• Home
  • Politics
  • Opinion
  • Culture
  • Sports
  • Economy
  • Interview
  • Reporting
  • Community
  • Vatra

Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Durrës, tërmet në shpirt

February 19, 2020 by dgreca

–fragmente nga poema /

Emergency personnel carry a body during a search for survivors in a collapsed building in Durres, after an earthquake shook Albania, November 28, 2019. REUTERS/Florion Goga – RC2DKD97F0FV

Kënga e Parë /

6.4 ballë tmerr/

Një nga një shtëpitë/

u shkundën,/

një nga një shtëpitë/

u krisën. /

Një nga një/

u shembën. /

një nga një/

ata vdiqën…/

Shikoj /

Durrësin, /

Fushë Krujën,/

Thumanën,/

Tiranën…

Dridhet dheu,

dridhem dhe unë,

dhe qaj me gjëmë…

Sa afër

dhe

sa larg.

Sa më larg

aq më e madhe plaga,

6.4 ballë

dhe dy

oqeane larg.

Një nga një,

njerëzit po ikin,

si dallëndyshet,

kur u shembet foleja,

dhe deti rrëqethet

nga kujat grisur.

E shtëpitë si gur dominoje

përdhè pllatiten

e makthet

zhdaravitin

ankthet

ndër re,

arratisur.

Shtëpitë

ku ata jetonin,

rrugët,

ku ata,

gjer dje ecnin,

s’janë më njësoj,

kanë lëvizur.

Dhe gjithë frikë,

tok me to, dhe

dhjetëra shpirtra

po ngjiten në qiell

fluturimthi,

duke rrëmbyer,

dhimbjen time

9 ballëshe

të akullt

flakurimthi.

-“Jashtë, jashtë, jashtë!”

-“Në rrugë, në rrugë, në rrugë!!!”

Bota dridhet nën këmbë,

shungullit,” Ik, ik, ik…

panik….”

Njerëz

gjithë frikë…

Aty perënditë e vdekjes po zgjohen

dhe pulëbardhat po këlthasin

e me klithmat e tyre

çjerrin qiellin …

dhe dhimbja si tramundanë,

çjerr faqet  

piskamë,

e i thellon zgavrat e ullinjve

ndër kodra…

Dhe anijet në molo

si dele të trembura në vathë

turfullojnë me ankth

duke u kolovajzur pa timon barkat e shpëtimit,

tragetet, peshkatoret dhe vinçat

që përplasen mes shkulmat

dhe u hedhin dallgëve  

salvaxhente

shprese…

Për kë ?

Medet

aty

s’ka njeri.

( Sot është më frikë

 në stere se në det).

6.4 ballë

dridhërima

dhe dritat e farit

humbasin drejt peshimin

e rrëkëllehen

në theqafje argjilash

drejt Currilash…

E në stere,

strehët,

nëse mund të quhen

ashtu

shtëpitë vatra-shuar

aty këtu

shkatërruar,

aty këtu

rrëzuar,

aty këtu

me muret anuar

ku qindra zemra,

shkërmoqen

në trishtim,

ashtu

shkretohen

vetmuar

e presin një vegim.

Oh Zot,

në dorë të kujt i ke lënë

shpirtrat e tyre?

Sa gënjeshtra

u kanë thënë njerëzve,

me ëndrra pasurie,

me turistë

me jahte?

Me sa errësirë

e kanë kërcënuar?

pa mëshirë

natyrën,

dhe thua

vallë

varret apo gurët e qytetit,

po hakmerren kështu?

Me 6.4 ballë,

vetëm për lakminë e tyre,

vetëm për paratë e tyre,

duke na lëbyrë,

majtas, djathtas

me shkëlqime false,

me tallje përqeshëse

“Hë, hë ndiqni paratë, hë!?,  

Nga reklamat mashtruese

nga ekranet e tyre,

neronët,

perandorët  klouna

të politikës

së shekullit të facebookut.

Zgërdhihet

cezar- marrëzia

nga NRTV-ja

dhe servilët

duke nënqeshur

duartrokasin

pacipërisht,

gjithë sqimë

zgërdheshur …

Sa urrejtje

kemi mes nesh

ne shqipot?!

Dhe pse kur jemi në hall

atëherë veç kujtohemi

se pse flamuri ynë

ka një zog me dy krerë,

kujtojmë pse Kosovës i dhemb

kur ne na dhemb,

dhe ne që jemi larg,

me një fjalë asgjëkundi

diasporë  mallhumbur,

dhimbja na duket edhe më e madhe

nga një ndjenjë faji …

Por se kuptoj

pse Shkodra, Korça e Vlora

s’po bëjnë për Durrësin,

atë që bëjnë bijtë në Amerikë;

pse shqiptarët presin vetëm

nga qeveritë,

që se kuptojnë se paraja e bardhë

duhet për ditë të zezë

se shqiptaria bën për shqiptarin,

por vetëm 2 milionë euro s’mjaftojnë

për hakmarrjen e natyrës,

një miliardëshe.

Dhe një lider që përbetohet

për njerëzit e tij

dhe ka më shumë taborre

për të prishur shtëpi,

dhe asnjë qen shpëtimtar

për të nxjerrë nga gërmadhat frymët,

aty ku shpresa tani

po rrëmon me duar

para se shpirtrat në amshim

të kenë shkuar?

“Nënë mos ki frikë, nënë mos ki frikë,

se ne jemi këtu përtej partive,

përtej qeverive,

pse e kuptojmë jemi, sadopak, fajtorë

që kemi ikur.

“Nënë mos ki frikë, Durrës mos ki frikë …

Ky është testi për ne 

ky

6.4 ballë

tërmet.

Po pse ne shqipet

veprojmë

kaq sinqerisht

armiqësisht,

pa zgjidhur asgjë?

Pse?

pushtetarë,

bashkiakë,

ndërtues,

betonues,

aprovues,

hipotekues,

nënshkrues

ndërtesa- shpërthyes…

dhe ju njerëz fatkeq

ëndërrues

vajtues

ankues.

Ju viktima,

zombi të shpresës,

nëse ende jeni

përgjysmë gjallë,

pse vallë

kaq

marrëzisht,

e pafajësish

keni vepruar?

Kur nderin  

në fytyrë

ua shkelin

e parasysh

haptas

ju fyejnë

pafytyrësisht,

e aq pamasë…

sa me gjasë,

nuk shkallë

intensiteti tërmeti

Rihter

ta masë?

Kënga e III-të

Kënga e IV-t

I dashur tërmet !

Në trotuar zbathur,

një djalë me xhup të verdhë,

me një celular në dorë

përpiqet të dijë fatin e të dashurve të tij.

Njerëzit enden aty-këtu;

gjithë frikë,

gjithkund

me sy të përhumbtë,

pa interes.

Fytyra pa shpresë,

sy të përlotur,

që vetëm

luten “ O zot”,

duke menduar,

vetëm

për të mbijetuar.

E prej syve të tyre

një zë bërtet:

“I dashur tërmet,

pse po na ndjek

prapë e prapë

përsëri

me lëkundje

e paslëkundje

ti?

Tunde, shkunde

dridhe, shembe

përkunde, lëkunde

më shumë se dheun

shpresat tona,

që epiqendrën

se kanë

poshtë nga toka

po nga

nga zemrat.

Këtu një tragjedi u shkrua

dhe emrin sa tragjik dhe përtallësh

“Mira mare”,

“Shihe detin” po prej nga ku …

Veç një selvi ka mbetur prej hotelit

si për të treguar varret e hapur,

për bujtësit e pafajësisë.

Sërish tinëzisht

ti tërmet …

tunde, shkunde

dridhe, shembe

fatin tonë

me rrahje zemre

Medet,

o tërmet!

Korja e dheut

poshtë nesh dridhet.

Shtëpitë dhe toka nën këmbë

ja po lëvizin,

njerëzve,

tmerri u ulurin

në fytyrë.

Dhe enden aty-këtu ;

gjithë frikë,

gjithkund

me sy të përhumbtë,

pa interes

fytyra pa shpresë,

sy të përlotur,

që vetëm luten

duke menduar,

vetëm e vetëm

për t’mbijetuar.

Dhe një zë vëngon

nga kodrat buron

lebetitet e thërret:

“I dashur tërmet,

O fat i zi,

pse po na ndjek

prapë e prapë

përsëri,

ti?”

Tunde, shkunde

dridhe, shembe

nëpërkëmbe…

“Prapë do t’na nxjerrësh

atë ujin

e zi?”

E mbi dhe,

tallu, përrallu

për pesë ditë

me pesë yje hotel,

rrena dhe shpresë,

tallje prapë

e prapë jashtë

nën diell.

-“Na ruaj,

 o qiell…”

Tallu, përrallu

Jo më,

ngjallu !

Për hir të vërtetës

të jetës,  

Ngrihu ti !

Mos u tërhiq

përsëri!

Një nga një shtëpitë

u shkundën,

një nga një shtëpitë

u krisën.

Një nga një

u shembën

një nga një

ata vdiqën…

“Në burg të gjithë”,

gjëmon Neroni.

Të gjithë fajtorët do t’i dënoj!”

Por kryefajtorin e kam mik

S’kam çfarë t’i boj”.  

E për të mbuluar

sadopak gjëmën,

rrit si lolo zhurmën.

Dhe si Neroni

i mbushet mendja

se di të aktrojë,

qysh prej Thumane

gjer

“I love Tropojë!”

Po ç’ rëndësi

ka sot,

kur shpirtrat

askush

s’mundet

t’i zëvendësojë.

Jo, jo

Veç dhimbje e përmallim

sheh.

jetën dhe vdekjen

papre,

në një përqafim

pa zgjim…

Kënga e V-të

Tërmet brenda teje

Bota po zhvendoset rreth jush,

duke shkundur zemrën tuaj,

duke tronditur mendjen tuaj,

duke ju humbur kontrollin

derisa të bini dhe ju,

të pafuqishëm dhe të pambrojtur,

të frikësuar dhe të lëkundur

o njerëz.

Sepse gërmadhat po bien rreth jush

dhe kjo u mjegullon pamjen

dhe në mos qofshin

gërmadha në të vërtetë.

janë emocionet tuaja,

të mbingopura, gjithëpërfshirëse,

gjithë dhimbje dhe lot.

Kjo është shumëçka që mund të shohësh,

o njeri,

ndërsa ulesh i rrethuar nga vetmia,

mbi ata gur a plis emocionesh,

që po të mbysin,

sa dhe të marrësh frymë kërkon aq mund.

Ti me zor po merr frymë,

o njeri.

Mos u bë mizor i vetes,

nxirre dhe mbaje frymën brenda.

Mbaje në kontroll atë ç’ ka ke humbur,

sepse je i hutuar si fillim

dhe nuk e di se ç’po ndodh,

por mund ta kuptosh

disi më vonë

se tani konfuzioni sërish po të mbyt,

çorientues dhe poshtërues,

duke të bërë të paaftë

për të ndihmuar vetveten.

Ndaj në këtë tërmet,

ti po lufton

vetëm sa për të marrë frymë

sa të mbetesh gjallë.

Sheh

shkatërrim dhe ngatërrim ngado,

ndaj gjith’ajo çfarë mund të bësh

është të luftosh,

po, po të luftosh.

Përpiqu të kapësh skajet e botës,

qofshin ato dhe fijet e kashtës.

sa për ta mbajtur pak veten,

për ta qetësuar,

por ti nuk mund t’ia dalësh kurrë vetëm

me sukses një tërmeti si ky,

sepse nuk ke fare fuqi

as dëshirë

tani.

Dije

ti nuk mund ta qetësosh botën

po nuk qetësove së pari

veten!

E pastaj, o njeri

Lëri lotët të burojnë,

lëri të rrjedhin poshtë fytyrës;

dhe e vetmja alibi e tërmetit,

o njeri,

është

tërmeti brenda teje.

Filed Under: LETERSI Tagged With: Rafael Floqi-Durres-Termet

Historia e djaloshit të dhënë pas çokollatave

January 28, 2020 by dgreca

Nga Bujar Meholli – /

(tregim për gazetën “Dielli”)/

Për një çast ciflat e xhamit të thyer ranë përtokë duke nxjerrë ca tinguj të çjerrë, dhe më pas ra qetësia. Ishte pikërisht koha kur njerëzve gati sa s’u mbylleshin sytë, binin në shtrat dhe kridheshin në gjumë. Por nuk ndodhte kështu për një djalosh të fshehur poshtë shkallëve të ndërtesës, ku binte erë myk. Heshtje e plotë! Nuk pipëtinte asgjë përveç zemrës së tij që rrihte herë më ngadalë e herë më shpejt. Ai vështronte përreth si me sy prej maçoku se mos e kishte parë ndokush. “Nuk është ndonjë punë kushedi se çfarë të thyesh xhamin dhe të futesh brenda”, po thoshte me vete. Për disa çaste ekzistonte rreziku se mos ndokush mund të përgjonte dhe t’ia kapte veshi rrapëllimën, por zakonisht nuk dëgjonte gjë askush, dhe djaloshi futej në atë dyqan të vogël, që ishte plot me lloj-lloj sheqerkash e çokollatash. Ah, këto çokollatat! Sa qejf që i kishte! Kur qe çilimi dhe pranë të atit, ky i blinte shpesh  ëmbëlsira. Nuk i harronte kurrë ato çokollata aq të ëmbla. Le pastaj ato zbukurime të hatashme që u bënte fabrika dhe që e linin pa mend. Ah, sikur të kishte mundësi e t’i kapërcente ata kufij dhe të shkonte atje ku bëheshin ato ëmbëlsira dhe ku pati shkuar i ati.  

Sa mirë do të ishte sikur të punonte në një fabrikë të tillë! Le pastaj sikur t’i dërgonte me postë nënës ndonjë pako plot me çokollata. Të ëmën e përfytyronte shpesh si atë gruan në një tablo të Etien Liotarit, të cilën e pati  parë në galeri kur kishte vajtur me klasën. Sa e bukur dukej ajo me atë  fustan të gjerë, ashtu ulur në ndenjëse, duke hedhur tërë hijeshi kakaon në filxhan! Sigurisht që e ëma s’do t’i thoshte gjë po ta dinte se punonte në fabrikë çokollatash, as do ta qortonte e as do ta rrihte. I ati kishte shkuar në një vend të largët, ku mbase nuk pushonte së ngrëni ëmbëlsira e së shijuari pije të këndshme. Nuk i shqiteshin nga mendja disa sherre ndërmjet prindërve, por pse vallë duhej të ikte i ati?  Kaq të zotët qenkan të rriturit, saqë t’i ndërrojnë jetët e tyre përgjithmonë? Jetonte me mendimin se një ditë prej ditësh do ta shihte të atin të kthehej në shtëpi dhe do të jetonte gjithmonë me ta. 

Kur një ditë u kthye në mbrëmje vonë në shtëpi, e ëma, shumë e merakosur, e qortoi rëndë sapo e pa me tri a katër çokollata në dorë. 

– Ku i ke gjetur këto? – i ulëriu ajo. – S’ke për dalë më kurrë nga shtëpia. Edhe kur të kthehesh nga shkolla, do të vish drejt e  në shtëpi, more vesh? 

Djaloshi s’kishte nxjerrë asnjë fjalë nga goja. Vetëm kishte dëgjuar fjalët e ashpra të së ëmës dhe kishte ndenjur me sy përdhe. Do të kishte pasur dëshirë t’i thoshte: “Mama, provoje një çikë këtë çokollatë! Është aq e ëmbël, të shkrin në gojë”, dhe pastaj ta përqafonte e ta puthte fort. Kështu po mendonte rrugës, mirëpo, sapo kapërceu pragun, dëgjoi zërin e së ëmës dhe qortimet që vërshuan si ndonjë ortek tatëpjetë shpateve. 

Në mëngjesin e asaj dite me qiell të përhirtë, dyqanxhiu i lagjes u lemeris kur pa se ç’kishte ndodhur. Prapë e kishin vjedhur! Prapë ia kishin thyer xhamin e dyqanit të tij të vogël dhe i kishin marrë çokollata, sheqerka e gjëra të tjera, le pastaj ajo rrëmujë e madhe që kishin bërë!      – Ç’është kjo dreq pune? – nisi të shfrynte ai burrë babaxhan me flokë e me mustaqe të zeza, që e kishte lajmëruar policinë edhe më përpara, dhe i patën thënë se do të bënin çmos për ta gjetur  keqbërësin. 

– Ah, po e zura! Maskarai! Betohem që s’ka për të bërë dot më! 

Kështu qe zotuar ai burrë duke kërcëllitë dhëmbët nga inati. Ai bënte jetë modeste, ato që kishte ishin gjithçka për të dhe i shiste pak nga pak, nxirrte ca para sa për të mbajtur gjallë familjen. Lagjja e respektonte dyqanxhiun; edhe vocërrakët tregonin respekt ndaj tij, ashtu si edhe djaloshi ynë, i cili, sa po e shihte në rrugë duke ecur me biçikletë, e përshëndeste përzemërsisht. Por, ja si të katandis jeta! E ëma dhe djali si saj i vetëm jetonin si të mundeshin ose me ç’t’u sillte rasti. Nganjëherë, ajo gjente ndonjë punë të përkohshme, merrte ca para dhe me to arrinin të nxirrnin bukën e gojës.  

Ç’fat  i keq për djaloshin që detyrohej të jetonte në një mjedis të tillë ku paraja ishte gjithçka, përballë së cilës njeriu ngjante si diçka krejt e pavlerë, ashtu si ajo kanoçja e zbrazur që hidhet në rrugë dhe askush nuk kthen kokën ta shohë!    

Djaloshi u rrit dhe u shkollua disi e me shumë mund. Shkonte  mirë me mësime, edhe pse mendjen s’e mbante në një vend. Kur profesori shpjegonte mësimin, ai përhumbej nganjëherë në mendime duke thënë me vete: “Po sikur të më ketë parë ndokush kur theva xhamin e dyqanit e u futa brenda dhe vodha? Po sikur te mamaja të ketë shkuar policia ose xhaxhi i dyqanit?” 

Këto mendime po e torturonin, dhe profesori, që e vinte re shqetësimin e tij, ia thërriste emrin me zë të lartë, duke ia ndërprerë këto mendime. Nga dita në ditë çdo gjë bëhej përherë e më e vështirë. Jeta ishte një kalvar i pafund. Veç ëmbëlsirave, duheshin buka dhe gjërat e tjera më të nevojshme për familjen; për këto vriste mendjen edhe e ëma, që gjente punë ndonjëherë më të rrallë. Kishte edhe raste që i ofroheshin punë që nuk i pranonte, mbase ngaqë ishin të rënda për një grua të lodhur nga jeta, për një grua që ishte ndarë prej kohësh nga i shoqi dhe përpiqej e vetme për të mbajtur të birin. 

Nganjëherë njeriu zhgënjehet aq shumë nga jeta, saqë thellë në psikikën e tij grumbullohet një mllef që e detyron të shpërthejë, që e shtyn drejt një fundi tragjik, drejt shkëputjes nga çdo problem e nga çdo vështirësi të kësaj bote, pra, drejt vetëvrasjes! Dhe jo se nuk i kishte bluar në kokën e saj këto gjëra kjo grua e pashpresë. Megjithatë, kuptohet se kjo nënë, sado që me shpatullat të rënduara nga pesha e jetës, nuk dorëzohej lehtë dhe se nuk do t’i jepte fund kaq kollaj gjithçkaje, sepse  e dinte që krijesa e saj do të mbetej fillikat po të mos i gjendej pranë e ëma.  

Të gjitha këto i silleshin në kokë dhe, kur shihte të birin, mblidhte forcat e fundit për të vazhduar si puna e Sizifit. Dashuria për jetën nuk i qe venitur aspak ndër vite. Ajo dhe ish-bashkëshorti i saj qenë ndër njerëzit e rrallë të qytetit që shkonin në operë e në teatër, që blinin disqe, libra e gjëra të vjetra interesante nëpër tregjet e mbushura me rrangulla. U vinte për të qeshur kur shihnin sa para harxhonin që të blinin gjëra të tilla. Raftet e nënës së djalit vazhdonin të ishin plot me libra që ajo i shfletonte shpesh e me pasion të madh, mirëpo jeta e vështirë po i shndërrohej në një makth të vërtetë. S’kishte mundësi të ulej e të kënaqej ashtu e kredhur e tëra në lexim, duke e larguar mendjen nga e ardhmja që e priste atë dhe djalin e saj. Megjithatë, fytyra e saj gruaje, që dikur ngjante me Lana Tërnerin e ruante ende disi freskinë e dikurshme. Ndër librat e saj binin në sy kopertinat e vjetra dhe emrat e autorëve, të shkruar me germa të mëdha, si ABATI PREVO, ALFRED TENSION, OSKAR UAJLD, ALFONS DODE, ROBERT BËRNS, HAJNRIH HAJNE, HËLDERLIN, BALZAK, DIKENS, BODLER, PRUST, VERLEN, REMBO, XHOJS, STENDAL, e plot të tjerë, radhitur bukur, ngjitur me njëri-tjetrin. Ajo ruante edhe disqet e ish-bashkëshortit, që nga muzika klasike me titanët Vivaldi, Bah, Betoven, Moxart, Albinoni, Shopen, e deri te “zezakët me trumbeta”, siç i quante ai muzikantët e xhazit dhe të bluzit. 

Në një qoshe të dhomës rrinin hijshëm, radhitur njëri pas tjetrit, disqet e Tampa Redit, Lid Bellit, Tino Rosit, Sharl Trenetit, Xho Dasënit, Luis Xhordanit dhe Eta Xhejmsit. Ç’mrekulli! Tingujt magjepsës ishin të pranishëm në veshët e kësaj gruaje, megjithatë ata nuk shijoheshin si në atë që ajo e quante Epokë e Artë dhe për të cilën ngulmonte thellë me vete se s’do të kthehej më kurrë!  

– Si e kalove sot në shkollë, sheqerka ime? – i tha të birit sapo ai hyri në dhomë. Dukej i shpenguar, thua se i kishin hequr një barrë të rëndë nga supet. Oh, gjithçka qe në rregull! Pra, askush s’pati ardhur në shtëpi, as policët dhe as xhaxhai i dyqanit. Kjo po, ishte fantastike! E megjithatë, thellë-thellë djaloshi, që sa vinte e po behej më shtatlartë, mendonte se budallallëqe si ato që kishte bërë, s’duhej t’i përsëriste më. Do të gjente një punë sapo të mbaronte shkollën dhe më pas do të ishte i lirë që, pasi të shkonte për të blerë ushqimet, të shkonte bashkë me nënën për të vizituar qytete të ndryshme të botës.  

– Mirë në përgjithësi, – ia ktheu pas pak. – Më ka dhembur koka sot, dua të ha ndonjë gjë, – dhe shkoi te frigoriferi. Kur pa gjendjen aty brenda, e kuptoi menjëherë si ishte puna në shtëpi. Ato ëndrrat plotë ngjyra të bukura që kishte parë po i pluskonin tani si puna e atyre tullumbaceve që shfryhen sakaq me t’i prekur maja e gjilpërës. – Po këtu, moj mami, s’paska gjë prej gjëje. – Ajo shtrëngoi dhëmbët dhe iu mbushën sytë me lot. 

E ç’t’i thoshte e ëma? U krodh në mendime për ca çaste dhe pastaj u përpoq të gjente ca fjalë sa për t’i dhënë një përgjigje, por nuk ia doli dot, vetëm se para syve iu shfaq shëmbëlltyra e ish-burrit të saj. 

Eh, ç’ditë të bukura që kishin qenë ato për atë grua. Asokohe s’kishte njohur ç’ishte brenga, kur  për gjithçka kujdesej ai, dhe djali, atëherë bebe e vogël, ishte krejt i sigurt, por që fati i keq ua kishte prishur lumturinë. Po pse vallë nuk vinte ndonjëherë tek ata? 

Pasditeve qyteti gëlonte nga pëllumbat, që përziheshin me njerëzit dhe ia shtonin hijeshinë. Kjo ishte një panoramë e këndshme qytetase dhe ngjante me ato pikturat e impresionistëve francezë. Herë pas here vinte re aty-këtu ca pëllumba që fluturonin ashtu shkujdesur mu përballë dritares së tyre, dhe ndonjëri syresh vinte e ndalej mu te pezuli i dritares, thua se e  ndiente vështrimin e saj. Dhe fantazia e begatë e asaj gruaje krijoi aty për aty disa vargje tërë njomështi femërore, ndërsa, më anë tjetër, shqetësohej për të birin, që po i dhimbte koka. Dhe ja vargjet që ajo thuri në një çast të tillë: 

Pëllumb a pëllumbeshë, ç’të jesh,

sikur të na merrje me vete edhe ne 

nëse rrugën për në ato vise do kesh,

bashkë me ty do të shkonim atje… 

– Mama, ç’ke kështu që po rri e përhumbur? – i tha ai ndërsa po shkonte tek e ëma, që po rrinte pranë dritares. Ndërkaq, pëllumbi u largua vetëtimthi. 

– Jo, bir, nuk kam asgjë. U hutova pas asaj krijese të bukur që erdhi dhe u ul te pezuli i dritares sonë. Në mbarë qytetin, nuk të zë syri asgjë tjetër përveç pëllumbave. Çfarë mrekullie! – Ndërkaq djaloshi bëri me kokë një shenjë miratimi dhe i hodhi duart në qafë së ëmës. 

– A të pushoi dhimbja e kokës? – e pyeti pas pak e ëma.

– Jo, akoma s’më ka pushuar.

– Do të bëje mirë, sikur të flije pakëz?

– Jo, nuk dua të fle.

– E po, atëherë le të shkojmë te mjeku, si thua?

– Jo, nuk dua!

Por gjithsesi, djaloshi u shtri dhe e zuri gjumi menjëherë.

As gjërat e mira dhe as gjërat e këqija nuk vazhdojnë përjetësisht. Një këngë e Xhim Morrisonit titullohet “Ky është fundi”. Dhe ky fund vjen patjetër! Ajo ditë e atij qyteti ishte monotone, as pëllumbat s’po pipëtinin. Qielli nderej aq i zymtë sipër rrugëve, saqë njerëzit përvidheshin të frikësuar dhe strukeshin nëpër kafene ose në shtëpitë e tyre. Nga nevoja e madhe, nënë e bir patën shitur në treg gjithçka që u kishte mbetur, vetëm sa për bukën e gojës. Ah,  kjo goja! Këto dy krijesa kishin shitur pothuajse gjithçka që kishin: libra, disqe, gjëra të vjetra interesante, madje tek-tuk edhe ndonjë orendi. Para se t’i nxirrnin për t’i shitur, e ëma i kishte larë me lot. Ah, Oskar Uajld, shkrimtar i dashur për çiftin e dikurshëm. Ah, Balzak, Stendal, Hajne, Tenison, ku po ju çojnë kështu?   

E ç’të thuash pastaj për Luis Xhordanin dhe për Eta Xhejmsin, si po i nxirrnin ashtu nga shtëpia për një dorë para, dhe mbase tjetërkund do t’i mbulonte pluhuri? Ndërsa dikur meloditë e tyre buçisnin mbrëmje e mëngjes! Bobo, ç’po bëhet kështu? Ja ku e shitën edhe gramafonin anglez, me të cilin qenë krenuar në lagjen ku banonin. 

Shumë artistë nuk e kanë vazhduar shkollën, por kanë arritur të shkëlqejnë në fusha të ndryshme të artit. Por pse nuk e patën vazhduar shkollën? Për këtë ka pasur shumë arsye. Më kryesorja ndër to ka qenë vështirësia financiare, siç ka ndodhur edhe me djaloshin tonë. Vetëm fati e kishte paracaktuar që ai të sorollatej lart e poshtë dhe të lexonte herë pas here, por me më shumë pasion sesa ata shkollarët e rregullt, që lexojnë me dhjetëra libra dhe që nuk arrijnë dot të tregojnë përmbajtjen qoftë edhe për një libër të vetëm. 

Djaloshi kishte pasur pasion të madh për muzikën, gati sa s’i ra pika kur u detyrua të hiqte dorë  nga gramafoni i të atit dhe e pati puthur para se t’ia jepte në dorë një koleksionisti.  

U bë një kohë e gjatë që nuk kishte ngrënë qoftë edhe një çokollatë. Dhe sa shumë çokollata duhej të ishin prodhuar gjatë kësaj kohe! Shiti edhe kitarën e kuqe, që i binte me aq kënaqësi nëpër lagje mes një grupi bashkëmoshatarësh, që ëndërronin, ashtu si ai, për një album me këngët e tyre, që mbeti vetëm një ëndërr e madhe. 

Qe rrënuar thuajse gjithçka. Po të kishte kohë dhe mundësi, e ëma, do të ulej para makinës së shkrimit, do të shkruante për vuajtjet e tyre dhe do t’i përmblidhte këto më pas në një libër. Ata më besimtarët që duhet zakonisht të pajtohen me gjendjen e vet, kanë kurajë dhe as që e shkojnë nëpër mend t’i kundërvihen Perëndisë. “E çfarë jete është kjo?”, nis e thotë me vete nganjëherë njeriu, “tekefundit, për çfarë jemi këtu dhe çfarë duhet të bëjmë? Pse nuk bëjnë edhe të tjerët të njëjtën gjë ndaj nesh? Pse vallë të gjithë s’lënë rast t’u kalojë pa na lënduar kur shohin se jemi të ndjeshëm?” Përgjigjja është në erë, siç thotë Bob Dilani.   

Xhaxhit me mjekër dhe me mustaqe si të Ismail Qemalit nuk i pati ardhur krejtësisht zemra në vend. Kishte kohë që në dyqanin e tij nuk kishte ndodhur ndonjë vjedhje, madje qetësia mbretëronte në mbarë lagjen, si edhe kudo në qytet. Por kjo qetësi dhe kjo jetë monotone  po e mundonin djaloshin tonë, që ishte mësuar të shkonte nëpër kafenera qysh kur pati braktisur shkollën. Madje pati provuar edhe glikanxon, duke dëgjuar muzikë e duke ngrënë. Kishte blerë një duzinë çokollatash. Kur e ëma festoi ditëlindjen, i solli një pako me çokollata Patchi dhe vuri në gramafon pllakën me këngën e Edit Pjafit “La vie en rose”,  që pati fituar çmimin Grammy. Që të dy e adhuronin këtë këngë. Por tashmë s’u  kishte mbetur më asgjë për ta shitur. Të vidhte ndonjë gjë? Ishin të qetë për aq kohë sa kishin ca para në dorë, që janë melhem për çdo gjë, janë feja e kujtdo! 

Sa shpejt që ikin ditët e lumtura, për t’ua lënë vendin ditëve të  vështira, ditëve të zymta. Kuletat  boshatisen shumë shpejt. Ishte një nga ato ditë që dukej sheshit se qielli do të derdhte shi me rrëshekë. Ajri ishte i ftohët, frynte një erë e fortë dhe pas pak shiu shpërtheu rrëmbyeshëm. Po errej. Me qindarkat e fundit qe futur shpejtazi në kafene, ku edhe aty brenda dëgjonte rrapëllimën e shiut dhe po shijonte tingujt e ëmbël të një kënge. Ishte Xhosefinë Bejkëri. Ai zë përkëdhelës femëror vinte nga gramafoni dhe shkonte drejt në veshët e tij. Po mendohej të bënte diçka, sidomos ngaqë e ëma ndihej e lodhur. Kishte frikë se mos i sëmurej. Ndërkaq shiu kishte pushuar, dhe një aromë e këndshme qe përhapur gjithandej. Ishte një mbrëmja e freskët. Kjo qe koha kur kafenetë mbusheshin me njerëz, kurse nëpër kabare këndohej e kërcehej gjer në agim. 

Por të gjithë ata që shkonin në këto lokale e kishin kuletën plotë e për plotë dhe jo bosh si djaloshi ynë. Nga inati e hodhi në lumë kur po kthehej në shtëpi. 

Ishte mu para dyqanit të vogël të xhaxhit të lagjes. Dhe, oh çfarë pamje! Me sa dukej, ai xhaxhi qe furnizuar sërish. Në shtëpinë e djalit tonë çokollatat ishin mbaruar prej kohësh. Përmes xhamave vuri re si vetëtinin ca çokollata që s’i kishte parë kurrë. “Të jenë nga Amerika?”, tha me vete. “Apo mos vallë nga Belgjika?”.   

Djali erdhi e u shndërrua në vogëlushin e dikurshëm dhe prapë nisi të vështronte përreth me sy prej maçoku. S’kishte gjë prej gjëje. Një krrokamë u dëgjua si për ta bërë më dramatik atë peizazh të errët. Theu xhamin shpejt e shpejt dhe u përkul e nisi të rrëmonte nëpër raftet e vjetra. Aroma e këtij dyqani po e magjepste. Ka çaste kur truri i njeriut bllokohet i tëri. Kështu i ndodhi edhe djalit ndërsa po zgurdullonte sytë duke hapur aty për aty ca sheqerka e çokollata dhe  po i shijonte duke gulçuar e psherëtirë. 

– Ku po shkon tani, në këtë orë? –  i tha e shoqja ndërsa ai po krihte mjekrën në pasqyrë.

– Nuk besoj se vonohem. Do të takohem me një mikun tim që ka ardhur sonte nga një udhëtim i largët. Më njoftoi se sapo ka mbërritur. E puthi në buzë gruan dhe i tha duke dalë: – Janë çështje pune, grua e dashur. Në lidhje me dyqanin.  

Po ecte me hap të shpejtë. Shiheshin vetëm dritat e zbehta që vinin nga dritaret e shtëpive dhe ndriçonin rrugën. Ai po ecte me ngut drejt qendrës së qytetit, drejt kafenesë ku do të takohej me mikun e vet. I hodhi një vështrim kalimthi dyqanit të vet dhe vuri re se xhami i dritares ishte thyer. Qe hera e parë që po shihte diçka të tillë në atë orë mbrëmjesore dhe mendoi se kishte të ngjarë që hajduti i mallkuar duhej të ishte akoma aty. Zemra po i rrihte fort dhe trupi po i dridhej i tëri. E humbi fare toruan dhe e harroi takimin me mikun. Duhej të shkonte patjetër për të parë se ç’kishte ndodhur në dyqan. Ngjante sikur Zoti e kishte dërguar me qëllim atë mik, se përndryshe nuk do të kishte dalë nga shtëpia. Duhej të shkonte patjetër dhe ta kapte hajdutin me pelë për dore. Futi dorën në xhep dhe nxori thikën e vogël, që vezulloi mes dritës së paktë. E shtrëngoi fort. I ngadalësoi hapat ndërsa po i afrohej dritares. Vuri re një gjë të zezë aty brenda, por nuk e shihte dot qartë. “Pra, ky na qenka ai që më ka torturuar prej kohësh! Por tani i erdhi fundi!”, tha me vete.      

Djaloshi fshiu shpejt e shpejt buzët e zhgërryera me çokollatë. Duhej t’ia mbathte me të katra së andejmi, sepse nuk i dihej. Mund të kalonte atypari ndokush dhe ta shihte në atë gjendje. Pse ndenji më gjatë se zakonisht atë mbrëmje? Më përpara merrte shpejt e shpejt ëmbëlsirat dhe ikte me vrap. Dhe nuk rrinte t’i hante aty, por shkonte drejt e në shtëpi. E hodhi krahëve çantën e mbushur plot e përplot dhe doli ngadalë duke ecur me hap të lehtë.  

“Shiko, shiko, i mallkuari! Ka mbushur çantën dhe shtiret sikur s’ka bërë asgjë të keqe. O Zot, s’po duroj dot më! Do t’i jap fund kësaj pune”, tha me vete, u nis drejt djalit duke ecur me hap të shpejtë dhe iu vërsul si rrufe, me thikën që po e mbante shtrënguar fort.

“Pritmë, mama! Me këto çokollata dhe me një gotë çaj do ta kalosh mirë sonte. Nuk do të të lë të më sëmuresh, mama e dashur!”, po thoshte me vete djaloshi, duke ecur fytyrëngrysur mes asaj errësire që kishte mbuluar gjithçka. S’po i pëlqente fare ajo punë që sapo kishte bërë. Ashtu befas dëgjoi një zhurmë që sa vinte e po bëhej me e qartë. Trupin ia përshkuan ca dridhërima të forta. Ktheu kokën, por në atë çast nuk vuri re asgjë. Më pas ndjeu një frymë të ngrohtë njeriu te qafa e vet, dhe një britmë që i kalli datën. Ishte një zë i ashpër burri.     

– O i mallkuari i Zotit! Ç’paske bërë kështu?

Djaloshi u hutua fare dhe s’po dinte nga t’ia  mbante. Pas disa sekondash, reagimi i tij qe shumë i shpejtë: ia dha vrapit. Burri e ndoqi pas duke ulëritur.   

– Kush je ti, ore? Pa ndalu pak në je burrë! Tani do t’i qërojmë hesapet. Ah! Në të zënça dot!… 

Dhe po vraponin që të dy sa u hanin këmbët… Pas pak djaloshi e ndjeu se çantën nuk e kishte më në krah. Oh! Paniku që e kishte kapur e pati bërë të vetën. Futi dorën në xhep, nxori revolen dhe shtiu dy-tri herë…

Kur agoi, filloi dita e zakonshme në qytet. Ëmbëltoret u hapën, po ashtu edhe kafenetë e dyqanet. Rrugët nisën të gëlonin nga njerëzit, nga biçikletat e nga makinat. Te një trotuar po kalonte një zotëri trupmadh me syze rrumbullake. Nga pamja dukej si njeri i biznesit, që e njihte mirë qytetin, por që ngjante sikur s’kishte qenë aty qysh prej kohësh. Dukej sheshit që diçka po kërkonte, meqë po vështronte ndërtesat rreth e qark. Ndërkohë po kërkonte ndonjë restorant për të ngrënë mëngjesin. U frikësua tek pa pranë këmbëve diçka të zezë, mu aty në mes të rrugës. Pas pak e kuptoi që ishte çantë…  Po miku i vet ku mbeti vallë? A s’e kishin lënë një takim? Gjersa po ecte ngadalë u ndodh para një restoranti të ngjashëm me “Tari-Barin” dhe kur bëri të futej hodhi sytë tutje-tëhu duke e parë një djalosh që po sorollatej aty pari. Porsa e pa ngultas të birin e tij, ai e njohu menjëherë…

Filed Under: LETERSI Tagged With: Bujar Meholli-tregim-Dielli

MEMISHA GJONZENELI TREGON…

January 27, 2020 by dgreca

Shkruan: HARALLAMB  FANDI/

          Dikur, një i ri i rikthyer në jetën që po e quajmë të zakonshme, ndonëse për  të   nuk ishte e tillë, se vinte nga burgu ku ishte futur në moshë fare të re, u  ul përsëri në bangat e shkollës. Mundësia e vetme për të mësuar  ishte “shkolla e natës” meqë gjatë ditës i duhej të punonte si ish “i burgosur politik” në punët më të rënda  dhe më të vështira. Por ai ishte kalitur tashmë dhe i bënte shkëlqyeshem si punën edhe shkollën. Dhe nuk vonoi shumë për t’u shquar ndër të tjerët, sidomos në letërsi:  në një prej mbrëmjeve, kur mësuesi i letërsisë nisi të lexonte hartimet më të mira, i  riu priste gjithë ankth rezultatin. U lexuan njëri pas tjetrit 3-4 hartime të shokëve dhe ai e mblodhi mendjen që nuk kishte për t’i dalë emri midis më të mirëve. Mësuesi e përmendi të fundit, vërtet, po tërë kënaqësi, për hartimin më të bukur ndër të gjithë. Ndonëse e kishte të qartë se ajo që ndodhi në atë çast ishte “përjashtim nga rregulli”, sepse edhe shkollën ”e kishte tepër”, palè lavdërimin ai, ish i burgosuri politik, mezi gjeti forca ta fshihte gëzimin. Por prirjen e tij i riu nuk nguroi ta zhvillonte  dhe, pasi lexoi dhe studioi pa rreshtur, shkruajti shumë për gjithçka përjetoi në rrugëtimet e tij  të jashtëzakonshme gjatë jetës.

       Përpara se të më binte në dorë libri i tij “Pendimi”, qëlloi që t’i  lexoja tregimin “Oxhaku”, të publikuar nga ai në facebook. E vërteta është se për ta lexuar me ëndje më shtynte edhe dëshira  për të gjetur diçka të bukur te një njeri që, si bashkëqytetar me emër të mirënjohur për aftësitë, guximin dhe thjeshtesinë e tij, po i shtohej me dinjitet edhe komunitetit tonë letrar, ne Vlorë, në Shqiperi e deri ne Amerikë, ku jeton me familjen e vet. Kur pak më sipër shkruajta që ai mundohej ta fshihte gëzimin për sukseset e arritura, mendova se  sot, atyre që nuk e kanë përjetuar atë kohë, kjo do t’u dukej disi e çuditshme. E lashë sqarimin për të mos u zgjatur apo si diçka që mund të merrej me mend, sidomos nga ata që kishin lexuar “Oxhaku”-n,  ku çdo njeri merr nje goditje te fortë emocionale nga ajo çka lexon. E ç’ishte fshehja e një gëzimi përpara poshtërimit të një njeriu që, po të ishte komunist, do ta kishin bërë 10 herë hero për rreziqet,  teksa mori përsipër dhe bëri një punë që askush nuk guxonte  ta bënte? Dhe jo vetëm poshtërim, por edhe kërcënim, të pasuar  me masa të rrepta edhe për drejtuesit që ia besuan “armikut të klasës”punën më të rëndësishme.  Ajo punë delikate dhe njëkohësisht e rrezikshme kërkonte edhe nerva të qeta dhe drejtuesit “miopë” u qortuan se e kishin dërguar “për qetësi” atë që duhej të vuante pasburgimin dhe ku ?…  Në Kampin e Punëtorëve !!! 

       “ Në një prej darkave, – shkruan heroi- kur u ula për të ngrënë, shikoj pak më tej  edhe komisarin që kisha patur dikur në burg. E quanin Qemal Nallbani. Bashkë  me disa kampistë ai, gjithashtu, po hante . Kur më pa mua shqeu sytë i çuditur, u drodh dhe u ngrit në këmbë. U mat  një herë të vinte te unë, po u pendua dhe u ul sërish në vend, ndërsa  bukë nuk vuri më në gojë. Menjëherë pas kësaj,  të nesërmen në mëngjes, përpara derës më priste një pastruese. Sa dola,  ajo  më tha si me frikë, po dhe me keqardhje: Të lutem, mos u largo, se në orën  8 do të vijë këtu të të kërkojë shoqja  Jorgjije Peçini. Mendova  njëherë të mos paraqitesha, po m’u duk paburrëri dhe thashë me vete “S’kam bërë asgjë. E  ç’do  më thotë?..” Unë nuk e dija që një grua e veshur me pushtet do të sillej kaq brutale. Kur në oren 8 erdhi gazi i Komitetit të Partisë, një burrë i veshur me të zeza dhe serioz, që doli i pari, i hapi  derën dhe Jorgjies. Sapo e drejtuan te unë ajo m’u turr me gjithë trupin e saj kabà:

     – Ç’ kërkon ti këtu, nuk e njeh veten kush  je?- më ulëriu. Nuk u ndjeva dhe ruajta qetësinë, se isha mësuar me këto gjëra, ndërsa ajo vazhdoi me të bërtiturat: “Zhduku që këtu!” Gjithë kampistët dolën jashtë, ndërsa unë vazhdoja të mos lëvizja. Siç duket, kjo e nervozoi atë më  tepër: – Armik populli! –shfryu. Unë hiç. E shihja në sy dhe nuk flisja. Më së fundi,  nuk durova më dhe i thashë: “ Ky është kampi i punëtorëve! Unë jam punëtor dhe me takon të pushoj këtu. Të gjitha detyrat që më janë ngarkuar i kam realizuar dhe tejkaluar!” Ajo ndofta do të vazhdonte të më shante e bërtiste, po burri me rroba të zeza se çfarë i tha në vesh dhe e largoi. Duke ikur, s’pushoi së  ulërituri si bishë dhe, para se të hynte në makinë, tha gjithë egërsi: “Ik, mos të të shoh më këtu!  Shporru! “

      Pak më tej , lexova që heroi ynë, për të mos u rënë në qafë të tjereve dhe për të ruajtur qetësinë e nevojshme për  punën, e cila për këdo ishte “si hedhja e zareve”për jetë a vdekje, fjeti katër netë rresht në një mullar, buzë detit. Parafytyrimi i këtij episodi, kurrësesi episodik, më la një buzëqeshje të hidhur, që heraherës vijoi si lajtmotiv në mjaft tregime që lexova. I hidhur, ka qënë vërtet fati i autorit, po ai nuk ia helmoi gjakun deri në masën e kalimit nga urrejtja në hakmarrje dhe as në kthimin e shikimit të gjërave vetëm bardhë e zi. Libri i tij “Pendimi” vlerën më të madhe e ka pikërisht te gjerësia e këtij këndvështrimi, përmes të cilit ngjyrat dhe nuancat e shumta sjellin ndjenja pasuruese humanizmi të rrallë te lexuesi. Komisari katil i tregimit të mësipërm dhe të tjerë si ai s’ka se si të mos jenë të shumtë në tregime të njerëzve që janë goditur barbarisht prej tyre, por autori nuk harron  të përshkruajë edhe nga ata që, ndonëse në po ato role, janë sjellë ndryshe, madje, pavarësiaht se  rrallë, kanë shprehur edhe pendesë të sinqertë. Ndërsa te tregimi “Armiku”psh. na vizatohet me pak penelata, po saktë, një punonjës sigurimi si mosmirënjohës i pandryshueshëm, për të cilin shpëtimtari i jetës së të birit mbetet  “armik i popullit”, diku tjetër shohim  një djalë të ri që, ndryshe nga i ati, sheh te shpëtimtari jo armikun, po njeriun që meriton gjithe dashurinë e botës. I tillë paraqitet edhe oficeri i lartë Reshati, që e sheh dhe e mbron si vëllanë e vet arixhiun shpëtimtar te jetë së tij.

     Autori i “Pendimi”-t nuk e mban në kufij të ngushtë  tematikën e tij. Kujtimet dhe mbresat e kohës së burgut  si dhe të asaj pas tij, ku internimi kishte pjesën e vet të torturës ndaj  njerëzve, mbeten parësore në përcjelljen e emocioneve. Por  në tregimet e librit shohim edhe plot motive e ndjenja ku, si bir Vlore, ai bën që deti të shpaloset me kaltersinë, gjerësine dhe dritën e vet. Pavarësisht nga varfëria dhe nga kufizimet e kohes së diktaturës, të rinjtë i shohim të mësojnë, të punojnë e ëndërrojnë,  duke pritur me padurim ditët e mira të lirisë , nga të cilat edhe më të vjetrit u gjallëruan. Mërgimi, si shpëtim, po dhe si plagë, trajtohet me realizëm nga autori që, ndryshe nga shumë të tjerë, nxjerr në plan të parë cilësitë më të mira që i kanë bërë bashkëatdhetarët e tij të shquhen e të vlerësohen për merita që të tjerët nuk i kanë. Për t’i zbuluar këto dhe për të sjellë larmi  tematike, detaje të freskëta e mirësi njerëzore, duhen sy të mprehtë e këndvështrim i veçantë. Memisha Gjonzeneli  me ato që shkruan  tregon se e ka dhe e shpërndan me kënaqësi një pasuri të tillë.

Filed Under: LETERSI Tagged With: Memisha Gjonzeneli-tregon-Harallamb Fani

KONCEPTI I LIRISE DHE PATRIOTIZMI TEK”PERQASJE E ÇORODITUR”

January 9, 2020 by dgreca

Koncepti i lirisë dhe patriotizmit në këndvështrimin e autorit Mihal Kalia në studimin monografik “Përqasje e çoroditur”  /

MSc. Albert HABAZAJ/ përgjegjës i Bibliotekës Shkencore “Nermin Vlora Falaschi”, Universiteti “Ismail Qemali”, Vlorë/

Për ju, miq të Librit, të Bibliotekës dhe të Autorit jemi falënderues, sepse këtë ditë, që natyrshëm  e keni aq të çmuar, po na e falni mirësisht për të marrë dhe dhënë mesazhe qytetare të kulturës letrare, këtu, në tempullin e dijes të Qytetit të Flamurit, Shqipërisë Jugperëndimore e më gjerë, në Universitetin “Ismail Qemali”, Vlorë, i kësaj Vlore me histori e kulturë, që është qyteti i dytë me universitetin më të madh në Shqipëri. 

Pikërisht këtu, në Sallën e Madhe “Rilindja” të Universitetit tonë po realizojmë përurimin e librit “Përqasje e çoroditur”, dhuratë nga mendimi i kualifikuar dhe shpirti bujar i autorit Mihal Kalia. Sa nisëm kështu një punë të mirë, të bukur e të dobishme në funksion të edukimit, në shërbim të plotësimit me kulturë letrare, artistike dhe estetike, për një Vlorë, Shqipëri dhe shoqëri më qytetare, jo vetëm në fushën e letrave. 

Studimi monografik i “Përqasje e çoroditur” i kritikut Mihal Kalia është një punim shkencor i thellë, për të cilin autori është marrë gjatë dhe në mënyrë krahasuese, sidomos për autorët më në zë të Letërsisë shqipe, duke vënë në peshore të mendimit të tij këndvështrimet e emrave të njohur apo artikujshkruesve tentues për të shprehur diçka në fushën e gjuhës, gjuhësisë/ filologjisë dhe letërsisë. Në një libër voluminoz prej 560 faqesh, me 28 shkrime (pa hyrjen në krye të veprës) vërejmë unitetin formë – përmbajtje, për çfarë autori trajton si zotim parësor intelektual nga veprat e letërsisë artistike si dhe teoria, mjeshtëria e të shkruarit, kritikat letrare, pa e nënvleftësuar, pa patur synim parësor historinë e letërsisë, biografinë e shkrimtarëve, por vlerat kulurore artistike në dobi të kombit, veçmas nëpërmjet kritikës letrare me standardet që ka kjo displinë shkencore, pa vegjetuar në akuarium si peshqit, monotonisht… 

Autori Mihal Kalia, pasi notoi e notoi, qysh nga viti 1993 në Detin e Kritikës letrare, sot po hedh spirancën e anijes së tij të bardhë studimore në limanin e Universitetit “Ismail Qemali”, Vlorë, mbushur autorë, miq, pegagogë, studentë, dashamirës të letrave shqipe, edhe pse shqota ende rreh keq brigjet e Shkrimit e Leximit…

Kemi fatin e mirë, se nga profili i autorit Mihal Kalia shohim personalitetin e një mësuesi veteran, shembullor në mësimdhënie për gati një gjysëm shekulli, të kompletuar në arsim dhe kulturë; shohim kritikun e plotësuar, të talentuar në interpretim, të cilët Vlorës historikisht i janë numëruar me gishta dhe sot, ose nuk janë më fizikisht, ose kanë kaluar në jetë pasive përsa i përket kritikës dhe interpretimit të letërsisë shqipe dhe autorëve shqiptarë; shohim veprimtarin e duhur dhe në fushën e shkrimeve nëpërmjet korespodencës me shtypin, duke qenë aktiv me artikujt teorikë, origjinal dhe i prerë në opinionet e komentet e tij apo polemikat në gazetat qendrore etj. Pohojmë fatkeqësisht, se nga fundi i viteve ’90 të shekullit të kaluar e deri më sot letërsia shqiptare ka shfaqur edhe problemet e saj. Kush ka guximin t’i shohë dhe t’i artikulojë, si autori Mihal Kalia, e pranon me dhimbje këtë fakt dhe falë mundësive intelektule që zotëron, po e jep konkretisht ndihmesën e tij. Është pranuar dhe nga kritika, që kjo letërsi, të paktën brenda kufijve të Republikës së Shqipërisë, në shumë pak raste e tejkaloi vetveten dhe shpesh letërsia e mirë hëngri nga dhjami i vjetër. Edhe pse ndonjë autor shkruan më i shpenguar, në këto vite ndodhi ajo që ndoshta si fenomen ka ngjarë rreth viteve ’30-’40. Dikush shkruan drithirambe dhe nuk do të pranojë realitetin e përditshëm; dikush sikur zhytet në të përditshmen pa vizion. Ka edhe disa autorë të rinj që sollën apo eksperimetojnë të sjellin forma e trajtime të reja.

Në shkencën e bibliotekonomisë flitet për klasifikim hierarkik dhe me hierarki numerike reflektohet hierarkia e koncepteve. Autori Mihal Kalia pasqyron çështje të rëndësishme në gjuhën dhe letërsinë shqipe nëpërmjet shkrimeve të përzgjedhur që, siç shprehet ai, edhe pse në kohë të ndryshme, përfshirë edhe atë të regjimit socialist, kanë të përbashkët frymën polemizuese me autorë dhe  institucione kulturore-edukative, lidhur me qëndrimin dhe vlerësimin e figurave të spikatura të letërsisë shqiptare, drejtimeve letrare, raporteve me historinë dhe gjuhën shqipe, me traditën  letrare dhe, çka është më e rëndësishmja, me Njeriun, bërthamën e shoqërisë që, nëse sot kemi arritur këtë shkallë emancipimi dhe ndërveprimi, kjo, falë luftës dhe përpjekjeve të vazhdueshme të Tij për t’u evidentuar si faktor dhe aktor substancial i  ekzistencës, besimplotë në ngadhënjimin e pritshmërive.

Në hierarkinë vertikale  dhe horizontale të vlerave, të dhjetë fushat e dijes janë në funksion të një jetese më të mirë të njeriut, familjes, atdheut konkret, të vërtetë; kuptueshmërisht në dobi të shoqërisë. Ato zhvillohen e pasurohen që ne të përparojmë duke u përmirësuar, që të kemi të mira materiale në jetën qytetare, të pasurojmë shpirtin me kulturën materiale dhe jomateriale, këtë shpirtërore, ku letërsia ka peshën e saj specifike. Kritiku Mihal Kalia, ndërkohë një qytetar korrekt dhe punëtor i mirë i fjalës së bekuar është serioz, këmbëngulës, i drejtë e dinjitoz në shkrimtarinë e tij, në këtë kohë të të turbullt, të shushatur, të çoroditur, me përqasjet e tij të karakterit debatues në funksion të së vërtetës së botës letrare thotë guximshëm në ballaqim shumë kurajoz: “Unë jam këtu. I tëri dhe i bëri. Ky jam unë! Ju ku jeni? Kush jeni? Cilën fytyrë letrare tuajën të besojmë, xhanëm? Dua t’ju shikoj fytyrën letrare dhe shkencore të fushës, more penëxhinj, sepse unë jam një ndër ata penëtarë, që nuk e turpëroj profesionin dhe dhuntinë e virtytshme që më ka falur natyra. 

Pena e Mihal Kalisë nuk ka si qëllim analizën e veprave letrare, as të autorëve të tyre, edhe pse atë e kryen lartësisht sipas standardeve dhe vlerave të shfaqura në tekstin përkatës; synim ka përballjen me disa gjykime cungale, gjymtake për autorët më në zë të letërsisë sonë. Autori trajton 12 ndër autorët më të njohur të letrave shqipe, që nga Naim Frashëri, Pashko Vasa, Ndre Mjeda, Millosh Gjergj Nikolla-Migjeni, Faik Konica, Lasgush Poradeci, Ali Asllani, Dritëro Agolli, Ismail Kadare, Kryeakademiku i Kosovës – Rexhep Qose, Daut Gumeni- rrezëllitës lirie, diamantini i fjalës Ylli Polovina, gjuhëtarë të lartë si Gjovalin Shkurtaj, Rami Memushaj, Ali Dhrimo etj. Duke marrë në shqyrtim dhe katër autorë vlonjatë, pikërisht poetët Hiqmet Mehmetaj, Albert Habazaj, Luto Lamçe dhe romancierin Leka Skëndaj, ky tekst i autorit Mihal Kalia ka vlera të veçanta njohëse dhe emancipuese për letërsinë në qytetin e Vlorës, pasi veçse dëshmon provën identitare dhe natyrshëm imponuese të penës së tyre dhe frymëmarrjen letrare pastërtisht origjinale, deri më sot nuk është trajtuar nga asnjë kritik i nivelit lokal apo i rangut kombëtar. Në emër të të katërve, si dhe në emër të poetëve dhe shkrimtarëve dhe artistëve të qytetit: MIHAL KALIA FALEMINDERIT! MIRËNJOHJE! Autori ëshët qytetar, njeri i lirë, jo rob i natyrës. Si çdo njeri flet, por më tutje, falë dëshirës, vullnetit, guximit dhe diturisë që zotëron, shkruan edhe për filozofinë, politikën, sportin etj., por unë nuk mund të flas dot për mendimin filozofik të Mihal Kalisë. Të mos harrojmë se autori i këtij libri radhitet në krahun e optimistëve dhe shkruan me dritë shprese e besimi, edhe pse është një luftëtar i pamëshirshëm i ditirambeve lajkatare nga do që vijnë e për këdo emër të përveçëm të letrave shqipe pa veçuar as Kadarenë, Konicën etj. Ky libër nuk është një studim për studim, por një punim shkencor i mirëfilltë, që kërkon kohë e përqëndrim vëmendjeje për ta lexuar, kuptuar e reflektuar jo vetëm letrarisht, pse jo për të formuar reflekse letrare letrarët e tij, sidomos nxënësit e shkollave të mesme dhe studentët e departamenteve të Gjuhës Shqipe dhe Letërsisë. Koha nuk më lejon të bëj panoramën e librit, por kam bindjen që, të paktën për të shumëpërfolurën poezi “Pashallarët e kuq”, që është gati e papërfillshme në Opusin e të madhit Kadare, studiuesi Mihal Kalia ka bërë një vështrim mbushmendës, gati shterues të pakundërshtueshëm.  Në një shkrim tjetër, Kalia na thotë se Pashko Vasa vetëm me 72 vargjet e të famshmes poezi “O moj Shqypni” jo vetëm që ka siguruar një vend të merituar  në historinë e letërsisë shqiptare, por është sipër, në apogjeun e letërsisë shqiptare, sepse kjo poezi kushtrim është një aureolë e kurorës me vlerat më të spikatura të kësaj poezie. Dhe ne, logjikisht, njëmendjesohemi me deduksionin shkencor të autorit.  

Ndërkohë shqetësimet e autorit janë se çfarë po ndodh me interpretimet “e reja” të veprave letrare të traditës? Shkrimet lënë gjurmë, sidomos tek brezi i ri, po çfarë gjurmësh se ky brez mund të jetë dhe ndoshta i paformuar, ndoshta i painformuar si duhet. Ndaj autori thekson: “Ka një çoroditje në përqasjen e re të asaj prodhimtarie letrare të periudhës së socializmit, ndaj së cilës nuk  funksionon dot mekanizmi i bjerrjes së vlerave artistike, duke ua  citosur ato parimeve të një tjetërsoji realiteti, që do të mbartte në vetvete sa tragjedi dhe dhimbje, siç mund të shkaktojë rrjepja, shqitja e lëkurës prej trupit të shëndetshëm, aq edhe  komedi, kur mbështjell një trup të skeletosur për shndërrimin e shëmbëlltyrës” (f. 6). Vërtet liria e fjalës, e shkrimit, e shprehjes, janë themel i demokracisë, çelës i gëzimit të shumë të drejtave të tjera të njeriut, se liria është jetë dhe jeta liri, por jo liri pa kufi, sepse pa kufi ligjorë e moralë, shoqëria dëmtohet,  shpërfytyrohet, shëmtohet, prishet, sepse liria pa kufi e fjalës, shkrimit e shprehjes na sjell imazhin e demonit  të së keqes, që mirësinë e bën keqësi.  Jo thjesht si studiues me merakun e mësimdhënësit, por shqetësimi kryesor i intelektualit qytetar Mihal Kalia është edukimi i brezit të ri, shkolla jonë, shëndeti fisnik i saj, prandaj i bie kambanës së fjalës së shkruar të lëshojë kushtrimin sepse tejduket më e keqja, qoftë larg e mos ndodhtë, pasi artikujgatuesit e paplotësuar: “Të shenduar prej rrethanave trallisëse, ushqejnë ngasjen për t’u shtrirë edhe më gjerë, të gërvishtin e ciflosin historinë, gjuhën, kulturën, traditat e shkëlqyera në çdo kohë e në çdo fushë të jetës, të krijuara këto me shumë mund, gjak e sakrifica, si emblemë e identitetit tonë kombëtar” (f. 6). Dhe na kujton kryerilindasin tonë, mësuesin e ndritur, bilbilin e gjuhës shqipe, Poetin Kombëtar Naim Frashërin, që thoshte “Një komb, ç’vleftë t’i vërë vetes, atë i vënë dhe të tjerët”. Kalia është i kthjellët në argumentet bindëse, që sjell, kur shtjellon sesi Naimi u bë simbol i gjallë i atdheut dhe lirisë, sepse “përdori metodën krijuese në funksion të qëllimit dhe ai ishte i karakterit kombëtar” (f. 156). Autori është trim i fjalës dhe nuk ua përton shkronjëzinjve të llojit [shih në tekst] M. Aleksi, K. Ujkaj, B. Cengu, A. Stefani, S. H. apo dhe të tipit [shih në tekst] P. Kulla e B. Beci, paçka se i pari është figurë e njohur e humorit shqiptar apo tjetri akademik, profesor i Gramatikës  së Gjuhës Shqipe. Ai nuk “kursen” as emra të tjerë të dëgjuar dhe shumë të respektuar të penës shqiptare si [shih në tekst] M. Zeqo, apo N. Jorgaqi, kur ata gabojnë, shkasin në mendimin kritik që bëjnë si qoka për njëri-tjetrin apo të preferuarit e interesit të vockël. I vlerëson për vlerat universale  në të shumtën e rasteve në fushën e studimeve letrare, të estetikës, kulturologjisë, për vargun apo prozën elegante, por nuk i ngre dot, siç mendon ai, të pavërtetët e tyre. Autori nderon fytyrën, nderon fjalën. E ka të shenjtë fjalën. Nderi i fjalës është thesar. Me këtë shqetësim, kërkon të dijë sa fytyra ka x zotni i nderuar që ka uzurpuar mediat, shtëpitë botuese, televizionet? Cilin Moikom apo Nasho të besojmë? Nderimi dhe çnderimi, fjala dhe llafet janë fushëbeteja e studiuesit. 

Ai nuk i duron dot dhe nuk i fal gjithologët jo profesionistë, servilët, konformistët, magazinierët e llafeve pa inventar, sahanlëpirësit për një dekoratë të pamerituar varake. Atë e shqetëson shumë fakti që vargjet e Nolit të madh “Ti, Halim, që s’di këndim/ shko ministër në arsim janë ende realitet i hidhur e dëshpërues në organigramën e strukturës sonë vertikale dhe horizontale.

Falë ushtrimit të profesionit të bukur e të vështirë të mësuesit, metodistit, përvojës së gjatë në arsim dhe inspektimin e shkollave në fushën ku u arsimua e dha mësim, nëpërmjet këtij teksti autori synon të ndihmojë nxënësit e studentët në formimin e tyre, sepse libri ka vlera pedagogjike-arsimore dhe përbën një model edukimi për t’u ndjekur, sepse mendimet e autorit janë të rëndësishme për fushën që trajton, sepse është e dukshme ndihmesa që ai jep për shkollën, mësuesit dhe nxënësit. Kuptohet që gjuha e autorit në tekst është gjuha e specialistit të fushës, gjuhë e nivelit akademik dhe mund të jetë literaturë e duhur për edukimin shkollor dhe universitar të nxënësve të shkollave të mesme dhe studentëve të Departamentit të Gjuhës Shqipe dhe Letërsisë në Fakultetin e Shkencave Humane të paktën në Universitetin “Ismail Qemali”, Vlorë.

Universiteti “Ismail Qemali”, Vlorë, Albania, 08.01.2020

Filed Under: LETERSI Tagged With: Albert Habazaj-Perqasje e Çoroditur-Mihal Kalia

POETI

December 28, 2019 by dgreca

  • Rrëfim për Visar Zhitin dhe Edmond Cajën/
  • NGA URAN BUTKA/

Ai trokiti me mollëzat e gishtërinjve mbi xhamin e repartit të pikturës ku punoja. Nëpërmjet qelqit paksa bojëqielli, si përmes një shtrese uji, dallova imazhin e përthyer të Visarit. Po buzëqeshja e tij e veçantë, ishte e vërtetë dhe depërtuese. U ngrita menjëherë dhe dola jashtë, pak i habitur.
Gjatë përqafimit, u përpoqa të kujtoja, kur kishim ndenjur së bashku për herë të fundit. Gjithsesi, kishte mjaft kohë. Në pamje kish mbetur ashtu siç qe adoleshent: flokët ngjyrë mjalti kaçurrela-kaçurrela, shkapërdredhur mbi ballë e mbi tëmtha. Fytyra nazike, sytë disi të papërcaktuar – midis ngjyrës së ullirit të papjekur dhe barit rrëzë pishave. Poshtë bebes së zezë, një dritëz e ngrohtë okër. Buzët e holla si vargjet. Po të mos kishte mjekrën burrërore, do të mendoje se shihje fytyrën e një Narcisi të brishtë e të përhumbur. Edhe sikur të kishte ndryshuar, do ta kisha njohur, siç e njoha menjëherë nga buzëqeshja e gjerë, gati fëminore, që i merrte gjithë fytyrën.
– Ju kërkova në shkollë, -tha Visari. – Kujtova se do të ishit arsimtar. Ndoshta, më mirë kështu. Kam respekt për punën e mësuesit, por nuk e dua.
– Bëjmë një shëtitje apo gjerbim një kafe?- e pyeta.
– Po më vë të zgjedh ndërmjet parajsës dhe ferrit,- qeshi ai.
Zgjodhëm parajsën. Ecëm në drejtim të Shkëlzenit. Kaluam fshatin Markgegaj dhe arritëm deri te Vau i Veizit, një toponim i ri nga emri i farmacistit të qytetit që peshkonte vetëm atje. Aty fillonte gryka e thellë e Valbonës, nga e cila vinte një frullizë vjeshte, ndërsa ujërat e saj thërrmoheshin në mijëra ngjyra. Visari më pyeste për çdo gjë, sikur të isha vendas. Po shkelte për herë të parë andej me dëshirën e zjarrtë për të vizituar qytetin alpin dhe Valbonën me një bukuri tronditëse. Si poet kishte zgjedhur vjeshtën e dytë, kur Alpet kishin vënë mbi sy qeleshen e bardhë, ndërsa lugina e Valbonës i kishte të gjitha ngjyrat e dheut.
Zërat tanë përsëdyteshin dhe jehonat, si shumëfishime uturruese fjalësh, përhapeshin në krejt luginën.
– Valbonën e kam përfytyruar si një vashë që zbret nga Alpet, e gjatë, e hollë dhe e zhdërvjellët si gjarpërushe, me sy të kaltër e me rroba të bardha, si shkuma e ujërave qiellore, – tha Visari.
– Që këtu e gjer lart te burimet, nis e sos mrekullia e Valbonës,- thashë unë. – Kam shkuar gjer në Dragobi. Më tej nuk kam guxuar. Është zonë kufitare…
– Çudi, tha Visari, – gjërat e ndaluara i lakmoj dhe kur s’i arrij, më shfaqen në ëndërr. Pa ëndrrat jam një skelet. Nga im atë kam dëgjuar aq shumë për Kosovën, saqë e shoh shpesh në ëndërr. A nuk është kjo trevë pjesë e Gjakovës? I rashë tërthor Lumës, ngaqë më thanë se është gjymtyrë e Kosovës…
Visari fliste tërë pasion. Jehona i jepte thellësi dhe fjala i kishte hije.
– Jam kaq afër Kosovës dhe aq larg! Dhe kaq afër Ali Podrimjes. Ai shkruan për Kosovën, unë jo. E habitshme! Kam stisur me mend vargje për të, por a do të vijë dita t’i botoj?
Qëndroi një hop. Mandej, mërmëriti papritur: “Ti kalë i bardhë, Pegasi im, si shkohet në Kosovë, tregomë. Malli më ka marrë, pa qenë kurrë…”
Foli në mënyrë aq të natyrshme, sa u preka nga kjo thjeshtësi pathosi. Kuptova që ai edhe ekzaltohej, edhe vuante njëherësh. Kishte një nevojë të brendshme të nxirrte dufin poetik të shpirtit, të gjente një shteg… Një lloj botimi të pashkruar. Pat dërguar kohë më parë një tufë me poezi për, por kishte marrë vesh tërthorazi që s’do të botoheshin kurrë. Atëherë, instinktivisht, i deklamonte ato vend e pavend, herë duke folur me vete e herë nën zë dhe, kur gjente ndonjë teqe, si puna ime, falej e rrëfehej më i qetë. Kjo i siguronte atij komunikimin aq të domosdoshëm me të tjerët dhe me veten, një
bashkëbisedim të fshehtë të shpirtrave. Kësisoj dëgjonte edhe jehonën e zërit të tij. Një mundësi verifikimi. Ndoshta e ndiente që brumi kishte tharm të fuqishëm dhe furra kish temperaturë të lartë, por nuk e dinte se si dilte buka.
– E megjithatë, unë thur vargje pa m’i lexuar kush. Dhe për t’u ndier i gjallë, shkëmbej ndonjë varg me një shok, me një të dashur…
– A ke ndonjë të dashur?- e pyeta pa ndonjë kuriozitet të veçantë, i shtyrë nga dëshira që ai të kishte një tokëzim, një cak prehjeje, një engjëll mbrojtës.
– Deri tani, vetëm poezinë – u shfajësua Visari. – Ndaj, Muza më shfaqet në formën e një zane, që i do të gjithë, por mua jo.
– Jemi afërsisht në vendin e Zanave, – i thashë.
– Këto vise kanë prodhuar poezinë madhore të etnisë sonë,- e plotësoi Visari. – Madje, “Iliada” dhe “Lahuta” që janë të papërsëritshme, janë ushqyer nga legjendat dhe këngët e kreshnikëve. Homeri dhe Fishta, i pari dhe i fundit, mbeten dy rapsodët më të mëdhenj në botë.
– Po Kadareja?
– Kam dobësi për Të. Drithërohem kur e lexoj. Për gjërat më të bukura e më të guximshme të tij, unë ulërij… Dritëroi më ngjall tjetër ndjenjë. Ka një mirësi ndryshe, prej dheu…
– Po për veten?
Visari më shikoi drejt në sy.
– Poezitë e mia janë ende të pashkruara, ndaj s’mund të gjykosh për një foshnjë që s’ka lindur. Unë i ndiej që më lëvizin, më godasin me shkelma si fëmija në bark të nënës. I dua, por i mbaj brenda vetes, të burgosura. Ato kërkojnë të më shqyejnë, të dalin dhe të harlisen të lira…
Visari e kish ndier dhe e kish kuptuar misionin e vet në këtë botë, por edhe të poezisë. E përjetonte thellë shestimin, por edhe mospërputhjen e tij me mundësinë e shfaqjes, të derdhjes. Kjo e kishte bërë të pasigurt, të trishtë dhe rebel. Nga ana tjetër, duke qenë i dashur, shpirtmadh, i çiltër deri naiv, edhe poezia e gatuar brenda tij kishte fituar vetvetiu këto tipare, sidomos dhimbsurinë, që i pikonte dhe i pikonte pareshtur.
“Jam me të mundurit gjer në çastin e fitores,- thotë ai. – Nuk e di, po vuajtja e tjetrit, dhimbja e tij, me prek, më bën të vuaj shpirtërisht. Kështu që edhe poezia ime merr vetiu anën e të dobëtve, që loti i tyre të rrjedhë në faqen time”.
Tek Vau i Veizit u kthyem, sepse nisi të frynte një erë e vagëlluar që i paraprinte fërtymës. Ecëm në heshtje për një kohë të gjatë, sikur të na ishin mbaruar fjalët, teksa dëgjonim rënkimet e erës.
– “Profili im është era”- pëshpëriti ai dhe u kthye nga unë. – A e di se ç’ndiej tek ecim të heshtur dhe era na lë pas?
Unë ngrita supet. Visari u kthye me fytyrë nga era. Krelat i përhidheshin rreth kokës si susta të leshta, ndërsa palltoja e madhe, e zezë si një zhgun murgu, u nder me cepa të kthyer, si krahët e thyer të një nositi në nisje të fluturimit.
-Më duket sikur shpirti im vërsulet përpara meje si një shpend me krahë të mëdhenj, të përzhitur nga vetëtimat. Ndjek me sy shpirtin. Vazhdimisht më ikën larg… larg dhe unë mbetem pas…
Fytyra e Visarit ishte gërryer, sikur t’ia kishte gërryer shpirtin era. M’u duk si një fantazëm.
– Ti ke lindur poet, por në një kohë pa poezi. Dhe këtë do ta vuash,- i thashë i menduar. –
– E ndiej, por s’mund t’i shmangem. Jam rob i saj. O Zot, sa gjëra më presin që duhet të kryej dhe jeta s’mjafton…
 
Më vështroi me ndrojtje. Fytyra i mori një refleks të purpurt. Dukej sikur digjej i tëri.
– Të më falësh,- tha pas pak, – e teprova. E kam këtë dobësi. Në jetë jam i qetë, në frymëzim rrëmbehem si një fëmijë. Ka kohë që jam i kyçur dhe i drojtjur, për t’ua dëftuar të tjerëve atë që më shungullon përbrenda. Ti ma dhe këtë mundësi…
Fytyra iu bë si prushi mbuluar nga një push i hollë hiri.
Nisën pikat e para të një shiu të imtë e të ftohtë dhe ne shpejtuam. Shiu do t’i bëjë mirë, mendova.
– Nesër do të ngjitem nëpër Valbonë,- tha ai. – E kam taksur.
– Është e rrezikshme… Mund ta trajtojnë si tentativë arratisjeje…
– Po unë s’kam ndërmend të kaloj kufirin, edhe pse mendërisht e kam kapërcyer,- shtoi ai me humor.
– Edhe mendimi dënohet,- ia ktheva unë pa humor.
– Nuk mund të ndjehem i lirë, po të mos jem i lirë të shoh Dragobinë. Liria është e tillë vetëm kur gëzohet.
Fjalët e tij shungullonin.
– A njeh njeri tjetër këtu?- e pyeta.
– Një mësues letërsie. Kemi mbaruar bashkë fakultetin në Shkodër.
– Mirë do të ishte të shkoje bashkë me të.
Ai pohoi me kokë.
I ishim qasur qytetit. Shakullima ish topitur, ndërsa nga lart binin gjethëza dëbore.
Në sheshin e qytetit u ndamë. Ai u var për në hotel. Atje e priste skulptori Hilmi Hoxha. Sa më tepër largohej, aq më shumë ndieja një boshllëk, një mall, një merak. Më erdhën në mendje fjalët e Visarit, por të ndryshuara nëpërmes shpirtit tim:
“O Zot, sa gjëra na presin dhe ne s’mundemi!”
Visari ishte mësues në një fshat ndërmjet Kukësit dhe Peshkopisë. Katundi ishte i vogël dhe shkolla me pak nxënës. I donte malësorët vocërrakë, të shkathët, të zgjuar dhe të bukur, por i dhimbseshin ngaqë ishin të varfër, të veshur e të ushqyer keq, gati të uritur. Mësimin ua bënte aq tërheqës, saqë mezi e prisnin dhe, kur ai fliste, ata magjepseshin. Por magjia nuk mbaronte brenda orës së mësimit. Në pushim rrinte me ta, luante me top e shëtiste, bisedonte për librat. Nxënësit, që s’e kishin parë me sy librin jashtëshkollor, e lexonin atë duke ecur, në rrugë, me bagëtitë, në oborrin e shkollës e kudo. “Na i bëri fëmijët të marrë si veten”- thoshin fshatarët, të cilët përmendnin fjalët e thukta dhe romuzet hidh e prit të tij.
-“Hë, mësues, a pikon shkolla?- Ka vende që edhe s’pikon. – O mësues, a keni pas gja me hangër? – Besa, boll. Në mëngjes vezë të rrahura, në drekë vezë të skuqura, në darkë vezë të ziera. Shyqyr, që s’ka vakt tjetër…”
Por kishte çaste kur mësuesi shugatej dhe s’përzihej me njeri. Madje as me kolegët, jo se i përçmonte, porse i pëlqente vetmia. Këto ishin çastet e krijimit. I përqendruar s’dihet se ku, të shihte e s’të shihte, të fliste e s’të fliste dhe, ç’ishte më e habitshme për ta, ai lëvizte buzët e bisedonte me vete. “Ai flet me Zotin ose me dreqin”- kish thënë një mësues i vjetër dhe, që prej asaj dite, disa e shihnin si të shenjtë e disa si të çmendur.
Në mbrëmje mblidhej në dhomën-katua me një mësues tjetër jabanxhi. Visari lexonte pareshtur ose meditonte i përhumbur mbi shtratin e drunjtë. Llazari nuk e lodhte kokën as me libra, as me abstragime. “Unë jam pragmatist”, thosh ai dhe merrej me gjithçka tjetër për të shtyrë kohën. Kështu që
edhe biseda e tyre ishte ose e zvargur, ose e munguar. Visari përgjigjej sa për mirësjellje, pa ditur ç’thosh dhe shpesh me mendjen gjetiu.
 
Shpesh, në gjysmerrësirën e dhomës, ku fekste turbullt një fener i nxirë nga tymi, Llazari i hapte muhabete politike. Atëhere Visari i mbyllte instinktivisht qepenat e ngrehinës së vet, bëhej më i vranët dhe s’dihej pse i dilte vegimi i një gjahtari të pamëshirshëm. Një xhaxhanë e vet, Maksutin, mësues në Skrapar, e kishte pushkatuar partia. Babai, Hekurani, poet që i shfaqte mendimet-kundër në formë humori e shakaje, nuk i shpëtoi burgut. Visari, i mbartur në Lushnjë me gjithë familje, donte të ndiqte në atë qafë si njërin, si tjetrin. Mirëpo, fatalisht, ishte njëherësh edhe mësues, edhe poet. Atëbotë, kur duhej folur apo kundërshtuar, edhe heshtja konsiderohej miratim ose moskallëzim. Gjithsesi, heshtja ishte më e mundshmja e gjithë pamundësive. Ose gjuha e Ezopit.
Kur Llazarin e zinte gjumi dhe gërhiste, Visari rindizte fenerin dhe lexonte Lorkën dhe Dostojevskin… Në fundjavë, merrte arratinë. Shëtiste në natyrë, shtegtonte si një bard, me trastën e vjershave në shpirt. Kishte përshkruar luginën e Tamarës dhe ishte mrekulluar si në atë të Valbonës. Pas gjurmëve të poezisë, kishte arritur gjer në Bjeshkët e Namuna. Bisedonte me malsorë të moçëm dhe merrte prej tyre ngjarje e figura. I pat thënë një ditë plaku i Bardhokëve: “Me më ardhë, më bahet qejfi; me të thirrë, nuk kam.” Dhe Visari shkon vetë në kullën e tij. Miku i pyllit, i lumit dhe i zjarrit, ulet këmbëkryq mbi postiqe në qoshen e djathtë të oxhakut, përballë të zotit të shtëpisë. Pas tij, Gjergji, i biri. Gruaja e këtij, dëshpërimisht e bukur, hyn me hapa ballade dhe kërkon t’i laje mikut këmbët, sipas zakonit. “Po unë a të pranoj të m’i lash këmbët?”- i thotë Visari – A nuk do të më zërë mallkimi i krojeve? Trarët e kullës ndiejnë dhimbje, si atëherë kur i ndanë nga pemët. Sepse gruaja është si pema,- mendon Visari. Është e tmerrshme që malësorët e duan pemën, por s’e kuptojnë gruan, perëndeshën e jetës. – “Ju lutem, largomani legenin, këtë verbëri të turbullt, ku mbytet dinjiteti juaj!”- përgjërohet Visari. Ajo e largon dhe ai ndjehet mirë.
Ai përpiqet të kundërshtojë të keqen dhe të zbulojë kudo të mirën, të bukurën, poetiken, por shpesh, gjen të rëndomtën, që mitizon Njëshin. Fatkeqësisht, edhe te këngët, rapsoditë. Kjo gjë e dëshpëron dhe ai s’gjen ngushëllim, prehje. Lëvizjet e tij shihen me dyshim. Edhe vetë ai.
Një ditë, i vunë prangat. Armikut të popullit në emër të popullit, Në mesditë. Në mes të qytetit.. E hipën në Gazin 69. E çuan në qeli, ku njohu hetuesinë dhe torturat. Urdhri për arrestim kishte ardhur nga Tirana. Shkak për këtë ishin bërë poezitë e tij. Ato që kishte dërguar për botim. Autopsinë dhe shqyrtesën ua bënë ekspertët letrarë P.K. dhe R.V., inicialet e të cilëve i kujtonin Partinë Komuniste dhe Revolucionin Violent. Poezia ishte prostituta, që e kishte tradhtuar. Ajo flirtoi dhe me ekspertët dhe mandej edhe me të tjerë, më të mëdhenj e më potentë. Ishte një valë e nxehtë arrestimesh dhe prerje kokash në fushëbetejën e artit, ishte kohë e çmendur.
Nëna e Visarit, veshur me të zeza, mori rrugën për në Tiranë. Si një hije i shkoi në shtëpi Dritëroit, me të cilin binte kushëri.
– Dritëro, ma shpëto Visarin!
– S’kam ç’bëj. E morën në qafë vjershat.
– Po ti je kryetari i shkrimtarëve, si s’ke ti në dorë?! Fjala jote e ndan davanë. Duhet të ta marrin parasysh.
– E marrin dhe s’e marrin. Unë e bëra një përpjekje, por pa bereqet.
– A është fajtor Visari? Ma thuaj?
– Është dhe s’është…
– Nuk po të marr vesh, unë korba.
– Thuaj shyqyr, të tjerët po i pushkatojnë…
Në mes të sheshit “Skënderbeg” ajo kishte ndaluar Kadarenë.- Jam nëna e Visarit. Ma shpëtoni djalin! Ju kini aq pushtet.
– Më vjen shumë keq, nënë. Po unë jam vetë në mjerim dhe nga dita në ditë pres të rrënohem si Visari.
– Edhe ju?
– Më beso.
Ajo kishte ikur e tmerruar nga sytë këmbët, prej sheshit, ku njerëzia bënte shëtitjen e mbrëmjes. E kishte besuar dhe s’kishte bërë përçapje tjetër.
Visari u dënua me dhjetë vjet burg, me akuzën “Dekadent dhe armiqësor”. E dërguan menjëherë në Spaç e mandej në Qafë-Bar. Kampet e përqendrimit kishin nevojë të shtonin krahët e punës pa pagesë, për të nxjerrë bakrin nga nëntoka.
***
I ati, Hekurani, s’e duroi dot goditjen. Visarin e kishte pikë të dobët dhe e donte përtej vetes. Tek ai i kishte varur të gjitha shpresat. Vetë kishte mbetur pothuajse anonim. Në vitin tragjik 1944, kishte shkruar poemën dramatike “Përqafimi i dy kundërshtarëve, një ballisti dhe një partizani”, ndërsa krijimet e mëpasme, i mbetën pa botuar. Vargjet e tij deklamoheshin dhe këndoheshin gojë më gojë si popullore. Të mos e kish edhe Visari fatin e tij! E pat rritur me bukë e pa bukë, por e kishte ushqyer me tharmin e librave. Kur, më në fund, u imponua në skenën e estradës të Lushnjës, të parën dhe të fundit punë që realizoi, ishte t’i siguronte të birit shkollimin.
Atë natë, që mori vesh arrestimin e Visarit, iu fik drita e syve. Kur e dëgjoi këtë, atje në burg, i biri bëri me mend një poezi: “Plak fatkeq, i verbër, më i verbër se nata. Dielli të perëndoi pas ballit. Nuk je i detyruar të shohësh… Sa herë i mbyll sytë, që të bëhem si ty. Ku ta gjej një shkrepëtimë që ta lëshoj nëpër natën tënde?”
Nëna i vinte me trasta ushqimesh dhe merrte fshehtas nga burgu qeset me vjersha të Visarit. I lexonin fshehtas në dhomën e vogël të Hekuranit. I dëgjonte i verbëri dhe në ato çaste sytë i feksnin nga një dritë hënore. Dukej sikur i kishte ardhur shikimi. Po kur ai bënte lëvizjet e zakonshme të të verbërit, gjithçka kthehej në natë dhe poezitë merrnin udhën e varrit. Pasi i fusnin në një arkëz, si kockat, i mbulonin thellë në bahçen e motrës së martuar.
Prej ditës që kishte arritur poezia e parë, nëna u bë e fortë, hipte e zbriste nëpër kamionë, shpesh ecte edhe në këmbë, në pikun e vapës apo të acarit, pa e lagur buzën dhe pa e ndalur hapin, për të arritur sërish tek i biri.
Dhoma e akullt e takimeve ishte e ndarë në mes nga hekura të dendur. Pas tyre qëndronte Visari, si një kaproll i ri i mbyllur në kafaz dhe, një çap më tutje, polici, si një gjahtar në përgjim të gjahut. Nëna, matanë katroreve metalike, si një murgeshë që falet për të dy. Por, përnjëherësh, ajo ngrihet dhe turret drejt të birit. Duart e tyre bashkohen nëpërmjet hekurave, si stalaktike shpellash. Biseda bëhet pa kuptim, pa lidhje, copa-copa, si në përçartje. Të dy, nënë e bir, duke pëshpëritur e ledhatuar duart e njëri tjetrit, hetojnë çastin. Duart e Visarit dridhen, shtrëngohen, zgjaten gjer brenda qafave të këpucëve ushtarake, tërhiqen me shpejtësi dhe përsëri bashkohen me ato të nënës, për të përcjellë vjershat gjer në gjirin e saj. Kur kryhet ky akt prestigjatorësh, duart e tij bien poshtë si degë të këputura. Atëkohë ata kërkojnë fjalën, që s’e gjejnë dot më. Koha e lejuar ka mbaruar… Polici e largon Visarin, i cili ia dërgon nënës fjalët e pathëna nëpërmjet syve të ujshëm dhe gishtave të dorës që dridhen në ajër…
Kur ajo kthehet në shtëpi, i bashkon copëzat e poezive të nxjerra nga të çarat e burgut, për të ndërtuar shpirtin e të birit. Mandej ia lexonte me zë të ulët Hekuranit. Ai zgjaste duart , që dridheshin dhe prekte copëzat e letrave të rrudhura me poezi. Ai kërkonte nëpër letra shkrimin e Visarit, gjurmët e duarve të tij. –“Ku janë duart?”, kërkonte në ajër i verbëri. – “Ikin duart e mia. Vijnë tek ti, si dy lejlekë të trembur” i thotë Visari. -“Ku janë sytë, buzët?” – plaku heton fragmente të fytyrës për t’i plotësuar portretin. Dhe Visari ia dërgon nga e çara e shpirtit: “I kam sytë. Po asnjë peisazh nuk fërgëllon aty, i përmbysur në atë pak kaltërsi që më ka mbetur… Në pjerrësinë e ballit tim rrjedhin ditët, si rrëke të ftohta shiu, kryqëzohen me vijat e rrudhave… Më dridhen buzët, të gjitha petalet e buzëqeshjeve u vyshkën. Memec puthjesh, gjithë vetmi, largohem edhe nga vetja…”
Në burgun e Spaçit, mes malesh, ku edhe dielli druhet të hyjë dhe në ferrin e Qafë-Barit, ku s’ka asnjë fije bari, po ka gurë të vdekjes, mbetet vetëm trupi i tij, kufoma. Shpirti i ka ikur dhe po i ikën çdo ditë. Trupi dergjet, gjysmën e kohës në qeli, gjysmën tjetër në punë për të nxjerrë mineral të helmët nga galerat e bakrit. Përjeton atje terrin e nëntokës, kësaj nate të llahtarshme. Shpirti i kërkon dritë. Galeria shembet dhe prej andej del ujë i zi. Nuk i lënë skeletët e gjallë sa të kalojnë ujërat dhe sa të davaritet tymi i hidhur i minave. I vënë në rresht për të ngarkuar vagonët si varre. Vazhdim i varreve, mendon Visari, teksa mbush me lopatë varrin e tij. “Leckat e trupit na dridhen, kurmi na shndërrohet në baltë, djersa në lot. Thyhen kazmat, por më parë thyhen kockat tona. Ngrihem, duke e ditur se do të bie prapë.”
Megjithatë, është ende i gjallë, megjithatë ecën verbërisht, për të dalë mbi tokë. Një shok i ferrit, i mbështetet dhe ai e mban. Pastaj i ikën nga duart dhe bie i vdekur. Visari e ngre në krahë me mundimin e Sizifit. Ku e gjeti fuqinë? Ecën me një të vdekur mbi supe nëpër galerinë e shembur e të përmbytur. Ndoshta, mund të jetë gjallë- mendon Visari. Çizmet e shqyera shqyhen edhe më, por ai s’ia merr të vdekurit ato. Rrobat i qullen, mjaft që i vdekuri të mos laget, të mos ngrijë. Sytë i notojnë në ujërat e helmëta dhe në baltën që gjarpëron nëpër këmbë. Dhe ai mbart mbi shpinë të vdekurin, që është edhe vetja e tij. Del nga terri i llangosur, me çizmet e plumbta, me lopatën në dorë (çudi që s’e kishte lëshuar!) si një mallkim që e ndjek pas dhe me vdekjen përsipër. Shembet me gjithë atë, sa sheh dritë, sa sheh dritë dhe sapo merr ajër të kthjellët. Dhe nuk ndien më. Kur hap sytë, ndodhet në qelinë e burgut. Rri shtrirë si një mumie. Qetësia i pëlqen. Mbyll sytë dhe ëndërron. Ëndrrave pranga s’u vë dot. Jepet tërësisht pas ëndërrimeve dhe ripërtërihet, bëhet prapë i gjallë, i bukur, i paqetuar me botën. Atëherë i vijnë mendimet si bletët. Ndërton hojet dhe derdh mbi to pjalmin e mbledhur në lulet e ëndrrave. Nuk ekziston më as qelia pa dritë e pa ajër, as galeritë e vdekjes. Absurdi dhe boshi janë sfiduar. Ai harron gjithçka, edhe vdekjen, edhe krimin që s’e kishte kryer, edhe ata që e kishin realizuar krimin ndaj tij. Poezia, që i kish shkatërruar jetën, po endte një jetë tjetër, atë idealen, magjepsësen. Ajo i jep dehjen, kënaqësinë e krijimit. Ai nuk ndien as mungesën e lirisë. Qelia mbushet me dritë, me ajër, me njerëz. Ata dëgjojnë mërmëritje vargjesh Poeti s’i bën dot zap dhe ua thotë vargjet shokëve, jo për t’u dukur, por si nevojë e brendshme e thellë, e papërmbajtur, si një llavë zhuritëse, por ende jo shumë e qartë, e papërcaktuar. Ai nuk kërkon përjetësinë, as të zotërojë botën, siç ëndërrojnë poetët. Madje, as të pushtojë zemrat e bashkëvuajtësve, që ndoshta do të vdisnin aty si Përkthyesi dhe të tjerët. Një forcë e pashpjegueshme, e fshehtë dhe zjarrmuese si dashuria, e bën të komunikojë me shokët e burgut me fjalë poezie. Nxjerrja e tyre nga shpirti dhe ngashnjimi i të burgosurve të ndërgjegjes, lehtësimi i dhimbjeve të tyre, ngritja e moralit dhe e shpresës, e bëjnë atë të lumtur, ndonëse ai kishte frikë nga lumturia. Atëherë, mendimet e ndjenjat i shfaqen njëherësh, me një qartësi të ndritshme, të papërballueshme.
I vetmi në qeli që ishte i pandjeshëm ndaj poezive, qe veterineri. Gëzimi druhej edhe nga fakti që robi atje ridënohej për një fjalë, e jo mandej për vargje të tëra fjalësh të dyshimta. Nuk donte të ngatërrohej në këtë mesele me rrezik. Kur Visari i deklamonte vetë ato, kjo ishte gjysma e së keqes, se dëshmia ishte eterike, në ajër. Por kur i shkruante dhe ua jepte të tjerëve, si trakte, atëherë…
 
Visari përfitonte ngaqë letrat ishin të lejuara në burg. Madje, qenë varur përtej portës dy kuti postare, një për letrat zyrtare, ku hidheshin lutjet, ankesat, denoncimet, spiunimet drejtuar komandës, qeverisë dhe tjetra për ato private, dy herë në muaj veç dy faqe, të cilat u shkonin familjarëve, nëse nuk preknin jetën e burgut. Ato duhet të ishin të lumtura. Një herë Visari hodhi një letër drejtuar motrës, ku shkruante: “Jam mirë…”
– Ç’janë këto tre pika?- e pyeti të nesërmen operativi i Sigurimit.
– Pika janë,- iu gjegj Visari.
– Ç’do të thuash me to?
– Asgjënë.
– Prishi, nëse do që letra të shkojë.
– Le të mos shkojë edhe ajo.
– Vazhdimisht tregon mosbindje1, kjo do të të hajë kokën.
Në qelinë e përbashkët shkruante poezi paksa hapur, kinse bënte një letër. Kur e pyeste ndonjë nga spiunët e infiltruar apo nga gardianët se ç’po bënte, u thoshte se po shkruante një letër. Letra lejohet…
Gëzimi e dinte që Visari shkruante vjersha, sepse e ndiente nga afër sesi i ndryshonte ritmi i frymëmarrjes dhe i mërmëritjes. Ai ishte nga Martaneshi, një krahinë e thellë blegtorale, ku punonte si veteriner. Ishte burgosur për sabotim ekonomik, meqenëse kishte ngordhur në koperativë një tufë dhish nga një epidemi. Kishte lënë në shtëpi një djalë shtatëvjeçar dhe gruan. Ajo, për fatin e tij të keq, ishte e bukur. Brigadieri, që e kishte akuzuar për sabotim, ishte një imoral i pështirë, por njëherësh edhe sekretar partie. Me pushtet. Ndërsa ajo ishte e pambrojtur. Gëzimi e mbante mendjen atje dhe e brente gjithnjë e më tepër meraku. Rrinte mënjanë dhe s’përzihej me njeri. Por çfarë e dëshpëronte më shumë, ishte se ajo nuk i kishte shkruar asnjë letër. Ç’kishte ndodhur? Ai punonte si kalë, për të shuar dyshimin dhe mërinë. Kur kthehej në qeli, binte si i vdekur. Por i delte gjumi natën dhe ngrihej i dalldisur. Visari, aty ngjitur me të, e qetësonte. Në fillim ai i dukej i leshtë, ngaqë merrej me bejte. I kishte zët poezitë dhe ato s’bënin vend brenda tij. Madje, kishte frikë prej tyre si djalli nga temjani. Vdekja e Përkthyesit, për të cilin ai shkroi një elegji, e bëri të mendonte ndryshe për Visarin: “Nuk paska fjalë, po rrëke”. Pas kësaj zuri t’ua vinte veshin vargjeve të tij dhe disa prej tyre edhe t’i pëlqenin, por s’e bënte veten. Ato sikur ia hiqnin dhimbjen me dorë dhe i jepnin forcë. Një natë, kur çalltisi nga një ëndërr e keqe për të shoqen, Visarin e gjeti duke shkruar. Dritat nuk fikeshin në burg, ishin pjesë e mbikëqyrjes. Gëzimi mbylli sytë, po gjumi s’e merrte më. Zgjati dorën, kapi një letër të posashkruar dhe lexoi: “Që të zgjohesh nga gjumi i madh, i zi, bëj një vepër ti, kushdo qofsh. S’ka rëndësi madhësia e saj. Le të jetë e thjeshtë si mbjellja e një peme. Mos ki frikë, le të jetë dhe vdekje, por e tillë që e kundërshton vdekjen”.
U ngashënjye nga fjalët me peshë. “Sikur janë qëndisur enkas për mua,”- murmuriti. Vargu i fundit iu ngjiz në tru dhe ai e përsëriste me vete i tronditur. Flaka e mekur e kundërshtimit iu rrit si pa kuptuar brenda vetes.
Në revoltën e Qafë-Barit (ajo e Spaçit kish shpërthyer më parë), Gëzimi u bashkua me grupin kryesor dhe u rreshtua në ballë të protestës, duke habitur edhe Visarin, edhe politikanët e burgosur, të cilët drejtonin revoltën.
– Edhe guri pëlcet nga nxehtësia, – i tha Visari.
– Por edhe nga ngrica, – ia ktheu tjetri. Miniera e Qafë-Barit ishte po aq primitive si ajo e Spaçit, por e akullt. Gjeologët sovjetikë kishin thënë që ajo mund të shfrytëzohej vetëm me mjete, por kurrsesi me njerëz, për shkak të ujërave nëntokësore, rrezikut të shembjeve dhe helmimit. Autoritetet shqiptare dërguan atje të burgosur politikë, që konsideroheshin vegla pune. Çdo ditë me dhjetëra të gjymtuar dhe të vdekur. Kur ndërrohej turni, ata që dilnin nga galeritë, u uronin atyre që hynin: “Dalshi gjallë!” Të vdekurit i nxirrnin nga nëntoka, sepse u ngatërroheshin nëpër këmbë të gjallëve që punonin dhe i flaknin në humbëtirë, pa varr e pa nishan.
Protesta e të burgosurve të Qafë-Barit u bë pikërisht për këto, për shkak të rritjes së dhunës dhe të terrorit. Por edhe ndëshkimi ndaj tyre qe i pamëshirshëm.
Gjyqi i komandës dënoi me pushkatim organizatorët. Gëzimin e kursyen. E dënuan me njëzet e pesë vjet burg, bashkë me pjesëmarrësit e tjerë të revoltës. Poetin e veçuan në kaush dhe e dënuan me tharje.
Gëzimin e kishin torturuar aq shumë në hetuesinë e burgut, sa nuk njihej. Mezi qëndronte në këmbë. E kishte ndarë mendjen të fliste fort dhe ta kthente gjyqin në gjyq kundër tyre. Donte ta zbrazte shpirtin e mbushur plot . Mirëpo komanda, që luante rolin e trupit gjykues, nuk mori asnjë të pandehur në pyetje.. Gëzimi u zhgënjye. Ky s’është gjyq, mendoi. I erdhi të pështirë nga ata që kishte përballë dhe iu dukën më skllevër e më mjeranë se të dënuarit. Papritur, perifrazoi me zë disa vargje të Visarit, që i dolën nga shtresimet e nënndërgjegjes: “Ju jeni më të burgosur se ne. Na morët lirinë duke humbur edhe tuajën. Ne, të dënuar përkohësisht, ju të dënuar për jetë!”
– Si the, si the?!- ulëriti shefi i policisë, Edmond Caja, ose “kockëthyesi” siç e quanin të burgosurit. – Përkohësisht, the? Ta falëm jetën, jo se na dhimbsesh, por se na duhesh. Kush do ta nxjerrë bakrin për njëzet e pesë vjet? Na bën edhe moral, pale! Cili t’i ka ngulur në tru këto mendime, Visari? Paske shpresë të dalësh, ëë? Këtu do të ngordhësh si qen, pa njeri pranë. Vulëhumbur. As eshtrat s’kanë për të t’i gjetur. Ta dish mirë që letrat e sat shoqeje i kemi këtu stivë. Kemi bërë mirë që s’t’i kemi dhënë. S’ke për t’i parë kurrë as letrat, as atë…
Ndërsa Caja shkumëzonte, Gëzimit i qeshi nuri. Ajo s’më paska harruar! mendoi. Zemra i gufoi nga një gëzim i përmallshëm, i munguar…

Filed Under: LETERSI Tagged With: poeti, Uran Butkka

  • « Previous Page
  • 1
  • …
  • 183
  • 184
  • 185
  • 186
  • 187
  • …
  • 291
  • Next Page »

Artikujt e fundit

  • Bahamas njeh Kosovën!
  • Legjenda e portës shkodrane, Paulin Ndoja (19 dhjetor 1945 – 16 prill 2025) do të mbushte sot 80 vjeç
  • “Roli dhe kontributi i diplomacisë shqiptare në Maqedoninë e Veriut nga pavarësia deri sot”
  • Marie Shllaku, kur një jetë e re u shndërrua në përjetësi kombëtare
  • Në sinoret e Epirit…
  • Mbrëmë hyri në fuqi Ligji i SHBA për autorizimin e mbrojtjes kombëtare
  • Skënderbeu “grek”, ose si të bëhesh grek pa e ditur
  • A historic moment of pride for the New Jersey Albanian-American community
  • U zhvillua veprimtaria përkujtimore shkencore për studiuesin shqiptaro-amerikan Peter Prifti
  • Dashuria që e kemi dhe s’e kemi
  • “Jo ndërhyrje në punët e brendshme”, dorëheqja e Ismail Qemalit, gjest atdhetarie dhe fletë lavdie
  • Arti dhe kultura në Dardani
  • Gjon Gazulli 1400-1465, letërsia e hershme shqipe, gurthemeli mbi të cilin u ndërtua vetëdija gjuhesore dhe kulturore e shqiptarëve
  • “Albanian BookFest”, festivali i librit shqiptar në diasporë si dëshmi e kapitalit kulturor, shpirtëror dhe intelektual
  • VEPRIMTARI PËRKUJTIMORE SHKENCORE “PETER PRIFTI NË 100 – VJETORIN E LINDJES”

Kategoritë

Arkiv

Tags

albano kolonjari alfons Grishaj Anton Cefa arben llalla asllan Bushati Astrit Lulushi Aurenc Bebja Behlul Jashari Beqir Sina dalip greca Elida Buçpapaj Elmi Berisha Enver Bytyci Ermira Babamusta Eugjen Merlika Fahri Xharra Frank shkreli Fritz radovani Gezim Llojdia Ilir Levonja Interviste Keze Kozeta Zylo Kolec Traboini kosova Kosove Marjana Bulku Murat Gecaj nderroi jete ne Kosove Nene Tereza presidenti Nishani Rafaela Prifti Rafael Floqi Raimonda Moisiu Ramiz Lushaj reshat kripa Sadik Elshani SHBA Shefqet Kercelli shqiperia shqiptaret Sokol Paja Thaci Vatra Visar Zhiti

Log in

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Cookie settingsACCEPT
Privacy & Cookies Policy

Privacy Overview

This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these cookies, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may have an effect on your browsing experience.
Necessary
Always Enabled
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Non-necessary
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
SAVE & ACCEPT