Kadri Tarelli/

Libri: “Vendbanimet në hapësirën historike Shqiptare të Çamërisë” – autor Selman Sheme. Pak kohë më parë erdhi në dorën e lexuesit, libri “Vendbanimet në hapësirën historike Shqiptare të Çamërisë” të studiuesit Selman Sheme, të njohur në botën shkencore me shumë botime, kushtuar kryesisht gjeografisë së trevave shqiptare. Vetë ballina, veç titullit, na fut edhe me hollësi të përmbajtjes, duke na njoftuar më tej: “Tabloja fizike-hapësinore, demografike e funksionale”. Ky është një libër që unë e vlerësoj si një “Testament trashëgimie” për botën shqiptare, për t’i folur brezave në shekuj, për të mos harruar, njëherazi për ta lartësuar emrin e Çamërisë shqiptare.

Çdo libër sado i veçuar të duket si krijimtari, aq më shumë një vepër shkencore me përmasa të tilla, vetiu kërkon bashkëpunim, diskutim, rrahje mendimesh, miratim dhe kundërshti, pa folur për korrektim letrar dhe gjuhësor, madje edhe paraqitja grafike e artistike. Më duhet të përmend se, emra dhe pena të fuqishme, janë përfshirë, si:  

Redaktor shkencor: Prof. dr. Sabri Laçi

Recesente: Akad. Prof. dr. Beqir Meta, Prof. dr. Bardhosh Gaçe.

Redaktore: Dorina Basha.

Korrektore: Medina Mehmeti

Arti grafik: Eva Kukaleshi

Kopertina: Semela Mero.

Autori, Prof, dr. Selman Sheme, që në fillimet e librit ngulmon bindshëm: “Çamëria është një konstruksion mental që ekziston në vetëdijen kolektive të popullit shqiptar, bazuar në origjinën e përbashkët etno-kulturore”. 

Pikërisht këtë dëshirë dhe bindje, autori përpiqet të përcjellë në këtë studim gjeografik me të gjithë përbërësit, që nga ndërtimi gjeologjik e gjer te klima, bota shtazore, bimësia, popullsia dhe organizimi shoqëror-politik. Libri pasurohen me harta edhe grafikë, njëkohësish edhe me emërtimet e të gjithë qyteteve dhe fshatrave, pa harruar edhe fotot mjaft të bukura. E përgëzoj autorin, sepse në formë të përmbledhur përfshin edhe trojet shqiptare në lindje të Korçës, me qytete dhe fshatra, të shkëputura ashtu si edhe Çamëria, pikërisht në mesin e vitit 1913, me vendimet e “Konferencës së ambasadorëve” në Londër. 

Në libër krahas gjeografisë, nuk përjashtohet edhe historia, dua të them emërtimi, arkeologjia, toponimet, arti i ndërtimit, historia politike, me kapitullin “Harta politike e Çamërisë”, etj. Autori shtyhet disi në kohë jo shumë të largët, kur filluan të hapen plagët, që s’u mbyllën kurrë: “Është viti 1837, me dekret perandorak u bë riorganizimi i këtij “Elajeti”, ku tokat shqiptare u ndanë në këtë mënyrë: Sanxhaku i Prishtinës, Nishit, Shkupit, ndërsa sanxhaku i Vlorës, i Delvinës, dhe Janinës, ku bënte pjesë dhe krahina e Çamërisë, u bashkuan më sanxhakun e Tërhallës. Në këtë “Elajet” tokat shqiptare ishin të thërmuara. 

Sa dhimbje përcjell kjo fjalë që përcillet e hidhur si pelin i egër, që më trishton, por edhe më drithëron njëherazi, sepse shpreh mësëmiri gjendje e Çamërisë dhe krejt trojeve të banuara nga shqiptarët. Autori shton, duke vënë gishtin mbi plagë : “Kjo ndarje administrative bëhej me qëllim për të mos i dhënë mundësi popullit shqiptar të bashkohej, kështu thyhej më lehtë qëndresa e tij”. Pajtohem plotësisht me këtë përfundim logjik, sepse ky “thërmim” është një ndër shkaqet më të qenësishme të pasojave që solli “reforma”, pasi në çastin kur Perandoria Turke po jepte shpirt, në fillim të shekullit XX, shqiptarët nuk mundën dot të bëhen bashkë ekonomikisht dhe ushtarakisht. Kështu edhe bota, plot hile dhe mashtrime, e pati të lehtë vendim-marrjen për copëtimin  e trojeve tona në dobi të fqinjëve. Dhe për ironi të fatit, fqinjët e  përkëdhelur nuk e patën të vështirë të ushtrojnë “spastrim etnik”, si rasti i Çamërisë në vitet 1944-1945, më pas në vitet 1999, nën këtë shembull edhe boshatisja e Kosovës nga ushtria serbe. U desh ndërhyrja e botës, që të shpëtohej Dardania jonë.   

Studiuesi Selman Sheme, e pranon se nuk është i pari që e studion gjeografinë e Çamërisë. Është Sami Frashëri, filozofi ynë i Rilindjes Kombëtare, që e përfshin dukshëm edhe Çamërinë në librin: “Enciklopedi historike dhe gjeografike”. Para dhe pas tij kemi edhe shumë autorë të tjerë vendas dhe të huaj, që i përkushtohen krahinës dhe banorëve të saj të lashtë sa vetë jeta. Mes tyre është edhe historiani Hajredin Isufi, çam për nga origjina, sot banor i Durrësit, studiues dhe botues i disa librave. 

Autori i ndershëm dhe i saktë me vetën thotë: “Ndryshe nga shumë autorë që janë marrë me trashëgiminë kulturore dhe historike, nuk kishte një botim të mirëfilltë gjeografik dhe demografik për krahinën shqiptare të Çamërisë. Pikërisht këtu, ai gjen shtysën për të hartuar këtë libër me peshë të madhe në letrat shqipe. Një “Monument”, ku ka derdhur shumë mall e dashuri, shumë punë e përkushtim, shumë shqiptari e atdhetari, për të cilin besoj se ka shpenzuar mjaft kohë të çmuar si studiues e krijues. 

Bindemi lehtë, mjafton t’i hedhim një sy burimeve studimore, si dokumente arkivore, literatura e botuar, përfshirë edhe shtypin (gazeta e revista), etj, të cilat mbushin disa faqe. Të gjitha na shtyjnë t’i themi me plot gojë: “Të lumtë mendja dhe pena. Kombi, që të mos humbasë, ka nevojë për të tillë burra dhe të tilla vepra”.  

Analiza e një libri shkencor, sado e saktë të jetë, nuk ta jep të plotë tërësinë e veprës, kështu është mundësia e lexuesit të shijojë nektarin e luleve të Çamërisë dhe të japë vlerësimin për këtë libër shkencor-gjeografik. Askujt nuk dua t’i heq kënaqësinë e leximit dhe studimit, ndaj po mjaftohem me këto fjalë të studiuesit, konsullit francez Pouquevilie, në veprën e tij prej gjashtë vëllimesh, ku thuhet: “Çamëve u ka hije lëvdata për trimërinë, bukurinë, pastërtinë e zgjuarsinë”.

Urime dhe admirim për autorin, që na sjell këtë libër si pasuri kombëtare dhe me theks atdhetarie. Një “Testament”, që duhet lexuar, duhet mbajtur, e duhet futur në kujtesën e kombit, si nga politikanet, diplomatët, studentët, mësuesit dhe nxënësit e shkollave, ashtu edhe nga të gjithë shqiptarët që u dhimbset kjo copë Shqipërie, që padrejtësisht vazhdon të mbetet “krah i thyer” i shqiponjës.

Shpresojmë se dëshira, vullneti, përkushtimi i Prof. Dr. Selman Sheme dhe puna kërkimore shkencore, do të vijojë edhe në të ardhmen, duke na dhuruar vepra po kaq të bukur e me vlerë.

Kadri Tarelli

Durrës. Mes pranvere 2022.

Shkruan: Lekë Mrijaj/

Dje, në orët e pasditës nga edituesi i librit z. Nue Oroshi kam pranuar disa kopje të librit të titulluar: “TOMË MRIJAJ NJË JETË NË SHËRBIM TË NACIONALIZMIT, HUMANIZMIT DHE KULTURËS SHQIPTARE”. Ndaj nga këndveshtrimi im shfrytëzoj rastin ta përgëzoj edituesin e librit, z. Nue Oroshin, kryetar i forumit të intelektualëve “Trojeve të Arbrit” për punën dhe përmbledhjën e opinioneve nga studiuesit tjerë. Për librin “TOMË MRIJAJ NJË JETË NË SHËRBIM TË NACIONALIZMIT, HUMANIZMIT DHE KULTURËS SHQIPTARE” kanë reflektuar edhe shumë studiues të tjerë pikërisht janë ata të cilët e kanë begatuar librin në fjalë në dedikim studiuesit, hulumtuesit dhe humanistit lugdrinas, z. Tomë Mrijaj. Lugdrinasi, z. Tomë Mrijaj për afro pesë decenie vepron në Amerikë i cili qe ne fillim ishte anëtarë i kryesisë së Vatres e me vonë Sekretar i Lidhjes së III të Prizrenit njëkohësisht qe nga themelimi është anëtarë i Shoqatës së Shkrimtareve Shqiptaro – Amerikanë si dhe anëtarë i ngushtë e bashkëthemelues (me mrs.sci. Nue Oroshin e prof. Dr. Muhamet Shatrin) i Shoqatës “Trojet e Arbrit”. Z. Tomë Mrijaj, ende edhe sot është aktiv në të gjitha sferat kulturore, kombëtare dhe merr pjesë në shumë simpoziume shkencore e promovime librash brenda dhe jashtë kufijve të Atdheut.

PËRMBAJTJA E LIBRIT:

SHËNIMI HYRËS: Nue OROSHI: VLERA E ATDHETARIT TË MIRËFILLTË NUK MVARET ME FJALËT QË FLET POR ME PUNËT QË I BËN

-KREU I-

-TOMË MRIJAJ NË FOKUSIN E STUDIUESVE

Prof. dr. Muhamet SHATRI, Instituti i Historisë së Kosovës: NDERIM PËR EMRIN DHE VEPRAT E MIKUT TIM TË SHTRENJTË, TOMË MRIJAJ

Prend BUZHALA: TOMË MRIJAJ,NJË PROFIL I JETËS DHE I SHKRIMIT

Eugjen MERLIKA: TOMË MRIJAJ – PUBLIÇISTI I SHQIPËRISË ALTERNATIVE

Klajd KAPINOVA: TOMË MRIJAJ – VEPRIMTAR, INTELEKTUAL DHE STUDIUES I APASIONUAR I ÇËSHTJES KOMBËTARE NË AMERIKË

Bianka GJOMARKAJ: TOMË MRIJAJ MIKU MË I MIRË DHE MË I BESUESHËM I
DERËS SË KAPIDANIT TË MIRDITËS

Mërgim KORÇA: PAK INFORMACION SHOQATËS ” TROJET E ARBRIT ” SA DIJ UNË RRETH Z. TOMË MRIJAJ ATDHETARIT TË MADH KOMBËTAR SI DHE AKTIVISTIT TË PASHOQ TË SHOQATËS NË

Prof.dr. Riza SADIKU: SI E NJOHA TOMË MRIJAJN ?

Msc.Kristinë: OROSHI TË JETOSH ME VENDLINDJEN EDHE KUR NUK JE FIZIKISHT ATY

Dr.sc.Ermelinda KASHAH:MENDIMI IM PËR STUDIUESIN TOMË MRIJAJ

Dr.sc.Besim MORINA: TOMË MRIJAJ PËR AFËR DY DEKADA NË PËRKRAHJE TË SHOQATËS “TROJET E ARBERIT”

Pal CANAJ: TOMË MRIJAJ NJË FIGURË ME VEPRIMTARI TË SHUMËANSHME

Sadri MORINA: TOMËN E KISHA SHOK DHE MIK TË IDEALIT KOMBËTAR

Beqir SINA – New York: TOMË MRIJAJ NGA “TROJET E ARBRIT” NË AMERIKË,NJË JETË ME PATRIOT E ATDHETAR QË MBAJTËN NDEZUR FLAKËN E SHQIPTARIZMËS

Selman ETEMI: TOMË MRIJAJ INTELEKTUAL E NACIONALIST I DËSHMUAR

Prof Isuf BAJRAKTARI: NJOHJA IME ME TOMË MRIJAJN

Pjetër NIKOLLA: LUGDRINASI TOMË MRIJAJ FIGURË E SHQUAR INTELEKTUALE NË MËRGATËN AMERIKANE

Astrit TOTA, Skenograf: AKTIVISTI DHE PUBLICISTI I SHQUAR TOMË MRIJAJ NË NEW YORK

Avni I.BILALLI: TOMË MRIJAJ FIGURË E NDRITSHME E MËRGATËS TEJ OQEANIKE

Mr.sc.Rezehana HYSA: SI E NJOHA TOMË MRIJAJ

Prend Gjokë PRENDI; DY FJALË MIRËNJOHJE TË MERITUARA NGA FAMILJA E MONS.DR. ZEF OROSHIT (ÇOKUT) PËR Z. TOMË MRIJAJ

Ma.sc.Leonora LAÇI: NË VEND TË MIRËNJOHJES

Lekë MRIJAJ: HISTORIANI, PUBLICISTI DHE ATDHETARI TOMË MRIJAJ I TAKON PLEJADËS SË KRIJUESVE MODERN

Mikel GOJANI: ODA E TOMË MRIJAJT U SHËNDRRUA NË VATËR TË AKTIVITETEVE POLITIKE, KULTURORE DHE ATDHETARE

Loreta L. MRIJAJ: ODAT SHQIPTARE DHE ROLI I TYRE NË LËVIZJEN PËR ÇLIRIMIN E KOSOVËS

Mr.sc.Nue OROSHI: TOMË MRIJAJ, 44-VJET FIZIKISHT NË MËRGIM, POR ME SHPIRT E ZEMËR, JETON NË NË SHQIPËRINË ETNIKE

-KREU II-

RECENZIONE DHE ANALIZA PËR LIBRAT E BOTUARA TË TOMË MRIJAJT

Eugjen MERLIKA: FAMILJA SHQIPTARE NË SHEKUJ

Mërgim KORÇA : KONSIDERATA RRETH VËLLIMIT SHKRUAR NGA MIKU PERSONAL I MONSINIOR ZEF OROSHIT, ANALISTI TOMË MRIJAJ

Prof.dr.Riza SADIKU: VEPËR ME VLERA TË VEÇANTA KOMBËTARE DHE FETARE

Prend BUZHALA: DUKE E LEXUAR LIBRIN ” MONSINIOR DR. ZEF OROSHI, NJË JETË E SHKRIRË PËR FE E ATDHE”– JETËSHKRIM

Mentor QUKU: PARATHËNIE MBI LIBRIN NDRE MJEDA VEPRAT

Mikel GOJANI: BESIMIN NË ZOTIN DHE NDJENJËN KOMBËTARE PASQYRIMI I NJË FIGURE QË KA MBAJTUR GJALLË NDJENJËN SHQIPTARE

Avni I.BILALLI: MARIJE SHLLAKU –VAJZA SHKODRANE QÊ NË VEND TË
NUSËRISË ZGJODHI FLIJIMIN PËR KOSOVËN

Eleonora GJOKA: TOMË MRIJAJ GDHEND NË MERMER VIGANËT E KULTURËS SHQIPTARE

Klajd KAPINOVA: MONS.DR.ZEF OROSHI NË LOGUN E KUVENDIT DHE TË TJERËT PËR JETËN DHE VEPRIMTARINË E TIJ

Bep KUQANI: HOMAZH PËR MONSINIOR DR. ZEF OROSHIN

Ma.sc.Leonora LAÇI: DON ANTON KÇIRA, AMBASADORI I SHQIPTARËVE NË SHBA

Shefqet DIBRANI: ISMET BERISHA – PERSONALITET I SHQUAR QË KA NDIKUAR NË ZHVILLIMET POLITIKE TË KOHËS

Lekë MRIJAJ: LIBRI PËR NDERIN E KISHËS, E TË KOMBIT “DON ANTON KÇIRA NË JUBILEUN E 50-VJETORIT TË MESHTARISË”

-KREU III-

PESHA E FJALËS (INTERVISTAT E TOMË MRIJAJT NË SHTYPIN E KOHËS)

Entela BINJAKU: TOMË MRIJAJ NJË JETË NË SHËRBIM TË NACIONALIZMIT DHE KULTURËS SHQIPTARE

Beqir SINAJ: LISA MRIJAJ, MERR MANDATIN E DYTË E PËR SHEFE STAFI NË BASHKINË YONKERS – NEW YORK

Mikel GOJANI: ËSHTË E DHIMBSHME TË SHIKOSH MONUMENTIN E PROFESOR ANTON ÇETTËS QË PREJ SHUMË VITËSH QËNDRON NË OBORRIN E SKULPTORIT 

Leonora LAÇI: KUJTIME: SI E NJOHA KOLONEL XHEMAL LAÇIN (1912-1994)

Klajd KAPINOVA: MONS.DR.ZEF OROSHI NË LOGUN E KUVENDIT DHE TË TJERËT PËR JETËN DHE VEPRIMTARINË E TIJ

FOTO ALBUMI

Libri përfshin gjithsejt 315 faqe dhe ka një pergaditje kualitative teknike. Është Shtypur në Shtypshkronjen “Berati” Prizren. Katalogimi në botim – (CIP) Biblioteka Kombëtare e Kosovës “Pjetër Bogdani” në Prishtinë. 

Krejt në fund edituesit në fjalë dhe reflektuesve tjerë të librit i uroj suksese dhe gjithë të mirat ndërsa subjektit të librit-Tomë Mrijajt i deshiroj shëndet dhe reflektime tjera të reja në kuadër të kauzës së gjithmbarshme kombëtare, kulturore e njerëzore. Gëzuar!!!

Professor Kazuhiko Yamamoto claims that resemblances of the most fundamental ethical values may be characteristic of the whole human society in primordial times. The ethics of a society without state power, represented in the Code of Leke Dukagjini, have relevance for the future of humanity in the global era. 

By Rafaela Prifti

Master’s Degree in Cultural Anthropology 

The study of the ethical structure of the Leke Dukagjini Code by Professor Kazuhiko Yamamoto of Kyushu University, translated in Albanian in undisputed mastery by Dr. Selahedin Velaj, puts forth two interesting suggestions: 1. The system of ethical values described in the Code of Leke Dukagjini comprises the original phase of social organization or the original set of ethics in human society. The author develops this suggestion by comparing the ethical structure of the Homeric society as evidenced in the Iliad and Odysseus as well as in the Greek tragedies of Aeschylus and Sophocles, in the light of the fundamental ethical concepts of the Canon, namely: the oath, honor, the guest, blood, food and revenge. Yamamoto’s conclusion is that the ethical structure of the Albanian tribal society is similar to that of the Homeric society and Greek tragedy in the fifth century BC. Starting with this hypothesis, one may shed further light on other relevant issues of the Code, specifically its age which may go back further than 2000 years – the widely accepted time-frame by the historians regarding the birth of the Code; and secondly, its geographic spread may include regions around and beyond Northern Albania. Tirana University’s Law Professor and Academic Scholar of the Code, Ismet Elezi, affirms that there exist three main versions of it in Northern Albania, i.e. the Canon of Leke Dukagjini, the Canon of Scanderbeg and the Canon of the Mountains. The Leke Dukagjini Code is believed to have existed in the form of unwritten laws of the Illyrian tribal society about two thousand years ago. Such laws were collected and transcribed in the late 19 century and the beginning of the 20 century. In the paper titles, “The customary rights in Laberia”, Professor Ismet Elezi has recorded from different sources the unwritten laws in Southwest Albania. This Code bears similarities and differences with respect to the North Albania’s Code of Ethics. More importantly, the set of rules operated in a considerably wide geographical area in the Balkan region. The very multiplicity of the Canon laws indicates that pagan societies adhered to several customary codes that were in fact based on similar ethical concepts. Professor Yamamoto states that “the concept of the ‘guest’ and the tradition of hospitality are found not only in Albania and ancient Japan. They have been widely distributed on the Euroasian landmass and other continents from time immemorial.” (Yamamoto, Kazuhiko, page 38*) Having documented the resemblances of the most fundamental ethical values, the author observes that the wide distribution of such ethical concepts may well be characteristic of the whole human society in primordial times.https://catalog.lib.kyushu-u.ac.jp/opac_download_md/4060990/p035.pdf

According to Yamamoto’s study, the antagonism between the unwritten laws of man and the laws of Gods is manifested in the Greek tragedies around the fifth century BC. In the Homeric society without state power, the individual must live as a member of the tribal group. There is no judicial authority to resolve conflicts among different tribes. Individuals make their living by insuring the existence of the whole group as well as through the rivalry and coexistence of kin groups of other origins. In the given circumstances, revenge is an ethical act carried out by the individual to appease the Gods. At the same time it is the most serious sanction of the violated or the aggrieved party to maintain public order. Unlike the Homeric society, the community of citizens in the city-state is composed of groupings that exceed the boundaries of the kin group. The ethical value system of the Homeric period that secured peace and order in a society without state power, by preserving the existence of the kin groups is transformed into a destabilizing factor in the new social order known as the ‘Greek city-state’. At this time, the act of revenge is no longer a sacred force, an act of justice directed or ordered by the gods through the individual, no longer a necessary action to reestablish order and balance in society. In order to maintain peace and order, the society with state power has to put a stop to vengeful action by the victim, while the offender or culprit has to be punished by the appropriate state authorities. Faith in the laws of the gods had suffered a setback, while the laws of humans were no longer enjoying complete support. In the delicate transition from pagan society to the society with state power,—which were the two most important social formations at the time – confusions of a religious, ethical or social nature, caused the celestial laws to weaken to the point where could not be imposed in conditions when human laws were unclear and not firmly grounded.

In my view, the most important cultural implication of the ethical study of the Canon by Professor Yamamoto is that the Canon represents not only the original code of ethics of the human society, but also the future form of ethical existence of the community of nations. This conclusion is supported by the study of the ethical concepts of the Japanese ultra-nationalist writer, Yukio Mishima. In his view, violence to preserve the community is considered an ethical force because the community itself is an ethical entity or an ethical form. Since war against an enemy is an ethical act of defending the community, then the killing of the enemy is equally ethical. “The foundation of the community, according to the Code and Mishima is ‘blood’; and bloodline which is, consanguinity. A community based on the concept of ‘blood’ has an absolute ethical obligation to preserve its existence,” writes Yamamoto (page 133). But how is the community defined? As far as the Code goes, community means the tribal society which refers to the kinship system of house-brotherhood-kin (shpi-vllazni-fis), while for Mishima, the term means the international community of nations, which may be metaphorically called a society without state power. So the question is: Can a set of rules ethically regulate a world that is unified into a big extended family in which state powers have dissolved? Professor Yamamoto clearly states that the Code functions best in a society with the following cultural features: 1) there is no functioning state power, 2) the kinship system is of primary importance, 3) a kin group is deemed a transcendental community consisting of the living and the dead, 4) the kin group has an ethical obligation to maintain its existence, 5) animism and ancestor worship have the highest priority, 6) the ethos of warriors is highly regarded, 7) spoken words are highly regarded versus the written ones. (page 132-133) Consequently, the absence of such features renders impossible the operation of the Code or in any event its effectiveness in the present social structure.

But does that mean that the Code will stay in the past, in our historical archives and anthropological studies, or does it presages the future ethical system of the globalization era? In the search for the answer, I invite consideration of a moment in the modern history of Albania. Following the collapse of the communist system, Albania experienced the deterioration of public order and the state of law and along with it, an unexpected phenomenon, the ‘resurrection’ of the Code. It appears that in a vacuum or transition period between social orders, an old set of rules was ready to regulate life from weddings to conflict resolution. In the ensuing vacuum of legal and state power, the most troubling feature of the comeback of the Code in Northern Albania was the ‘reappearance’ of revenge in its most acute form: the blood feud.

In October 2001, Radio Free Europe reported that roughly 2,800 Albanian families lived in self-isolation on account of the blood feud. The broadcast pointed out that law enforcement authorities were completely helpless. The Code ‘revival’ was documented particularly in the Northern part of Albania, specifically in the Shkodra suburbs, Puka and Malesi e Madhe. In certain instances, blood feud acts resurfaced to avenge a killing committed some 60 years back. One of the reasons for its revival was that the so-called reconciliation of blood feud cases, was politically motivated, and as such was dictated and orchestrated by the government, i.e. by state and party authorities, without respect for customary norms. Consequently, as soon as the state power lost its tight grip and fell apart, the first ethics regulator and customary code that could maintain or keep the social structure from complete collapse was (Kanuni) the Canon. But few individuals under the age of 35 were knowledgeable about the strict code of ethics, particularly with reference to the blood feud, as indicated by the findings of surveys conducted at the time. The Code clearly states that the blood of the victim must be avenged only with the blood of the offender. Unaware of the ethical code of the blood feud, certain individuals used the set of laws as an excuse for personal revenge or to legitimize killings. 

Tampering with the Code’s sanctions and the strictly regulated act of the blood feud, resulted in the killing of children, non-observance of the time rule with respect to the confinement of the offender, and engaging in revenge acts not in compliance with the ethical structure, but to fulfill a self-serving agenda. Such acts were evidence of the chaos and general ethical disorder in the society, rather than a time–honored upholding of the value system. Some of the distorted features of the ‘resurrected’ Code were the inclusion into the blood feud of the extended family of the offender, the pattern or execution of the blood feud, as well as the weapons of the blood feud. The news articles and reporting at the time cite the inability of police to intervene in blood feud cases, in what was seen as law enforcement challenging the Canon. In certain instances, families reportedly refused to address the authorities for fear of being stigmatized by the society.

These instances demonstrate that seeking revenge outside the family of the wrongdoer, and the pervasive application of the blood feud, without following specific criteria, can generate devastating results for the very existence of the human society. The acts of revenge spin out of control, thus violating the very foundation that is designed to preserve and protect, the existence of the community. The Code regulates blood feuds to prevent a full-scale battle, a progressive escalation of killings into a full-fledged civil war. The example of Albania on the brink of complete collapse and the unraveling of the legal system, shows that at a time of state and judicial vacuum, the Albanian society, being in desperate need to preserve its existence or to carry on with its normal functions, turned back to its customary code, somewhat instinctively. The “return” could be seen as a sign of a deep-rooted mindset embedded in society, its history and the collective memory of Albanians. It is notable that some Albanian scholars and ethnologists have long claimed the opposite. To a number of anthropologists and researchers, such as British Professor Antonia Young, Miranda Vickers etc., a series of new questions and intriguing subjects have emerged that were worth exploring.

Lastly, is the customary code the ethics of the future global society without state power?

In Yamamoto’s view, ‘the globalization and homogenization of the world might ironically cause human beings to lose the foundation of a society with state power, which, ultimately would result in the advent of a new type of society, where the value-system of a society without state power might be dominant.’ (page 41) Taking further the suggestion that there are two types of social order, the society without state power, and the society with state power, the author favors the theory that the former is not archaic. On the contrary, it represents an ethical system of values that are well defined and perpetual. Consequently, “the ethics of a society without state power, represented by Kanuni, are not a value-system of the past, but one that has relevance for the future of human beings.” (page 41) Such an interesting hypothesis deserves additional study and further research especially in light of the current spread of globalization and ethnic nationalism, rife with sharp contradictions, conflicts of interest and ethical crises at the highest level of governing. All of this would hamper a conscious adoption or a universal application of the ethical code of a society without state power. In my view, assuming in theory that there is a need and awareness for an ethical set of confirmed and permanent values in the human society, the Code of Leke Dukagjini, with its limitations or shortcomings, embodies a set of ethics that has not perished. 

* The Ethical Structure of the Kanun: Is it the original form of ethics in human society? YAMAMOTO, Kazuhiko Kyushu University 

Muç Xhepa/

Ditë me diell. Vera ka ardhur vonë, por e nxehtë. Udhëtarët, dy të rinj nga Kalifornia, kanë vënë si vendmbërritje të fundit Memorialin e Luftës së Dytë Botërore. – Ndërruam mendje! A mund ta ndryshojmë vendin e ndalimit? – pyet më i riu, që ka porositur Uberin.- Po, me kënaqësi!- Do të zbresim te Monumenti i Xhefersonit, – dhe më zgjat telefonin t’ia kontrolloj nëse e ka bërë mirë. Dielli, si një disk i ndezur flakë, është ngjitur mbi obeliskun madhështor kushtuar presidentit të parë të Shteteve të Bashkuara, Xhorxh Uashingtonit. Rrezet infra të kuqe përshkojnë Priusin e vogël dhe e mposhtin klimatizuesin që punon pa ndaluar. Parkoj te vendi i lejuar. Të rinjtë marrin nga monumenti, unë pushoj nën hijen e një bliri të madh buzë liqenit. Flladi i freskët, përzier me aromën e luleve të blirit, të krijon një tjetër gjendje – ëndrra që ke mbajtur thellë brenda vetes është bërë realitet.Pa kaluar shumë, Uberi më dërgon të marr Donatin, një milje larg, në hotelin “Uashington” në qendër, pranë Shtëpisë së Bardhë. Hotel historik me dhjetë kate, nga më të vjetrit e kryeqytetit, ku menjëherë të bie në sy fasada klasike me zbukurime të gdhendura në sfondin prej allçie ngjyrë të kuqërremtë. Hoteli frekuentohet nga njerëz të pasur dhe me influencë në jetën politike të vendit. Rruga nr.15 është me trafik të rënduar. Kohë dreke. Bie telefoni. Operatori i Uberit më lajmëron: “Udhëtari kërkon të flasë me ju”. Pranoj telefonatën. – Sa larg jeni? Kam një drekë të rëndësishme! S’dua të vonohem! – një zë i trashë, i fortë, me jehonë, buçet në anën tjetër. – Jam fare pranë, por automobilat lëvizin ngadalë. – Më telefononi kur të mbërrini te dera!- Patjetër!Përpara hotelit kanë ndaluar dy limuzina me flamuj të huaj. Punonjësi i sigurisë më bën shenjë të mos ndaloj. Ngjitem më lart. Telefonoj Donatin. – Nuk ju shoh! – zëri tingëllon i sigurt, autoritar.- Ngjituni te kryqëzimi me rrugën F! S’më lejuan përpara hotelit.- Mirë, më prisni aty! – duket sikur merr frymë me zor.Nga pasqyra shquaj një burrë mbi të gjashtëdhjetat, mbipeshë, trupmadh, me bark të varur mbi rripin e pantallonave, me flokë të qethura zero, me syze optike me skelet të trashë kauçuku, ngjyrë kafe të errët, mustaqe të dendura i bashkohen poshtë me mjekrën e prerë me sqimë. Donati ulet në sediljen e prapme. Priusi shkundet i tëri. Ngre mbajtësen e dorës, rehatohet në të gjithë hapësirën. Ndeshemi me sy në pasqyrë. – Kam një drekë pune te klubi “Capitol Hill”.Klubin Kombëtar Republikan në “Capitol Hill” e njoh mirë. Është vërtet i rëndësishëm në Uashington. Aty mblidhen ligjvënësit, zyrtarët e qeverisë, si dhe anëtarë të tjerë të elitës politike. Bëhen pazare. Jo shumë kohë më parë, ish-kongresmeni DioGuardi organizoi një drekë të tillë për parlamentarin e Iliridës, Ziadin Selën. U mblodhën shqiptaro-amerikanët, dhanë edhe ndihmesën e tyre modeste. Pati edhe një seancë dëgjimore në Kongres për keqtrajtimin e shqiptarëve. Sela u njoh me shumë njerëz të rëndësishëm, mori përkrahjen e tyre, por vetëm për pak kohë. Hordhitë sllave nuk e kursyen. Në mes të parlamentit, përpara kamerave dhe trupit diplomatik botëror e rrahën, mirë që nuk i morën jetën. Përfaqësuesit të shqiptarëve. Mikut të amerikanëve.- Nga jeni? – pyet pa hequr sytë nga pasqyra.- Shqipëria.- Motra e vogël e BRSS-së! – qesh i kënaqur.- Vetëm për pak kohë, – ngre zërin unë. Donati duket se ka probleme me dëgjimin.- Çfarë doni të thoni me fjalën pak?- Kur u prish me BRSS-në, bëri motër Kinën Popullore.Donati qesh me zë të lartë.- Prindërit e mi janë nga Moska. Kanë ardhur para revolucionit.- Mund t’ju pyes për profesionin?- Njeri i ligjit.Më lë të kuptoj se është njeri i rëndësishëm. Ngjisim avenynë “Pensilvania” dhe afrohemi te kryqëzimi me avenynë “Kushtetuta”. Në ballë, Kapitol Hilli madhështor. – Kam një pyetje për ju, si shofer Uberi, që shihni dhe dëgjoni shumë. A duhet Amerika ta armatosë Ukrainën?Donati merr pamje serioze. – Po, ne dëgjojmë shumë dhe mësojmë shumë, – i them, por nuk më lë të vazhdoj.- E ke dëgjuar, besoj, se presidenti ka vendosur t’u shesë armë!- Po! Bën shumë mirë!Tundet Priusi, Donati luan nga vendi; duket se është bërë gati të më godasë me grushtin që e ka sa të bashkosh dy të miat.- Prandaj i fitoi zgjedhjet, se ka njerëz si ju dhe jeni me shumicë.Turfullon, hap xhamin, kërkon të mbushet me ajër. Avull i nxehtë futet brenda. E mbyll menjëherë. – Çfarë dini ju për marrëdhëniet Rusi-Ukrainë? – pyet i nervozuar.- Ukrainasit kanë vuajtur shumë kur ishin bashkë.- Ku e keni mësuar këtë? Vetëm atëherë ata ishin të barabartë!Nuk më çudit qëndrimi i Donatit; ai ka lindur në Amerikë, prindërit e tij s’e kanë jetuar kohën e antinjeriut. Të njëjtën gjë kam ndeshur edhe me shqiptarët e ardhur para viteve tridhjetë. Një pjesë e fëmijëve të tyre e kishin trurin të shpëlarë nga propaganda e Neronit. – Ja, në rrugën ngjitur, – i tregoj me dorë, – është Memoriali i Holodomorit. Dhjetë milionë fshatarë vdiqën nga uria në Ukrainë.- Është zmadhim, – kundërshton me këmbëngulje.- Stalini dha urdhër. Pasi ua grabitën drithin dhe gjënë e gjallë, i rrethuan edhe me ushtri, – përpiqem të mbaj veten.- Sa më e ulët shkalla e intelektit, aq më shpejt ngjisin të pavërtetat. Dhe ja tani, në krye një president që është zero në njohuritë historike dhe minus në politikë. Shihemi në pasqyrë. Fytyra e ushqyer mirë reflekton forcën e njeriut të ligjit, që është mësuar t’i vërë përposhtë kundërshtarët.- Përsëri mendoj që bën mirë. Ukraina humbi një pjesë të territorit dhe s’është çudi të humbasë edhe pjesë të tjera.- Ne s’do ta lejojmë ta armatosë. Po të jetë për republikanët, ata janë gati të fillojnë luftën e tretë botërore.Vendos të mos flas. Duket qartë, po shkon në një drekë lobingu të organizuar nga qarqe me lidhje ruse. Arrijmë prapa Kapitol Hillit, në juglindje të rrugës nr.1. – Histori e shkruar me gënjeshtra, – flet i vendosur. Vërtet të mos ketë njohuri për gjenocidin e urisë, shkaktuar nga Stalini në Ukrainën Sovjetike gjatë viteve 1932-33? – pyes veten. – Është e shkruar edhe nga të tjerë. Pati raste të rënda. Nuk kam dëshirë të polemizoj më me të.- Më thoni ndonjë rast që ju ka mbetur në mendje! – flet me ironi. Më humbet durimi. Në djall etika e Uberit, i them vetes.- E kam lexuar, – ndeshemi në pasqyrë, tund kokën, më bën shenjë të vazhdoj. – Fshatari kishte ditë pa ngrënë, ia kishin marrë me forcë drithërat dhe bagëtinë. Uria e kishte kthyer në gjendje anormale.- Mos më thoni që foli kundër Stalinit dhe e burgosën. Jemi deri në grykë me të tilla përralla, – ndërhyn menjëherë.- Rrinte ulur në oborr fshatari, – vazhdoj të tregoj, pa u trazuar nga cinizmi i tij. – I lutej Perëndisë. Gruaja bashkë me dy djemtë kishin ditë që nuk ishin kthyer nga puna në ara. Ata ishin larg shtëpisë. Donati mbyll sytë, ëndërron për drekën që e pret.- Nga deriçka e hapur e kasolles vrapon drejt tij një rikë, nga ato që kishte rritur vetë. Shpendi i kishte shpëtuar grumbullimit me forcë. Fshatari nuk po u besonte syve. U ngrit rrëmbimthi, e zuri me një frymë. I përdrodhi kokën.Njeriu i ligjit hapi sytë.- Sa të hapësh e të mbyllësh sytë, i urituri ndezi një zjarr të madh. Si asnjëherë tjetër. Vuri kazanin e mbushur plot me ujë dhe, pa u zier mirë mishi, filloi ta shqyente me dhëmbë, ashtu gjysmë të gjallë, me gjak, pa ia hequr të tëra puplat. Donatit i shpëton një buzëqeshje e lehtë.- Hante fshatari dhe mendja i vinte ngadalë… “O Perëndi! O Perëndi! Si më le kështu…? Çfarë kam bërë… O Perëndi!” – ulëriti, aq sa edhe pemët përreth u drithëruan.- Çfarë kishte bërë? – ndërhyn amerikani me gjak rus, pa pritur fundin e tregimit.- Kishte ngrënë… vajzën… vajzën e tij… të mitur!Shkundet Priusi nga një lloj tjetër ulërime. – O Perëndi! You spoiled my appetite – Ju më prishët oreksin!