Kosta Nako/

Në strehën e librave m’u shfaq romani i panjohur “Sy”, por e mora menjëherë në dorë nga emri i autorit – Ardian Kyçyku, të cilin e kam njohur për herë të parë nga mesi i viteve ’90 me audio nëpërmjet Radio Tiranës, në emisionin e përjavshëm të Demir Gjergjit “Fjala si fillim, fjala si flijim”. Ishte me plot ide të reja për letërsinë në një kohë kur të tjerët nuk ishin shkëputur nga metoda e realizmit socialist, ose ngaqë nuk mundeshin, ose sepse nuk dinin ku të shkonin. Nga ajo bisedë mësova edhe planin e tij për të shkuar në Rumani. U futa në bisedë duke e vlerësuar Ardianin për ato që kish thënë, njëkohësisht shpreha keqardhjen për largimin e tij, me parandjenjën se do të ishte një ikje pa kthim. Tashmë kjo ka ndodhur dhe suprizohem tek lexoj konsideratën e shkrimtarit të moçëm Vasile Andru se Kyçyku është një nga tre shkrimtarët më të mëdhenj të gjuhës rumune.

Duke qenë libri i vetëm që kam lexuar nga Ardian Kyçyku, nuk guxoj të përcaktoj një shkallë hierarkie të këtij libri në botimet e tij të shumta, vetëm në shqip janë rreth 20, por mund të them se është e para vepër letrare e shkruar në një mënyrë të tillë që lexohet, por nuk mund të ritregohet. Grotesku dhe surealizmi më bënë ta perceptoj si një pamflet politik me purteka fshikulluese dhe shigjeta dërrmuese. Ngjarjet vijnë me tërsëllëmë që në faqen e parë me tri detaje që organizojnë kompozicionin e veprës: një re që s’dihet si u ngjiz, ca peshq që kërcejnë për të kapur diçka prej saj dhe një sy prej qelqi që magjepset nga pamja.

Pason një atmosferë meditimi për vdekjen si qasja më e natyrshme, por kufiri thyhet kur kufitarët kapin tre peshkatarë që donin të arratiseshin, të tre pa kokë. Pesë breshëri zbrazen mbi kufomat e ftohura dhe vetëm dy qëllojnë në shenjë sepse kishte një zot që i mbronte nga përdhosja. Në një mjedis të dehurish, të dhënat që nuk mund të nxirreshin nga kokat, në spital i kërkohet Doktorit dhe Xhabirit t’i nxirnin nga barqet. Sakaq shfaqen personazhet: Jaho Myneveri i dosjeve për qytetarët, shoku Themistokli – figura më e rëndësishme e rrethit, poetuci Haki Ujera me portretin e shpifur që gëlltiste poshtërimet me buzëqeshje; Misto Fotografi shoqëruar me inventarin e pasur të arkivit të tij; dijetari e mendjelarti Afrim Katrahura që e kishte marrë nofkën pasi kishte veshur këmishën e forcës në spitalin psikiatrik të Elbasanit dhe tani i duhej të zbulonte qelqin për njëlbinë gjithëpamëse e gjithëdëgjuese; gurëthyesi Koço Puthja që nga spitali përfundon te “Bunkeri” për t’i mbytur hallet me ponç; shoku Bexhet – Sekretari i Parë i Rrethit që u jep lejë familjarëve t’i qajnë të vrarët që s’ishin as tradhëtarë, as dëshmorë, thjesht të rënë. Sikur të mos mjaftonin tollovitë e brendshme, duhej të vazhdonte vallja në gojën e ujkut që ndryshonte qimen herë pas here: jugosllav, rus, kinez.

Rrëfimi kalon herë-herë përmes vështrimit të syrit të vetëm të Ilirit, syri tjetër i ka plasur nga goditja e shkopit të gomës, por thuhet se ia kishte gërditur një korb duke shtyrë në minierë vagonin me mineral. Që ta ruajë syrin që i ka mbetur, i kërkohet të bëhet bashkëpunëtor i sigurimit për të mirën e atdheut. Është syri gjithëpamës e gjithëdëgjues.

Fillimisht ndodhemi në një sistem diktatorial ku përftohet një rreth vicioz i jetës, me përsëritje identike ku ndryshojnë vetëm emrat e personazheve. Mund ta ilustrojmë këtë me martesën e Afërditës me Agimin e Zukut të Vdekjeve në lokalin “Familjari” dhe e Verës së Afërditës me Bashkimin e Hasanit në po atë lokal, po ajo meny që mbyllet me shprehjet “Jua shpërblefshim në gëzime!”, “Në shtëpinë tuaj!”, “Në kokën tënde!”. Në bashin e tryezës, pranë krushqve, janë po ato figura të nderuara ku veçohet shoku Themi me të shoqen – Melihanë, i cili hap dasmën dhe dollia e parë është “për komandantin tonë legjendar, për prijësin e popullit tonë”, dollia e dytë “për Partinë tonë të Punës, që e paçim sa malet!”

Te dasma e dytë komandanti legjendar ka vdekur, prandaj në dolli futet shoku Ramis. Në të dy dasmat vihet re mungesa e instrumentave muzikorë, por gjendet një zgjidhje, në të dyja digjet shamia e beqarit. Pastaj skena e pjelljes, kutërbimi, ndërhyrja e suksesshme e Afrim Katrahurës me djegien e fijeve të shkrepses.

Sukses të plotë ka krijimi i shoqatës “Mbrojtja e Kufijve të Shenjtë dhe e Udhëheqësve” me rastin e ditëlindjes së Udhëheqësit Legjendar. Pas vdekjes së udhëheqësit, Jaho Myneveri i dosjeve niset drejt klonit. “Kur e mori plumbi i parë, pamja u gjysmua ose u dyfishua. Plumbat qenkeshin sy. Dhe shqoi disa dhjetëra kufitarë … që nguteshin ta mbushnin me sy… Pastaj një sy më i madh se të tjerët…i çeli vrikthi në lule të ballit.” Ai u shpall poliagjent “Që i humbtë fara e farefisi, jarebi!”

Ndryshimi i sistemit lajmërohet me hapjen e të ashtuquajturave Depo të Kinezit “të cilat ishin depo në fuqi të disatë, sepse kishin brenda mureve edhe pjesë nga depot e turkut, italianit, grekut, frëngut, gjermanit, jugosllavit, rusit, arabëve, etj.” Vijon një inventar marramendës i artikujve që përmbajnë ato. Koço Puthja dhe Agimi i Zukut mbushën dymbëdhjetë qivurë me gjëra me vlerë dhe i varrosën si apostuj duke u vënë shenjë sipër. Pastaj llojet e makinave të transportit dhe njerëzit e ngarkuar me një inventar tjetër të pafund.

Se si ishte brumosur njeriu i ri e tregoi shoqëria shqiptare e tranzicionit transformimin domethënës të Haki Ujerës që çau ferrën për të shpëtuar kryeveprat poetike. “Iku Haki dhe u kthye pas ca kohe Alberto…Kish ikur Alberto dhe u kthye për disa ditë si Hans. Pastaj iku Hans e u kthye Habib. Iku Habib e u kthye Alqiviadh…Pastaj iku Alqiviadh e i kthye John.”

Ndryshon sistemi dhe nga rrethi kalohet në një spirale, fillon e shquhet ndryshimi si te dasma e Koço Stërputhjes me Fluturën. Tani dasmën e nderojnë mysafirë të largët si shoku Milivoje Grbiç, shoku Vollodja Mihajlloviç Shukashvili dhe shoku Go Mo Neng. Vjen menyja e njohur. Pas menysë ofiqarët e shquar vendas. Por në të tri dasmat kryedasmori është po ai: Shoku Themi(stokli), i cili me ndryshimin e sistemit kthehet në zoti Bëri. Tani dollia e tij është për demokracinë, për popullin dhe politizohet kur shpërthejnë thirrjet “Rroftë zoti Tanas Thano! Poshtë horrat dhe hajdutët e Bahri Selishës!” Refreni i mungesës së sazeve, djegia e shamisë së beqarit.

Pas Depove të Kinezit shpërthehen depot e armëve me inventarin e tyre dhe vjen një përshesh me emra të vërtetë dhe të sajuar në një enumeracion që kthehet në një shtresëzim shoqëror si Nëntorajt, Gomonajt, Doganajt, Hashashajt, Skafarët, Bananajt, Kallashajt, etj. që krijuan sferat e veta korruptive. Zoti Themi mendon se ka ardhur koha që të bëjë biznes me dosjet dhe përsëri do të vijë Agimi i Zukut të Vdekjes me dymbëdhjetë qivurë për t’i varrosur dokumentat si apostuj. Shpjegimi i enigmës fillestare vjen nëpërmjet Ilirit: “…peshkatarët a pasunarët a kufitarët i kishin kokat në vend, vetëm mjegullat e mëngjesit, coprat e reve, apo varfëria, pengjet e pafund të jetë sonë, nguteshin të mos ua shihnin.”

Një përsëritje e gjërave në përmasa tronditëse jo vetëm nën diktaturë por edhe në demokraci, me një shtrirje deri te ngjarjet transformuese të Kosovës, te synimet e pafshira greke të aneksimit të trojeve shqiptare sipas formulës “ku kam një të vrarë, është toka ime”, një fshirje e qëllimtë e kufijve midis ëndrrës dhe realitetit për të arritur te një mbyllje që i përngjan faqes së parë të veprës.

(Romani “SY” i Ardian-Christian Kyçykut, Tiranë 2007)

Adnan Mehmeti/

Në botën e botimeve, takimet dhe miqësitë shpesh krijojnë lidhje të fuqishme dhe të qëndrueshme. Një shembull i tillë është miqësia ime me Emi Krosin, një autore dhe intelektuale e respektuar me të cilën kam pasur privilegjin të bashkëpunoj prej shumë vitesh në Tiranë. Ky takim i sotëm do të ndajë emocionet e promovimit të librit të saj të fundit për Sami Repishtin në Amerikë.

Emi Krosi është një zë i fuqishëm në botën e letrave shqipe, e njohur për angazhimin e saj të thellë në fushën e kritikës. Gjatë viteve, ajo ka ndarë me mua dhe lexuesit pasionin dhe përkushtimin e saj për të ruajtur dhe promovuar trashëgiminë tonë kulturore. Kjo miqësi dhe bashkëpunim i gjatë më ka lejuar të njoh nga afër punën e saj dhe ta vlerësoj si një studiuese të veçantë.

Libri i saj i fundit, “Letërsia e pranguar e Sami Repishtit”, është një testament i përkushtimit të saj ndaj historisë dhe kulturës shqiptare. Sami Repishti, një personalitet i shquar në mërgatën shqiptare në Amerikë, ndër të tjera, anëtar nderi i Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë, ka dhënë një kontribut të jashtëzakonshëm në ngritjen e ndërgjegjes kombëtare dhe ndërkombëtare për çështjet shqiptare.

Udhëtimi i Emi Krosit në Amerikë për promovimin e këtij libri është një moment i veçantë që reflekton suksesin dhe përkushtimin e saj të palodhur. Ndërsa ajo prezanton veprën e saj para një audience të re dhe të ndryshme, unë ndihem i emocionuar për arritjen e saj.

Në përfundim, dua t’i uroj Emi Krosit çdo sukses në këtë nismë të rëndësishme. Jam i bindur se promovimi i këtij libri në Amerikë do të jetë një hap i madh përpara në karrierën e saj dhe do të ndihmojë në përhapjen e njohurive për Sami Repishtin dhe çështjet shqiptare në një nivel më të gjerë.

Profesor Repishti, personalitet i njohur

Dëshira jonë ishte që në mesin tonë të kishim profesorin e nderuar. Për shkak të moshës së thyer, vitin tjetër do të festojmë 100-vjetorin e lindjes së tij, gjë që e bën të pamundur pjesëmarrjen e tij në këtë ngjarje. Edhe Emi më sugjeroi nga Tirana, kur e mori vizën: “Sigurohu që të vijë profesori.”

Pavarësisht sfidave që lidhen me moshën e tij, prania e profesorit është gjithmonë një nder dhe burim i pashtershëm frymëzimi për të gjithë ne. Ndërkohë që flasim për këtë ngjarje të rëndësishme, ndjejmë thellësisht mungesën e tij sot, por ngushëllohemi nga trashëgimia e tij e pasur intelektuale dhe kulturore. Kjo trashëgimi do të vazhdojë të ndikojë dhe të frymëzojë brezat e ardhshëm.

Shtëpia botuese “Adriatic Press” në shërbim të librit shqip

Shtëpia botuese “Adriatic Press” me shumë përkushtim është duke vazhduar botimet e shkrimtarëve shqiptaro-amerikanë. Ajo ka depërtuar në bibliotekat e shumicës së autorëve. Ky zgjerim i veprimtarisë së “Adriatic Press” reflekton një angazhim të vazhdueshëm për të promovuar letërsinë dhe kulturën shqiptare në mbarë botën. Shtrirja e saj në SHBA dhe Kanada dhe tani edhe përtej Atlantikut, është një dëshmi e suksesit dhe përkushtimit të saj për të sjellë zërat e shkrimtarëve shqiptaro-amerikanë tek një audiencë ndërkombëtare. Kjo arritje është një moment krenarie jo vetëm për “Adriatic Press”, por edhe për të gjithë komunitetin e shkrimtarëve dhe lexuesve që mbështesin këtë mision të rëndësishëm kulturor.

Ndërkohë që shohim përpara drejt të ardhmes, është e qartë se “Adriatic Press” do të vazhdojë të luajë një rol të rëndësishëm në përhapjen dhe promovimin e trashëgimisë letrare shqiptare në Amerikë. Urime dhe suksese në këtë rrugëtim të mrekullueshëm!

(Fjala e mbajtur gjatë promovimit të librit, organizuar në selinë e “Vatrës” në Bronx)

Astrit Lulushi/

E vështirë të përcaktohet. Mund të thuash që jeta lëviz. Por edhe zjarri. Mund të thuash që jeta evoluon. Por një virus kompjuterik mund të zhvillohet. Jeta riprodhohet—por a do të thotë kjo se mushkat (të cilat janë sterile) nuk janë të gjalla? A e shihni se sa e vështirë është të përcaktohet jeta.

Shkencëtarët ende nuk kanë një përkufizim për jetën, për të cilin mund të bien dakord.

Në librin e tij “What is Life?” fituesi britanik i çmimit Nobel në Fiziologji ose Mjekësi, Paul Nurse zhvilloi tre parime për të përcaktuar jetën: (1) jeta ka aftësinë të evoluojë përmes seleksionimit natyror; (2) format e jetës janë të kufizuara; (3) format e jetës janë makina kimike, fizike dhe informative.

Nurse e huazoi titullin nga një libër i mëparshëm me të njëjtin titull i fizikanit austriak, fitues i çmimit Nobel, Erwin Schrodinger. Në të, Schrodinger përshkroi aspektet fizike që duhet të ketë një qelizë e gjallë. Kjo shërbeu si frymëzim për biologun amerikan James Watson dhe fizikanin britanik Francis Crick më 1953, të cilët më vonë zbuluan strukturën e ADN-së.

NASA përdor një përkufizim të ngjashëm në kërkimin e saj për jetën në kozmos: “Jeta është një sistem kimik i vetëqëndrueshëm i aftë për evolucionin darvinian.” Por një diskutim i gjallë vazhdon mes shkencëtarëve se si të përcaktohet më së miri se çfarë është jeta dhe si ta gjejmë atë diku tjetër.

Në vitin 1952, dy shkencëtarë amerikanë në Universitetin e Çikagos, Stanley Miller dhe Harold Urey, demonstruan se energjia nga rrufeja mund të kishte krijuar molekula organike në një Tokë të re. Për ta vërtetuar këtë, ata mbushën një enë qelqi me dioksid karboni, metan dhe avull uji – përbërësit e propozuar të atmosferës së lashtë të Tokës – dhe kaluan një shkëndijë përmes përzierjes së gazit, duke imituar rrufenë. Ky eksperiment rezultoi në material organik kafe në muret e brendshme të kontejnerit dhe rezultatet janë përsëritur në shumë laboratorë në të gjithë botën, duke përfshirë në Cornell nga Carl Sagan.

A është kjo se si filloi jeta në Tokë, nga materiali organik i prodhuar nga stuhitë e rrufesë? Nuk e kemi ende përgjigjen. Dhe ka vende të tjera, më befasuese ku shkencëtarët kanë gjetur materiale organike. Meteoritet që shpërndanë pjesën më të madhe të ujit të Tokë përmbajnë gjithashtu lëndë organike; një shumëllojshmëri e madhe e molekulave organike, si aminoacidet, sheqernat dhe acidet yndyrore, udhëtuan nëpër hapësirë ​​në këta lajmëtarë të lashtë.

Kjo pyetje themelore është ende një fushë kërkimi. Së pari, jeta ka nevojë për ujë. Së dyti, ajo ka nevojë për një sipërfaqe të fortë ku kimikatet mund të ngjiten së bashku dhe të formojnë lidhje dhe struktura. Këto dy kërkesa mund të gjenden në fundin shkëmbor të një pellgu ose në dyshemenë e oqeanit ose ndoshta edhe në fundin e akullt të një pellgu në një shtresë akulli.

Kështu jeta i shpëtoi fuqisë gjithnjë e më holluese të oqeaneve dhe filloi miliarda vjet eksplorim për të pushtuar botën.

Qelizat në brigjet e liqenit Thetis, Australia Perëndimore, janë gjurmët e para fosile direkte të jetës në Tokë. Shkencëtarët po bëjnë përparime të rëndësishme në kërkimin e tyre.

Por ka një problem thelbësor: shkencëtarët nuk mund të krijojnë ende jetën në laborator. Tani për tani, një sukses i tillë i përket imagjinatës së shkrimtarëve vizionarë si Mary Shelley dhe personazhit të saj, Dr. Frankenstein. Ka shumë arsye pse të bësh jetën në laborator është tepër sfiduese. Sa kohë duhet të prisim që jeta të fillojë (dhjetë minuta, një vit, dhjetë mijë vjet, një milion vjet)?

Ne e dimë përafërsisht se si ishte sipërfaqja e Tokës rreth tre miliardë e gjysmë vjet më parë – pikërisht atëherë kur shkëmbinjtë regjistruan fosilet e formave të para të njohura të jetës. Ndërsa e dimë se sipërfaqja e Tokës ishte e ngrohtë dhe e mbuluar me ujë të lëngshëm, ne nuk e dimë nëse këto kushte ishin ato që i duheshin jetës për të filluar. Ndoshta jeta filloi përpara se një procesverbal i saj të bëhej i shkruar në gur. Dhe ne nuk e dimë nëse filloi pothuajse kudo në të njëjtën kohë ose nëse filloi në një vend të vogël dhe u përhap në të gjithë globin. Jeta mund të ketë filluar në fund të oqeanit, ku uji i nxehtë rrjedh nga fundi i oqeanit në një pjesë të ngrirë dhe të thellë të oqeanit nën presion të lartë, që mund të kenë siguruar sipërfaqen për formimin e strukturave të ngjashme me qelizat. Dallimet e mprehta të temperaturës mund të përqendrojnë kimikate dhe mund të kenë qenë të mjaftueshme për të krijuar struktura të ngjashme me paraqelizën. Nëse jeta do të fillonte kështu, nuk do të kishte psur nevojë as për rrezet e diellit, as për ajrin. Nuk do t’i interesonte nëse sipërfaqja e planetit ishte e ngrirë e fortë apo e bukur dhe e ngrohtë. A është fundi i oqeanit ku filloi jeta në Tokë?

Kryesia e Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë ishte e ftuar për të kontribuar në Koleksionin e Librave në Gjuhën Shqipe i cili iu dhurua Bibliotekës Publike të Garfield-it.

… Si frutat dhe lulet e malit ku flitet, gjuha shqipe(…) është e aftë të shprehë me një ndjenjë të mrekullueshme, nuancat, konceptet më të holla e të mprehta të mendimit njerëzor.

(Faik Konica, Albania 1, 1897)

Një gjuhë kaq e vjetër si gjuha shqipe e shkruar me gërma latine e cila përfshihet në familjen e gjuhëve indoevropiane dhe flitet nga rreth 10- milionë njerëz në të gjithë botën, e njohur historikisht si gjuha arbëreshe, zuri vend simbolik paraditen e së shtunës, në këtë ditë të gëzuar festive të 1- Qershorit të mezipritur të fëmijëve, në raftet e Bibliotekës Publike të Garfield, New Jersey, përmes veprave të shkrimtarëve, poetëve dhe studiuesve shqiptarë në të gjithë Amerikën e më gjerë. Ky hap dëshmon se kemi ndërmarrë guximin piramidal drejt formës më të lartë të dinjitetit kolektiv që kombi ynë përtej Atlantikut të afirmojë vetveten nëpërmjet filozofisë së mendimit, konceptit e idesë brenda individit, për të mos e lënë të bjerë në letargji reflektimin shpirtëror të njeriut të kohës moderne, ku varfëria e imagjinatës si rezultat i presionit shtypës të epokës teknologjike është kthyer në kërcënim për shëndetin intelektual të kombeve dhe jo vetëm. Morëm guximin të nisim një fushatë të fuqishme kundër filozofisë së formës e cila krijon një botë të disbalancuar dhe vret natyrshëm reflektimin shpirtëror të njeriut e kombit. Kjo humbje e balancës, rrezikon ta kthejë qenien humane, në një masë instrumentale pa shpirt që luan simfoninë e zbehjes së thellësisë së imagjinatës e për rrjedhojë nuk ofron asnjë garanci për mbijetesë, por sjell asimilim.

Shtysën për një nismë të tillë e sollën botimet e shumta të krijuesve shqiptarë dhe intensifikimi i domosdoshmërisë së nevojës së komunitetit tonë për të mos i humbur kontaktet me gjuhën dhe për të qenë më pranë me letërsinë shqipe. Aleanca Shqiptare e Shtetit të New Jersey-t, bëri të mundur që kjo inisiativë të realizohej në një nga sallat e leximit, në Librarinë Publike të qytetit të Garfield-it. Me një organizim profesional të menduar deri në detaje Presidenti i Aleancës Shqiptare z. Alban Gaba në bashkëpunim me anëtaren e Sh.Sh.Sh.A, poeten Arjana Gaba vunë në dukje rëndësinë e veçantë të këtij aktiviteti kulturor për të përçuar më tej gjuhën, letërsinë, artin dhe traditën tonë kombëtare, ngjarje kjo e cila për komunitetin shqiptar në Amerikë, në historikun e bibliotekës së këtij qyteti, zhvillohej për herë të parë.

Përse ky kënd librash në gjuhën shqipe? Sa e rëndësishme është kjo gjuhë përballë botës së madhe multikulturore në Amerikë? Si u prit kjo nismë e fuqishme nga Kryebashkiaku dhe Drejtoresha e Bibiotekës së këtij qyteti? Që t’i qasemi tematikës së sotme duhet t’i referohemi më parë të dhënave dhe fakteve historiko-gjuhësore të cilat hedhin dritë dhe zbehin çdo dyshim mbi çështjen e vjetërsisë dhe rëndësisë së gjuhës shqipe.

Territori gjeografik ku flitet gjuha shqipe deri më sot mbulon Shqipërinë, Kosovën, Maqedoninë e Veriut, zonat e Evropës Juglindore me popullsi shqiptare si edhe Malin e Zi e Luginën e Preshevës. Zgjerohet më tej në Komunitetet e shpërndara shqiptare në Kroaci, Greqi, Çamëri, rajonet e Maqedonisë Perëndimore, Trakës Perëndimore, Itali (arbëreshët në Italinë e Jugore, Sicili, Kalabri), si edhe në Rumani e Ukrainë. Gjithashtu, nëse do t’i referoheshim pasurisë së Fjalorit të gjuhës shqipe dhe Huazimeve nga greqishtja e lashtë e latinishtja, do të përforconim konkluzionin mbi vjetërsisnë e gjuhës sonë. Përsa i përket shkrimeve më të hershme në gjuhën shqipe na vjen në ndihmë Meshari i Gjon Buzukut në shek. XVI (1555), L.Matrënga (1592) e pak më vonë P.Budi, F. Bardhi, e P.Bogdani vepra këto që dëshmojnë edhe strukturën e qartë dialekto-territoriale në proçes evolucioni. Rrebeshet e kohërave nuk mundën dot ta zbehin funksionin dhe zhvillimin e gjuhës shqipe në Periudhën Parakombëtare (XV-XVI-1860), si edhe në Periudhën Kombëtare, nëpër të gjitha fazat ku ajo kaloi:1860-1912; 1912-1944; 1944 e deri më sot. Si rezultat i konvergjencës së të dy dialekteve tona, u bënë domosdoshmëri konferencat dhe konsultat e gjuhëtarëve për Gjuhën e Njësuar si edhe për drejtshkrimin e saj. Për rrjedhojë në Kongresin e Drejtshkrimit, Tr. 1972, u vendos gjuha standarte, trajtë të cilën vazhdon ta ketë edhe sot. Tashmë, në epokën dixhitale ku fuqia dhe shpejtësia e internetit në shpërndarjen e informacionit janë marramandëse, Katedra të Gjuhës Shqipe vazhdojnë të jetë të hapura dhe një mori Universitetesh dhe Qendrash Albanalogjike nëpër botë: Paris, Romë, Napoli, Kozencë, Palermo, Leningrad, Pekin, Mynih, Bukuresht, Selanik, Sofie, e më tej ofrojnë thellimin drejt dijes.

Epiqendra ideore e këtij takimi ishte nevoja e përçimit të gjuhës shqipe tek brezi i ri, si një nyjë solide për të siguruar vazhdimësinë e trashëgimisë sonë kulturore e cila zgjon edhe krenarinë kombëtare mbi prejardhjen dhe vjetërsinë e gjuhës shqipe për ta transformuar në një fuqi të pashtershme frymëzimi dhe imagjinate për bashkësinë e studentëve shqiptarë. Një koleksion i pasur botimesh letrare në prozë, poezi dhe studime, ju dhuruan bibliotekës së qytetit nga autorët e pranishëm në sallë për të qenë pasuria e komunitetit tonë në shuarjen e etjes për të lexuar shqip nga brezi i ri i fëmijëve shqiptarë të lindur në Amerikë, si edhe nga dashamirës të gjuhës shqipe prej komuniteteve multikulturore këtu duke e forcuar relacionin zinxhir të procesit letrar autor-vepër- lexues, synuar rikthim të brezit të ri në rigjetjen e balancave drejt librit fizik, prekjes, thellimit të njerëzores, e drejt mendimit, si akti më humanist e dëshpërimisht më i nevojshëm në ditët tona. Forma e plotë e gjuhës si shkencë humane arrihet vetëm nëse nëpërmjet variantit të folur (komuniteti), depërtojmë në variantin e shkruar (libri) e në këtë proces simbiotik arrihet ftesa për reflektimin polidimensional shpirtëror të kombit.

Të gjithë të pranishmit të ngritur në këmbë, me dorën në zemër nderuan ekzekutimin e Himnit të Flamurit shqiptar dhe Flamurit amerikan, Himne të cilët shënuan edhe hapjen e kësaj ngjarjeje të shënuar. Le të kthehemi pas në retrospektivë për të hedhur dritë se sa shumë luftuan të parët tanë që të ruajnë të paprekur gjuhën shqipe. Për këtë mund t’i referohemi historisë së gjuhësisë e studimeve të specializuara letrare mbi çështjen e prejardhjes së gjuhës shqipe, të cilën e ka mbrojtur me zjarr edhe poeti Jeronim De Rada. Për rrjedhojë u bë tez’/kryefjala e rilindasve të cilët duke e vënë theksin tek lashtësia e popullit shqiptar kërkuan dhe luftuan me forcën e penës për të drejtat e tij në mes të popujve të tjerë të lirë e të pavarur të Evropës.

Vlen të përmendet se kur studiuesit J. Hahn, në veprën “Studime Shqiptare” 1854, ju desh të vërtetonte prejardhjen ilire të shqiptarëve, thirri në ndihmë dëshmitë dhe faktet e hershme gjuhësore. Por, sa e vjetër është përafërsisht gjuha jonë shqipe? Po të përllogarisim 3700- vjet para erës sonë, mbijetesa dhe vjetërsia e gjuhëve indoevropiane, përfshi këtu edhe gjuhën shqipe, aludohet të jetë rreth 6- mijë vjet. Kjo gjuhë kaq e shtrenjtë dhe kaq e hershme, 6-mijë vjeçare, ishtë bërthama e këtij takimi kaq të rëndësishëm letrar ku të ftuar nderi ishin Kryebashkiaku i qytetit z. Rich Rigoglioso, Ambasadorja e Shqipërisë në Organizatën e Kombeve të Bashkuara zj. Suela Janina, Drejtoresha e Bibliotekës së Garfield-it zj. Mary Jo Jennings, Kryesia e Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë, Përfaqësues nga Federata Pan-Shqiptare Vatra, si edhe nga Shoqata e Gruas Marigona, anëtarë të bordit të Bergen County, poetë, shkrimtarë, studiues të letërsisë, dashamirës të artit të fjalës së shkruar, interpretues, aktorë, muzikantë e më gjerë.

Presidenti i Aleancës Shqiptare në New Jersey z. Alban Gaba, në fjalën e hapjes u shpreh ndër të tjera: Koleksioni i librave që ju dhurua bibliotekës sot, është një burim i çmuar dijesh dhe kulture, jo vetëm për fëmijët tanë, por edhe për lexuesit e apasionuar të komuniteteve të tjera. Janë rreth 3500 shqiptarë që jetojnë në komunitetin e Garfield-it, ndër të cilët 1150 frekuentojnë shkollat publike të qytetit.

Më pas Majori i Qytetit të Garfield z. Rich Rigoglioso në fjalën e tij përshëndetëse shprehu vlerësimin më të lartë për komunitetin shqiptaro-amerikan i cili fatmirësisht është i madh në numër dhe shpalos vlera në fusha të ndryshme të shkencës, letrësisë, artit e më gjerë. Ky komunitet flet një gjuhë të vjetër dhe përçon një kulturë të thellë duke dëshmuar trashëgiminë e pasur të një populli me histori të lashtë. Është nderi dhe privilegji im t’ju uroj mirëseardhjen në Librarinë Publike të Garfield-it. Kjo bibliotekë gjithmonë ka qenë një institucion studimi, eksplorimi dhe shkëmbimi multikulturor. Jam i sigurt se kontributi juaj i vyer do të lerë gjurmë tek brezi i ri i cili që sot e tutje do të ketë fatin e mirë të lexojë edhe libra në gjuhën shqipe. Ju siguroj se ky komunitet shpalos dinjitet e do të ketë gjithmonë vëmendjen, mbështetjen dhe përkrahjen time të veçantë. Ky fjalim u shoqërua me duartrokitje të përzemërta dhe ngjalli entuziazëm në sallë.

Nderoi të pranishmit me fjalën e saj në vijim Ambasadorja Fuqiplotë e Republikës së Shqipërisë pranë Kombeve të Bashkuara zj. Suela Janina, duke shprehur mirënjohje të thellë për të gjithë organizatorët dhe pjesëmarrësit që kontribuan në suksesin e këtij eventi kulturor. Të dashur vëllezër dhe motra… kjo vjen si muzikë për veshët e mi. I ftoj të gjithë fëmijët të vijnë e t’i lexojnë këto libra shqip, radhitur në raftet e kësaj bibioteke kaq të bukur. E ndoshta ne nuk i kemi pasur këto mundësi…ndaj mirënjohja ime shkon tek të gjithë ata shqiptarë që me të gjithë vështirësitë që hasin, bëjnë ç’është e mundur për të mos e harruar gjuhën e atdheun mëmë. Dhe ky do të jetë investimi më i madh që ne do të bëjmë tek brezi i ardhshëm, sepse e ardhmja e kombit tonë është kënaqësia më e madhe që na e mbush zemrën si shqiptarë. Komuniteti shqiptaro-amerikan kudo në Amerikë ka krijuar një urë të fortë marrëdhënieje historike dhe shoqërore midis të dy shteteve tona.- përfundoi fjalën e saj Ambasadorja Janina, duke shprehur dëshirën për të qenë pranë komunitetit tonë edhe në aktivitetet e ardhshme.

Drejtoresha e Bibliotekës së qytetit të Farfield-it zj. Mari Jo Jennings u shpreh: Jam thellësisht e prekur sot, kur një ngjarje e një rëndësie kaq të vecçntë po ndodh pikërisht në një nga ambjentet e Institucionit që unë drejtoj. Dua të përgëzoj të gjithë autorët të cilët e pasuruan Bibiotekën Publike te Garfield-it me këtë koleksion librash, shkruar në një gjuhë kaq të lashtë, duke i shtuar një xhevahir më shumë thesarit multikulturor të qytetit tonë. Jam e bindur se komuniteti shqiptar i cili radhitet i dyti, pas komunitetit polak, do të vazhdojë të na surprizojë me prurje të vazhdueshme veprash letrare dhe ju siguroj se bashkëpunimi ynë do të jetë i frytshëm dhe i sukseshmën edhe në të ardhmen.

Poetja dhe studiuesja e letërsisë Ph.d Yllka Filipi, përshëndeti në emër të Kryesisë së Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë, duke evidentuar rëndësinë historike të këtij aktiviteti si edhe privilegjin që kjo bibliotekë rezervoi për autorët shqiptarë dhe veprat e tyre përkundrejt një spektri më të gjerë lexuesish pasionantë, studimesh të thelluara në fushën e letërsisë së krahasuar (anglisht- shqip), apo edhe ekipesh studimore nga gjuhë të tjera, si edhe një game më të gjerë dijetarësh, mendimtarësh e përkthyesish që kanë shfaqur interes për gjuhën shqipe, me përparësi brezin e ri shqipfolës të komunitetit tonë, në mënyrë që e gjithë kjo energji njerëzore e brezit të ri të kanalizohet në rrugën e duhur si dije e mirëartikuluar e formave të përpunuara të imagjinatës së shëndoshë në bazë të sistemit të vlerave shpirtërore, drejt mendimit e reflektimit si një tjetër formë edhe më e lartë, formë ndjeshmërie e afrimi hyjnor drejt atdhedashurisë. Nuk ka asnjë kod universal që të mund të zbërthejë arsyen pse nuk mund të venitet nevoja shpirtërore e një kombi për të përçuar ndër breza gjuhën e tij të hershme, të cilën ndër mijëra vjet si në mijëra operacione kozmike për mbijetese e ka shpëtuar nga asimilimi, shfarosja dhe vdekja e sigurtë. Ligjet e arsyes të tërhequra brenda një sfere tjetër shumëdimensionale atdhedashurie, zotërojnë gjithë forcën e universit për t’i treguar epokës së globalizimit, se edhe gjuha më enigmatike, në çdo territor gjeografikisht të kudondodhur, në qoftë se i ka zbardhur të gjitha misteret e i ka ndriçuar epokat e errëta të historisë, meriton vëmendje jashtëzakonisht të veçantë dhe duhet të mbrohet me jetë, siç shpesh e ka treguar koha e duket të nderohet me dorën në zemër dhe ballin lart nga bashkëkombësit e saj! Vetëm ajo gjuhë nuk mund të vdesë dhe ky privilegj i takon sot një gjuhe shumë të lashtë, gjuhës shqipe. Le t’i themi fëmijëve tanë: Ja ku janë librat që janë shkruar në gjuhën e nënës, në gjuhën e shpirtit, në shqip! Sa herë t’iu marrë malli, ejani e shfletoni! Më fuqinë magjike të shkronjave tona do të fluturoni gjer në mëmëdhe! Mos u habisni nëse trupi do të jetë këtu e shpirti do të shëtisë atje.- përfundoi fjalën e saj Ph.D Yllka Filipi.

Krijuesja Arjana Gaba prezantoi për të pranishmit Biografinë dhe Veprimtarinë Letraro-Artistike mbërritur nga Britania e Madhe të Prof. Dr. Fatmir Terziu me një koleksion të përzgjedhur prej 15- veprash letrare, një pasuri kaq e çmuar kjo e cila iu dhurua bibiotekës së qytetit. Presidenti i Shoqatës së Shkrimtarëve shqiptaro-amerikanë z. Adnan Mehmeti u shpreh: Dua t’iu tregoj se kam në dorë suplementin e revistës letrare Pena e cila sapo ka dalë nga botimi dhe pasqyron punën e palodhur të Sh.Sh.Sh.A, si edhe prezanton edicionin e 3-të të Panairit të Librit Shqip në Amerikë. Kjo fundjavë e mrekullueshme filloi me magjinë e 1-Qershorit të fëmijëve tanë dhe shënoi hapjen e Këndit të Ri të Librit Shqip në Bibliotekën Publike të Garfield-it, New Jersey. Me elegancë dhe profesionalizëm nga Aleanca Shqiptare si edhe me mbështetjen e padiskutueshme të Bashkisë së qytetit Garfield, ky moment solli bukurinë e fjalës së shkruar dhe shpirtin e kulturës sonë, ndaj dhe ju meritoni çdo lëvdatë për këtë organizim të jashtëzakonshëm.

Shkrimtari dhe poeti z. Mhill Velaj i cili dy muaj më parë e delegoi me sukses detyrën e Kryetarit të Sh.Sh.Sh. A – falenderoi të gjithë të pranishmit dhe shprehu mirënjohjen e thellë për sakrificën e shqiptarëve kudo që ndodhen nëpër botë për t’iu përcjellë brezave që do të vijnë trashëgiminë tonë tejet të pasur kulturore. Më pas e mori fjalën nënkryetarja e shoqatës së Sh.Sh.Sh.A zj. Arjeta Ferlushkaj e cila vuri në dukje: Se sa rëndësi ka ky kënd i hapur sot, këtë do ta tregojë koha dhe fëmijët tanë. Libri është mjeti më i bukur dhe më i duhuri për t’i bërë ata të udhëtojnë në kohë dhe vende të ndryshme. Le të jetë kjo nismë e vogël me dashuri të madhe një shtysë për ne që të krijojmë një rrjet bashkëpunimi zinxhir për t’i ardhur më afër lexuesit tek biblioteka e tyre lokale edhe pse jo, ndonjëherë të bëjmë edhe një orë leximi në gjuhën shqipe nga veprat e autorëve të ndryshëm shqiptarë. Drejtuesja e Shoqatës së Gruas Shqiptaro-Amerikane Marigona zj. Sabije Veseli falenderoi të gjithë të pranishmit dhe u shpreh optimiste për zhvillimin e sa më shumë aktiviteteve kulturore të këtij lloji në të ardhmen. Recitime poezish të zgjedhura nga interpretues të talentuar dhe tinguj muzikorë, mbyllën me sukses një takim kaq të rëndësishëm për gjuhën tonë të vjetër, kulturën dhe librin shqip.

Për autorët që kontribuan në koleksionin e librave shqip që u dhuruan sot në Këndin e Bibliotekës Publike të Garfield-it u shpërndanë Certefikata Mirënjohjeje nga Aleanca Shqiptare e Shtetit të New Jersey-t, në shenjë falenderimi të përzemërt për pasurimin e vlerave të librarisë së këtij qyteti me veprat të cilat do të shërbejnë si një formë e vyer kontributi për ruajtjen e përhapjen e kulturës dhe traditës së krijimtarisë shqiptare. Aktiviteti u transmetua drejtpërdrejt në TVSH nga gazetari i mirënjohur z. Denion Ndrenika.

Intensifikimi i këtij akti është hallka më e fortë e dijes së provuar nga eksperimentimi i vizionit shkencor me në qendër reflektimin filozofik mbi librin shqip në diasporë, si një thirrje për të rinjtë që t’iu rikthehen ndjeshmërive dhe ideve në format pafundësisht të larmishme që ofron zhytja në thellësinë e mendimit të gjallë njerëzor, si një dimension i ri që do të sigurojë risinë e kombit shqiptar për të mos ia dobësuar kujtesën historike e për të mbajtur gjallë vazhdimësinë ekzistenciale të tij kudo nëpër botë.

Ph.D Yllka FILIPI

Garfield, N.J

6.01.’24

PRISHTINË, 5 Qershor 2024-Gazeta DIELLI nga korrespondenti në Kosovë/ Prishtina përsëri kryeqytet libri mirëpriti botuesit e botës shqiptare në edicionin e 24-të të Panairit të librit në 25 vjetorin e lirisë së Kosovës.

Nën moton “Përgjigjja është libri”, Panairi i hapur sot mbahet nga 5 deri në 9 Qershor 2024 në ambientet e Pallatit të Rinisë organizuar nga Shoqata e Botuesve të Kosovës dhe mbështetur nga Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit e Republikës së Kosovës e Drejtoria e Kulturës e Kryeqytetit – Prishtinës.

Para 25 viteve, menjëherë pas luftës në Kosovë nga 17 deri 22 Nëntor 1999, është organizuar panairi i parë i librit në Prishtinë, i cili ishte ndër aktivitetet e para kulturore në liri bashkë me një koncert të mbajtur në qytetin e Prizrenit të artistëve nga Kosova e Shqipëria.