës.

16 tetor, 2021

Queens, New York