Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Winner of 2022 Booker Prize does “artistic justice to a terrible period in his country’s history”

by

Rafaela Prifti/

The Booker Prize is a prestigious literary award in the English speaking world given out annually by the Booker Prize Foundation, a charity whose stated aim is to “promote the art and value of literature for the public benefit”.
The 2022 Booker Prize was awarded to the Sri Lankan writer Shehan Karunatilaka for his novel The Seven Moons of Maali Almeida – one of the political satires recognized by this year’s judges. The short list of six finalists which included another Sri Lanka-born writer was announced in September. The press release stated that the selection was made from 169 novels published between October 1, 2021 and September 30, 2022 and submitted to the prize by publishers. The Booker Prize is open to works by writers of any nationality, written in English and published in the UK or Ireland.

Having lived through the decades-long civil war in Sri Lanka, Karunatilaka set out to explore the trauma of the political violence, which he saw as “a constant backdrop to daily life growing up.” At the center of his searing satire is a Sri Lankan war photographer who wakes up dead, in a purgatory like underworld populated with victims of political violence. War has been part of the island nation’s history which was occupied by the Portuguese in the 16th century then by the Dutch in the 17th century, and was ceded to the British in 1796. As Ceylon, it became independent in 1948. Its name was changed to Sri Lanka in 1972. After two decades of civil war, a cease-fire was formalized. Tensions and violence between the fighting groups have intensified yet again as neither side has withdrawn.
During interviews Karunatilaka related that in the immediate aftermath of a disastrous civil war he wondered “how processing the lingering trauma of war would feel like if the dead could speak.” With hesitation about the gruesome topic of war, he worked on the tone of the novel for years, finally opting for dark comedy that is narrated in the second person by a ghost presenting ” the afterlife as a bland bureaucracy.” The main character Maali Almeida is a photo journalist who wakes up dead. Confused and clueless as to how or why he was killed, the protagonist sets out to solve the mystery of his own murder but is told he has only “seven moons” to learn who killed him. While discovering he’s been targeted for his explosive photographs, he meets with victims of violence who populate the underworld. His second novel has drawn comparisons with magical realist works by Salman Rushdie and Gabriel García Márquez. “Karunatilaka has done artistic justice to a terrible period in his country’s history,” wrote The Guardian. Critics have called it “an instant classic” and “a stunning epic”.
Karunatilaka was born in Sri Lanka, in 1975, and grew up in Colombo, the capital, where he currently lives. He studied in New Zealand, and went on to work and live in London, Amsterdam and Singapore. He still writes ad copy and manages a bank’s website.

In 2011, he earned recognition with the publication of his debut novel, “Chinaman,” about a hard-drinking journalist who goes searching for a famous missing cricket star.
Booker Prize-winning novel The Seven Moons of Maali Almeida is published in the United States by W.W. Norton. A sister prize, the International Booker Prize, is awarded for a book translated into English and published in the United Kingdom or Ireland.

“Një jetë në shërbim të nacionalizmit, humanizmit dhe kulturës shqiptare”

by

Dr. Ermelinda Kashah

Universiteti “Eqrem Çabej”, Gjirokastër

Lexova me vëmendje librin historik dhe voluminoz, të përgatitur me shumë kujdes nga studiues, intelektualë, personalitete të ndryshme nga trojet etnike shqiptare dhe diaspora, që e kanë njohur nga afër aktivistin e shquar shqiptaro-amerikanë Tomë Mrijaj, me titull: “Një jetë në shërbim të nacionalizmit, humanizmit dhe kulturës shqiptare”.

Gjithashtu ky libër i ri, është botuar mbas aktivitetit të suksesshëm të Sesionit Shkencorë, të mbajtur online në Prishtinë nga Shoqata Mbarëkombëtare “Trojet e Arbërit”, nën drejtimin e Kryetarit të Shoqatës Nue Oroshi, së bashku me stafin e kryesisë.

Të them të drejtën vepra në fjalë, më la mbresat e një studiuesi kureshtar, në qoftë se do ta quanim kështu.

Kur unë analizoj një libër, e kam sa të thjeshtë dhe të vështirë. E thjeshtë, përsa i përket fushës së njohjes dhe e vështirë kur dal përtej kësaj fushe.

Por në rastin në fjalë, pash që te ky libër gjeta elementet estetike si: e bukura, e shëmtuara, e madhërishmja, etj.

Mjafton të hysh në thellësinë e titullit dhe kupton se letërsia, historia dhe kultura shqiptare sot janë një.

Në fakt, që të jem e sinqertë, ky nuk është libri i parë që unë e kam lexuar nga studiuesi Tomë Mrijaj. I kam parë gjërat me themel, për vetë faktin se më është dashur të njihem se çfarë ka ndodhur jashtë Shqipërisë, të mendosh që ishim shqiptar dhe jetonim si me gjëmba me vëllezërit tanë kosovarë.

Këtë e vërteton më së miri edhe kopertina e pasme e librit, ku dallohet Shqipëria Etnike dhe kur shoh këtë hartë, mendoj se sa emocion përcjellim ne sot, që nuk na e ndalon më askush lirinë e të shkruarit.

Shkojmë më tutje. Në këtë libër kanë shprehur mendimin e tyre shumë kolegë të mi, për të cilët ruaj respekt dhe konsideratë, aq më tepër për faktin, që Shoqata Mbarëkombëtare “Trojet e Arbrit”, ku unë sot mbaj pozicionin e nënkryetares, është bërë si urë lidhëse me studiuesin në fjalë edhe me këta recensues dhe studiues, që kanë shprehur mendimet e tyre në këtë libër.

Po them edhe unë mendimin tim, për fushën që unë mbuloj.

I gjithë libri, të jep një ndjesi të veçantë, e tërë historia rrjedhë kështu, me një ndjenjë narrative reale, për kohët e ndryshme, që kanë bërë historitë e vendit, për referenca historike, për kontributin që ka dhënë atdhetari Tomë Mrijaj, për të qenë si emri i atdheut në kohën e vet.

Mënyra se si unë i kam konceptuar temat e veçanta në libër, më jep një frymë këndimi dhe përshkruan bindshëm konceptimet e kohës narrative dhe artistike, për të vazhduar më pas në perceptimin estetik të kohës.

Kjo bën që të pasurohet ndjeshëm koha në këtë hapësirë, ndaj koha e ardhmërisë për këtë atdhetar, paraqitet si kohë në korelativitet të ndërsjelltë me kohën e shkuar dhe të dyja bashkë në raport me kohën e tanishme.

Prandaj, ne në letërsi këtë lëvizje e quajmë narracion, i cili lëviz nga një pikë në tashmëri drejt një pike në kalueshmëri të afërt, në segmentet e kohës historike.

Prandaj dhe autorët ndjenjën e kohës e kanë dhënë sipas ngjarjeve, kurse ngjarhet janë të mundshme vetëm si lëvizje në hapësirë, gjë që ligjëruesit e kanë shfrytëzuar qartazi. Ato janë koha dhe hapësira si dy kategori të pandashme matematikisht.

Tre hallkat, ku janë mbështetur ligjëruesit e ndryshëm të punimeve interesante shkrimore në këtë librër, janë të evidentura qartas tek: Nacionalizmi, humanizmi dhe kultura.

Atëhere në mendje, të vjen pyetja: A mundet që këto tre pika të jenë të shkëputura njëra me tjetrën?

Përgjigja është jo.

Kur shfletoj librin më tej, kuptoj që ende s’e kam njohur këtë studiues, sepse karakteri im më çon drejt një largpamësie, që çdokush hedh në letër ato mbresa që nuk i thotë dot edhe në jetën e përditshme.

Por, për një gjë më vjen mirë: që ky atdhetar ka mbajtur kontakte me personalitete e emigracionit, si: Kapidanin e Mirditës Ndue Gjomarkun, mons. dr. Zef Oroshin, dom Anton Kçira, prof. Zef Neka, prof. Arshi Pipa, prof. Luan Gashin, Mërgim Korça etj., etj.

Pra, një njeri, që me të vërtetë është në fokus të studiuesve, tregon se gjithë jetën e tij ia ka përkushtuar kulturës dhe artit në veçanti.

Deri këtu jemi të qartë, por aman çështja fuqizohet me futjen e lexuesit (si unë për shembull), si pjesëmarrës aktiv në kodin e komunikimit.

Më bën përshtypje se si studiuesit Tomë Mrijajn e përshkruajnë në libër çështjen e kohës, gjë të cilën të them të drejtën ligjëruesit në libër e shpalosin me shumë realizëm.

Kjo e ka një mesazh. Leximi, është ngjarje në kohë dhe në bazë të tij, të gjitha përjetimet e tjera të kohës stabilizojnë një metatekst të ri.

Pra, që të arrihet te ritmi global, kjo i atribohet tekstit dhe ne jemi të ballafaquar me dy përjetime të ndryshme të kohës: atë të kohës fizike (që në rastin tonë ka të bëjë me shërbimin që i ka bërë atdheut), dhe atë të kohës vetjake.

Përse e them këtë?

Për të gjithë ato, që po i lexojnë këto rreshtat të mia, po jap arsyetimin tim: Institucioni i glorifikimit në një shoqëri, nuk ka kuptimin që kishte në shoqëritë e komunikimeve të vështira, të mundshme për tu kontrolluar.

Rrjeti i komunikimeve në Shqipëri, ishte i cunguar me botën përtej, kurse në Kosovë kjo gjë nuk ishte. Prandaj edhe ky atdhetar (Tomë Mrijaj), kalon përtej dimensionit të gjerësisë, shërbimit, universalizimit kulturor dhe intelektual (kujtoj, këtu intervista që i është marrë Tomë Mrijës në fq. 280, ku ai flet për Kongresin e Tretë të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit).

Pra, kjo do të thotë se kjo figurë është shumëdimensionale dhe unë personalisht jo çdo njeri e vlerësoj, sepse të vlerësosh dhe të shkruash njëkohësisht, është përgjegjësi dhe ndjenjë, sesi vijnë rrëfimet në trurin tënd si studiuese.

Mua, nuk më pëlqejnë as lavdërimet e tepërta dhe të njëjtën gjë nuk do ta bëja kurrë, as për atë që shkruaj, sepse unë punoj në një fushë ku më duhet të shkruaj aty ku ka letërsi.

E ritheksoj, se kur mora librin në dorë, e kam parë me imtësi të madhe se si shkruanin të tjerët për të, por si natyrë e ftohtë që jam (sepse rrjedh prej kalldrëmeve të një qyteti gri) siç, – thotë edhe Kadareja, ky libër më ngrohu për disa arsye:

1. Dashamirësia që ju (Tomë Mrijaj), u keni dhënë njerëzve, shprehet në këto rreshta që unë lexoj.

2. Pyetja, që zakonisht të vjen ndër mend dhe nuk të largohet, është: “Po mirë, a i njoh unë sa duhet këto shkrues të ketij libri”?

Epoka e krenarisë kombëtare, aktivizon funksionin e artit si një makinë e prodhimit dhe stimulimit të ideve kombëtare edhe pse gjuha e figurës është mjaft e njëtrajtshme.

3. Duket se protoganisti i këtij libri, është besimtar i plotë dhe kjo më bën të kuptojë që ka punuar dhe i është përkushtuar kulturës shqiptare larg materializmave.

Si përfundim, i uroj ligjëruesve të veprës historike, kushtuar figurës së intelektualit të shquar Tomë Mrijaj, që të hulumtojnë dhe të botojnë sa më shumë libra të kësaj fushe, sepse ky lloj zhanri është nga më të arrirat sot për sot, në letërsi dhe histori.

ROMAN I VEZHGIMIT HISTORIK DHE I KLITHJES TRUMBETUESE PËR HUMBJEN E MADHE PËR ETNINË SHQIPTARE

by

Mhill Velaj/

Jo rrallë kujtesa e individit merr dimension kolektiv për ta shperndarë atë sublimim ndjenjash si Manën në shkretëtirë që na kujton kurthin e lirisë dhe roberisë së një kombi.

Ketë formë e dimension frymëzimi e ka edhe romani ,, Humbja ‘’ e autorit Mark Pashku, i cili të fascionon me ndërthurjet e gjëmave të medha të historisë dhe fatit të individit në kërkim të lirisë personale dhe integruese. Marku në rrëfimin e tij romanor është substrakti e memories metafizike të Malësorëve të Malësisë së madhe andaj shpesh përgjatë lëximit vertikal të këtij romani të krijohet përshtypja se po lexon një pjesë të jetës kolektive të malësorëve që jetojnë në Malin e Zi. Romani në dukje dhe në fakt roman modern në vete ka tharmin historik, kujtesën kolektive, gjakimin për njohjen e rrënjëve dhe trumbetimin se si trupi i ri historik duhet të rritet e frymëzohet nga rrënja e lashtë etnike e cila është t’kurrur e stërkequr në vazhdën e shekujve. Romani që në fillimet e tij jep kumtin ,, ah …sa kemi humbur përgjatë historisë ‘’. Autorin nuk e josh bota moderne e rrokaqiejtë e katedralet e Lucernit as Evropës por klith e kthehet në kohë ku jemi ne tani, populli që dikur, kur kishim nam e emer në histori. Pena e tij vajton të shkuaren gjakon të ardhmen e dritur, dhe jep mesazhin e mirë se : Vetëm tradita, etnokultura,e verteta dhe integrimi me bazë kombetare do të na bëj të lirë në hapësirat mbarëshqiptare e jo ikja e pa adresë në rrugët e botës.

Ky roman në strukturen e tij ideore e artistike ngërthen klasiken me modernen, përplas kohërat në një hapesirë ideo – artistike, gjakon ëndrrën për t’iu rikthyes së vertetës historike, duke e kërkuar shqiptarin e integruar dhe të denjë për historinë botës. Dimensioni filozofik e psikologjik në këtë roman gjakon etniken e përsosur, ushqimin e idealeve kombetare gershetuar me rrjedhat e kohës moderne. Autori Marku nuk kërkon në këtë rrëfim romanor ( rrëfimet e Mateos ) kultin e postmodernes por as mitin e së kaluarës. Ai është realist dhe empirist në shqyrtimet e tij letrare. Ky është një roman real veshur me substraktin e etno kultures shqiptare që shtyrë nga rrethanat historike e ideologjike, dhuna, dëbimi e imponimi, kërkon rrënjët e vjetra në truall të huaj. Autorit i pelqen të jetë notues në jetë por jo dorë e dytë në sytë e botës qofte ajo edhe politike e ideologjike sepse atë e grish uni individual e kombetar për të qënë botë e thirrur në meshën e se dielës së gjallimit historik e kombetar. Ndërthurja e personazheve historike dhe subjekteve të veçanta në rrëfimin romanor si Augustini e Jeronimi nuk janë të rastësishme sepse lavdija e humbur për autorin Marku është akth i përhershëm për autorin me ndjenja kombetare e historike. Protgonisti Alberti nuk e kërkon prestigjin historik përmes armës e forcës por përmes dijes, arsyes e besës historike. Vendosja e Atë Valentinit në qëndër të rrëfimit romanor nuk është e pa shkas , sepse ajo figurë është fija e zgjatur e dimensionit historik dhe etnik , kulturor e fetar në rrjedhen e shekujve shqiptar.

Mateo Labeati poashtu është reminishenca romanore në rrëfimet e Pashk Markut apo tablloja e dytë e kujtesës historike, që mbanë gjallë frymen e kujtesës dhe rrënjëve të të parëve.

Thënë me shkurt në këtë roman është i përshkruar drama dhe fati i individit në këtë rast Albertit i cili gjakon frymën e mbijetesës përmes rrugëve jo ligjore dhe jojshjeve inskiktive, jo si vullnet i tij por si imponim i rrëthanave të egzodit dhe krizës ekonomike.

Me quaj Natalia i thotë vajza bjondinë njeriut të bjerrur në kohë e hapësirë, por edhe të dashuruar në kështjellën e dijës. Është kujtesa e atdheut e bartur me vete rrugëve të evropës duke gjakuar integrimin por edhe klithjen e madhe ,, perse jemi të tillë’’ perse kemi humbur aq shumë në histori. Ndërfutja e përsonazhëve të Rozmarines, Marijes , Moisiut dhe Frankos, Samiut, Benjaminit, Johanes, Alinës, Sarës, familjes Labeati, Anës, në këtë roman e bënë aq sa inderesant poaq edhe dramatik këtë rrëfim romanor.

Pra është sfida integruese, kujtesa historike, intriga, krimi e dënimi, harta e atdheut që përplasën në botën kosmopolitane. Janë ëndrrat e individit për tu afirmuar hera heres në menyrë të pa natyrshme, janë cenet e cektësitë shpirterore që të joshin nga ujerat e bjerrjes e humbjes kur individi vuan nga vakumet ekzistenciale dhe sistemet shteterore.

Ky roman modern, në fakt është një kumt për njeriun e sotshëm që mos të lajthitet nga bjerrja e humbja por të këtë etjen e gjakimin pozitiv për ta jetuar jetën në menyrë të natyrshme e jo atë hipokrite pa marrë parasyshë sfidat që ti imponon jeta. Është romani i njeriut shqiptar por pa atdhe që bredh rrugëve të botës në meshirën e fatit jo se do ta përçafoj të ligen porse e liga i troket në derë pa vullnetin e tij.

Nga leximi im ndoshta edhe i përshpejtuar për shkak të kohës së limituar kam ardhur në përfundim se : ,, Ky roman modern dhe plot vlera i Mark Pashkut është një zë i thirrjes kolektive për rigjallërim e emancipim kombetar, jashta sferës së iluzioneve që ti ofron bota. Është lufta e individit për identitet personal kulturor e emancipues përballë ligjeve të xhungles dhe afshit për të mbijetuar ndershmerisht ‘’

Ky roman në vete ngërthen nuanca të zhanrit kriminalistik, etnik, dhe të sfidës në së unit në rrafshin e tij të rrëfimit e mbarështrimit letrar. Në planin ideo – artistik është një vlerë e shtuar për letërsinë tonë në përgjithësi duke ruajtum brumin e një letërsie krejtësisht origjinale në mikro kosmosin individual.

Romancieri Pashk Marku ka afinitetin që përjetimin ta shndërrojë në simbol, e simbolin në mesazh romanor, dhe ketë mesazh artistik aq bukur të artikuluar ta transformojë në model e kod letrar krejtësisht unik në substancën e tij.

Ky autor na vjen si dëshmi e ekzistimit të parajsës së tij të brendshme, ajo lloj parajse por e trazuar që di të përjetojë, por jo të mallkojë botën as rrjedhat e sfidat e jetës. Pra, është një lloj urtie artistike që e kalit dhe frymëzon subjektin e tij letrar ngërthyer në vete mesazhe sa humane, poaq edhe të përvojës empirike.

Dhe krejt ne fund te kesaj kumtese mund te them se: pas një plejade të romanciereve të shquar shqiptar si Franë Camaj, Anton Gojcaj, Anton Gjuravcaj, Vilson Culaj – Kosovë etj qe subjekt letrar e kane identitetin kombetar romancieri Pashk Marku me këtë roman i bënë nderë Malesisë së Madhe dhe letërsisë shqiptare në përgjithësi dhe hynë në radhën e romancierëve më të shquar të letërsisë sonë.

Ketë fakt e konstatim timin besoj se e forcon edhe fitimi i çmimit Rexhaj Surroj mu me këtë roman ,, Humbja ‘’ në vazhdën e një vlerësimi të një varg të kolosëve të letërsisë shqiptare si : Kim Mehmeti, Ismail Kadare, Agron Tufa, Fatos Kongoli, Ridvan Dibra, Ag Apolloni, Binak Kelmendi, Mira Meksi,Ibrahim Kadriu, Zija Çela, Gëzim Aliu, Bashkim Hoxha Shkumbin I. Gashi duke perfshirë këtu edhe poetin Pal Ndrecaj, e Ramiz Gjini nga SHBA etj.

Pra romani ,, Humbja ‘’ është një lloj kambane letrare e cila ngre kumtin se vetëm vlera e përkushtimi japin frytet e saj dhe se drita e njohjes, kulturës e integrimit do të na bëjë të lirë por pa harruar kurrë rrënjët e të parëve.

Urime per Autorin Mark Pashku, dhe uroj që letërsia jonë falë këtyre modeleve letrare ta arrij shkelqimin e saj edhe në arenën ndërkombetare.

May be an image of 2 people and people standing

Get more messages for Gazeta Dielli – Faqja Zyrtare

You can add a Messenger button to your post to get more messages for Gazeta Dielli – Faqja Zyrtare.

See Insights and Ads

Boost post

1515

3 shares

Like

Comment

Share

Shpirti artistik i Majlinda Pajajt nuk do të mbetet vetëm në poezi, së shpejti do të vijë me një roman

by

Poetja Majlinda Pajaj, autore e katër vëllimeve me poezi, vargje magjike për dashurinë dhe të bukurën, i dhuron librat e saj bibliotekës së “Bijve të Shqipes”, në Filadelfia

Intervistoi: Eneida Jaçaj Lamçe

Fjala artistike e goditur, e stolisur bukur me gjerdanin e dashurisë, shpresës, pasionit, diellit që të ngroh, qiellit të kaltërt në pafundësinë e universit, mbretëreshës natyrë buzagaz, zgjon shpirtin në përpëlitje drejt gjallërimit. Poezia lirike i ka rezistuar të gjitha kohërave, që nga emrat më të mëdhenj të letërsisë botërore, si Esenin, Pushkini, Shekspir, Neruda, Nabokov, Gjergj Fishta, Pjetër Budi, De Rada, Ndre Mjeda, Çajupi, Asdreni, e deri te letërsia e sotme moderne, pasi përcjell te lexuesit ndjenjën më sublime, dashurinë, dhimbjen, mallin, pikëllimin; në të njëjtën kohë e vendos botën nëpërmjet syve të shpirtit, mbi poltronin e paqes, forcës, gëzimit dhe i këndon bukurive të natyrës. Poezia është magjike në të gjithë përmbajtjen e saj, pasi derdh vullkanin e shpirtit, në pak fjalë të vetme, duke të mbajtur të hipnotizuar në disa minuta të arta. Magjia e poezisë apo arma me të cilën ajo godet është pikërisht fjala artistike; ajo del si një plumb zemre, i cili dorovitet në hapësirën e mendimeve, duke të bërë të ndjesh magjinë e saj dhe të reflektosh. Ajo të ndihmon të njohësh veten dhe të çlirohesh nga çdo brengë që të ka kapluar shpirtin. Poezinë e bëjnë njerëzit me shpirt magjik, të ndjeshëm, të brishtë, por, njëkohësisht të fortë dhe luftarak, pasi është forca magjike e saj që i bën të patundur. E tillë është poetja Majlinda Pajaj, e cila është autore e katër vëllimeve me poezi, si “Melodia e natës”, “Pentagrami i shpirtit”, “Dallgët në stuhi” dhe “Muzgjet fluturojnë në muzg”. Majlinda është një grua me shpirt të bukur dhe të fortë, e cila, përpos familjes, gjithë jetën e saj ia ka kushtuar poezisë. Ajo ka emigruar në Filadelfia në vitin 2008, edhe pse emigrimi është i vështirë, nuk e ka penguar të krijojë vargje të bukura për shpirtin. Së shpejti, atë do ta njohim edhe në zhanrin e romanit. Majlinda katër vëllimet e saj me poezi ia dhuroi bibliotekës “Anastas Dodi”, e cila ndodhet në ambientet e Shoqatës “Bijtë e Shqipes”, në Filadelfia, në mënyrë që fëmijët të lexojnë në gjuhën shqipe dhe të mos harrojnë asnjëherë rrënjët e tyre. Komuniteti shqiptar në Filadelfia i jep më shumë yt Komuniteti shqiptar në Filadelfia i jep më shumë forcë për të forcë për të mos rreshtur kurrë së krijuari për lexuesin.

-Përgëzime për veprimtarinë tuaj krijuese, për kënaqësinë shpirtërore që i dhuroni lexuesit, në ato minuta të arta, pas një dite të ngarkuar pune. Ju jeni autore e katër vëllimeve me poezi, Si lindi brenda jush dëshira për krijimtari? Ku e gjeni motivin dhe shkëndijën magjike për të krijuar vargje kaq të bukura shpirtërore?

Vëllimi i parë, “Melodia e natës”, ka dalë në tetor të vitit 2019; vëllimi i dytë, “Pentagrami i shpirtit”, në 2020; vëllimi i tretë, “Dallgët në stuhi”, në 2021 dhe vëllimi i katërt sapo është botuar dhe titullohet “Muzgjet fluturojnë në muzg”. Do të doja shumë të thoja që motivohem nga poetët tanë të shquar, si Naim Frashëri, Lazgush Poradeci, Dritëro Agolli, Gjergj Fishta etj, poetë të huaj, si shkrimtari njohur anglez, Uilliam Shekspir , shkrimtari i famshëm rus, Vladimir Nabokov, etj. Kam dashur shumë të hyj në botën magjike të këtyre shkrimtarëve me famë botërore, por koha ka qenë kyç për mua. Motivohem me natyrën, me detin dhe qiellin, me diellin dhe hënën, me borën dhe shiun, sepse janë joshëse dhe ledhatues për vargun e poetit.

-Në cilin zhanër do ta vendosnit poezinë tuaj, dhe çfarë ju bën të veçantë për ata që ju lexojnë?

Do e vendosja në zhanrin lirik, ku autori duhet të shprehë ndjenja, ndjesi dhe emocione. Prandaj, ajo ka tendencë të jetë më poetike.

-Cila është ajo tematikë apo ngjarje, që ju bën të shpërtheni më së shumti pasionin tuaj për krijimtari?

Jam e sigurt se çdo poet do shpërthente të shkruante për dashurinë, sepse dashuria është ndjenjë që e pushton secilin prej nesh, në faza të ndryshme të jetës. Tematika ku unë jam më e fokusuar është dashuria.

-A keni një kohë të përshtatshme për të krijuar, apo frymëzimi është i pakohë për ju?

Frymëzimi im është natyror, më rrëmben si kupa e verës një pijedashës. Kohën nuk arrij ta kap dot të ulem e të shkruaj; sa herë më vijnë mendimet i hedh direkt në telefon dhe atëherë kur jam duke punuar, koha këtu për mua është shumë e çmuar dhe unë e shfytëzoj në maksimum.

-Çfarë merrni mbrapsht ju si poete që ju shtyn të mos ndaleni në veprimtarinë tuaj krijuese?

Jam e sigurt që shumë nga lexuesit gjejnë diçka nga vetja. Lirikat kanë simbol dashurinë dhe me gjithçka përfaqësoj tek ata. Kjo më jep kënaqësi dhe ma bën më të lehtë dhe më të fortë shprehjen dhe ndjenjat nën penën e shkrimit.

-Sa të lidhur janë me librin sot të rinjtë, konkretisht me poezinë?

Letërsia në Shqipëri nuk e ka më peshën që ka pasur, sepse lexuesi hutohet pas ofertave shumëngjyrëshe të tregut dhe vetë modeli i qarkullimit letrar ka ndryshuar. Shumë lexues të librave, konkretisht të poezisë, janë bërë miq të rrjeteve sociale në faqe të poetëve të ndryshëm për t’i qëndruar sa më pranë botës së librave. 

-Çfarë ka ndryshuar në poezinë e ditëve të sotme, krahasuar me atë të një shekulli më parë?

Në fillim të shekullit XX shfaqen fuqishëm në letërsinë shqipe shkrimtarët Andon Zako Çajupi, Faik Konica, Asdreni dhe Gjergj Fishta. Konica nxori revistën “Albania” në vitet 1897-1909 dhe në faqen e saj botoi dhe komentoi autorët e brezit të tij. Fishta dhe Noli u shquan në paliedrizmin e tyre, që nga dramaturgjia, poezia, publicistika dhe përkthimet. Sot ka ndryshuar materiali ku ne shkruajmë, (nga papiri te pergamena, te letra e deri tek teknologjia), kanë ndryshuar shijet mbi zhanret letrare.

-Ju keni emigruar në ShBA, në Filadelfia, ku dihet që fillimi dhe vazhdimi do të thotë punë dhe sakrificë, por si ka ndikuar në krijimtarinë tuaj kjo lëvizje?

Kam emigruar në vitin 2008 këtu në Amerikë. Ashtu si gjithë emigrantët e tjerë, emigrimi ka qënë i mbushur me vështirësi, pengesa, debate, pabesi, intriga, por edhe sukses. Jo më kot e kam quajtur vëllimin tim të tretë, “Dallgë në stuhi”, ku si gjithmonë kam ëndërruar për një jetë më të bukur dhe me shumë punë mendoj se e kam arritur qëllimin tim. Ëndrrat e mia nuk kanë qënë thjesht fantazi, unë kam udhëtuar me to t’i mbaj zgjuar me qëllim një ditë ta shoh veten të realizuar në ëndrrat e mia. Unë jam një grua, nënë, dhe bijë ku qëllimi im i gjithanshëm ka qënë gjithmonë familja. Kam arritur të ruajtur kornizën e familjes me shumë kujdes, aq sa mos të gërvishet dhe portreti të duket me më shumë ngjyra. Familja ime ka qënë krah dhe mbështetje për arritjet që kam dashur gjithmonë dhe këtu ku jam sot, të buzëqesh në ëndrrat dhe sukseset e mia. 

-A keni menduar të shkruani një roman apo do të mbeteni te shpirti juaj i brishtë dhe luftarak në të njëjtën kohë, te ndjenja hyjnore e të parit të botës me ngjyra dhe me pozitivitet?

Jo vetëm e kam menduar por dhe e kam filluar, pasi të shkruarit e një romani është një detyrë që përfshin një përpjekje të jashtëzakonshme me shumë këmbëngulje dhe mbi të gjitha një seri njohurish teknike. Poezia në katër strofa përmbledh një histori, ndërsa romanit i duhet një libër ta përshkruajë jetën e dikujt, një ngjarje, apo dhe një histori. Çdo gjë merr kohën e vet, shpresoj ta kemi së shpejti.

-Cila është marrëdhënia juaj si poete, me komunitetin shqiptar në Filadelfia? A janë të interesuar prindërit të kenë në bibliotekën e tyre libra me poezi, në mënyrë që fëmijët të lexojnë dhe të mos e harrojnë shqipen?

Të jesh poete në vend të huaj është shumë e vështirë. Falë komunitetit shqiptar që me mbështetjen në shkrimet e mia të publikuara në rrjetet sociale, unë nuk kam rreshtur së shkruari. Shoqata Atdhetare – Kulturore Shqiptaro – Amerikane “Bijtë e Shqipes” është mbështetje shumë e madhe për komunitetin shqiptar këtu në Filadelfia. Në vatrën e kësaj shoqate mësohet gjuha jonë. Emigracioni është një fenomen social me karakter ndërkombëtar. Është interesant fakti se gjuha jonë ka zhdërvjelltësi në të folur, është shumë burrërore dhe mjaft e bukur. Falë kësaj shoqate fëmijët marrin në mënyrë të organizuar mësime plotësuese në gjuhën amtare nga mësues patriotë e pasionantë të cilët, në të shumtën e rasteve e japin ndihmën e tyre vullnetarisht. Jo vetëm prindrit por dhe në sytë e fëmijëve lexova kënaqësin dhe dëshirën për të lexuar shqip, prandaj librat e mi janë bërë pjesë e librarisë në komunitetin shqiptar këtu në Filadelfia.

-Cili është mesazhi juaj për lexuesit shqiptarë?

Lexuesit shqiptarë duhet të dinë që ka shumë arsye pse të lexosh një libër, sepse libri është diçka tjetër, diçka më shumë. Leximi na ndihmon për të kuptuar më mirë vetveten dhe kohët – të djeshmen, të sotmen, edhe të ardhmen!

NË TETOVË DHE PRIZREN U MBAJT EDICIONI I XXVI I FNP “DITËT E NAIMIT”

by

Prej 20–23 tetor 2022, në Tetovë dhe në Prizren u mbajt Edicioni i 26-të Jubilar i Festivalit Ndërkombëtar të Poezisë “Ditët e Naimit”. Përgjatë tri ditëve u mbajtën aktivitetete të shumta letrare, artistike, shkencore dhe kulturore. Në te morrën pjesë poetë nga vende të ndryshme të botës si: Kristoffer Leandoer (Suedi), Remedeos Alverez Diaz (SPAIN), Waqas Khawaja (Pakistan/SHBA), Dalila Hiaoui (Marok/Itali), Anton Gojcaj (Mali i Zi), Lali Michaeli (Izrael), Lucila Trapazo (Zvicër), Daniela Andonovska Trajkovska (Maqedoni e Veriut), Aleksy Wrobel (Poloni/BM), Shqiptar Oseku (Kosovë), Entela Tabaku (Shqipëri), Dimitris P. Kraniotis (Greqi), Mara Venuto (Itali), Remzi Salihu (Maqedoni e Veriut), Sema Gyler (Turqi), Ndue Ukaj (Kosovë), Malak Mustafa (Siri/Spanjë), Sofija Mileva (Bullgari). Ekrem Ajruli (Maqedoni e Veriut), Arjan Kallço (Shqipëri) etj. Hapja festive e Edicionit të 26-të të Festivalit Ndërkombëtar të Poezisë “Ditët e Naimit” u bë me anë të ndezjes së fishekzjarreve dhe flakadanëve që bartnin të rinjtë me veshje kombëtare shqiptare, para Qendrës së Kulturës, në Tetovë. Ndërkaq, Drejtori i Festivalit, Shaip Emërllahu dhe laureati suedez, Kristoffer Leandoe,r vendosën buqete lulesh para shtatores dhe i dhanë një minute heshtje poetit tonë kombëtar, Naim Frashëri. Edicionin e 26-të të FNP “Ditët e Naimit” e hapi drejtori i Festivalit, Shaip Emërllahu, i cili në mes tjerash, theksoi se, “Ky vit pas atij të pandemisë, na shfaqet mjaft i errët për njerëzimin. Kemi një përmbysje të sistemit dhe kodit të jetuarit. Është rritur paqartësia e të tashmes dhe e së ardhmes. Jeta është privuar në masë të madhe nga bukuria e saj. Gjithnjë e më të ashpra shfaqen kërcënimet në verilindje të kontinentit tone, që kanë tendencë të ndezin konfliktin e kaosit apokaliptik. 

Një fotografi e tillë është mjaft frikësuese dhe shqetësuese. Ajo ka nevojë për vepra kundërshtuese nga të githë shtresat. Pra, edhe prej neve të races së letrave. Në të kundërt, dërgjegjja e gjithkujt, por edhe e jona do të ngarkohet me përgjegjësi. Të dashur poetë, Ju sot ndodheni në Tetovën e Poezisë, ku FNP “Ditët e Naimit” si një operator letrar dhe kulturor, për një çerekshekulli ka promovuar dhe afirmuar letërsinë, kulturën, gjuhën, poetin tone kombëtar, Naim Frashëri, ka afirmuar qytetin dhe shtetin tone, por edhe gjuhën, letërsinë dhe vendin e tjetrit. Kjo ka bërë që duket më mire dhe të kuptohet diversiteti, si një vlerë, një vlerë, që na garanton të ardhme të ëndrruar. Ditët e Naimit është një shenjues i urave që janë ngritur dhe që do të ngriten në vazhdimësi…Pra, komunikimet e ngritura mes poetëve, mes letërsive, por edhe ato të poetëve me artdashësit vendës në festën e poezisë kanë kthyer Tetovën në emblemën e një ure gjithnjë e më domethënëse. 

Të qenurit arkitekt i këtyre urave të bën të ndjehesh i plotësuar.

Ju falenderoj të gjithë ju që bëtë hapsirë për këtë rrugëtim…

Aty, në atë skenë të bukur, të mbushur me public artdashës, laureatit Kristoffer Leandoer, iu nda çmimi i madh “Naim Frashëri”, dhe iu akordua titulli i lartë Anëtar Nderi, nga ana e drejtorit të Festivalit, Shaip Emërllahu. Laureati me këtë rast falenderoj për ketë nder që iu bë poezisë, veprës së tij duke thënë se, ndjehet i nderuar dhe i vlerësuar, si dhe falenderoi Drejtorinë e Festivalit. Jurinë e Festivalit e përbënin Prof. Dr. Ymer Çiraku, Mr. Ndue Ukaj dhe Prof. Xhelal Zejneli.

Në ditën e dytë të Programit, në Qendrën për Kulturë dhe Art “Shift Center” u mbajtë ora letrare “Poetë dhe vargje” ku poetët pjesëmarrës dhe shqiptarë (në mesin e tyre edhe dy poetet e reja, Valdeta Dulahi dhe Saranda Osmani) lexuan poezitë e tyre. Në këtë mbrëmje u nda edhe çmimi letrar “Silke/Liria Blumbach. Ky çmim, sipas Jurisë i takoi poetes zvicerane, Lucilla Trapazzo.

Në ditën e tretë të Festivalit, sipas Programit, poetët shkuan në Prizren, ku vizituan monumentet historike dhe kulturore, (në mesin e të cilëve edhe Shtëpinë e Lidhjes së Prizrenit). Në mbrëmje, në sallën e bukur të librarisë, “Altera”, u mbajt ora e madhe letrare “Meridiane Poetike”, e cila u zhvillua nën patronatin e kryetarit të Komunës së Prizrenit, z. Shaqir Totaj. Kryetari i Prizrenit, në fjalën e hapjes, pasi i përshëndeti dhe iu uroi mirëseardhje poetëve në qytetin e Prizrenit, në mes tjerash nënvizoi se, ishte kënaqësi dhe privilegj, që ta mbështesë këtë Festival të rëndësishëm Ndërkombëtar të Poezisë për shkak të peshës specifike dhe rolit të madh që ka ky Festival, në afirmimit e gjuhës, kulturës dhe letërsisë shqiptare. Më pas poetët pjesëmarrës nga shtete të ndryshme të botës dhe poetë shqiptarë, lexuan poezi dhe u ndanë çmimet e tjera letrare të Festivalit. Kështu, çmimi letrar “Ditët e Naimit”, i cili jepet për karierë letrare iu dha poetit amerikan, Whaqas Khwaja (çmimin ia dorëzoi kryetari i Komunës së Prizrenit), çmimi ‘Menada’, që jepet për vlera të veçanta poetike iu dha poetit polak Aleksy Wrobel (çmimin e dorëzoi drejtori i Festivait), çmimi letrar ‘Oaeneumi’, që jepet për ciklin më të mirë poetik iu dha poetit nga Mali i Zi, Anton Gojçajn (çmimin e dorëzoi Laureati i këtij Edicioni) dhe çmimi letrar ‘Qiriu i Naimit’, që jepet për poezi më të mirë e mori poetja shqiptare, Entela Tabaku (çmimin e dorëzoi anëtari i Jurisë). Festivalin e udhëhoqi moderatorja Narta Emërllahu, ndërsa poezitë i lexoi në gjuhën shqipe aktori i njohur, Arsim Kaleci. Nga një pikë muzikore ekzekutuan violinistja, Hana Abdullahu dhe virtuozët e muzikës klasike nga Prizreni. Ndëkaq, leximin e poezive në shqipe të poetëve pjesëmarrës  i përcolli me kitarë, profesori Naser Dula. Drejtoria e Festivalit, si çdo herë, edhe në këtë edicion botoi Antologjinë e Festivalit, të poezive të poetëve pjesëmarrës me titull “Mali e ka strehën në qiell”, të përgatitur dhe redaktuar nga Shaip Emërllahu. I ftuar nderi në këtë hapje të këtij ediciomi ishte edhe drejtori i Festivalit Ndërkombëtar të Poezisë “Mbrëmjet Strugane”, z. Todorçe Tasevski. Festivali u mbështet nga Ministria e Kulturës e Maqedonisë së Veriut, Komuna e Prizrenit, ndërsa e sponzorizuan libraria “Altera”, restorantet “Kurtishi” dhe “Parajsa e Sharrit”.

D. Hadri