Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Një libër i ri për lirinë, shpresën dhe të ardhmen, Beqir Sina sjell “Rob – Një biografi për dy kohë”

by

Një libër i ri për lirinë, shpresën dhe të ardhmen, Beqir Sina sjell “Rob – Një biografi për dy kohë” – Fedatata Pan-Shqiptare e Amerikës VATRA të promovojë më 5 Mars ora 2 pm në Royal Regency Hotel – Yonkers NY 165 Tuckahoe Rd 10710- librin e Gazetarit Beqir Sina “Rob – Një biografi për dy kohë”, me parathënie të Ilir Ikonomit , redaktor Ilirjan Agolli .Libri prej më shumë se 400 faqesh, botim i “Tirana Times”, paraqet jetën e autorit nën komunizëm dhe lirinë që ai gjeti në Amerikë.Autori lindi në internim, në Savër të Lushnjes në vitin 1957 dhe fati i tij ishte i vulosur që nga ai çast. Në mënyrë sureale, pa lindur mirë, atij i ishin mohuar të gjitha të drejtat njerëzore dhe duhej që jetën ta kalonte në mjerim.Autori Sina përshkruan brutalitetin e regjimit, por këtë e jep në një formë të re. Ai sjell një rrëfim të pa sforcuar, flet me vetpërmbajtje dhe me të njëjtin durim që ai dhe familja e tij treguan në vitet e gjata të vuajtjeve në Savër.

Parahistori

by

Astrit Lulushi/


Në Botën tonë, që e quajmë Tokë, historia është e paqartë, shpesh e gënjeshtër, ose e futur qëllimisht në rrugë të gabuar. Thuhet se një racë gjigandësh teknologjikisht të përparuar sunduan Tokën përpara nesh, edhe nëse qeveritë tona nuk duan që ne ta dimë këtë.Zecharia Sitchin, autor amerikan me origjinë nga Azerbajxhani i librave që propozojnë një shpjegim për origjinën njerëzore që përfshinte astronautët e lashtë. Sitchin ia atribuon krijimin e kulturës së lashtë sumeriane Anunnaki-ve, të cilët ai thotë se ishte një racë jashtëtokësore nga një planet përtej Neptunit të quajtur Nibiru. Ai besonte se ky planet hipotetik i Nibiru ishte në një orbitë të zgjatur eliptike në vetë Sistemin Diellor të Tokës, duke pohuar se mitologjia sumeriane pasqyron këtë pikëpamje.
Sitchin, studiues i njohur ndërkombëtarisht, në librat e tij ofron dëshmi se ne nuk jemi vetëm në sistemin tonë diellor. Një nga pak studiues të aftë për të lexuar pllakat kuneiforme sumeriane, ai ka kombinuar arkeologjinë, tekstet e lashta dhe Biblën me zbulimet më të fundit shkencore për të ritreguar historinë dhe parahistorinë e njerëzimit dhe planetit Tokë. Librat e tij gjurmëlënës janë përkthyer në më shumë se njëzet gjuhë. I diplomuar në Universitetin e Londrës dhe gazetar dhe redaktor në Izrael për shumë vite, Zecharia Sitchin vdiq në Nju Jork në vitin 2010, në moshën 90 vjeçare. “Lost Book of Enki”, është libri i tij fundit. Sitchin tregon të gjithë historinë se si Enki dhe vëllezërit e motrat e tij erdhën në Tokë afërsisht 400,000 vjet më parë me Anunnakë të tjerë në kërkim të arit. Me sa duket, Nibiru kishte qenë shumë vullkanik në të kaluarën dhe kjo krijoi një atmosferë shumë të trashë që bëri të lulëzojnë të gjitha llojet e florës dhe faunës atje. Kur vullkanet pushuan së shpërthyeri, atmosfera e Nibirut u hollua dhe klima ndryshoi, kështu që tre vëllezërit e motrat mbretërore dhe rreth 300 “heronj” erdhën në tokë për të nxjerrë arin. Nibiru është një planet në galaktikën. Nëse keni një njohuri të historive biblike dhe mitologjive botërore, paralelet në këtë libër mund t’ju tronditin. Enki është paksa kompulsiv ashtu si Zeusi. Ai dhe Anunnakët e tjerë i shohin të bukura gratë njerëzore që kanë krijuar përmes inxhinierisë gjenetike dhe i marrin ato për gra. Kjo zemëron vazhdimisht vëllanë e tij, Enlilin, trashëgimtarin e parë të fronit mbretëror. Enlil mendon se kjo ndërthurje ka kontaminuar tmerrësisht linjën e pastër të gjakut Anunnaki. Ndonjëherë, duket sikur Enlil me të vërtetë përçmon racën njerëzore dhe ka të ngjarë që këtu të kemi konceptin fatkeq të një Zoti hakmarrës.Anunnakët përdorin krijimin e tyre, Njeri, për të nxjerrë arin që u nevojitet. Kalojnë qindra mijëra vjet, por familja mbretërore Anunnaki me sa duket kanë jetë tepër të gjatë. Rreth 13,000 apo më shumë vite më parë, Nibiru kalon shumë afër Tokës ndërsa përfundon orbitën e tij eliptike. Kjo bën që fletët masive të akullit të rrëshqasin në oqean duke shkaktuar një përmbytje të shpejtë në mbarë botën. Prandaj, ne kemi përrallën e vjetër të Noeut dhe arkës së tij. Ne mësojmë në këtë libër se Noeu ishte me sa duket një nga fëmijët e dashur të Enki-t, i ngjizur me një njeri dhe ai e informoi Noen për fatkeqësinë e ardhshme.Kujtimet e Enkit janë pak të vështira për t’u lexuar, disi si Odisea ose Iliada, por duket se përpjekja e minierave për të vulosur atmosferën e Nibiru me grimca ari ishte një sukses. Mjerisht, familja mbretërore mëson se një kthim në shtëpi do të thotë vdekje e mundshme, ndërsa Igigi, të cilët fillimisht u sollën për të bërë minierat, marrin gra dhe me sa duket e bëjnë Tokën shtëpinë e tyre. Libri përfundon siç filloi me Enkin që qante hapur rreth luftërave bërthamore të njëpasnjëshme që ndodhin midis fëmijëve dhe nipërve të tre mbretërve që fillimisht erdhën në Tokë.Ky memoar i supozuar mund të jetë i lehtë për t’u hedhur poshtë si fantazi po të mos ishin minierat e mëdha dhe të gdhendura saktësisht të arit në Afrikë, të cilat njerëzit ndoshta nuk mund t’i krijonin ende me teknologjinë aktuale. E njëjta gjë është e vërtetë për qindra, nëse jo mijëra struktura megalitike në të gjithë botën që janë ndërtuar me një teknologji që njeriu modern thjesht nuk e posedon, si Piramidat dhe Stonehenge. Përveç kësaj, ka foto të shumta të skeleteve gjigante dhe varreve të shënuara shpesh me një simbol guri për “pi”. Sigurisht që duket se një racë gjigandësh teknologjikisht të përparuar sunduan Tokën përpara nesh.Konsideroni Librin e Humbur të Enkit si një histori të vërtetë të mundshme që është dukshëm më e çuditshme se trillimi. Si mund të ishte e mundur që qeniet organike, si njerëzore, të mund të jetonin kaq shumë? Ndoshta ata kishin zhvilluar një lloj bioteknologjie të pavdekësisë ose ndoshta ata ishin në të vërtetë bio androids. Nuk dihet vërtet. A është Nibiru ende atje dhe i banuar nga krijesa gjigante dhe të ngjashme me njerëzit? Kjo është një gjë tjetër që nuk dihet, por çdo ditë ngrihen dyshime se kështë mund të ketë ndodhur. 

Lidershipi toksik (negativ)

by

Dr. Iris Halili/

“Bëhu ai lloj lideri që njerëzit do të ndiqnin vullnetarisht; edhe nëse nuk mban tituj dhe pozita.” Brian Tracery. Pa dyshim, mes gjithë teorive të lidershipit, kur vjen momenti të flasësh për liderët negativë, interesi bëhet edhe më i madh. Gjatë jetës, pothuajse të gjithë jemi ndeshur me liderë negativë apo edhe me forma të ndryshme të shfaqjes së tij. Mendje të ndritura të lashtësisë, si Platoni, Aristoteli, Buda, Konfuci na kanë përcaktuar tiparet thelbësore të liderit të mirë. Por lidershipi është kompleks dhe jo rrallë është tërësisht e vështirë të gjesh përcaktimin përfundimtar për një lider. Lidhershipi duhet të jetë human po aq sa edhe largpamës, duhet të jetë efektiv po aq sa duhet të jetë sa më pak dëmtues për ndjekësit por edhe vizionar për brezat që vijnë. Pikërisht ky kompleksitet përcakton dhe vetë fatin e lidershipit, duke e kthyer atë edhe në profesionin më të vështirë. Shkollat e lidershipit duket se mbështetin teorinë e Barbara Kellermanit (2004), drejtore e Qendrës për Botimet e Lidershipit në Universitetin e Harvardit. Në librin e saj Lidershipi i keq (2004), ajo përcakton shtatë lloje liderësh negativë, të renditur si më poshtë: 1. Liderët e paaftë; 2. Liderët e ngurtë dhe jo fleksibël; 3. Liderët e papërmbajtur; 4. Liderët e pashpirt, pa empati dhe ndjenja; 5. Liderët e korruptuar; 6. Liderët izolacionistë, që nuk shkojnë përtej interesave të grupit që përfaqësojnë; 7. Liderët diktatorë. Sikur edhe njëra nga këto cilësi të jetë e pranishme, shfaqja e lidershipit quhet negative. Megjithëse të shtatë pikat konsiderohen negative, katër të fundit mbeten shumë më të rrezikshme dhe kanë të bëjnë direkt me mungesën e etikes te liderët. Liderët negativë nuk do të thotë se kanë qenë të tillë gjatë gjithë kohës. Përkundrazi, historia na rrëfen se shpesh ata janë kthyer të tillë me kalimin e kohës dhe kjo ka ndodhur kur ata kanë humbur orientimin e drejtë dhe kanë marrë vendime të gabuara apo i kanë marrë këto vendime jo në çastin e duhur. Liderë shumë frymëzues dhe të guximshëm në veprimet e tyre të mëpasshme nuk kanë arritur të mbajnë deri në fund premtimet që u patën dhënë ndjekësve apo kanë shkelur besimin e këtyre të fundit. Problemi më i madh në lidership është se, pas disa kohësh në pushtet, mjaft liderë më shumë se bëjnë statistika se sa kanë përparuar në premtimet e dhëna dhe si do të ecin përpara me planet për të arritur realizimet përfundimtare, mendojnë se si do të shtojnë numrin e viteve të tyre në pushtet; domethënë, fokusimi për ta nuk mbetet më te ndjekësit, por te pushteti vetjak. Këtu humbet tërësisht filli i lidershipit efektiv e human dhe fillojnë prirjet e degradimit dhe të 72 73 aplikimit të lidershipit negativ. Shumë liderë negativë, në vend që të vetëkorrigjohen, përqendrohen të punojnë për pushtetin vetjak duke pranuar, mbuluar apo heshtur përballë korrupsionit. Ata shfaqin arrogancë, bëhen të papërmbajtur, humbin empatinë apo vizionin dhe ngurtësohen në mendime e ide, dhe jo rrallëherë kthehen në autoritarë apo diktatorë. Fatkeqësia më e madhe është se liderët negativë kanë një aftësi mahnitëse për të ushqyer një verbëri apo apati kolektive dhe janë pikërisht këto të dyja, apo edhe vetëm njëra prej tyre, që i shërbejnë jetëgjatësisë së tyre në pushtet. Situata sot në Shqipëri është as më pak dhe as më shumë, rrjedhojë e këtij fenomeni. Shoqëria shqiptare është tashmë në një apati të thellë dhe ndihet tërësisht e lodhur nga lidershipi negativ, nga premtimet pa fund që në fakt janë transformuar në një korrupsion galopant, i cili ka penguar progresin e vendit dhe ka demoralizuar individët e grupet më të mëdha shoqërore. Zëvendësimi i lidershipit negativ në Shqipëri është bërë gati një akt i paimagjinueshëm, kjo së pari sepse janë penguar dhe shtypur që në embrion iniciativat që premtojnë ndryshimin. Duke qenë se oligarkia e lidershipit sot punon shumë e në mënyrë të organizuar për të ruajtur status quo-në, u takon vetëm ndjekësve që ta përmbysin këtë model negativ, duke e zëvendësuar me lidershipin shërbëtor dhe atë transformues. Po kjo nuk bëhet në gjendje apatie të plotë, kjo bëhet me guxim, organizim dhe besim tek individët dhe grupet që vërtet propozojnë progres. Kjo bëhet duke i larguar përfundimisht sytë nga lidershipi që ofron modele tashmë të provuara dhe duke u vënë në kërkim të modeleve të reja, progresive e bashkëkohore, atyre modeleve që janë të afta të prezantojnë Shqipërinë moderne. Ndjekësit shqiptarë duhet të kuptojnë se koha e tranzicionit tashmë ka mbaruar e bashkë me të ka ardhur koha t’i jepet lamtumira edhe epokës së liderëve që udhëheqin tranzicionin e tejzgjatur shqiptar. Këta të fundit e zgjasin tranzicionin qëllimisht, pasi në krizat e tij ata ndihen më të sigurt dhe, si rrjedhim, mungesa e kompetencës së tyre vazhdon të gjejë justifikim. Nga ana tjetër, individët që jetojnë në një mjedis shoqëror negativ, duhet të fillojnë betejën nga vetja, duke mos e pranuar këtë mjedis dhe duke kundërshtuar çdo iniciativë që ndërmarrin liderët negativë. Në rastin e Shqipërisë, në më të shumtën e rasteve, nuk është e vështirë të përcaktosh lidershipin negativ. Por ka edhe raste kur përcaktimi ndërlikohet. Paradoksi është se një lider mund të jetë, për shembull sipas pikës 2 – negativ i papërmbajtur, por mund të ketë shumë empati, duke përmbysur kështu pikën 4 të negativitetit. Shtrohet pyetja: Si do ta cilësonim një lider që shfaq një apo dy pika të aspekteve negative, por në pikat e tjera nuk është negativ? Rasti më tipik i kësaj është ai i Stiv Jobsit, themeluesit të kompanisë gjigante “Apple”. Ndonëse një gjeni dhe krijues i pakonkurrueshëm në llojin e vet, Jobsi njihej si një karakter narcisist, i papërmbajtur dhe me një sjellje arrogante, që tregonte mungesë te tejskajshme empatie. Përveç këtyre tipareve negative në lidershipin e tij, Jobs ka pasur veti të pamata të lidershipit efektiv, sikurse qenë ato të liderit transformues, inovator, mendjehapur dhe me vizion e largpamësi të pakrahasueshme. Falë gjithë këtyre meritave në lidership, ai arriti të krijojë një gjigant si “Apple” dhe ta kthejë atë në modelin më unik 74 75 të teknologjisë botërore, në vetë simbolin e teknologjisë moderne. Balanca mes vlerave dhe antivlerave na ndihmon të bëjmë edhe përcaktimet përfundimtare për liderët negativë apo shkallën e negativitetit të tyre. Ndonëse rastet më tipike janë ato që rrëfejnë se si liderët nga shumë të admirueshëm janë kthyer në negativë, ka edhe raste të tjera kur liderët më pak të vlerësuar për njëfarë kohe, në një moment historik apo vendimtar kanë ndërmarrë akte historike. Për shembull, Rudi Xhuliani, ish-kryetari i bashkisë së Nju Jorkut ishte në kuotat e tij më të pavlerësuara kur ndodhi tragjedia e rënies së kullave binjake, më 11 shtator 2002. Menaxhimi i kujdesshëm dhe shpirti kurajoz e solidar që ai përcolli në popull e ktheu Xhulianin në një mit dhe lider të dashur për të gjithë. Kjo do të thotë se gjykimi i ndjekësve nuk mbetet i pandryshuar, ata vlerësojnë në bazë të asaj që shohin dhe i japin notën liderit në gjithë dinamikën e ngjarjeve dhe veprimeve. Lidershipi nuk ka formulë, por mbetet vital si vetë natyra dhe jeta njerëzore. Vendimtare në fatin e lidershipit janë sa personaliteti, karakteri, dijet dhe vendimet e liderit, aq edhe rrethanat historike apo situatat momentale që i japin liderit mundësinë të marrë vendimet më të drejta dhe më të mençura. Shprehja latine Finis Coranat Opus (Fundi kurorëzon veprën) është shumë e vlefshme, kur vjen koha të gjykosh apo përcaktosh liderin. Veprat që ai lë, vizioni dhe modeli që ai krijon dhe e lë trashëgimi, këto janë edhe përcaktimet që i japin liderit notën përfundimtare. Ka sot një diskutim të hapur nëse Enver Hoxhës dhe lidershipit komunist i duhen mohuar apo jo arritjet në diktaturë. Së pari, çështja ngrihet nëse ishte ose jo komunizmi i vendosur nga lidershipi i Enver Hoxhës një sukses për Shqipërinë. Edhe komunisti më ortodoks në mendime dhe doktrinë nuk beson që komunizmi në Shqipëri si doktrinë dhe realitet solli zhvillimin e duhur për vendin dhe individin. Shqiptarët e izoluar në mendim dhe lëvizje, të dënuar me mungesën e fjalës së lirë, të degdisur nëpër burgje dhe internime, të paushqyer ose më saktë të ushqyer me gramaturë, pa të drejtë prone, pa të drejtë zgjedhjeje për jetën e tyre (se për çdo zgjedhje personale apo kolektive vendoste vetëm Partia), nuk besoj se kanë nostalgji që t’u kthehet ai regjim. Në 50 vjet komunizëm, njeriu i ri i realizmit socialist punoi fort, por u shpërblye me rroga minimale. Lidershipi komunist u la brezave një vend tejet të varfër, ndonëse individët kishin punuar tërë jetën me shumë vullnet e pasion. Me rënien e komunizmit, çdo qytetar apo fshatar shqiptar, komunist apo i deklasuar, me dashuri apo jo për enverizmin, doli para pasqyrës reale dhe e gjeti veten lakuriq faqe botës. Ky përshkrim i thjeshtë tregon se sa negativ ka qenë lidershipi komunist. Nuk po përmendim këtu krimet e atij regjimi, pasi vetëm ato do të mjaftonin që ta përcaktonim si një lidership tërësisht negativ dhe çnjerëzor. Pra, vepra që la pas regjimi komunist i Enver Hoxhës ishte një dështim i plotë i individit dhe vendit. Ai lidership ishte negativ dhe fatal për vendin dhe individin. Ndërkohë, formësimi apo pranimi i liderëve negativë është sërish faktor kulturor. Problemi ndërlikohet për aq kohë sa liderët mbeten modelet më të imituara dhe në shumë raste tiparet e tyre i gjejmë edhe te ndjekësit 76 77 apo shoqëritë që ata përfaqësojnë. Interpretimi vështirësohet edhe më shumë po të besojmë teorinë bazë të lidershipit, sipas së cilës nuk ka lider negativ pa pasues/ndjekës të tillë, ashtu sikurse nuk ka ndjekës/ pasues negativ që nuk udhëhiqet nga liderë po të tillë. Ne jemi dëshmitarë se si liderët e korruptuar krijojnë shoqëri të korruptuara; liderët diktatorialë krijojnë shoqëri diktatoriale; liderët e paaftë krijojnë organizata të paafta, të cilat rrjedhimisht përfundojnë në kolaps. Thjesht, lideri negativ krijon mjedis negativ dhe rezultate negative. Por duhet pranuar se janë së pari shoqëritë negative që lindin, kultivojnë dhe mbështesin liderët negativë. Sa më shumë këta liderë mbijetojnë apo zëvendësojnë njëri-tjetrin, aq më shumë kjo dëshmon se shoqëria është djepi ku ata përkunden dhe gjejnë paqen negative. Në përgjithësi, sa më tepër demokratike të jenë shoqëritë, aq më pak janë të pranishme prirjet e liderëve negativë. Një kulturë e hapur dhe demokratike është gjithmonë në antagonizëm me liderët e pashpirt apo diktatorialë, apo me liderët e korruptuar apo ata izolacionist. Ndoshta ky antagonizëm është edhe një ndër vlerat themelore të demokracisë si teori dhe praktikë. Sikurse thotë Kasi te tragjedia “Jul Cezar” e Shekspirit: “Dështimi, i dashur Brut, nuk qëndron te yjet tona, por te vetja jonë.Shkeputur nga libri “Lideri nuk lind..bLidershipi toksik (negativ) “Bëhu ai lloj lideri që njerëzit do të ndiqnin vullnetarisht; edhe nëse nuk mban tituj dhe pozita.” Brian Tracery Pa dyshim, mes gjithë teorive të lidershipit, kur vjen momenti të flasësh për liderët negativë, interesi bëhet edhe më i madh. Gjatë jetës, pothuajse të gjithë jemi ndeshur me liderë negativë apo edhe me forma të ndryshme të shfaqjes së tij. Mendje të ndritura të lashtësisë, si Platoni, Aristoteli, Buda, Konfuci na kanë përcaktuar tiparet thelbësore të liderit të mirë. Por lidershipi është kompleks dhe jo rrallë është tërësisht e vështirë të gjesh përcaktimin përfundimtar për një lider. Lidhershipi duhet të jetë human po aq sa edhe largpamës, duhet të jetë efektiv po aq sa duhet të jetë sa më pak dëmtues për ndjekësit por edhe vizionar për brezat që vijnë. Pikërisht ky kompleksitet përcakton dhe vetë fatin e lidershipit, duke e kthyer atë edhe në profesionin më të vështirë. Shkollat e lidershipit duket se mbështetin teorinë e Barbara Kellermanit (2004), drejtore e Qendrës për Botimet e Lidershipit në Universitetin e Harvardit. Në librin e saj Lidershipi i keq (2004), ajo përcakton shtatë lloje liderësh negativë, të renditur si më poshtë: 1. Liderët e paaftë; 2. Liderët e ngurtë dhe jo fleksibël; 3. Liderët e papërmbajtur; 4. Liderët e pashpirt, pa empati dhe ndjenja; 5. Liderët e korruptuar; 6. Liderët izolacionistë, që nuk shkojnë përtej interesave të grupit që përfaqësojnë; 7. Liderët diktatorë. Sikur edhe njëra nga këto cilësi të jetë e pranishme, shfaqja e lidershipit quhet negative. Megjithëse të shtatë pikat konsiderohen negative, katër të fundit mbeten shumë më të rrezikshme dhe kanë të bëjnë direkt me mungesën e etikes te liderët. Liderët negativë nuk do të thotë se kanë qenë të tillë gjatë gjithë kohës. Përkundrazi, historia na rrëfen se shpesh ata janë kthyer të tillë me kalimin e kohës dhe kjo ka ndodhur kur ata kanë humbur orientimin e drejtë dhe kanë marrë vendime të gabuara apo i kanë marrë këto vendime jo në çastin e duhur. Liderë shumë frymëzues dhe të guximshëm në veprimet e tyre të mëpasshme nuk kanë arritur të mbajnë deri në fund premtimet që u patën dhënë ndjekësve apo kanë shkelur besimin e këtyre të fundit. Problemi më i madh në lidership është se, pas disa kohësh në pushtet, mjaft liderë më shumë se bëjnë statistika se sa kanë përparuar në premtimet e dhëna dhe si do të ecin përpara me planet për të arritur realizimet përfundimtare, mendojnë se si do të shtojnë numrin e viteve të tyre në pushtet; domethënë, fokusimi për ta nuk mbetet më te ndjekësit, por te pushteti vetjak. Këtu humbet tërësisht filli i lidershipit efektiv e human dhe fillojnë prirjet e degradimit dhe të 72 73 aplikimit të lidershipit negativ. Shumë liderë negativë, në vend që të vetëkorrigjohen, përqendrohen të punojnë për pushtetin vetjak duke pranuar, mbuluar apo heshtur përballë korrupsionit. Ata shfaqin arrogancë, bëhen të papërmbajtur, humbin empatinë apo vizionin dhe ngurtësohen në mendime e ide, dhe jo rrallëherë kthehen në autoritarë apo diktatorë. Fatkeqësia më e madhe është se liderët negativë kanë një aftësi mahnitëse për të ushqyer një verbëri apo apati kolektive dhe janë pikërisht këto të dyja, apo edhe vetëm njëra prej tyre, që i shërbejnë jetëgjatësisë së tyre në pushtet. Situata sot në Shqipëri është as më pak dhe as më shumë, rrjedhojë e këtij fenomeni. Shoqëria shqiptare është tashmë në një apati të thellë dhe ndihet tërësisht e lodhur nga lidershipi negativ, nga premtimet pa fund që në fakt janë transformuar në një korrupsion galopant, i cili ka penguar progresin e vendit dhe ka demoralizuar individët e grupet më të mëdha shoqërore. Zëvendësimi i lidershipit negativ në Shqipëri është bërë gati një akt i paimagjinueshëm, kjo së pari sepse janë penguar dhe shtypur që në embrion iniciativat që premtojnë ndryshimin. Duke qenë se oligarkia e lidershipit sot punon shumë e në mënyrë të organizuar për të ruajtur status quo-në, u takon vetëm ndjekësve që ta përmbysin këtë model negativ, duke e zëvendësuar me lidershipin shërbëtor dhe atë transformues. Po kjo nuk bëhet në gjendje apatie të plotë, kjo bëhet me guxim, organizim dhe besim tek individët dhe grupet që vërtet propozojnë progres. Kjo bëhet duke i larguar përfundimisht sytë nga lidershipi që ofron modele tashmë të provuara dhe duke u vënë në kërkim të modeleve të reja, progresive e bashkëkohore, atyre modeleve që janë të afta të prezantojnë Shqipërinë moderne. Ndjekësit shqiptarë duhet të kuptojnë se koha e tranzicionit tashmë ka mbaruar e bashkë me të ka ardhur koha t’i jepet lamtumira edhe epokës së liderëve që udhëheqin tranzicionin e tejzgjatur shqiptar. Këta të fundit e zgjasin tranzicionin qëllimisht, pasi në krizat e tij ata ndihen më të sigurt dhe, si rrjedhim, mungesa e kompetencës së tyre vazhdon të gjejë justifikim. Nga ana tjetër, individët që jetojnë në një mjedis shoqëror negativ, duhet të fillojnë betejën nga vetja, duke mos e pranuar këtë mjedis dhe duke kundërshtuar çdo iniciativë që ndërmarrin liderët negativë. Në rastin e Shqipërisë, në më të shumtën e rasteve, nuk është e vështirë të përcaktosh lidershipin negativ. Por ka edhe raste kur përcaktimi ndërlikohet. Paradoksi është se një lider mund të jetë, për shembull sipas pikës 2 – negativ i papërmbajtur, por mund të ketë shumë empati, duke përmbysur kështu pikën 4 të negativitetit. Shtrohet pyetja: Si do ta cilësonim një lider që shfaq një apo dy pika të aspekteve negative, por në pikat e tjera nuk është negativ? Rasti më tipik i kësaj është ai i Stiv Jobsit, themeluesit të kompanisë gjigante “Apple”. Ndonëse një gjeni dhe krijues i pakonkurrueshëm në llojin e vet, Jobsi njihej si një karakter narcisist, i papërmbajtur dhe me një sjellje arrogante, që tregonte mungesë te tejskajshme empatie. Përveç këtyre tipareve negative në lidershipin e tij, Jobs ka pasur veti të pamata të lidershipit efektiv, sikurse qenë ato të liderit transformues, inovator, mendjehapur dhe me vizion e largpamësi të pakrahasueshme. Falë gjithë këtyre meritave në lidership, ai arriti të krijojë një gjigant si “Apple” dhe ta kthejë atë në modelin më unik 74 75 të teknologjisë botërore, në vetë simbolin e teknologjisë moderne. Balanca mes vlerave dhe antivlerave na ndihmon të bëjmë edhe përcaktimet përfundimtare për liderët negativë apo shkallën e negativitetit të tyre. Ndonëse rastet më tipike janë ato që rrëfejnë se si liderët nga shumë të admirueshëm janë kthyer në negativë, ka edhe raste të tjera kur liderët më pak të vlerësuar për njëfarë kohe, në një moment historik apo vendimtar kanë ndërmarrë akte historike. Për shembull, Rudi Xhuliani, ish-kryetari i bashkisë së Nju Jorkut ishte në kuotat e tij më të pavlerësuara kur ndodhi tragjedia e rënies së kullave binjake, më 11 shtator 2002. Menaxhimi i kujdesshëm dhe shpirti kurajoz e solidar që ai përcolli në popull e ktheu Xhulianin në një mit dhe lider të dashur për të gjithë. Kjo do të thotë se gjykimi i ndjekësve nuk mbetet i pandryshuar, ata vlerësojnë në bazë të asaj që shohin dhe i japin notën liderit në gjithë dinamikën e ngjarjeve dhe veprimeve. Lidershipi nuk ka formulë, por mbetet vital si vetë natyra dhe jeta njerëzore. Vendimtare në fatin e lidershipit janë sa personaliteti, karakteri, dijet dhe vendimet e liderit, aq edhe rrethanat historike apo situatat momentale që i japin liderit mundësinë të marrë vendimet më të drejta dhe më të mençura. Shprehja latine Finis Coranat Opus (Fundi kurorëzon veprën) është shumë e vlefshme, kur vjen koha të gjykosh apo përcaktosh liderin. Veprat që ai lë, vizioni dhe modeli që ai krijon dhe e lë trashëgimi, këto janë edhe përcaktimet që i japin liderit notën përfundimtare. Ka sot një diskutim të hapur nëse Enver Hoxhës dhe lidershipit komunist i duhen mohuar apo jo arritjet në diktaturë. Së pari, çështja ngrihet nëse ishte ose jo komunizmi i vendosur nga lidershipi i Enver Hoxhës një sukses për Shqipërinë. Edhe komunisti më ortodoks në mendime dhe doktrinë nuk beson që komunizmi në Shqipëri si doktrinë dhe realitet solli zhvillimin e duhur për vendin dhe individin. Shqiptarët e izoluar në mendim dhe lëvizje, të dënuar me mungesën e fjalës së lirë, të degdisur nëpër burgje dhe internime, të paushqyer ose më saktë të ushqyer me gramaturë, pa të drejtë prone, pa të drejtë zgjedhjeje për jetën e tyre (se për çdo zgjedhje personale apo kolektive vendoste vetëm Partia), nuk besoj se kanë nostalgji që t’u kthehet ai regjim. Në 50 vjet komunizëm, njeriu i ri i realizmit socialist punoi fort, por u shpërblye me rroga minimale. Lidershipi komunist u la brezave një vend tejet të varfër, ndonëse individët kishin punuar tërë jetën me shumë vullnet e pasion. Me rënien e komunizmit, çdo qytetar apo fshatar shqiptar, komunist apo i deklasuar, me dashuri apo jo për enverizmin, doli para pasqyrës reale dhe e gjeti veten lakuriq faqe botës. Ky përshkrim i thjeshtë tregon se sa negativ ka qenë lidershipi komunist. Nuk po përmendim këtu krimet e atij regjimi, pasi vetëm ato do të mjaftonin që ta përcaktonim si një lidership tërësisht negativ dhe çnjerëzor. Pra, vepra që la pas regjimi komunist i Enver Hoxhës ishte një dështim i plotë i individit dhe vendit. Ai lidership ishte negativ dhe fatal për vendin dhe individin. Ndërkohë, formësimi apo pranimi i liderëve negativë është sërish faktor kulturor. Problemi ndërlikohet për aq kohë sa liderët mbeten modelet më të imituara dhe në shumë raste tiparet e tyre i gjejmë edhe te ndjekësit 76 77 apo shoqëritë që ata përfaqësojnë. Interpretimi vështirësohet edhe më shumë po të besojmë teorinë bazë të lidershipit, sipas së cilës nuk ka lider negativ pa pasues/ndjekës të tillë, ashtu sikurse nuk ka ndjekës/ pasues negativ që nuk udhëhiqet nga liderë po të tillë. Ne jemi dëshmitarë se si liderët e korruptuar krijojnë shoqëri të korruptuara; liderët diktatorialë krijojnë shoqëri diktatoriale; liderët e paaftë krijojnë organizata të paafta, të cilat rrjedhimisht përfundojnë në kolaps. Thjesht, lideri negativ krijon mjedis negativ dhe rezultate negative. Por duhet pranuar se janë së pari shoqëritë negative që lindin, kultivojnë dhe mbështesin liderët negativë. Sa më shumë këta liderë mbijetojnë apo zëvendësojnë njëri-tjetrin, aq më shumë kjo dëshmon se shoqëria është djepi ku ata përkunden dhe gjejnë paqen negative. Në përgjithësi, sa më tepër demokratike të jenë shoqëritë, aq më pak janë të pranishme prirjet e liderëve negativë. Një kulturë e hapur dhe demokratike është gjithmonë në antagonizëm me liderët e pashpirt apo diktatorialë, apo me liderët e korruptuar apo ata izolacionist. Ndoshta ky antagonizëm është edhe një ndër vlerat themelore të demokracisë si teori dhe praktikë. Sikurse thotë Kasi te tragjedia “Jul Cezar” e Shekspirit: “Dështimi, i dashur Brut, nuk qëndron te yjet tona, por te vetja jonë”.

NAIM FRASHËRI NË AUSTRI, POEZI DHE SHKRIME TJERA

by

Hazir MEHMETI, Vjenë/

“Apostull i Shqiptarizmës”. Naim Frashëri evokoi të kaluarën historike të shqiptarëve, poetizoi jetën në gjirin e natyrës dhe bukuritë e vendlindjes…Vjenë, 20 shkurt 2023. Poeti mendimtar iluminist dhe veprimtar i arsimit e kulturës kombëtare, Naim Frashëri, është i njohur dhe vlerësuar nga çarqet evropiane të kohës. Figura e tij e gjithanshme, vuri themelet e Rilindjes Kombëtare dhe ai për së gjalli u pagëzua: “Apostull i Shqiptarizmës”. Naim Frashëri evokoi të kaluarën historike të shqiptarëve, poetizoi jetën në gjirin e natyrës dhe bukuritë e vendlindjes.Naim Frashëri nga viti 1874 deri në vitin 1876 punoi në Sarandë, drejtues i doganës; por në fund sëmurët nga mushkëritë, ai vuante nga tuberkulozi i hershëm dhe tani nga reumatizma e shoqëruar me dhembje në gjunjë dhe nyje. Në këtë gjendje Naimi detyrohet të udhëton për shërim në banjën e njohur të Badenit, jo larg Vjenës, ku do qëndron gjashtë muaj. Sipas disa burimeve, duhet të ishte fillimi i vitit 1877. Përkujdesi dhe uji i banjës së Badenit i bëjnë mjaftë mirë për shëndetin e tij të rënduar. Ardhja në Austri, atij i dha mundësinë të viziton muzeun e njohur të Vjenës, Belvedere, aty ku aso kohe, ruheshin shpata dhe përkrenarja e Kryeheroit tonë, Gjergj Kastriotit Skënderbeut (1405-1468). Shpirti i tij atdhetar u magjeps nga armët e Kryetrimit, i frymëzuar shkroi vargjet e njohura të tij: Lum ti, moj Shqipëri!” thashë,Armët e ti’ kur i pashëNdë Belvedere në Vjenë,Sikur pashë Skënderbenë. Kështu Naim Frashëri në Vjenë, lidhet akoma më shumë me madhështinë e veprës së Gjergj Kastriotit Skënderbeut. Një dekadë më vonë, në vitin 1898, nxjerr në dritë veprën e tij “Istori e Skënderbeut”. “Mbi të gjitha këto, Historia e Skënderbeut shënon kulmin e përpjekjeve të vetëdijes patriotike të Naim Frashërit, në kohën kur të gjithë popujt e pushtuar nga otomanët kishin fituar pavarësinë. Prandaj, këtu më vendosmërisht se sa përpara shtrohet imperativi i luftës, i bashkimit, i lirisë”. Në kohën kur Naim Frashëri erdhi në Vjenë dhe Baden për shërim, kishte pak shqiptarë, të paktën nuk kemi shënime për aktivitet e tyre. Para katër shekujsh ishte i njohur gjenerali në Dinastinë e Habsburgëve, Gjergj Basta (Georg Basta), shqiptari nga fshati Bastja, rrethina e Sarandës. Basta në fund të jetës së tij ishte Guvernator i Vjenës ku dhe vdes në gusht të vitit 1907, varroset në Kishën e Kryqit të Shenjtë në Vjenë, kurse pesë vite më vonë eshtrat e tij varrosen në Kishën Françeskane të Vjenës. Kjo tregon se historia e pranisë së shqiptarëve në Austri është e vjetër dhe e pa hulumtuar. Shqiptarët kudo që u gjenden jashtë territoreve etnike; në Evropë, Amerikë e Azi, në fillim shekullin e njëzet kishin përqendruar veprimtarinë në jetësimin e idealeve të rilindësve në bërjen e alfabetit dhe shtetit shqiptar. Sundimi i gjatë turk e kishte dëmtuar çdo gjë shqiptare, në radhë të parë gjuhën, trashëgiminë kulturore, fetare, zakonet. Idetë e Rilindësve u përvetësuan shpirtërisht si program veprimi natyrshëm duke ndikuar në ngritjen e ndërgjegjes kombëtare. Katër vjet pasi Naim Frashëri mbylli sytë, Dr. Gjergj Pekmezi, Hilë Mosi, Nikollë Ivanaj, themeluan shoqërinë “Dija”. Kryetar i shoqërisë “Dija” u zgjodh Dr. Gjergj Pekmezi kurse Hilë Mosi sekretar i saj në Vjenë. Anëtarë kryesie dhe bashkëthemelues Nikollë Ivanaj i degës në Raguzë. Dy vjet pas themelimit të “Dijes” intelektualët e njohur rreth saj nxjerrin “Kalendarin Kombëtar” një revistë ngjarjesh brenda një viti kalendarik i shtypur në alfabetin e shoqërisë “Bashkimi”. Aty krahas shkrimeve tjera botohen tregime, anekdota, vjersha nga autor të ndryshëm. Në te do veçojmë poezinë kushtuar Naim Frshërit me titull: “Naim Beut”. Autori i saj nuk është shkruar. Naim Beut Njashtu si shqipja nalt tue fluturue, Ku përmbi re qohet me krahët e veta;Njashtu ti Naim gjuhën tonë lartë ke queSa me u ndalë, filloi e me dal jeta.Vjershat tuaja janë gjithaq mirë rreshtue Sa shpesh herë prej gëzimit i habitur mbeta, Kur unë ishe me gëzim tue i kendue Se ti në mjaltën ke mbledhë, porsi bleta. Ti vdiqe, prej kësaj bote je largua Që e vështirshme, e rrejshme është e shkreta…Por ti prapë mundesh me u këndue Se vjershat tuaja janë aq të nxehta Sa prej shqiptarëve nuk kanë m’u harruaEmri yt, deri sa të soset jeta. Kalendari Kombëtar, 1906, Vjenë Siç shihet vjersha i kushtohet Naim Frashëri pas vdekjes së tij i cili u bë frymëzim i shumë personaliteteve të kohës. Naimi vdiq, por vetëm fizikisht, kurse shpirtërisht ai jeton i freskët në të gjitha gjeneratat. Autori i kësaj vjershe të fuqishme, sigurisht është nga radhët e shoqërisë “Dija” e cila nxori Kalendarin Kombëtar i botuar në Austri në vitin 1906. Kështu vepronin edhe kombet tjera, me botimin e kalendarëve kombëtar. Në Austri shënohet 25 vjetori i vdekjes së Naim Frashërit, viti 1925 Safet Butka nxori Fletushkën NAIM FRASHËRI, e botuar në Graz në vitin 1925 në shënim të njëzet e pesë vjetorit të vdekjes së Naimit. Njëri nga ata që shkroi me pasion rreth potit tonë të madh Naim Frashërit në Austri ishte Safet Butka, i cili studioi për filozofi në Grac. Ai hulumtimin e tij e përmblodhi në fletushkën me titull: Shoqëria studentore shqiptare në Grac të Austrisë nën drejtimin e patriotit të madhe Safet Butka shënon 25 vjetorin e vdekjes së Naim Frashërit me titull: NAIM FRASHËRI NJË SHEMBËLL PËR DJALËRINË SHQIPTARE. Nxjerrë nga libra NAIM Be FRASHËRI prej një grupi studentësh të Austrisë (Graz), 1925. Që në faqen e parë shkruan: “ Naimi s’është vetëm një shembull si gjithë shembujt e mirë të historisë e literaturës kombëtare që tërheqë vërejtjen e fiton simpatinë e veç disave, po edhe një fytyrë e shkëlqyer e një personaliteti të rrallë që ka një vlerë aktuale, një vlerë që do shtohet dita – ditës duke pushtuar zemrat e gjithë atyre që do kenë fatin të njihen mirë me jetëshkrimin e veprat e tij. Kjo vlerë e karakterizon vetveten duke u pasuruar me zemra e shpirtra njerëzish “Unë jam në shpirtin taj…” ky burim lumtësije qiellore s’ e ka mëmën vetëm në ndjenjat poetike e patriotike. Në faqen e dytë shkëpusim disa fjali. “Nga libri “Naim be Frashëri prej Mali Kokojka (Lumo Skëndo), pseudonime të Mithat Frashërit, i shtypur në Sofije në vitin 1901, edhe nga “Kalendari Kombëtar”, 1926, prej një artikulli “Naim be Frashëri”, studim dhe kujtime: “Duke hyrë në Frashër, ndenë xhami të Sulejman be llinjet, në funt të një luadhi, duket një pyrg gurësh e një tufë drurësh që rrëfejnë qenjen e një shtëpie n’atë vent, rrëzuarë 20 (tani 40 e ca vjet më parë). Të kishim fuqinë të shihnim një djalë të vogël, themi ish ay që do na zbukuronte e do na ngjallte gjuhën t’ënë me vjersha të ëmbëla e të shpirtshme e do të fitonte dashurinë e të gjithë neve e t’a quamë VJERSHËTORI. NAIM BE FRASHËRI”. Më tutje në fletushkë shkruan rreth biografisë së Naimit, rrethet, krijimtaria e tij. Në faqen 5 vijnë vargjet e fuqishme nga “Bagëti e Bujqësi”: O malet’ e Shqipërisë e ju o lisat’ e gjatë! Fushat e gjëra me lule, q’u kam ndër mënt dit’ e natë!, Shënimi i 25 vjetorit të vdekjes së tij në Graz, Vjenë dhe qytet tjera ku kishte studentë shqiptarë në Austri, i dha shtrirje të fuqishme mendimit filozofik të Naim Frashërit. Austria gradualisht do bëhet qendër e studimeve albanologjike nga do dalin figurat madhor kombëtare të brumosura me ide iluministe të Rilindësve tanë. Emri dhe idetë e Naim Frashërit tek shqiptarët në Austri do jenë të shënuara gjithandej në shoqatat studentore dhe shoqatave sportive e kulturore. Shtimi i mërgatës shqiptare u shënua me afirmimin e gjuhës shqipe në Austri, kur edhe themelohet Shoqata e Mësuesve dhe Prindërve Shqiptarë “Naim Frashëri” në vitin 1994. Emri i Apostullit të Shqiptarizmës u bë pjesë shpirtërore identifikuese kombëtare në Austri dhe kudo ku flitet e lexohet shqip. Akademia e Shkencave të Shqipërisë, Fjalori Enciklopedik Shqiptar, Tiranë, 2008. Burime: Akademia e Shkencave të Shqipërisë, Fjalor enciklopedik shqiptar l, Tiranë, 2008,Vepra, Naim Frashëri, Prishtinë, 1987. Rexhep Qosja, Naim Frashëri, Prishtinë, 1978. Uran Asllani, Studentët shqiptar të Austrisë dhe veprimtaria e tyre, Tiranë, 2000. Kalendari Kombëtar, Vjenë, 1906. Safet Butka, Naim Frashëri, Graz, 1925.