Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Panairi i 15-të i Librit në Ulqin

by

I ftuar nderi i Panairit të Librit këtë vit, shkrimtari i mirënjohur Fatos Kongoli./
Instituti i Librit dhe i Promocionit në bashkëpunim me Komunën e Ulqinit organizojnë në qytetin e Ulqinit, Mali i Zi , Panairin e 15-të të Librit “Ulqini 2015”, nga 26 korriku – 4 gusht 2015. Ky aktivitet zhvillohet nën kujdesin e kryetarit të Komunës së Ulqinit, z. Fatmir Gjeka, panairi i sivjetshëm realizon vazhdimësinë e traditës së organizimit të kësaj veprimtarie që pritet me shumë interes nga pushuesit që e kanë shumëfishuar numrin e banorëve të Ulqinit gjatë këtij sezoni. Veç librave nga Shqipëria, Kosova e Maqedonia, do të ekspozohen libra e do të marrin pjesë botues edhe nga Mali i Zi e pakicat e tjera kombëtare të kësaj republike.

Botuesit pjesëmarrës dhe librat që do të paraqiten

Do të jenë ata që përfaqësohen vazhdimisht në veprimtari të tilla me karakter kulturor kombëtar, që vijnë nga e gjithë hapësira shqiptare e Rajonit tonë dhe që janë nga përfaqësuesit më të rëndësishëm të botimeve shqiptare pas viteve ‘90. Gati 40 botues do të jenë prezent gjatë ditëve të Panairit ose do të dërgojnë botimet e tyre më të mira të përfaqësuara nëpërmjet agjencive të shpërndarjes së librit.
Në Panairin e librit në Ulqin parashikohet të ekspozohen dhe të ofrohen për shitje mbi 3500 tituj librash. Para së gjithash letërsi artistike të autorëve shqiptarë e të huaj por edhe histori, botime enciklopedike, guida turistike, letërsi për fëmijë, fjalorë e metoda për mësimin e shqipes dhe të gjuhëve të huaja, libra utilitarë për profesione të ndryshme, albume e katalogë gjithfarësh etj. etj. për lexuesit ulqinakë dhe pushuesit e huaj.

Të ftuarit e veçantë

Është traditë e Panairit të Librit në Ulqin që të ketë në çdo edicion të ftuar të veçantë, personalitete nga fusha e kulturës, akademikë, administrata shtetërore apo politika. Kështu në vitet e mëparshme shiritin e inaugurimit të kësaj veprimtarie e kanë prerë personalitete të tilla si Dritëro Agolli, Rexhep Qosja, Ismail Kadare, Fatos Arapi, Fatos Kongoli, Ali Podrimja, Jevren Brkoviq, Luan Starova, Zuvdi Hoxhiq, Sreten Asanoviq, Aleksandër Stipçeviq, ministrat e Kulturës të Shqipërisë e të Malit të Zi, akademikë e parlamentarë të të dy vendeve, si dhe ish-presidenti i Shqipërisë Rexhep Meidani. Ndërsa në 5-vjetorin e këtij Panairi, prenë shiritin e tij presidentët e dy vendeve, Alfred Moisiu i Shqipërisë dhe Filip Vujanoviq i Malit të Zi.
I ftuar nderi i Panairit të Librit këtë vit, shkrimtari i mirënjohur Fatos Kongoli.

Në ceremoninë e hapjes do të na nderojnë me praninë dhe fjalën e tyre kryetari i Kuvendit të Shqipërisë – z. Ilir Meta, ministrja e Kulturës së Shqipërisë – znj. Mirela Kumbaro si edhe kryetari i Kuvendit të Kuvendit të Malit të Zi – z. Ranko Krivokapiq, kryetari i Kuvendit të Republikës së Kosovës – z. Kadri Veseli, ministri i Kulturës të Malit të Zi – Pavle Goranoviq dhe ministri i Kulturës të Republikës së Kosovës – z. Kujtim Shala. Mbrëmja e ditës së dytë të Panairit do t’i kushtohet veprës së shkrimtarëve Fatos Kongoli dhe Gjergj Gjokaj. Edhe këtë herë, për të 15-in vit rradhazi ky event kulturor i rëndësishëm dhe tradicional do të bëjë bashkë edhe politikanë të niveleve më të larta të drejtimit dhe të vendimmarrjes legjislative të rajonit tonë, që me mesazhet dhe veprimtarinë e tyre do të kontribuojnë secili në vendin e vet për forcimin e marrëdhënieve politike, sociale dhe kulturore të popujve tanë fqinjë.
Botuesit pjesëmarrës

Toena – Tiranë; Instituti i Librit dhe i Promocionit – Tiranë; Helga Secret – Tiranë; Fan Noli – Tiranë; UET-Tiranë; Albas – Tiranë, Akademia e Shkencave – Tiranë; Onufri – Tiranë; Papirus – Tiranë; Uegen – Tiranë; Botart – Tiranë; Librari Elezi – Tiranë; Labova – Tiranë; Konica – Tiranë; Ada – Tiranë; Çamëria – Tiranë; Bota Shqiptare – Tiranë; Mesazhi – Tiranë; Logos A – Shkup; Thesari – Gostivar; Inter-Rina – Shkup; Lebbejke -Tetovë; ASR – Tetovë; Nun – Shkup; Dëshmia – Shkup; Sira – Prishtinë; Gama – Prishtinë; Vatra – Shkup; Faik Konica – Prishtinë; Ibas – Prishtinë etj.(Sipas ATSH)

Hapet ekspozita “Vitrina e Muzeut të Kosovës” në Prishtinë

by

PRISHTINË, 24 Korrik /
Nga Behlul Jashari/.-“Vitrina e Muzeut të Kosovës”, titullohet ekspozita e hapur në Prishtinë me eksponate nga fondi arkeologjik, mbështetur nga Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit.
Në këtë ekspozitë, e cila do të qëndrojë e hapur deri në 1 shtator, mundësohet blerja e riprodhimit të “Hyjneshës në Fron” prodhuar nga Muzeu i Kosovës, ndërsa fondet e grumbulluara do të dhurohen për fëmijët e SOS fshatrave të Kosovës.
“Hyjnesha në Fron” është një figurë terrakote mbi 6.000 vjet e vjetër, e zbuluar në 1956 në afërsi të kryeqytetit të Kosovës, Prishtinës, dhe është simbol antik i saj.
“Prezantohen riprodhimet e disa objekteve nga thesari arkeologjik, pjesë e koleksionit të madh të Muzeut të Kosovës, i cili ende nuk është kthyer nga Beogradi”, u theksua në hapjen e ekspozitës.
Ka mëse 17 vite, nga 1998-1999 , prej kur më shumë se 1.200 objekte arkeologjike e etnografike të Kosovës mbahen në Serbi. Beogradi i ka kthyer Prishtinës “Hyjneshen në Fron”, të cilin e pat sjellë nga kryeqyteti serb një nga ish-kryeadministratorët e misionit të OKB-së në Kosovë, Michael Steiner.“Vitrina e Muzeut të Kosovës” ka ekspozuar edhe Medaljonin e Probit, i viteve 276-282, i zbuluar në Ulpianë, monedhë e përdorur gjatë sundimit të Perandorit Probi, Kapakun Prozopomorf dhe Figurinën Antropomorfe të peridhës së neolitit, të zbuluara në Mitrovicë, Urnën nga periudha e hekurit, zbuluar në Bardh të Madh, Okarinën – instrument muzikor frymor nga argjila e pjekur, e periudhës së neolitit zbuluar në Runik të Skënderajt, Tavolinën e kohës së neolitit zbuluar afër Gracanicës, e artefakte të tjera.

Hapja zyrtare e ekspozitës “Vitrina e Muzeut të Kosovës” u bë në Sheshin Ibrahim Rugova, në Prishtinë.

Në UNESCO – Kosova , vetëm me lashtësinë e saj historike

by

Nga Fahri Xharra/
Jemi një popull i përçudnuar si e thot Kadareja Më therri syrin lajmi “sensacional” nga Kosova: “Diplomacia kosovare përdor shkatërrimin e xhamive në lobimin për UNESCO “ . Në rregull , edhe kjo kishte me qenë për mbrojtje të Unesco-s . Por , ju merr mendja se me kisha e xhamija e mbrojmë antikitetin dardan-ilir-shqiptar të Kosovës. Me çka krenohet e kaluara e jonë? Si po e mposhtim atë , duke e lidhur të kaluarën tonë vetëm me Krishtin e Muhamedin ? A nuk kishte asgjë më herët në Kosovë, diçka që kishte me e marur aprovimin e menjëhrshëm të trashëgimisë botërore. në Unesco.
Në dokumentin e Unesco-s shkruan “What is meant by “cultural heritage”?
The term cultural heritage encompasses several main categories of heritage:
• Cultural heritage
o Tangible cultural heritage:
 movable cultural heritage (paintings, sculptures, coins, manuscripts)
 immovable cultural heritage (monuments, archaeological sites, and so on)
 underwater cultural heritage (shipwrecks, underwater ruins and cities)
o Intangible cultural heritage: oral traditions, performing arts, rituals
• Natural heritage: natural sites with cultural aspects such as cultural landscapes, physical, biological or geological formations
D.m. th. Çka kuptohet me trashëgimi kulturore ?
-Trashëgimi e kulturës
a. ajo që preket :
+ trashëgimi e luajtshme kulturore ( pikturat, skulpturat, monedhat. dorëshkrimet)
+ trashëgimi që nuk lëvizet ( monumentet, qendrat arkeologjike etj)+
+ trashëgimia nënujore ( rrenimet e ndryshme nënujore, mbetjet e mjeteve lundruese etj)
b. ajo që nuk preket ; tradita gojore, artet , ritet
– Trashëgimia natyrore : qendrat natyrore me aspektin e tyre kulturor, formimet biologjike,fizike dhe gjeologjike.

Një pyetje për këshilltarët e ndryshem nëpër ministri të ndryshme të Kosovës : E di që ju jeni aty sepse ministri të cilin ju e këshilloni ,nuk është e thënë që të di të gjitha, a nuk keni sëpaku ju njohuri nga trashëgimia kulturore e Kosovës? Pse ore e mbani at vend pune , pse ore na i koritni ministrant në arenën ndërkombëtare?
Lexova në shtyp“Sulmet mbi trashëgiminë shqiptarë të Kosovës gjatë luftës së viteve 1998-1999 ishin, në të shumtën e rasteve, të kryera nga formacione të armatosura të shtetit serb. Dëmet e shkaktuara ishin të tmerrshme dhe të jashtëzakonshme – por qeveria serbe deri më tani ka refuzuar t’i njohë këto dëme, dhe ajo nuk ka ofruar asnjë kërkimfalje apo dëmshpërblim për shkatërrimin e trashëgimisë kulturore dhe fetare të Kosovës. …Ndryshe, Riedlmayer ka qenë edhe ekspert i Tribunalit të Hagës në gjyqin kundër ish-kryetarit serb, Sllobodan Millosheviq, ku ka dëshmuar se Serbia qëllimisht ka shkatërruar një numër të jashtëzakonshëm xhamish, ka bërë spastrimin etnik të Kosovës, ndërsa së fundi ka punuar edhe si redaktor i një libri të botuar nga Ministria e Jashtme e Republikës së Kosovës dhe Bashkësia Islame e Kosovës mbi shkatërrimin e trashëgimisë islame në Kosovë. Ky libër është botuar për qëllim lobimi për anëtarësimin e Kosovës në UNESCO.
Pra edhe Millosheviqi në Tribunalin e Hagës është akuzuar edhe nga eksperti Riedelmayer ku ka dëshmuar se Serbia qëllimisht ka shkatërruar një numër të jashtëzakonshëm xhamish … dhe na ka “shembur identitetin tonë historik” Edhe një autogol shqiptare e Kosovës , që e vërteton thënjën
e Millosheviqit që ajo ishte një luftë fetare ????????
Unesco-s kishte për t`i interesuar :
– Plisi Qeleshja apo Plisi është simbol dhe mbulesë tradicionale e kokës ndër shqiptarët. Plisi shpesh kapele qe shpesh here cilesohet si me e veqanta, pasi qe ajo perdoret vetem ne trojet shqipetare Plisi thirrët “pilleus” ne gjuhën latinen apo “pilos” në atë greke, ka formën e nje vesë te qame ne mes, duke rikujtuar në atë menyrë lindjën e njeriut (i dalur nga një ve).
U pafshim herave tjera !
Fahri Xharra, 22.07.15 Gjakovë

Urat kanë lindur nga nevoja për ti bashkuar brigjet

by

Shkruan: Gëzim Llojdia/
1.Si në të gjithë botën,urat kanë një mision të veçantë dhe kanë lindur nga nevoja për ti bashkuar brigjet. Një urë është ndërtuar me një strukturë të tillë për të kapërcyer vështirësitë fizike të tilla si uji, luginë, apo rrugë, për qëllimin e ofrimit mbi pengesë. Ka shumë dizajnë të ndryshme që të gjitha shërbejnë për qëllime unike dhe të aplikojnë për situata të ndryshme. Etimologjia e fjalës urë: Urat e para u bënë nga vetë natyra – aq thjeshtë sa një regjistër të rënë nëpër një lumë apo gurë të hedhur në lumë. Urat e para të bëra nga njerëzit, përfshin drurët e prerë dhe përfundimisht gurë, duke përdorur një mbështetje të thjeshtë dhe aranzhim traverse.
Në gjuhën poetike kam përdorur për urat simbole :Urat.Qelqore . Hënore.Diellore. Qelqore-ura mbi supe mbajnë copëra vargjesh. Hënore-ura,që mbajnë copëra diamantesh në kujtesë. Diellore-ura,që mbajnë copëra fatesh në pjesë.
2.Të bëhemi më realist dhe të sjellim në kujtesë se në trojet tona, urat kanë qenë nevojë për të lidhur brigjet .Ne kemi një terren të thyer ndërsa strehët tona janë ndërtuar ndër kodra ,male si strehë karakolli,ku poshtë rridhte lumi valë-valë.Këto ndërtime të fshehura shpesh poshtë rrapeve shekullorë,shelgjishteve humbën ose u nxorën jashtë përdorimit me ndërtimet e urave me beton dhe hekur.Bëhet më interesant fakti se shumica e urave kanë edhe emërtim të tyre disa të veçanta. Si Ura e frengut,ura e Belasë e Slapit etj. Në të tri urat kam shkuar shpesh. Pranë urës së e Belasë vite më parë gjendej një banesë dhe banori i saj ishte i vetmi njeri që kishte parë ,disa lloje regjimi si dhe në kohën kooperativës , ishte i vetmi banor i republikës që nuk kishte tufëzuar bagëtitë e imta. Nga lindi emri bela,Slap,freng etj është e kuptueshme fjala por ato kërkojnë ende një studim më të thelluar.
A jemi në gjendje, që këto ndërtime ti rikthejmë në kujtesë duke i evidentuar, mirëmbajtur ?Qarku i Vlorës shprehen në rrjete sociale, specialist të DRKK Vlorë,ka një reliev kodrinor-malor, te pasur me ujera rrjedhëse, lumenj e përrenj.
Për bashkimin e dy krahinave, e fshatrave me njëra – tjetrën dhe e lagjeve brenda fshatrave, banoreve te një krahine u është dashur qe nder shekuj te ndërtojnë vepra arti siç, ura, etj. Në këtë territor sot numërohen me qindra ura te mëdha dhe te vogla qe u takojnë periudhave te ndryshme historike nga antikiteti deri ne mesjetën e vone. Ato dallohen për vlera monumentale, estetike dhe funksionale. Me iniciativën e drejtuesit të DRKK Vlorë Agim Haxhiraj dhe historianit Novruz Barjami, po kryhen pastrime dhe evidentime si dhe mirëmbajtje për ato objekte, ura që janë të shpallura monumente kulture, por edhe për ato ura që ruajnë vlera ndërtimore, për t’i shpallur monumente kulture.Disa nga urat e evidentuara janë :Ura e Drashovicës,Ura e Slapit-Kufiri midis Drashovicës dhe Mavrovës shek. XVII-XVIII,Ura e Belasë Mavrovë shekullit XIX,Ura e Bratit,Brataj shek XV dhe Ura e Frëngut –Gjormë Ura e Frengut, Gjorm shek. XVI
3.Ura e Drashovicës aktualisht lidh dy brigjet e lumit Shushicë. Ura e sotme është e derdhur me beton. E gjithë struktura e saj. Ura e Drashovicës është kufiri ku fillon të shtrihet krahina e Labërisë. Rrapet e Drashovicës , monumenteve te natyrës shqiptare.
Poshtë urës vërshon herë i qetuar e herë tërbuar lumi Shushicë. Shushica derdhet në det pasi ka përshkrua rreth 72 km në luginën e Shushicës,burimet e saj nxjerrin ujë në Shurr të Kuçit 500l/s dhe rreth 300l/s në Buronja,sipas studiuesve Buronjat e Kuçe shkarkojnë ujërat nëntokësore që grumbullohen në masivin karstik të Kurveleshit të Sipërm, i cili gjendet rreth 600 m më lartë se vendi. Në këtë kufi natyror duhej të vendosej një pllakë dëftonjëse si kufi tregues ku fillon një krahinë e madhe. Te këmbët e urës së Drashovicës. Te fasada e saj përkarshi monumentit Drashovicë 1920-43. Një varg gati i thjeshtë dhe i gjetur .Dhe ky vargëzim shkronjash të tregojnë se këtu fillon kufiri i krahinës. Lexojmë përveçse kulmin :Labëri. Nga ky kulm burojnë shumë cilësi, që mbartë më vete krahina e madhe jugore.
….Pjesë nga folklori: Atje to Hani ne gryke / te ura në Drashovice, / Qëllon topi Italisë / Ka nijet që ta vithisë /Komision’ e Shqipërisë,/ 0 moj Shqipëri e bardhe/ Bota ta kane sevdanë / Italia me Junanë / Të keqen ta kane marrë/ Se ke trima kordhëtarë / Barutin me grusht e hane
Koci Petriti poet:Unë i shoh gjithë urat/Nga urë Bushtricës,/Ja, urë e Qabesë/Ja, e Drashovicës….
P. Barjamaj rapsod: O Drashovica me derte…/ O e gurta Drashovicë!,/ Faqe historisë i mbete,/Historisë se Shqipërisë. / Ke qene pëllëmbë e gëzhoja,me tym baroti mbuluar, Si ti, thonë,ka qenur Troja,/ Që në themele rrënuar…/ Për ty flet lumi me valë.. / Për ty fletë gjithë Labëria,Ura e Drashovicës. Në një fotografi të vjetër vrojtohen varrezat e ushtarëve italian të cilat janë varreza tipike katolike me kryqin e madh dhe gurët e qemerit ,nga kjo fotografi shënohet Shushica qartësisht duket e turbulluar dhe ujëshumë. Ura e Drashovicës lidh dy brigje sot është një urë me disa parmakë të rrëzuar me rreth 8 këmbë, që mbajnë përmbi supe një masiv beton. Rreth 30 m përkarshi urës është monumenti Drashovicë 20-43 projektuar nga P.Hazbiu edhe ky është një masiv me një hark dhe një shtatore bronzi ku paraqiten dy figura kryesore të luftërave, që në emërtimin popullor janë quajtur: epope 20-43. Këtu ose më tej duhet të kishte një pllakë që të tregonte se kur udhëtari vë këmbën aty, ka shkelur ndërkaq në krahinën më të madhe në jug të vendit.
Në kufirin midis fshatrave Drashovicë dhe Mavrovë gjenden dy ura të cilët kanë periudhë kohore nga shekujt e shkuar. Ura e Slapit që mendohet e shek.XVIII ,ura përbëhet nga harku kryesor e ndërtuar me gurë dhe me një teknikë të shkëlqyer inxhinjerike. Ura e Slapit gjendet e pozicionuar perëndim- jug përmbi përroin me të njëjtin emër .Ky përrua në stinën e dimrit është mjaftë problematik për shkarkimin e ujrave për shkak të bllokimit nga furia e lumit Shushicë. Ura ka qenë funksionale deri në vitet ’60. Nga ujëra e tepërta të përroit të Slapit, ura shpesh bëhej njësh ngase grykëderdhja e lumit të Shushicës,nuk tërhiqte ujin e përroit .Ura është e amortizuar në pjesën e sipërme në gjysmën e radhës së parë të gurëve në pjesën perëndimore të sa,j është rrëzuar me kalimin e kohës. Gurët e harkut dhe pjesa tjetër janë në gjendje funksionale. Pranë urës ndodhen edhe kolonat e një tjetër ure ,ajo e trenit ndërtuar nga italianët,që vinte në shfrytëzim linjën hekurudhore Kotë-Vlorë,për qëllime ushtarake.
Ura e Belasë, është një urë lidhëse me përruan e Slapit, që derdhet nga liqeni i Petës si dhe ujërat e shumta të kodrinave me kodrat e fshatit Mavrove, mendohet të jetë ndërtuar në shek .XIX .Ura ka një hark të madh është ruajtur mjaftë mirë duke i rezistuar kohës dhe faktorëve të ambientit. Ura është funksionale për kalimin e banorëve drejt një prej lagjeve të fshatit.Mavrova është emri i sotëm qytetit Olimpia .Gjurmët e para të kalasë hasen në lagjen e emërtuar “Cakallovaj” dhe vazhdojnë përgjatë kopshteve private. Sipërfaqja brenda mureve rrethuese të kalasë së Mavrovës arrin në rreth 13 ha.
Urat, që janë të ndërtuar përmbi përrenj të fshatit Mavrovë kanë nga një hark të ndërtuar nga mjeshtër të përpunimit të gurit ,element i të cilit gjendet aty pranë në kavat gurit. Ato kanë bazament të fuqishëm dhe një strukturë të fortë,rezistencë karshi faktorëve të ambientit përfshi edhe ujërat, që janë armiku i tyre.
Duke qenë një qytet me kohë lindje para Krishtit në luginën e lumit, urat mund të kenë moshë më të hershme si dhe mund të kenë ekzistuar të tjera, ura monumentale të gdhendura në gurë dhe me një mjeshtri të veçantë ndërtimi.
Ura e frëngut në Gjormë. Nga gërmimet arkeologjike, shkruan intelektuali K.Kapaj është vërtetuar se janë të asaj periudhe disa vepra kulti, disa kështjella dhe urat me harqe guri mbi përrenj dhe lumenj si Ura e Frengut në Gjorm, në Brataj etj.
Ura e Frëngut është një urë e ngritur përmbi buzët e dy shkëmbinjve .Gryerja nga ujit ka formuar një përrua të thatë më tepër në verë .Ura ka dy frëngji,njëra në formë dritareje .Ka dëmtime në pjesën e sipërme.
4.Ura e Bratit është një objekt monument kulture dhe në mbrojte nga shteti .Ura e Bratit gjendet edhe sot e kësaj dite në funksionim të plotë në fshatin Brataj, në fshatin me këtë emër buzë lumit Shushicë i cili përzihet më lartë me ujërat e tjëtër lumi rreth 40 km nga qyteti i Vlorës. Paraqet interes ndërtimi i saj me harqe dhe sidomos fortësia e materialit përbërës të urës. Është një ndër monumentet e veçanta ku krahas rolit prej 6 shekujsh jetë është në funksionim .
Ura e Bratit mbanë Nr 31 në listën e propozuar për tu shpallur monument kulture në vitin 1948. 31. Ura e Bratajt, në fshatin Brataj. Ky objekt që i ka shërbyer banorëve të kësaj zone për shumë shekujsh është vlerësuara si objekt mbi të cilën do të vepronte mburoja monument kulture mbrohet nga shteti. Vendimi i Rektorati i Universitetit Shtetëror të Tiranës, në mbështetje të nenit 3 të dekretit nr. 586, datë 17.3.1948 Mbi mbrojtjen e monumenteve të kulturës dhe të sendeve natyrale të rrallë si dhe të vendimit të Këshillit të Ministrave nr.130, datë 9.4.1995, në bazë të të cilit Universiteti Shtetëror i Tiranës autorizohet që të aprovojë në lista të posaçme monumentet e kulturës që vihen në mbrojtjen e shtetit dhe duke marrë parasysh vlerën historike, shkencore dhe artistike të monumenteve .
Përshkrim. Brati,katundi në luginë të Shushicës. Nga dhjetori në mars,agimet janë të ngopur me shi. Nga kreshtat e vargmaleve,shirat zbresin në tokë me rrebesh. Vesa, lot pikon nën dritë të hënës. Dielli i praruar lind në lindje,ndonëse gjelbërimi zë fill në mërmërima pranverore. Kreshta përmbi fshat është e populluar nga gurët. Poshtë këmbëve të tij, në rrugën e zallit ecën herë e qetë,herë e fryrë,Shushica që bashkohet me përruan e Brate.
Ura e Bratit është ura me dy harqe. Hapësira e madhe është pjesa ku kalon edhe lumi ndërsa pjesët e tjera janë dritare kur fryhen ujërat në stinën e dimrit ,ujerat shkarkohen dhe nga kjo pjese. Ura e Bratit qëndron aty prej më shumë se 6 shekujsh. Një profil të plotë të urës së Brate shqiptarët e kanë parë tek filmat ” Nëntori i dytë” dhe filmi :”Udha e shkronjave”.Ura e Brate në stinën e dimrit pasqyron edhe fortësinë e saj .Shushica është lumi që ka 76 km gjatësi ndërsa kokën e ka në shurr të Kuçe. Bashkimi i lumenjve quhet vendi ku përzihen lumenjtë.Kjo urë daton në shekullin e XV-XVI dhe ndodhet në afërsi të fshatit Brataj. Prej mese 5 shekuj ajo është funksionale. Si urë kalimi ajo lidh dy anët e lumit Shushicë, rrugën e vjetër të Karvaneve me atë të Rrëzës. Ajo është e lartë mbi 9 metra dhe e gjatë afërsisht 30 m. Ajo lidh fshatin Brataj me fushën e Brate dhe Smokthinën. Për të shkuar në këtë objekt kulture që i ka shërbyer zonës për shekujsh udhëtimi zgjatet në luginë të lumit . Në qendër të fshatit Brataj rruga zbret drejt lumit. Ura gjendet përmbi ujërat e Shushicës dhe sot shërben për kalimin në pjesën e përtejme të Smokthinës, një krahinë kjo në luginë. Ura e Bratit është një ure e tipit venecian ka një lartësi nga lartësia normale e ujit e ndërtuar ne një mënyrë te tillë, qe te përballoj dhe vërshimet e lumit këndet dhe mbështetja e bëjnë që të përballojë dallgët e mëdha të lumit te cilët ne shume raste kalon mbi të .Është shpallur monument kulture . Kjo ure ka shërbyer për te lidhur qytezën me pjesën tjetër të krahinës. Rreth dy km mbi Urën e Bratit pra mbi kryqëzimin e lumenjve, ndodhet Ura e Bogdanit .Legjenda e urës se Bratit shkruar nga Bledar Muçaj:”Ustallarët janë ne pune,/behet ura përmbi lume./Qe te rroje sa me shume,/duhet bere kurban një burrë./As kafshe, as nuse , kurban/veç një burrë urën e mban./Do ja leme fatit ne dore/kush me pare themel do shore./Do ja leme ne dore fatit,/hijen e burrit te Bratit /Kur hija te prek themele,/kurban ure do te ngele./Kush i pari do kaloje /kush i pari kureshtar,/kur hija te prek themelin ,/do te jete nen gurë te pare./Kështu u muros një burrë/qe ura mos shembej kurrë,/Mbi tre harqe u mbështet/Dhe ngeli aty për jete./Atje te ura ne lume , /Bashke me ujin qe bën zhurme/Si ne vere dhe ne furtune/”e mban mbi shpatull një burrë..

ULQIN-EMËRTIMET DËSHMI E BARAZISË QYTETARE E NACIONALE TË ÇDO MJEDISI

by

(Përkitazi mbi shryrtimin e propozimit për emërtimin e rrugëve, shesheve dhe institucioneve në komunën e Ulqinit )/
Shkruan:Dr.Nail Draga*/
1.Emërtimet e rrugëve, shesheve dhe institucioneve paraqesin një çështje më rëndësi shoqërore, sepse ka të bëj me identitetin nacional, gjuhësor, kulturor dhe konfesional të çdo mjedisi. Në botën e qytetëruar dhe demokratike nga strukturat qeveritare lokale e shtetërore ekziston kujdes i vazhdueshëm për përfaqësimin proporcional të popullatës përkatëse, sidomos kjo të bëj në mjediset mutinacionale. Janë pikërisht emërtimet përkatëse që dëshmojnë në mënyrë publike politikën parimore të barazisë nacionale nga ana e pushtetit në mjedisin përkatës.
Por, shëmbull praktik i pabarazisë në ketë aspekt në kohën e monizmit ka ekzistuar në Ulqin, por edhe në viset tjera ku jetojnë shqiptarët në Mal të Zi.
Ishte kjo koha e imponimit dhe e hegjemonizmit shtetëror, ku shqiptarët edhe pse popullsi shumicë në Ulqin, nga aspekti i emërtimeve të rrugëve, shesheve dhe institucioneve ishin tërësisht të margjinalizuar, përkatësisht të diskriminuar, ku regjistri përkatës e dëshmon në mënyrë transparente një konstatim të tillë. Sipas të dhënave ekzistuese del se nga 34 rrugë të emërtuara në Ulqin nga pushteti monist, nga to 29 janë më emërtime e 5 me numra. Nga rrugët me emra 27 janë me emra të përkatësisë sllave(90%) dhe vetëm 2 më përkatësi shqiptare(10%)!!

2. Ndonëse me një vonëse të madhe 12 vite pas miratimit të pluralizmit në Mal të Zi, në lidhje me këtë çështje me 7 maj 2002, Kuvendi i Komunës së Ulqinit ka miratuar me shumicë votash Vendimin për emërtimin e rrugëve në komunën e Ulqinit. Ishte ky vendimi i parë i marrur në lidhje me ketë çështje në pluralizëm. Ndaj këtij vendimi ka paraqitur ankesë SNP në Gjykatën Kushtetuese, ku ata me vendimin nr.62/02 me 26.12.2003 e kanë hjedhur poshtë vendimin e Komunës së Ulqinit, për parregullësi sepse nuk është respektuar procedura ligjore dhe Kushtetuta e Malit të Zi..

3.Në ketë aspekt, Ulqini dallohet nga qytetet e tjera në Mal të Zi, sepse me gjithë angazhimin tim më herët por tash edhe si kërkesë e Këshillit për emërtimin e rrugëve, shesheve dhe të institucioneve, bërë ndaj shërbimit të Kuvendit të Ulqinit, nuk kemi marrë përgjigje pozitive në lidhje me ekzistimin e ndonjë vendimi në lidhje me emërtimet e rrugëve në të kaluarën moniste. Por, përgjigja ishte negative, sepse Kuvendi i Komunës së Ulqinit nuk disponon asnjë vendim të tillë, nga del se emërimet e tilla janë vendosur në mënyrë jolegale.
Një e dhënë e tillë është e pakuptueshme për kohën por njëherit hap dilema të mëdha për formen e funksionimit të pushtetit monist në Ulqin. Në lidhje me ketë çështje nuk ka dilemë se kanë vepruar struktura individuale apo grupe të ndryshme që kanë vendosur për çështje të tilla. Ishte ky një veprim perfid me qasje hegjemoniste, duke mos marrë parasysh strukturën nacionale, gjuhësore dhe konfesionale të popullsisë së Ulqinit.
Me një qasje të tillë imponuese e hegjemoniste ish pushtetarët komunist kanë vlerësuar se çdo gjë fillon prej tyre duke eliminuar të kaluarën e këtij mjedisi. Ndërsa nga ana tjetër edhe ata pak kuadra shqiptare qe ishin nuk kanë pasur guxim të trajtojnë këto çështje, andaj kanë heshtur sepse ne ketë formë kanë mundur të ruajnë pozitat e tyre.
Një dukuri e tillë nga aspekti ligjor cilësohet jolegale dhe e pa pranueshme, andaj si e tillë është trajtuar edhe nga Këshilli për emërtimin e rrugëve, shesheve dhe institucioneve në komunën e Ulqinit, kur kemi trajtuar propozimet për emërtimet përkatëse.

4. Këshilli për dhënien e propozimeve për emërtimin e rrugëve, shesheve dhe institucioneve në komunën e Ulqinit, si ne mandatin e kaluar por edhe në përbërjen e re te këtij mandati (Vendimi nr.02-38/14-5/b më datë 22.3.2014) kësaj çështje i është qasur në mënyrë serioze. Andaj, duke marrë parasysh propozimet përkatëse, ne mbledhjen e mbajtur me 06.5.2015, ka dalë me propozimet konkrete qe janë miratuar në mënyrë unanime nga anëtarët e Këshillit që ishin të pranishëm, ndërsa me pas këto propozime i janë përcjellur Kuvendit, ku shërbimi ka vazhduar procedurën përkatëse.
Në lidhje me emërtimin e rrugëve, shesheve dhe institucioneve, Këshilli ka marrë për bazë strukturën nacionale, gjuhësore dhe konfesionale të popullsisë së komunës së Ulqinit, duke u bazuar në regjistrimin e popullsisë në vitin 2011. Andaj duke u bazuar në këto të dhëna statistikore jemi përpjekur maksimalisht të respektojmë barazinë nacionale dhe qytetare në ketë mjedis.

Nga regjistri i emërtimeve të propozuara kemi këto tri kategori:

a/ emërtime tradicionale nga toponimia vendore,
(rruga e Valdanosit, Pinjeshit, Tivarit, Shkodrës etj.)
b/ emërtime të personaliteve vendore dhe ndërkombëtare
( Teuta, Gjergj Kastrioti-Skënderbeu, Nënë Tereza, Ali Ulqinaku, Mujo Ulqinaku-Cakuli, Ymer Prizreni, Mehmet Beci, Cafo Begu, Simon Filipaj, Pavle Mijoviq, Radovan Zogoviq, Mehmet Gjyli, Fiqri Hasanaga, Ali Podrimja, Edith Durham, Sabataj Cevi, Antonio Baldaçi etj.).
c/ emërtime me numra
(në Shtoj, Gjerana dhe disa rrugë në qytet të trashëguara më parë)
Ne Këshill jemi dakorduar që një rrugë të mbaj emrin VIKTIMAT E KOMUNIZMIT, madje e kemi caktuar edhe lokacionin, qe te jetë ajo në Mal të Bardhë, si vazhdimësi e rrugës së propozuar me emrin Dul Shurdha. Në sajë të takimit qe kemi zhvilluar te komisioni përkatës në Ministrinë e kulturës në Podgoricë, një propozim i tillë nga ana e tyre nuk është mirëpritur. Edhe pse ne si përfaqësues të Këshillit në atë takim kemi dhënë arsyetimin se tash jemi në pluralizëm dhe duhet të flitet për të kaluarën pa pa qasje ideologjike duke përfshi edhe krimet e komunizmit (1944-1990) qe kanë ndodhur në Ulqin por edhe gjetiu në Mal të Zi, ekzistonte një refuzim nga ana e tyre me arsyetimin se nuk është ende koha për një emërtim të tillë. Ne jemi te mendimit se krime nga koha e komunizmit ka pasur dhe pasojat janë ende të pranishme dhe se disa ngjarje per disa persona ende nuk janë ndriçuar si për familjarët por edhe për opinionin e gjerë.
Në lidhje me ktë çështje si dëshmi shërben emërtimi i sheshit Viktimat e Goli Otokut(Zrtve Golog Otoka) në Podgoricë, qe janë viktim e komunistave, andaj ne ketë aspekt Ulqini nuk mund të jetë përjashtim, pavarësisht se ende është i pranishëm mentaliteti i kohës së monizmit. O tempora, o mores!
Nga ana tjetër sa iu përket rrugëve të emërtuara me numra, mendoj se kjo çështje paraqet vendim të përkohshëm, sepse ka zëra qe individet apo qytetarët do të paraqesin propozime përkatëse, nga toponimia lokale, apo emërtime të tjera nga banorat e tyre zonave.

5. Nga ajo qe u tha del qartë se si Këshill jemi përpjekur qe propozimet tona të jenë të pranueshme për të gjithë banorët e Ulqinit dhe terë komunës, ku të dhënat biografike te personave të propozuar e dëshmojnë në mënyrë bindëse një konstatim të tillë.
Ky propozim nuk ka dilemë se eliminon qasjen hegjemoniste nga e kaluara moniste, ku nuk është marrë parasysh barazia praktike nacionale në komunën e Ulqinit, ku shqiptarët si popullsi shumicë ishin të diskriminuar.

6. Dhe në fund e them pa hezitim se ky regjister i propozuar për emërtimet në Ulqin, mund të shërbejë si model edhe për qytete e komuna të tjera në Mal të Zi me përbërje multinacionale, sepse është respektuar në maksimum struktura nacionale, gjuhësore dhe konfesionale e popullsisë.
Me ketë rast dua të ceki informatën se në Podgoricë janë të emërtuara mbi 400 rrugë e sheshe, por asnjëra prej tyre nuk ka emër të një personaliteti të përkatësisë kombëtare shqiptare, çka dëshmon në mënyrë transparente pabarazinë praktike qytetare e nacionale në ketë mjedis.
Ndërsa duke marrë parasysh se Podgorica është edhe kryeqyteti i Malit të Zi, një veprim i tillë nuk mund të arsyetohet më asgjë por vetëm me qasjen hegjemoniste të pushtetit ndaj pjesëtarëve të popujve të tjerë.

Ulqin, 20.7.2015
*Dr.Nail Draga
(Autori është kryetar i Këshillit për dhënien e propozimeve për emërtimin e rrugëve, shesheve dhe institucioneve në komunën e Ulqinit)