Nga Bejdo Malo/

Asgjë më shumë. Tabloja e 2023, njësoj si tabloja e plazhit në finalen e Romanit të Mirela Kaninit Për pakë Dashuri.

“Një Afrikë” e vogël, në juglindje të Evropës. Si tek ferri Dantes, si tek fati Romës me perandor Neronin, si tek fati i rënies së Kostandinopojës që e treguan se mbreti Kostandin kishte vdekur pas 444 ditësh. Lexon një roman me ngjarje të vendosura 33 vjet më parë dhe të duket se po ndodhin në çast. Një tablo si guernika e Pikasos. Autorja e librit Mirela Kanini Për pak Dashuri, e fillon me ikjen biblike të 1990 të Marianës dhe Marios nga sytë këmbët. Fati Marianës është fati i vendit të saj. Jetime ajo jetim vendi saj. Jetime jeta e saj. Në 1453, me mijëra niseshin nizamë në katër anët e një perandorie obskurantiste, në 1990, me mijera ikin nga sytë këmbët në një perandori shumë moderne që quhet Evropë, dhe prej 10 vjetësh së fundmi ikin nga sytë këmbët. Me mijëra janë sa miliona sepse kjo Afrikë përbëhet vetëm nga tre milionë. Mariana e Mirela Kaninit është si ato gratë irlandeze kur burrat e tyre i mobilizoi mbreti Xhejms i Anglisë për të mundur Napolonin në Vaterlo. Ato shkuan me gjithë fëmijë dhe me tërë takëmet e shtëpisë në vijën e frontit që tu shërbenin burrave dhe ata të mos kishin arrësye të ktheheshin pas. Të humbisnin ose të fitonin përjetësisht. E çuditshme. Çfar parashikuese. Të mahnit se çfarë ndjesi ka kjo grua e quajtur Mirela Kanini. Ashtu siç ikin personazhet e saj në 1990, ashtu po ikin dhe sot. Madje më dhimshëm. Me gomone jo në detin e ngrohtë Adriatik por në detin e acartë Balltik. “Po ftohe dhe freskoje pak mëndjen moj shkrimtare. Pse na i thua të vërtetat lakuriqe. Ku e gjete atë Marjanë(1,5 milionë Marijana dhe atë Mario e Bujar(1,5 milionë Mario e Bujarë). E para jetime të dytët një ëngjëll dhe një trafikant. Po fiks në 2023, jemi si në 1990. Po ajo tablo, atëhere me zhele të uritur dhe pa një lekë në xhep dhe me fat të paditur, tani të veshur për të mos u ftohur dhe do lekë në xhep. Madje në 2023, më e tmershme ikin çifte të reja me fëmijë në gji. Atje nga cepi i Ilinoisit në tokën e shenjtë e shikon realitetin tonë me syrin e Cikllopit, me syrin e Alienëve të Lashtësisë. Realitetin tonë të dhimbshëm e ke bërë sa sureal për 750 milion evropjanë dhe 350 milion SHBA-ista aq real dhe të vërtetë për të gjithë shqiptarët në tërë rruzullin. Na i ke zbuluar plagët e vërteta. Siç është lindur dhe rritur Marjana në ferr ashtu kanë lindur dhe janë rritur të gjithë ata nga 1945-1990. Tërë elita e Shqipërisë, si në Purgatorin e Dantes ishte. Ti moj zonja Mirelë as më shumë e as më pak, ke ringjallur Dikensin tek romani Jetë e zymtë, por me realitetin shqiptar. Asgjë nuk janë udhtimet biblike të shpërbërjes së Perandosrisë Çin, të Perandrisë egjyptiane të Mark Antonit, të shpërbërjes së Trojës. Ku ka udhëtim më biblik se sa i Marianës në moshën më të bukur e rritur në ferrin jetimore shqiptare drejt Gjermanisë. Sa kufinj kalon. Një zot e di. Fati saj në dorë të rastësisë. Ajo mbrrin si mbrrinë 1,5 milion në 1990, në katër anët e botës. Ca vdiqën rrugës janë pa varr, ca mbrritën dhe kur filluan të dërgonin lekë për prindërit e tyre që rritën fëmijë nipër e mbesa eridhi 2013. Drama filloi. Të gjithë ata të rinj që ishin rritur me remitancat e ju emigrantëve Mirela Kanini i kishin ruajtur ca nënë jastek dhe kanë dhjetë vjet që i përdorin si Marjana jote për të ikur njësoj si ajo. Të lumtë. Ke guxuar të na i thuash të vërtetat si ndërtuesit e piramidës së Keopsit. Ja ndërtuan për së gjalli. Sja treguan se ku do ta vendosnin vetëm i thanë. Mos u bëj merak vdis në rrugëtim dhe beteja lufte pa sens, në piramidë të kemi bërë dy dritare një nga yllësia Orioni dhe një nga Ylli Polar. Atje do jetosh. Do i takosh vetëm disa minuta në kohën e solsticeve po ska gjë. Kështu është dhe dashuria jote. Gjithçka moj Mirela na e fillon me atë udhëtim që fundin e ka në qytetin Sonthofen të Gjermanisë një vend të vogël me sipërfaqe fiks sa e 9 piramidave të Gizës dhe e përfundon në Plazh i vetmuar dhe i virgjër, një grup të rinjsh turistë aventurierë me idetë e hipive të vitit 1972 nëpër tenda kampimi, një zjarr gati i shuar. Po pastaj? Pastaj shpërthen ti Mirelë. Tërë boshti i romanit vërtitet rreth Aleksiadës si boshtet rrotulluese të tempujve budistë në Tibet. Drama arrin kulmin dhe gjerat bëhen si i Makbethit të Shekspirit kur njërës nga vajzat e grupit i shfaqet nëpër terr një grua me fustan të përgjakur. Askush nuk di asgjë për të, përveç udhërrëfyesit të turistëve që di gjithçka. Çe ke moj zonjë këtë libër Tronditës, mistik njerëzor dhe provokativ. A e di moj zonjë në çfar situate ndodhemi ne. Ja një shembull. Buali i Përmetit ka 23 vjet që nuk bën një dasmë. Malshovistët e Malëshovës së Përmetit po shkulin varret e stërgjyshërve dhe po i sjellin në varrezat Këlcyrës se po përsëritet fati. Në 1990 fshati Borockë u shua fare se pasi ikën gjysma e njerzve nëpër Evropë mbuluan gjarpërinjtë. Në 2023, në Sheperin e Andon Zako Çajupit kanë mbetur 12 pleq. Fshati në tre vjetët e fundit ka bërë vetëm tre dreka vdekje. Kjo është tabloja e tablos tënde finale në atë plazh të zi. Një libër që ja vlen të lexohet. Një libër që qëndron gjatë me ty. Një libër që trondit….

Prof.as.dr. Arben Prendi/

Mbi romanin “Dielli më perëndon në Lindje” të autores Eralda Baze

Tema e tranzicionit

Romani “Dielli më perëndon në Lindje” mund të konsiderohet një roman lirik për fatin e të resë në shoqërinë shqiptare të tranzicionit. Në qendër të romanit është fati i dy vajzave të reja, të diplomuara si përkthyese. Viola dhe Era janë dy vajza të diplomuara që përpiqen të mbijetojnë në kryeqytetin shqiptar të tranzicionit si përkthyese në një shtëpi botuese . Viola është nga Shkodra, Era nga një qytet jugor.

Romani ka në fokus mënyrën se si shoqëria e tranzicionit i sheh këto vajza si objekte për shfrytëzim, ato paguhen pak, trajtohen keq, dhe janë viktima të ngacmimeve seksuale, të joshjes për një vend pune, me qëllim shfrytëzimi. Ato jetojnë në një apartament me qera që mezi e përballojnë me pagat e tyre të varfra. Për të mbijetuar ose bien viktima të mjedisit ose mashtrohen prej tij. “Për të dalë nga kjo gjendje ka dy formula të thjeshta: ose të paketojmë rrobat dhe dështimet tona brenda valixheve e të kthehemi nga kemi ardhur, ose të zëmë ndonjë dashnor të pasur”. Pastaj diku tjetër shtohet edhe lotaria amerikane si mundësi për të lënë përfundimisht vendin me nder. Këto janë jo rrallë alternativat me të cilat përballen shumë vajza të reja e gra të ardhura nga periferia në kryeqytet, për të mbijetuar. Madje jo vetëm ato, por edhe këngëtare, artiste të reja të talentuara apo të patalentuara, që të etura për famë e luks janë gati të bëjnë gjithçka, të shesin trupin dhe dinjitetin e tyre për një makinë, apartament apo rroba më të shtrenjta, apo qoftë edhe për t’u fotografuar me një kostum banjoje në një pishinë në Dubai, nën shoqërinë e sheikëve të pasur dhe perversë.

Viola tenton të vetëvritet kur mbetet pa punë dhe pasi mbijeton i kërkohen favore seksuale për t’u punësuar nga Valter Bina, një gazetar i njohur me pushtet në qarqet qeveritare. Pasi gjen në këtë mënyrë një punë për vete, ajo mendon ta ndihmojë edhe shoqen e saj Erën përmes këtij personi pervers duke shfrytëzuar përvojën e saj, por siç del më pas, miku i saj i kërkon Erës të njëjtën gjë: favore të seksuale në këmbim të një pune të pagueshme mirë. Era nuk e pranon një gjë të tillë, madje e neverit atë. Duke shfrytëzuar lidhjen që Era ka me Miladin, egjiptiano-arabin, gazetari pervers Valter Bina për t’u hakmarrë bën publike lidhjen e dikurshme të saj me Klajdin dhe në këtë kuadër trillon historinë e rreme duke e paraqitur si lidhje me një agjent arab. Në fund të romanit edhe motra binjake e Erës, përfundon në urgjencë e rrahur nga bashkëshorti i saj.

Pra, janë mbitheksuar në këtë roman disa tipare karakteristike të shoqërisë shqiptare të tranzicionit, si: shfrytëzimi dhe keqpagesa e punës intelektuale; kërkimi i favoreve seksuale nga gratë e vajzat e reja në këmbim të një vendi pune në administratën publike apo private; apo kundrejt përfitimit në para; dhuna në forma të ndryshme ndaj tyre, dhunë psikologjike deri edhe dhunë fizike. Autorja i ka vëzhguar me mprehtësi këto dukuri të shëmtuara të një shoqërie në zhvillim, ku trashëgohen disa sjellje anadollake, me mungesa të theksuara të vlerave etike e morale. Ky mentalitet është i pranishëm edhe në Kajro, ku Miladi rrihet me disa burra arabë për të mbrojtur Erën, apo e shpëton nga linçimi i turmës, që nuk e pranon një femër bionde të pambuluar në rrugët e Kajros.

Puna intelektuale në shoqërinë e tranzicionit nënçmohet, ndërsa femra konsiderohet si ornament i meshkujve me poste qeveritare apo politike; apo edhe atyre që kanë vënë pasuri përrallore në mënyra të ndryshme. Autorja ka ndërthurur këtu dramën individuale të këtyre vajzave, dhe të shumë të tjerave si ato, me dramën sociale, me dramën e një shoqërie që edhe pse mbas shumë vitesh përpjekjesh për të ndërtuar një sistem të vlerave demokratike gjendet në një pikë krize dhe boshllëku vlerash.

Viola mashtrohet disa herë, madje për të gjetur një punë ajo i jepet një gazetari të njohur i cili kërkon të bëjë të njëjtën gjë edhe me Erën. Ato janë vajza të brishta në një mjedis të ashpër, shfrytëzues dhe paragjykues. Përmes tyre është ndërtuar fati i sa e sa vajzave të reja që i drejtohen kryeqytetit me shpresën për një jetë më të mirë dhe përfundojnë duke bërë gjithçka për të mbijetuar, edhe duke shkelur mbi dinjitetin e tyre. Për të gjetur një vend pune, për ca para më shumë apo në raste të tjera për pak luks. “…të vetmet gra shqiptare të padhunuara rezultojmë ne beqaret e shkuara në moshë dhe një grusht spitullaqesh që rrojnë brenda unazës së vogël. Ndërsa jashtë këtij rrethi… vetëm “nëna Shqipëri” ndoshta…. Femrat shpesh janë viktima të keqtrajtimit në punë, në rrugë, në familje. Era dhe Viola paguhen keq dhe shfrytëzohen madje edhe bezdisen seksualisht nga njerëz të pushtetshëm të politikës dhe medias.

Në roman përshkruhet me detaje të jetuarit në Tiranën e viteve dymijë e njëmbëdhjetë, në Tiranën e tranzicionit me tollovinë e saj, pisllëkun e Lanës, me grataçielat që ndalojnë edhe dritën e diellit, pastaj me politikanët demagogë dhe seksistë; që nuk lë vend për të rejat e brishta, për më tepër të diplomuara dhe me kulturë, që duan të jetojnë me dinjitet dhe me një punë të ndershme. Tirana i gëlltit vajzat dhe gratë e reja që ëndërrojnë një të ardhme më dinjitoze, në mizerjen e saj të pashpresë, duke u marrë edhe të vetmen gjë që kanë, dinjitetin.

Peripecitë e personazheve për të ndërtuar një jetë me dinjitet në kryeqytet sjellin skena të jetës së shoqërisë shqiptare të tranzicionit dhe përshkrimi i tyre përbën një nga veçoritë e romanit. Këto përshkrime ndihmojnë në krijimin e “iluzionit” artistik të realitetit dhe përbëjnë një nga pikat e forta të romanit, si në këtë shembull: “Vetëdija e të qenurit popull i vogël në numër na ka bërë historikisht të bindur, të përulur, të kënaqur me pak. I kemi nxjerrë kthetrat vetëm për mbijetesë, përtej kësaj asgjë. Standard jetese, të drejta njeriu, liri fjale, mendimi, na kanë tingëlluar gjithmonë si legjenda urbane të importuara nga Evropa vitet e fundit bashkë me barcaletat për biondet. Rinia jonë, e lyer, e ngjyer deri në thua, është shumë më e ndjeshme ndaj këtyre të fundit në fakt. Ehh, shpesh herë e vras mendjen se si mund të katandiseshin aventurat e Lizës nëse Lewis Karrol do të ishte fqinji im dhe, që të dy bashkë, për shkak të katit të ulët e ballkonit të gjerë, do të pastronim përditë plehrat që na hedhin ata sipër; pastaj, për të shfryrë ca, mund të përplasësh derën e jashtme dhe të turresh drejt barit poshtë pallatit, ku më shpesh ndizen sherre të zhurmshme sesa ekspresi i i kafesë; për t’ia mbathur që aty mund t’i hipësh një autobusi urban, por hap sytë mirë mos të të vjedhin çantën, ndërsa po të marrësh taksi, përveçse do të të kushtojë katërmbëdhjetë herë më shumë, do të përballesh me fytyrat e uritura të lypësve të vegjël që, sipas rastit, herë i puthin xhamat e makinës e herë bëjnë sikur i pastrojnë”. Në libraritë eTiranës të shndërruara në kafene gjen plot njerëz që tymosin në sallën e kafenesë dhe asnjë në sallën e leximit, madje edhe libraret nuk e njohin emrin e shkrimtares franceze Simonë de Bovuar: “Ndërsa salla e librave në katin e nëndheshëm ishte e pastër, e qetë, e zbrazur, fiks ashtu siç i ka hije një kombi që ka nisur të zbehet i sëmurë nga puthja helmuese e analfabetizmit funksional. Dhe Steven Johnson ka paturpësinë të thotë se nëpër kafene kanë lindur idetë e mëdha! Madje vetë Iluminizmi anglez na qenka zhvilluar falë futjes së kafes dhe çajit në jetën e tyre. Këtu tek ne, përveç himnit kombëtar “Ky vend s’bëhet”, nuk dëgjohet asnjë gëk tjetër të dalë nga goja e këtyre njerëzve të topitur, që sa më shumë kafe pinë aq më të përgjumur duken…”.

Madje në roman janë prekur me guxim disa tema të nxehta të lidhura posaçërisht me tranzicionin dhe gati tabu në letërsinë e këtyre viteve si: tema fetare, kulturore e politike; krishterimi/islami; Perëndimi/ Lindja; abuzimi me pushtetin; kriza morale dhe shpirtërore e shoqërisë shqiptare; dhuna ndaj femrave, deri tek ndërhyrjet politike dhe fetare të shteteve të tjera në Shqipëri; gjendja e medias e cila fabrikon sipas interesave të politikës apo të atyre që kontrollojnë atë, lajme të rreme dhe mashtrime që cënojnë jetën e individëve në mënyrë të paripariparueshme

Personazhi kryesor, Era vjen nga një lidhje e dështuar me Klajdin, një funksionar i lartë i një ministrie/ burrë i martuar; dhe detyrohet të abortojë për ta kaluar pjesën tjetër të jetës me pengun e këtij veprimi. Ai, duke qenë funksionar i lartë në Ministrinë e Kulturës, është i përfshirë në një aferë të fshehtë me mbulesë kulturore por që në fakt ka si qëllim ndërtimin e sa më shumë xhamive në Shqipëri dhe sigurisht për këtë shërbim ai përfiton fonde të majme. Personazhi shigjeton kështu marrëdhëniet vëllazërore me Turqinë gjatë viteve të fundit pas të cilave qëndrojnë interesa politike më afatgjata. Era nuk nguron të hyjë në reflektime të natyrës fetare dhe politike kur shprehet lidhur përfshirjen e politikës në çështje fetare. Ajo shpreh nevojën për komunikime me kulturat tjera, por pa humbur identitetin kombëtar dhe kulturor përballë ndërhyrjeve nga kulturat e tjera në realitetin politik dhe kulturor të viteve të fundit: “Këta nuk janë të parët as të fundit që po tundin flamurin e islamit politik në rajonin tonë. […] E ke parasysh shprehjen “Streha e fundit e maskarenjve është nacionalizmi”?Unë do të shtoja “…edhe feja”. Të përziesh fenë me politikën, të manipulosh besimin e një populli, për t’i qëndruar mbi shpinë sa më gjatë, është kriminale, katastrofë e garantuar”.

Siç shihet synimet e autores nuk janë thjeshtë për të trilluar një romancë apo një histori rozë për lexuesin, por për të sjellë në vëmendje probleme të mprehta për shoqërinë e tranzicionit, njëri nga të cilët është edhe ai i humbjes së identitetit kulturor si nënçmim i identitetit kombëtar, por edhe si ndërhyrje e planifikuar e kulturave të tjera më të mëdha dhe më agresive; apo roli i medias në këtë shoqëri. Era qesendis me këtë rast një prirje të kinemasë, por edhe letërsisë sonë për ta paraqitur popullin shqiptar si popull tejet të prapambetur, ekzotik, për të zgjuar kureshtjen e publikut të huaj duke trajtuar disa tema skematike si gjakmarrja, burrneshat, prostitucioni, bandat shqiptare apo mjerimi i skajshëm i zonave të caktuara të vendit.

Tema e marrëdhënieve mes kulturave të ndryshme

Në fokus të romanit vendoset shumë shpejt, përmes udhëtimit dhe qëndrimit disaditor me pushime, të Erës në Kajro, në Egjipt, një pranëvënie dhe një marrëdhënie mes kulturave; kryesisht asaj evropiane perëndimore me atë orientale lindore të përfaqësuar nga qyteti i Kajros. Krijimi i idilit ndërmjet vajzës shqiptare Era dhe Miladit/Asmaranit, mashkullit arab të krishterë, sikur i shërben kësaj domosdoje për një këmbim mes këtyre kulturave, këmbim madje që nuk mbetet vetëm në rrafshin e kulturave të përgjithshme, por zbret deri në nivelin e komunikimeve intime ndërmjet individëve që janë pjesë e këtyre kulturave.

Era është shqiptare, por në sytë e një egjiptiani një vajzë bionde dhe e bukur si ajo që vjen nga një vend që gjeografikisht është pjesë e Evropës, ajo është simboli i evropianes, aq më tepër që është edhe njohëse e disa gjuhëve të huaja. Ndërsa në vështrimin e parë të saj është frika dhe paragjykimi evropian për arabët dhe islamikët si terroristë me bomba që mund të shpërthejnë nga çasti në çast. Në avion, një grua shtatzanë e mbuluar me niqab dhe e shoqëruar nga bashkëshorti, janë të dyshimtë dhe bëhen akoma më shumë të tillë pas një zënke që kanë me personelin e avionit, që në fakt është thjeshtë një bisedë në gjuhën arabe: “Në sfond shpërthejnë papritmas dy zëra burrash që zihen në gjuhën më të pakuptueshme e njëkohësisht më muzikale, më eterike, më zanore që kam dëgjuar ndonjëherë. “Era, mblidh mendjen, në bord ka mbirë nga hiçi edhe një arab tjetër! Nga mënyra se si bërtasin, me siguri po zihen për çastin kur do shtypin atë dreq butoni, të asaj dreq bombe, që ajo dreq femre mban mbi atë dreq barku, ndërsa ti ke nge të mahnitesh pas bukurisë së gjuhës së tyre?!”. Ndërsa anasjelltas është paragjykimi arab/oriental për Evropën e degjeneruar dhe të lirshme. Një bionde evropiane e pambuluar në mes të Kajros shihet me çudi dhe me urrejtje, madje ndiqet me ofendime nga pas: “Pleqtë do të tundnin në ajër bastunët e tyre duke të sharë me ato dhëmbët e rëna; plakat do të gërvishtnin faqet në shenjë turpi; vajzat do të shikonin me zili; djemtë do mbanin radhën për të fotografuar me celularë […] Vetëm, aman, andej nga Tahriri mos kalo! Me siguri do ta merrnin si shenjë për një revolucion të dytë”. Përtej paragjykimeve të ndërsjellta vajza shqiptare gjen një vatër familjare të ngrohtë tek miku i saj egjiptian Miladi, ngrohtësi që i ngjan me familjen e saj. Pra, në nivelin individual njerëz të kulturave të ndryshme e gjejnë rrugën e komunikimit dhe ndërveprimit njerëzor përkundër ideologjive, feve apo paragjykimeve që ushqehen në sfera politike apo shtetërore. Arabi është binjak dhe dystaban, vajza shqiptare është binjake dhe dystabane. Njerëzit janë kudo të njëjtit, me ndjenjat e tyre, me cenet, apo me individualitetin e tyre. Arabi dashurohet me shqiptaren në shikimin e parë dhe në mënyrë të mrekullishme. Të dy janë binjakë dhe dystabanë, të dy kanë ndjenja. Antropologjikisht njerëzit pavarësisht, nga ngjyra, besimi, raca, bindjet politike, zona gjeografike ku banojnë, seksi etj. kanë shumë të përbashkëta. Ata pasi janë ndarë nga gjysmat e tyre biologjike, kërkojnë gjysmën që u mungon. Ata janë në fakt binjakët e njerëzimit. Kulturat e oksidentit është binjake me kulturën e Orientit, njeriu i Perendimit është binjak me njeriun e Orientit. Intuitivisht apo qëllimisht këta personazhe bashkojnë Lindjen me Perëndimin. I duhet botës së sotme ky bashkim, kjo dashuri, qoftë edhe në një vepër letrare. Arabi këtë e kupton që në takimin e parë, ndërsa shqiptarja evropiane e kupton me kalimin e kohës: “You’re my soul mate/but/ You just don’t know it yet” (Ti je shpirti im binjak, por thjesht nuk e di akoma…). “Unë, 30 vjeçarja e zhgënjyer në dashuri, e frustuar në punë, e tërhequr qëllimisht larg familjarëve për të fshehur prej tyre dështimet e mia; që po më shkon rinia duke komentuar me një tjetër fatkeqe si vetja, libra filozofësh, ateistësh, feministesh, po kuptoj këtu, mes këtyre të huaj, se çfarë më paskësh munguar vërtetë:”. Megjithëse kjo rezulton e pamundur sepse një shpërthim bombe në katedralen e koptëve në Kajro ndër të tjerë vret edhe Miladin, të dashurin e Erës, është një ëndërr e bukur që bashkon Perëndimin dhe Lindjen.

Departamenti i Letërsisë në Universitetin e Shkodrës “Luigj Gurakuqi” përveç aktivitetit akademik në auditor i kushton rëndësi edhe takimeve periodike me shkrimtarë të afirmuar dhe të rinj. Në këto takime përfshihen studentë të degëve Gjuhë-letërsi dhe Gazetari-komunikim si dhe pedagogë të letërsisë, të njohur si studiues dhe kritikë letrarë. Gjatë muajit nëntor u organizuan tre takime dhe diskutime për romanet e prozatores Eralda Baze, poezitë e Loreta Shcillock, romanet e Agim Gjakovës.

Takim letrar me romancieren Eralda Baze me rastin e botimit të romanit “Zambaku i kanionit” (2023)

Kështu kuadrin e “Muajit të letërsisë” në sallën “Vehbi Bala” të Bibliotekës Shkencore Universitare u zhvillua më datë 15.11.2023 takim letrar me shkrimtaren Eralda Baze, në qendër të të cilit ishte diskutimi i romanit të saj të dytë “Zambaku i kanionit” (2023) dhe bashkëbisedimi me studentë të degëve Gjuhë-Letërsi dhe Gazetari-Komunikim. Ky aktivitet erdhi në vijim të aktiviteteve letrare e kulturore për vitin akademik 2023-2024 dhe si një bashkëpunim i Departamentit të Letërsisë në Fakultetin e Shkencave Shoqërore, Bibliotekës Universitare dhe botuesit Schnell.

Pas romanit “Dielli më perëndon në Lindje” (2022) me të cilin autorja Eralda Baze u afirmua si romanciere e përkushtuar ndaj aktualitetit, ajo erdhi në këtë takim në Universitetin e Shkodrës “Luigj Gurakuqi” me romanin e dytë “Zambaku i kanionit” (2023).

Romani është përcjellë me interes nga lexuesit dhe studiuesit e romanit bashkëkohor shqiptar. Autorja e çon më tej rrëfimin shumëdimensional mbi problematikat aktuale të tranzicionit politik dhe shoqëror, duke u bërë një nga autoret që me kurajo nuk heziton të shpalosë para lexuesit skena nga përpjekjet e përditshme, veçanërisht e femrave shqiptare, për të mbijetuar në një realitet të molepsur dhe të degraduar, si rezultat i një politike të dështuar për të ndërtuar një të tashme dhe një të ardhme më të mirë për shoqërinë shqiptare. Romani deri tani është përcjellë me vlerësime, shkrime, analiza nga studiues, si: E. Rusi, M. Simoni, E.Kaçeli, A. Prendi, E. Alija, E. Ymeraj etj.

Takimi u moderua nga drejtori i departamentit të Letërsisë prof.as.dr Arben Prendi. Për vlerat artistike, përmbajtësore dhe tematike, referuan dr. Ermira Alija, dr. Ermira Ymeraj dhe prof.as.dr. Arben Prendi. Gjatë takimit diskutuan dhe lexuan pjesë nga romani: Denisa Hysaj, studente e Masterit profesional në Gjuhë-letërsi, Xhuljana Guri, studente e Baçelorit në Gjuhë-letërsi dhe poetja Arjola Zadrima, njëkohësisht studente e Baçelorit në Gazetari dhe komunikim.

Ndër të tjera, në bashkëbisedimin me pedagogë, studentë dhe maturantë të shkollave të mesme të qytetit të Shkodrës, autorja Eralda Baze shprehu kënaqësinë e saj që gjendej në këtë takim në Fakultetin e Shkencave Shoqërore. Në shenjë vlerësimi për krijimtarinë e saj Dr. Ermira Alija, zëvendës dekane, i dorëzoi autores një “Certifikatë vlerësimi”, të cilën autorja u shpreh se do ta përdorte edhe si një mundësi për t’u këshilluar maturantëve dhe ndjekësve të saj në rrjetet sociale, që të zgjedhin të studiojnë në programet e studimit që ofron ky fakultet dhe Universiteti i Shkodrës “Luigj Gurakuqi”. ë përfundim të aktivitetit dhuroi disa kopje të romanit për Bibliotekën Shkencore dhe për studentët, të cilët patën rastin për foto dhe autografe.

https://unishk.edu.al/…/takim-letrar-me-romancieren…

https://www.facebook.com/universiteti.luigj.gurakuqi

Poetja Loreta Schillock promovoi vëllimin e saj poetik në Universitetin e Shkodrës “Luigj Gurakuqi”

Në vijim të aktiviteteve për “Muajin e letërsisë” poetja Loreta Schillock u takua më datë 20 nëntor 2023 me studentët e degëve Gjuhë-letërsi dhe Gazetari-komunikim në Universitetin e Shkodrës “Luigj Gurakuqi” . Takimi u zhvillua në mjediset e Bibliotekës Shkencore të këtij universiteti. Moderatori i takimit prof.as.dr. Arben Prendi, drejtor i departamentit të Letërsisë, prezantoi autoren dhe vëllimin e saj poetik “Shtegtim vargjesh”. Ai vlerësoi se këto takime janë një mundësi e mirë për studentët që të njihen me vepra dhe autorë të ndryshëm të letërsisë shqipe bashkëkohore, si dhe të nxiten që edhe ata të marrin kurajo për të publikuar krijimet e tyre letrare.

Autorja Loreta Schilock shprehu kënaqësinë e saj që librin e saj të parë me poezi e promovon në Universitetin e Shkodrës “Luigj Gurakuqi” para studentëve, që janë edhe lexuesit më të mundshëm të poezisë. Për vlerat artistike të këtij vëllimi diskutuan Edon Bushaj, student i masterit profesional në Gjuhë-Letërsi dhe Arben Prendi, drejtor i departamentit të Letërsisë.

Poetja Rozafa Shpuza përmes një bashkëbisedimi me autoren, veçoi edhe kontributin e saj si përkthyese e letërsisë nga gjermanishtja në shqip dhe anasjelltas si dhe përvojën e saj si docente në Universitetin e Shtutgartit.

U lexuan me këtë rast disa poezi të autores nga Aleksandër Prenga, student i baçelorit në Gjuhë-Letërsi, Xhuljana Guri, studente e baçelorit në Gjuhë-Letërsi dhe Arjola Zadrima, studente e baçelorit në Gazetari-Komunikim. Gjithashtu, poezi u lexuan edhe nga Nikolin Ferketa, aktor i Teatrit “Migjeni”.

Takimi me shkrimtarin Agim Gjakova

Më 24 nëntor 2023 takimi me shkrimtarin Agim Gjakova përmbylli aktivitetet e organizuara nga Departamenti i Letërsisë për “Muajin e letërsisë”.

Drejtori i departamentit të Letërsisë, prof.as.dr. Arben Prendi falenderoi autorin për praninë e tij në Universitetin e Shkodrës “Luigj Gurakuqi” ndërsa paraqiti disa të dhëna mbi jetën dhe veprën e tij.

Zëvendësdekania e Shkencave Shoqërore, dr.Ermira Alija i dorëzoi autorit një certifikatë vlerësimi me motivacionin:”Shkrimtarit të shquar AGIM GJAKOVA. Për ndihmesën e dhënë në pasurimin e vlerave origjinale të letërsisë shqipe dhe frymën thellësisht atdhetare të krijimtarisë së tij”.

Me këtë rast për veprën letrare të shkrimtarit Agim Gjakova dhe në veçanti për romanin “Korridoret e gjelbra”, referuan studiuesi Pandeli Koçi, pedagogu i departamentit të Letërsisë, dr. Gëzim Puka, Behar Gjoka, studiues, Edon Bushaj, student i Masterit Profesional në Gjuhë-Letërsi dhe prof.as. dr.Arben Prendi. Autori Agim Gjakova shprehu kënaqësinë e tij që zgjodhi Shkodrën për të paraqitur edhe kompletin e veprës së tij letrare, sepse me këtë qytet ruan lidhje shpirtërore dhe kulturore të veçanta.

Frano Kulli/

Me Mirush Kabashin, në përvjetorin e 100- të të Konferencës së Paqes, 2019 në një aktivitet përnderues për Fishtën, patëm shkëmbyer këtë bisedë:

– Qysh kur e mban Fishta titullin “Nderi i Kombit”,- më pyet Mirushi.

– Nga 2002-shi-i përgjigjem unë… Mirushi ishte aty e do të recitonte njërën prej poezive të Fishtës, fort të pëlqyer prej tij, “I d’buemi”. Po përpara se të fillonte, iu drejtua pjesëmarrësve në atë veprimtari:

-A e dini se tani së voni i është dhënë titulli “Nderi i Kombit” këtij burri – dhe bëri me dorë nga shtatorja e Poetit Kombëtar, aty pranë.- Po të njëjtin titull si ky burri mbaj edhe unë. Edhe pse e di veten me njëfarë kontributi në këtë vend… s’di se si ndihem … nderi i kombit unë e nderi i kombit ky burri…, – e përmbylli parafjalën e tij atëhere Mirush Kabashi.

Më erdhi në kujtesë ky rrëfim i shkurtë i Mjeshtrit të madh, në ditën e fundit jetës së tij këtu, atëhere kur po përcillej për në botën e qiellit….

Pas veprimtarisë drekuam së bashku, vetë i treti, me Tonin Çobanin. Edhe aty, në tavolinë, te “Diella” në Kune e rimorëm përsëri në bisedë Fishten:

– Gjergj Fishta ka nga të huajt 4 dekorata të larta: “Mearif, kl. II, 1912”, akorduar prej qeverisë osmane, “Ritterkreuz, 1912” prej Austro-Hungarisë, prej Papa Piut XI “Medaglia di Benemerenza, 1925” dhe prej Mbretit të Greqisë “Phoenix”, 1931, të cilat figurojnë në jakën e zhgunit të fratit, në një foto të vitit 1932, është edhe një tjetër, që pak është e njohur dhe rrallë përmendet…

I dinte edhe Mirushi këto, po prap ai e ngacmonte biseden .

-Përpos katër dekoratave shumë të larta ka edhe disa dhurata simbolike për t’u shënuar. Një tufë atdhetarësh të qytetit të Beratit i kushtojnë një pendë ari, në shenjë nderimi e mirënjohjeje si shkrimtar e atdhetar (viti 1918). Po ka një dhuratë të shtrenjtë prej Krajl Nikollës së Malit të Zi: një teste (komplet prej 12 copësh) lugë, pirunj e thika prej ari, që Fishta e mbante në një vend të dukshëm të dhomës së tij në Kuvendin e Gjuhadolit dhe kishte dëshirë t’ua tregonte miqve, duke shtuar, jo pa ironi, se “këto janë punë krajlash”… -Kurse më e larta medalje nderuese prej kombit të vet, të cilit i dha emër si pakkush ndër shqiptarë, i akordohet vonë, shumë vonë. Në vitin 2002, pra.- rithekson me pezm Mirushi…

Nuk e di a e mbajnë këtë titull, më të lartin titull zyrtar nderimi ata baballarët e vërtetë të kombit, emër për emër ata, që historia jonë i ka shënuar si të tillë. Të gjithëpranuar e të pakontestuar… Ata, që në historitë e kombeve të qytetëruara kanë zënë vend në tempuj…

Atë ditë, unë edhe Tonini mësuam prej tij atë kumtin e trishtë të sëmundjes. Sapo ishte kthyer nga Turqia, i diagnostikuar me të keqen, por jo me shpresa të humbura…

Në prillin e sivjetëm ishim prapë së bashku në Namur (Belgjikë), të ftuar të Shoqatës “Nënë Tereza” atje, prej Arjan Bajraktarit, stërnip i Çun Mulës emërmadh të Hotit. Për Fishtën… Për “Gjuha shqype” tash, e për të tjera poezi që Mirushi i kishte për zemër. Me mjeshtrínë e rrallë që ai kishte e me pasionin e pashterrshëm…deri në frymën e fundit.

Pastë dritë, Mirushi i mirë !

CINZIA DEMI

SHKAKU I DITËVE

Cinzia Demi

Në Itali shkruhet shumë poezi dhe është e dashur si kënga italiane, sa duket se ai gadishull i mrekullueshëm po aq sa është rrethuar nga ujërat mesdhetare, po aq dhe goditet nga baticat e dallgëve të vargjeve dhe melosit, vazhdueshëm si në rilindje dhe sot.  

Duke qenë pranë, edhe shpirtërisht, dhe kërshëria është më e madhe, gjithsesi dhe mundësitë e njohjes janë më të shumta. 

Këtë radhë kemi zgjedhur një poete, mbase dhe për të treguar sado pak dhe përditshmërinë e poezisë italiane sot, Cinzia Demi, jeton në Bolonja dhe   është nga Piombo pranë.  

Ajo laurimin magjistral e ka kryer në Italianistikë dhe drejton kolanën Cleide në botimet “Minerva” dhe rubrikën “Missione Poesia, Altritaliani” dhe është kryeredaktore e revistës, që del në letër “Menabò (Terra d’ulivi edizioni). 

Ka botuar në mjaft shtëpi botuese vëllime me poezi, eseistikë, narrativë. Ja, disa nga titujt e saj, që duket sikur krijojne një rrëfim: Takohemi në ferr; Tërheqja që na bashkon; Takime dhe Magjepsje; Caterina Sforza. Forcë e natyrës midis mitit dhe poezisë; Ersilia Bronzini Majno. Imagjinari biografik i një italiani mes rolit publik dhe atij privat; Unë isha Maddalena; Maria dhe Gabrieli. Pritja e nënave; Në emër të detit; Zërat e Parë. 

Ka përgatitur antologjitë: Midis Genovas dhe Livornos: poetë të dy qyteteve. Homazh për Giorgio Capronin; Të dashurit e dashurisë; Portrete poetësh. 

Poezia e Cinzia Demi-t është përkthyer në anglisht, frëngjisht, rumanisht, hungarisht, arabisht, spanjisht, tani dhe në shqip, ndërsa ajo vetë  është dhe përkthyese për editorinë “Puntoacapo” të autorëve në gjuhët neolatine. 

Drejton disa veprimtari si “Çaj me poezi”, Bolonja; “Festivali i Artit”, Piombino dhe është vlerësuar me çmime te ndryshme letrare. Ndër më të fundit janë: 

2019, “Académie Mihai Eminescu – Craiova”, “Médaille pour ses mérites dans la diffusion de la Culture universelle” dhe “Prix Special pour l’excellence de sa création; 

2020, Anëtar i emëruar i “Académie Tomitane of Constance” 

2021, Çmimi “Inter.le Camaiore” për “Trup i pamundur” të Attila F. Balás, përkthyer prej Cinzia Demi-t, Çmimi “Narrativ INPS” për “Zërat e Parë” dhe videot në “Rai Cultura Letteratura”. 

Poezia e saj duket se sjell traditën për ta thyer atë, ka një realizëm dhe surealizëm të ndërthurur, ku vërshimin e fjalëve nuk e ndërpret me shenja pikësimi, madje as me shkronjën e madhe nistore, duke dashur kështu t’i ngjajë ligjërimit të gjallë apo monologut të brendshëm sipas parimit të “përroit psikik”. Parapëlqen një arketip të ri, atë të Matrioshkës, vërejnë kritikët. 

Përmbledhja e saj e fundit “Shkaku i ditëve” është një përvojë poetike e bazuar në fakte, ngjarje dhe ndjenja që shkaktojnë një efekt specifik, i cili, nga ana tjetër, krijon një fakt tjetër, në një lloj lidhjeje ngjarjesh: çdo kalim i jetës është i lidhur në mënyrë të pashmangshme me të mëparshmen dhe me atë që vjen, e tërhequr nga forca ose dobësia e asaj që s’ikën. Peizazhi shfaqet pas leximit me dritësirat e veta, erërat ngurtësinë, ciklin e stinëve, impulset, pritshmëritë dhe zhgënjimet që shkakton koha. Ritmi i poezisë për Cinthia Demi-n është si ritmi i frymëmarrjes dhe i ndjenjave, i thyer nga ngjarjet e jetës. Fillimi i saj është si një vazhdim…

Librat e Cinzia Demi-t zakonisht në ballinë kanë nga një pikturë të bashkëshortit të saj, Maurizio Caruso, i cili ka hapur ekspozota të ndryshme dhe shquhet për portrete të artistëve, shkrimtarë Italianë dhe nga bota, ku kanë tërhequr vëmendjen e tij dhe heronj shqiptarë si Skënderbeu e At’ Viçens Prennushi. 

Po i sjellim së bashku.

Përgatitën dhe përkthyen Eda & Visar Zhiti 

Dy libra nga Cinzia Demi me piktura nga Maurizio Caruso

KOHA SI NJË KOPSHT

Poezi nga Cinzia Demi –

* * *

por koha është një kopsht

ku shëtisin ngjyra dhe stinë

dhe toka hapet në lule

në shije frutash të lagura

sipas dëshirës së erës 

ulur përballë

ndjej frymën tënde të ndezur

shoh faqet prej fëmije 

purpur livadhesh por

sytë – ndryshim fluturimesh

si zogjtë janë si zogjtë

i njohin mendimet e botës

mbushin oborret me përpjekje

dhe britmat e një sfide

gabimet në flakë flatrash

Autogra nga poetja Cinzua Demi

 duhet të kuptojmë se ç’sjell

që të besojmë në drithërat e bëra

rërë klepsidre ndër duar

për të mos thyer kristalet e arta

që të kthehemi atje ku kemi lindur

në shtëpinë me mure të bardha

ku çdo gjë ka një emër

për të zbuluar çdo kufi

dhe ka një kujtesë që shpejton

dhe zgjerohet nëpër botë

me një gulçim të fryrë midis

kokrrave të akacies e lirit të lehtë

në dritën e pjerrët të grilave

në sakramentin e betimit

mbi memorialin e kthjellët të detit

duhet të kuptojmë se ç’mbetet

nga çmenduria e festës nga

nxehtësia e flakës që ende

mbron rininë

e trupave tanë të përqafuar

në agim mes avujve, ndërsa

fundoset hija e siluetave

që ishin pranë dhe një copëz

kujtese është një e keqe

mahnitëse e njerëzimit që zhytet

në arsyet e errëta

lulëkuqet përpiqen të lulëzojnë

dhe një kohë e palëvizshme nuk

shpjegon nuk lavdëron por jo

të mohojë shkakun e ditëve

Nga rubrika: Në emër të detit

pret gjithmonë që diçka të ndodhë

teksa ngre sytë

te pemët që i druhen vjeshtës

rruga bëhët dhe më e gjatë dhe

ky pllakat nuk ishte dje

është i milicisë së kohës

e gatshme në ushtrinë mercenare

për luftërat në altarin e gurtë

të kishëzës – në kufi me Gjirin[1]

kundër zbehjes së detit në tetor

paguani dhe lëreni të lirë të ndalë

që të pushosh pak pa u ngutur

provo të lash duart

ku rrjedh rërë hematite

merr një copëz vazoje

dhe me të bëj një gotë

pi një gllënjkë mistral

nga ajo çarje që zmadhohet

ajër i kripës së lashtë detare

ndoshta kështu dhe rritesh

pas bukës me sheqer dhe vere

pas vjeljeve dhe trëndafilave

kur të gjitha gjërat zbehen

në një ndjesi të largët dhe thua

kështu rritesh për kryqet

të cilëve u shmangemi

për këtë ajër mbytës të shtëpisë

ku horizonti ishte vetëm një vijë

ndoshta kështu takohen teatrot

me kuintat gjithë ngjyrë të ndezura

përfillu që rëndësi s’ka fare 

sa kilometra ikin kështu

trupat shtrëngohen i hedhin veshjet

argjendi vesh pa vlerë më

pa zjarrminë që bëhet shkollë

dhe duke pritur kthehemi në fillim

ngrihen sytë te pemët 

që tashmë janë plot pranverë

rruga është më e shkurtër

dhe në pllakat është zbehur shkrimi

________________________________________

[1] Gjiri i Baratti-tè në komunën e Piombino-s (LI), 

ku kam lindur ( Shën. i autores)

                                                                                Nga seksioni: Material jo i riciklueshëm                                                                                      ne për jetën

ne për vdekjen

ne për ndjenjën e përjetshme

ne për të mos kuptuar

ne që ishim dhe që jemi

njerëzimi i dhimbshëm

e asaj dhimbjeje të fortë

që verbon mendjen

njerëzimi i humbur

i ndotur nga njerëz trashanikë,

ne që besuam

ne që nuk besojmë

ne që shpresonim

ne që nuk shpresojmë

ne që kemi dashur

ne që nuk duam

ne që nuk jemi më

pa familje pa virtyt

me një ëndërr që vdes

çdo çast

çdo çast të vetëm 

një ëndërr e ndalur

në një grusht në një rënkim

në ujin që ikën

në erën që shqyen 

në diellin që djeg ende më shumë

nga seksioni: Ajo shenjë që mungon                            

   shoh orkidën në tryezën e kuzhinës

herë pas here lëshon një lule

thahet dhe bie nga dega

duke humbur freskinë e saj

e zhvesh ngjyrën

është ende e bukur mendoj

çarë nga ajo rreze e fundit e dritës 

së tradhtuar nga palosjet e portokallit

të tendës po të kishte zërin e vet

do më tregonte për këtë kohë

do më thoshte që po humbas konturin

e fytyrave të atyre që dua ngjyrat e

syve linjën e vizatuar të profileve

gjestet e duarve që fjalët janë

thekë të zbrazëta edhe në celularë

do më thoshte se është zbehur fustani

i detit dhe horizonti nuk është më

një linjë për të mbështetur shikimin

se bora nuk ka rënë këtë vit

dhe bari me durim pret kthimin

do më thoshte që ëndrrat janë makthe

që e qara që dëgjoj është larg

por e vërtetë që nata ka varrosur

më të mirët prej nesh në rrugën e kryqit

të kamionëve të dritave varg

do më thoshte që s’e kuptova jetën

se nuk mund të ndodhë veçse kur

uji rrjedh dhe gota mbushet

se tunika nuk luhet me zare

por pritet dhe qepet me dorë

dhe do më thoshte orkidea e Pashkës

shfaqjen e përpiktë në dritaret tona

si atë njollën e gjineshtrës që rishoh

në pyllin e dendur dëshirën e dritës

kthjelltësinë  përhapëse të Ringjalljes

ra shi kaq shumë

kësaj nate jasemini

duket i përtërirë kërcelli

i hovshëm aromatik 

gjethet kanë pirë diell 

burimeve të bollshme

Unë s’di gjë për të

vërtet si për shumë të tjera

shoh të hapur degëve

plot pika qiellore

të reve të holluara

ndërsa bluja përparon. 

është ende i zbehtë mëngjesi

në kontrast me trëndafilin 

e kuq në anë të kopshtit që

duket se dikton linjën e

guximit atë që kërkoj

në rrjedhat e venave

një grerëz gumëzhin përreth

në lulemuret përhumbem 

në endjet e saj rrethore në

mjeshtërinë e saj të pandërprerë

në kërkim të qiellit do t’i jepja 

timin kur ta gjej

vrullin dhe atë shije

mjalti të orëve festive

pas stuhisë së breshërit

dhe rërës që ka mbuluar

rrënjët e ëndrrave të mbështjellë

me pastërtinë e zambakut

kërkesat dhe përqafimet e

nënës dhe atit dhe birit teksa

në atë copëz drite që

rrjedh mes pjeshkës dhe hardhisë

ku shihen frutat dhe zogu alodol

që nxiton nëpër këngë

Nga seksioni: Hija e shtëpive 

   e para ishte si fillimi

i një alfabeti të mundshëm

në orët delikate

të preludit të mbrëmjes

dhe lëvizin e tendosen

çastet në rruzare

pa një dritë

me erën pezull

por ishte dashuria

gjatë fillit të rrugës

dhe qumështi i ëmbël

të një gji nëne 

*   *   *   

E mbështjell veten në flokët e mi

si bletët në koshere

hiri dhe uji në urnë

   dhe është mjalti që pikon nga lotët

nëse shikon qytetin në rrugë

përçarjen e gjetheve të çmendura

   ringjalljen në vajtimet

Unë kthehem

tek molla e thartë që ishte

   dhe në ata sy sirene

të një gruaje vetëm

si heshtja si ndëshkimi

* * *

rrush vere të mirë

dhe ndërkohë

digjesh për atë fluturim

shpëtues mbi të keqen

me një guxim të munguar

të një lëvizje një ngrohtësie

të një zoti që shndërrohet në njeri

dhe nuk mund ta prekësh

bëje gjestin që ke thënë

jepi atij dashurinë

gjithë dashurinë e botës

mbush çantën e yjeve

vër shenjën e puthjeve të tua

bari vërshon

nga gjaku yt prej drite

* * *

   Është një emër që po kërkoj

që del nga ajo derë e përplasur

që më hipën përsipër 

   si balta

në pëllëmbë dhe në shpinë

rëndë në duart e tij

   si zëri që bërtet

fërgëllimë fluturash vajtuese

që mirëpret të njëjtën

   torturë bishën e turpshme

që pastaj më përkëdhel

më tundon dhe më thotë të qëndroj

Gjergj Kastrioti – Skenderbeu                                               At’ Vincenc Prennushi 

                                   Portrete nga piktori italian Maurizio Caruso