Prof. Xhelal Zejneli/

Luiza Elizabet Glyk (Louise Elisabeth Glück, Nju-Jork, 22 prill 1943 – Kembrixh, Masaçuset / Cambridge. Massachusetts, ShBA, 13 tetor 2023) është poete dhe eseiste amerikane.

Luiza Glyk (Louise Glück) ka lindur në Nju-Jork. Është rritur në Long Island të Nju-Jorkut. U shkollua në kolegjin Sarah Lawrence dhe në Universitetin Kolumbia. Në disa institucione ndërtoi karrierë në qarqet akademike si profesoreshë e poezisë.

Luiza Glyk (Louise Glück) ka qenë profesoreshë inordinare dhe shkrimtare në Universitetin Yale. Vitet e fundit të jetës i kaloi në Cambrdige në Massachusetts.  

Në veprimtarinë e vet, Luiza Glyk (Louise Glück) u përqendrua në ndriçimin e aspekteve të traumës, të dëshirave dhe të natyrës. Duke i gjurmuar këto tema të gjera, poezia e saj u bë e njohur për pasqyrimin e sinqertë të pikëllimit dhe të izolimit. 

Edhe studiuesit e artit të saj janë përqendruar në personat poetikë të ndërtuar prej saj si dhe në raportin ndërmjet autobiografisë dhe mitit klasik.          

Në vitin 2020, për zërin poetik të pagabuar, që me një bukuri rigoroze, përvojën individuale e bën universale – u vlerësua me çmimin “Nobel” për letërsi.

Në Shtetet e Bashkuara të Amerikës është vlerësuar me disa çmime letrare prestigjioze, duke përfshirë Medaljen Shtetërore të Humanizmit, Çmimin Pulicer për vepër letrare, Çmimin Shtetëror për Libër, Çmimin e Qerthullit Kombëtar të Kritikëve të Librit, Çmimin Bollingen etj.  

Luiza Glykun (Louise Glück) shpesh e kanë përshkruar si një poete autobiografike. Për t’i reflektuar përvojat personale si dhe jetën bashkëkohore, vepra e saj mbështetet shpeshherë në mit, në histori ose në natyrë dhe njihet për intensitetin emocional.

Photo by: https://www.poetryfoundation.org/poets/louise-gluck 

DR. DOM LUSH GJERGJI: VEPRA-HOMAZH PËR NËNËN TEREZE, NACIONIN DHE KOSOVËN

Nga Isak A H M E T I

I. Në vend të shënimit hyrës – pak biografi

Dr. Dom Lush Gjergji, prift katolik shqiptar i Ipeshkvisë së Kosovës me të cilin me lidhë shumëçka që nga fëmijëria e deri me sot, u lind me 21 mars 1949 në Stubëll të Epërme të Karadakut, Komuna e Vitislë. Shkollën fillore katër klasët e para i kreu në vendlindje, klasën e pestë në Viti, kurse klasët e fundit të fillores në Zhegër.

Gjimnazin klasik e kreu në Dubrovnik tek Jezuitët ku ishim bashkë të një gjenerate.
Vitin e parë të filozofisë e kreu në Split, ndërsa vitet e tjera dhe magjistraturën në filozofi i kreu në Romë. Poashtu në Romë ka diplomuar teologjinë pranë Universitetit të famshëm PROPAGANDA FIDE-URBANIANA. Paralelisht me studimet universitare të filozofisë dhe teologjisë i ka kryer edhe studimetv universitare dhe pasuiniversitare në Institutin e Psikologjisë në USH “LA SAPIENZA” në Romë ku edhe ka doktoruar me 1975, me temën: LA DONA ALBANESE (GRUAJA SHQIPTARE), pjesë të të cilës, në formë të librit, i ka botuar në shqip me 1977, në Sarajevë, ndërsa autori i këtij shkrimi, unë Isak Ahmeti, kam shkruar dhe publikuar artikullin e parë vlerësues në Kosovë për këtë libër (Drita, revistë fetare-kulturore 3 maj 1978.

Pas përfundimit me sukses të doktoratës, Dom. Lushi kthehet në Kosovë ku, përveç veprimrarisë meshtarake merret me shkrime dhe me aktivitete të tjera brenda dhe jashtë vendit, që nderojnë jo vetëm Dom Lushin por edhe Nënën Tereze, Nacionin dhe Kosovën. Vite me radhë ishte redaktor dhe kryeredaktor i revistës fetare-kulturore “DRTA” dhe i SHB “DRITA” në Ferizaj. Ka sherbyer si famullitar në Binçë por edhe si Vikar gjeneral i Ipeshkvisë së Kosovës. Është anëtar i LSH të Kosovës dhe anëtar i Akademisë së Arteve me seli në Paris…

II. Emër i krahasueshëm edhe me Barletin

Një figurë emblematike në kulturën tonë bashkëkëhore është padyshim edhe ajo e Dom Lush Gjergjit, emër i njohur në Evropë dhe botë. Ky personalitet i fuqishëm krijues, përveç si autor i shumë veprave kulturore dhe fetare, ndër qarqet kulturore shqiptare dhe ndërkombëtare, njihet edhe si biograf zyrtar i Nënës Tereze. Monografitë e mrekullueshme, do thoshim monumentale, të tij për figurën, për jetën dhe për veprën e Nënës Tereze tashmë edhe zyrtarisht e shpallur shenjtëreshë nga Vatikani, janë përkthyer në shumë gjuhë botërore dhe janë botuar nga shumë shtëpi të njohura botuese në botë që nga Europa e deri në SHBA.

Lirisht prandaj mund të thuhet se botimi i veprave të tij në gjuhët botërore është një fenomen i rrallë mbase i parendomtë i botës sonë kulturore, fetare dhe publicistke-letrare Shumë nga veprat i tij tashmë nuk i përkasin vetëm kulturës sonë por edhe kulturës evropiane dhe botërore tamam ashtu siç i përkët tërë botës edhe vetë Nëna jonë Tereze.

E shoh të arsyeshme të theksoj me këtë rast se Noli ynë, duke shkruar për Marin Barletin (lexo: Marin Bardhecin!), thoshte se ai, pra Marin Barleti, në.veprën e tij elegante dhe me stilin e tij të kujdesur ka fituar këndinjës anembanë botës dhe e ka bërë të pavdekur kujtimin për Skënderbeun në Evropë dhe botë. Edhe për Dom Lushin do thoshim se me veprën e tij për Nënë Terezen, Lajmëtare e Paqes së Hyjit në botë, me gjuhën e tij elegante dhe me stilin e tij të kujdesur, origjinal, ka fituar lexues anembanë botës dhe e ka bërë të pavdekur kujtimin për Nënën Tereze në Evropë dhe botë duke e paraqitur dhe mbtojtur dinjitetshëm identitetin shqiptar të saj.

Ç’është e vërteta, atë çka e ka bërë me uratë dhe vepra humane Nëna jonë Tereze po e bën me penë autori ynë, Dom Lushi, emër i njohur në Evropë dhe botë.

III. Një pasqyrë e shkurtër (kronologjike) e veprave të Dom Lushit në gjuhët botërore

Dom Lush Gjergji është autor i shumë veprave fetare dhe kulturore që kanë vlera shumëdimensionale. Por më se tepërmi ai do çmohet ndër qarqet kulturore dhe fetare, kombëtare dhe ndërkombëtare, si biograf zyrtar i Nënës Tereze. Në këtë kontekst, prandaj, është me rëndësi të theksohet se pas botimit të veprës së tij të parë shqip me titull: ROLI I FEMRËS SHQIPTARE NË FAMILJE DHE SHOQËRI (1977), autori në fjalë boton librin tjetër në shqip me titull: NËNA JONË TEREZE, SHB “DRITA” FERIZAJ dhe KS-Zagreb 1980.

Sipas vlerësimeve të përgjitshme është ky libri bazor biografik i Dom Lushit që është përkthyer më se shumti në gjuhë të huaja, por që i ka shërbyer jo vetë. këtij autori por edhe autorëve të tjerë shqiprarë dhe të huaj për libra të tjerë me të njejtën tematikë.
Libri: NËNA JONË TEREZE, është libri i parë i një autori shqiptar, në gjuhën shqipe, dhe biografia e parë e plotë e Nënës Tereze. Ky libër do të përkthehet në shumë gjuhë të huaja si p.sh. kroatisht, sllovenisht, italisht, frëngjisht, spanisht, rumanisht, anglisht etj.

Me 1986, me rastin e kremtimit të 75 vjetorit të lindjes së Nënë Terezes, autori boton në shqip librin tjetër, të dytin me radhë, për Nënën Tereze me titull:

LULE PËR NËNËN, SHB “DRITA”, FERIZAJ –

KS, Zagreb, 1986.
Është ky një libër ekskluziv, libër – homazh – Lule për Nënën, me 165 autorë, ku janë përfshirë kontributet e çmueshme të artit (poezi, prozë, pikturë, skulpturë, muzikë, kushtuar motrës sonë, Nënës Tereze, Nënë e botës, Gonxhe Bojaxhiut. Pas bitimit shqip, një vit më vonë, ky liblr përkthehet dhe botohet edhe në gjuhën italiane, por me një titull paksa më përkufizues se shqip:

MADRE TERESA LE SUE RADICI

(që në shqip i bie: NËNA TEREZE DHE RRËNJËT E SAJ) Emi – Pieme, Itali, 1987.
Përkthimi me përkushtim dhe elegancë gjuhe dhe stili i këtij libri tematik nga poetja italo arbëreshe, Kate Cukaro, hap njëkohësisht edhe një udhë për afirmimin e mëtejmë jo vetë të autorit në fjalë, të Nënë Terezes por edhe të autorëve të tjerë shqiptarë që janë marrë dhe merren me zejen e artit.

Si njëri nga njohësit më të afërt jo vetëm të jetës dhe veprës së Dom Lushit (me të cilin kam bashkëpunuar me dekada sidomos në fushën e shkrimeve, e shoh të arsyeshme të theksoj se ai, përveç në gjuhën amtare shqipe, sumicën e veprave të tij i ka shkruar drejpërdrejt në gjuhën kroate dhe italiane, ku ka shtjelluar shumë tema e me theks të veçantë temën që lidhet me figurën e Nënë Terezes në të gjitha dimensionet e saj. Në kontekst me këtë le të theksojmë p.sh. se me 1990 autori në fjalë ka shkruar dhe botuar italisht veprën e tij me titull:

MADRE TERESA – LA MADRE DELLA CARITA

Velar, Bergamo, Itali, 1990, që për çdo vit është ribituar në gjuhën italiane. Mirëpo kjo vepër monografike, për shkak të vlerave shumështresore (edhe të historisë shqiptare (mbasi që aty kemi edhe pjesë dhe shënime historike mbi origjinën, traditën dhe gjuhën shqipe …që është mburojë e pathyeshme e Ballkanit dhe Evropës ), është përkthyer dhe botuar edhe në disa gjuhë botërore si: anglisht (1991), spanisht (1992), frengjisht (1993), polakisht (1994), gjermanisht (1995), etj.

Në vitin 1995 ka shkruar dhe botuar italisht veprën tjetër të radhës me titull:
VIVERE, AMARE, TESTIMONIARE (LA SPIRITUALITA DI MADRE TERESA) që në shqip i bie: ME JETUE, ME DASHTË, ME DESHIRUE, PËRSHPIRTMËRIA E NËNËS TEREZE, Botues: VELAR, 1985. Është ky një studim monografik i strukturuar në tri pjesë:

I. TË JETOSH ME KRISHTIN,
II. TË DASHUROSH ME MARINË dhe
III. TË DËSHMOSH ME KISHËN. Është ky interpretimi i parë teologjik i Nënës Tereze duke u mbështetur në tekste biblike, në dokumentet e Koncilit të II-të të Vatikanit dhe në mësimet, porositë dhe dëshmitë e saja për botën e sotme. Ky libër është botuar edhe kroatisht, madje është edhe botimi amerikan me titull:

Lush Gjergji: MOTHER TERESA, TO LIVE, TO WITNESSE HER SPIRITUAL WAY, NEW CITY PRESS, NEW YORK, 1998.
Me 2002, Dom Lushi ka botuar në gjuhën italiane edhe një libër xhepi me titull:
MADRE TERESA, L’AMORE IN AZIONE
(që në ship i bie: Dashuria në veprim), Ed.VELAR, 2002. Po këtë libër autori; me 2002, e ka botuar edhe polonisht.

Ç’është e vërteta, librat e Dom Lushit, si publikime të rralla, luksoze dhe të veçanta, në gjuhët botërore janë një dhuratë e çmueshme për njerëzimin, janë njëkohësisht edhe ura afrimi dhe komunikimi, që paraqesin NËNËN TONË TEREZE, si një shembull përsosmërie në botë.

Vepra e tij si p.sh. ajo me titull:

LA MADRE DELLA CARITA

(NËNA E DASHURISË) si publikim i rrallë dhe i veçantë është përkthyer dhe botuar në shumë gjuhë të botës dhe ka arritur një shifër rekord: në 4 milonë kopje, 500 prej të cilave me një lidhje speciale, të mbështjella në lëkurë ariu të bardhë të zonave polare, iu kanë dhuruar shumë personalitetve të njohura botërore si dhe Atit të shenjtë Papa Gjon Pali II.
Një eveniment par excelence n’Evropë dhe botë.

Është me rëndësi të theksohet këtu se shumicën e veprave të tij, lekturimin e të cilave e kam bërë unë, ai m’i ka dhurar me dedikim në shenjë nderimi dhe falëbderimi për çka e falënderoj nga zemra.

IV. Kosova dhe nacioni

Përveç trajtimit me përkushtim dhe dashuri të figurës së Nënë Terezes, autori në fjalë ka trajtjar, madje mjaft shpesh, edhe temën e KOSOVËS dhe të NACIONIT.
Ai do dallohet dhe çmohet edhe si autor dhe koautor i disa librave në gjuhën italiane për Kosovën, për Levizjen Paqësore dhe qëndresën e popullit shqiptar të Kosovës, për tolerancën e shqiptarëve të kultivuar ndër shekuj, për aspiratat shekullore të Kosovës për liri dhe pavarësi etj. Në këtë kiontekst po përmendi librin e tij :

RESISTENZA NON VIOLENZA NELLA EX-JUGOSLAVIA DAL KOSOVO…
REZISTENCA JO VIOLENTE NË ISH JUGOSLLAVI KOSOVA -DËSHMI DHE PROTAGONISTË, EDITRICE HISTORIA ITALIANA, 1993. Ky libër, siç dihet tashmë, i botuar së pari në italisht dhe më pas edhe në anglisht, konsiderohet kontribut i veçantë në senzibilizimin e kauzës së Kosovës në rrafshin ndërkombëtar. Ky libër ka shërbyer dhe shërben edhe si literaturë në shkollat e Italisë.

V. Vepër homazh …

Vepra e Dom Lushit është homazh jo vetëm për NËNËN TERZEZE – LAJMËTARE E PAQES SË HYJIT në botë, por edhe për NACIONIN dhe KOSOVËN. Ky është edhe trinomi: NËNA TEREZE, NACIONI dhe KOSOVA që përshkon opusin krijues të Dom Lushit, që është përkthyer dhe botuar në shumë gjuhë të botës.Fenomen i rrallë dhe i parendomtë, gjithsesi.

Në Durrës, 2006-2023.

Naum Prifti/

Shkrimtarin e talentuar Bilal Xhaferri (2 nëntor 1935 – 14 tetor 1986) e ndoqën fatkeqësitë dhe mjerisht vdiq i ri sikur të ishte pjesëtar i një liste fatlume të autorëve që vdekja i rrëmbeu herët si Migjeni, Qemal Stafa, Kristaq Tutulani, pa përmendur gjithë ata që u kositën nga plumbat dhe burgimet e gjata të regjimi komunist, si Nelaj e Bloshmi, apo të tjerë që u etiketuan si kundërshtarë të metodës së realizmit socialist. Partia-shtet i dënonte artistët, shkrimtarët dhe dijetarët, sa herë vërente te veprat e tyre shenja disidente, apo kritika të tërthorta për sistemin e kuq në fuqi. Ndërsa në Bashkimin Sovjetik edhe në Kinë, lavdërohej teoria e njëqind luleve, në realitet demokracitë popullore i përndiqnin me egërsi intelektualët dhe artistët që etiketoheshin antimarksistë. Zhdanovizmi, siç u quajt, kritika publike denigruese për autorët dhe veprat e tyre nga partia dhe fanatikët partiakë ishte shfaqja më tipike e presionit shtetëror për ta mbajtur letërsinë, artet dhe shkencën në binarët marksistë. Censura e rreptë e partisë lindi dhe lulëzoi nën diktaturën e Stalinit, por rrugën e kishte piketuar Lenini, me artikullin famëkeq të botuar më 1916 “Letërsia e partisë”, ku shtjellohej sesi letërsia dhe artet të bëheshin shërbestare të platformës politike dhe zgjatim i krahut të propagandës ideologjike. Pas fitores së Revolucionit të Tetorit, Lenini e jetësoi platformën e tij në program. Komunistët shqiptarë e kopjonin me zell të madh përvojën e Bashkimit Sovjetik dhe utilizonin me fanatizëm të gjitha mekanizmat e diktaturës së partisë – shtet.

Njohja me Bilal Xhaferrin

Si redaktor te revista “Ylli” (1964-1965) ku mbuloja sektorin e prozës, kisha detyrë t’i sugjeroja kolegjiumit çdo muaj një tregim origjinal të denjë për t’u botuar. Nuk ishte e lehtë sepse tregime të mira vinin rrallë në redaksi. Duhet t’u vardisesha autorëve të njohur për t’u shkëputur ndonjë tregim, pa patur shumë garanci se do ta mbanin fjalën. Madje edhe për tregimet e përkthyera duheshin gjetur krijime që t’u përshtateshin kritereve ideologjike. Për autorët klasikë ishte krijuar një lloj pakti sipas të cilit ata botoheshin me raste përvjetorësh të rrumbullakët të lindjes ose vdekjes. Në redaksinë e revistës “Ylli” vinin krijimet e letrarëve te rinj ose amatorë, që shpresonin të debutonin në faqet e revistës. Në përgjithësi dorëshkrimet e tyre të pa daktilografuara ishin mjaft të vështira edhe për t’u lexuar. Si rregull, ne duhet t’i përgjigjeshim çdo bashkëpunëtori me shkrim. Poezitë i shqyrtonte, i përzgjidhte dhe i redaktonte me kujdes e durim poeti Vehbi Skënderi. Pas një përvoje katër-pesë vjeçare, e kisha bërë zakon t’i grumbulloja dhe t’i lexoja dërgesat javën e fundit të muajit, mbasi rrallë herë kisha gjetur në to ndonjë krijim proze me vlerë. I lexoja të gjitha tregimet e grumbulluara dhe u përgjigjesha autorëve me një letër standarte. “Tregimin tuaj e morëm dhe e lexuam me kujdes. Krijimi ka dobësi artistike dhe nuk e arrin nivelin e botimit. Ju falënderojmë për bashkëpunimin. Presim krijime te tjera”. Vetëkuptohej se ishte letër shabllone, por formaliteti ishte pjesë e detyrës sonë si redaktorë.

Një ditë posta solli një zarf, i cili më tërhoqi vëmendjen për peshën e tij. Në zarf, emri dhe mbiemri i dërguesit, Bilal Xhaferri, krejt i panjohur për mua dhe në rreshtin tjetër numri i repartit ushtarak. E hapa zarfin dhe gjeta rreth njëzet faqe, për fat të mirë të daktilografuara. Për arsye të profilit të revistës dhe hapësirës së kufizuar që i kushtohej letërsisë artistike, “Ylli” nuk botonte tregime më të gjata se 10-12 faqe. Kështu e lashë mënjanë zarfin, aq më tepër se për atë muaj e kisha siguruar tregimin për botim. Për ditë me radhë sa herë hapja sirtarin për të stivuar tregimet e tjera që vinin në redaksi, e shihja me bezdi novelën me 23 faqe, dërguar nga një ushtar. Sado i mërzitshëm të ishte leximi dhe sado orë të donte, nisa t’i marr me radhë tregimet duke ruajtur adresën për përgjigjet standarde të redaksisë. Sërish tregimin e daktilografuar e kisha lënë për në fund, dhe kur arrita tek ai e mora në dorë duke ndjerë keqardhje për kohën që do humbja me të. Lexova faqen e parë, pastaj të dytën ku jepej përshkrimi i një udhëtimi me kamion. Kur arrita te faqja e tretë gjeta një pasazh fantastik dhe thashë me mend: “Ky është talent!” E mbarova leximin me kënaqësi, i befasuar dhe i entuziazmuar nga zbulimi i një pene të talentuar. Në vend të një letre formale me stampën e redaksisë më shkrepi në kokë t’i shkruaja letër personale. E përgëzova për tregimin dhe shpreha besimin se me talentin e tij ai do të gjente vend në fushën e letërsisë. E sqarova se tregimi i kalonte numrin e faqeve që lejonte revista por nëse më jepte leje ta shkurtoja tek – tuk, do të botohej numrin tjetër. E lusja të më takonte, sapo t’i binte rasti të vinte në Tiranë.

Pas dy-tri javësh në dhomën e redaktorëve hyri një djalë me uniformë ushtari dhe pyeti nëse mund të takonte Naum Priftin. Kishte trup mesatar, thuajse imcak, me sy bojë qielli, flokë të verdhë, me fytyrë të pjekur nga dielli, ku binte në sy hunda e kuqe pak e rrjepur. Sa e pashë me rroba ushtari u kujtova. “Bilal Xhaferri?” e pyeta. “Po, erdha sipas letrës që më dërguat”, mu përgjigj. E luta të ulej dhe të priste pak, sa të përcillja bashkëpunëtorin me të cilin isha duke biseduar. Por pas tij erdhi edhe një letrar tjetër dhe mu desh të humbja pak kohë edhe me të. Së fundi, i kumtova Bilalit se isha krejt i lirë. “E mendoja pak më ndryshe punën e redaktorit. Paske punë të mërzitshme”, qenë fjalët e para të Bilalit. “Nuk kemi përditë kësi ngarkese. Sot qëlloi që erdhën njëri pas tjetrit”, e sqarova. I thashë se tregimi “Në rrugë” më kishte pëlqyer shumë dhe më vinte keq që duhej shkurtuar për arsye vendi. Redaktimin ma besoi me fjalët “Shkurtoje sa të duash”. I thashë se mund ta botonte të plotë në një vëllim dhe për lexuesit do ishte njësoj sikur ta kishte ripunuar. Meqë po vinte ora dy dhe orari zyrtar po mbaronte, e ftova të dilnim së bashku. E pyeta nëse dëshironte të hanim diku jashtë, apo të shkonim në shtëpi. “Si të duash”, qe përgjigjja e tij, por s’ka pse të harxhohesh për mua”. “Sipas traditës, më mirë në shtëpi, veç nuk e di se ç’kemi për drekë…” – i thashë. “S’ka rëndësi”, ma ktheu ai me mirënjohje. Nga biseda rrugës mësova se ishte ushtar në një repart pune. Meqë e dija reputacionin e atij vendi nuk e zgjata më tej, që të mos e lëndoja. Mësova se kishte punuar disa vjet në një kantier ndërtimi në Laç, si hekur thyes, apo hekurkthyes dhe se pas tetëvjeçares kishte vazhduar shkollën e mesme natën. Më tha se pasioni i tij ishte letërsia dhe se lexonte shumë çdo gjë që i binte në dorë.

Pastaj më tha se tregimet e mia i pëlqenin për vërtetësinë dhe lirizmin, dhe komentoi se e habiste freskia që gjente në to. “Në asnjë tregim ti nuk përsërit veten, por sjell gjithmonë diçka të re”. Këtë kompliment nuk e kisha dëgjuar nga askush tjetër dhe më ka mbetur në mendje. Temat e bisedës sonë të parë ishin të kufizuara, sikur të tatonim terrenin e njëri tjetrit.

Djali i Ballistit

E takova disa herë kur punonte për asfaltimin e rrugëve, apo për mirëmbajtjen e tyre. Nuk e di nëse nuk e kishin pranuar në kantierin e Laçit, ku ishte para se të shkonte ushtar, apo nuk kishte dashur vetë të rikthehej atje. “Pse ky trajtim?” e pyeta. “Se e kam patur babain ballist dhe ai u vra duke luftuar kundër partizanëve, kur unë isha tre vjeç. A mund të ndikoj një trevjeçar mbi babanë?”. E ashtuquajtura lufta e klasave fshikullonte edhe më rreptësi ata që aspironin të konfirmoheshin në fushat humane. Atëherë ambiciozët, ziliqarët, hasetçinjtë, dështakët, suleshin me tërbim mbi të pafajshmit, të lindur e të rritur në atë pushtet që i denigronte.

Poet dhe Tregimtar i Talentuar

Bilal Xhaferri kishte fituar simpatinë e disa rretheve letrare dhe publicistike. Gazeta “Zëri i Rinisë”, ku kishte disa dashamirës të tij, i botonte tregimet e poezitë, qoftë edhe për ta ndihmuar materialisht me anë të honorarëve të vegjël. Disa herë arriti të merrte edhe leje krijuese nga Lidhja. Ballkise Halili, gazetare te “Zëri i Popullit”, e admironte dhe e përkrahte duke e konsideruar si përfaqësuesin më të talentuar të Çamërisë. Vëllimi i tij me tregime “Tokë e Lashtë, Njerëz të Rinj” u prit si një eveniment letrar nga lexuesit. Një prej tregimeve titulluar “Purpuranti” bënte fjalë për një bashkëluftëtar të Skënderbeut që kthehej nga lufta krenar, pa fituar as pasuri, as trofe. Ai e preferonte epokën e Skënderbeut të cilës do t’i kthehej më vonë me romanin “Krastakraus” si ekskursion historik për t’i ikur realitetit të zymtë, të cilin ai e njihte aq mirë.

Për temën e emancipimit të grave, ai kishte tjetër këndvështrim. Më la shije të hidhur vërejtja e tij se femrat s’kishin fituar asgjë nga emancipimi në shoqëri, përkundrazi ato ishin dyfish të skllavëruara, brenda shtëpisë dhe jashtë saj. Gëzimi jetëshkurtër i autorit për botimin e vëllimit me poezi nga Shtëpia Botuese “Naim Frashëri” u pasua nga një goditje tronditëse. Libri nuk u shpërnda dhe të gjitha kopjet u dërguan në fabrikën e letrës në Lushnje për t’u grirë e për t’u kthyer letër ambalazhi ose karton. Dy pole të skajshme të fatit të librit. Kisha lexuar disa nga poezitë e tij të botuara në gazetë. Njëra prej tyre më kishte mbetur në mend për përshkrimin e tragjedisë së të ikurve çamë nga shtëpitë e tyre dhe vendlindja në 1945. Në vargjet e Bilal Xhaferrit, ata iknin nëpër natë në dritën e flakadanëve të shtëpive të djegura dhe plumbat që u vinin pas u tregonin drejtimin nga duhet të merrnin arratinë. Nuk mund ta them me siguri nëse tema e tragjedisë çame si një temë tabu për vitet 1960 ishte shkaku i fatit të vëllimit me poezi.

Goditja e Pamëshirshme nga Fadil Paçrami

Në Klubin e Shkrimtarëve Fadil Paçrami, në vend ta kundërshtonte me argumente diskutimin kritik të Bilal Xhaferrit për vlerat e romanit të Ismail Kadaresë, e spostoi problemin në sferën politike, duke e bombarduar diskutantin si birin e një ballisti, si armik të maskuar, dhe i kërkoi ta linte sallën menjëherë. Nën vështrimet keqardhëse të shokëve të tij, Bilal Xhaferri doli nga klubi. Diskutantët e tjerë e kuptuan se aty duheshin thënë vetëm lavdërime dhe mbledhja u mbyll me disa diskutime të vakëta. Sipas mendimit të disa shokëve të mi, që ishin pjesëtar të takimit, Bilal Xhaferri bëri gabim taktik pasi u nxitua të diskutonte menjëherë pas referuesit. Diskutantë të tjere që kishin vërejtje më të forta se ai për romanin, e mbyllën gojën pas incidentit me Bilalin. Për emancipimin ai kishte rezervat e tij, ca më shumë për atë që servirte Kadareja si çlirim nga zakonet e prapambetura. Fadil Paçrami po turfullonte duke dëgjuar kritika që nuk i priste e që mund t’i jepnin drejtim të padëshiruar mbledhjes. Ai u ngrit në këmbë dhe duke drejtuar gishtin nga Bilal Xhaferri, u tha pjesëmarrësve: “E dini kush është ky që foli keq për romanin? Ky është Bilal Xhaferri, të cilit ne i kemi vrarë të atin se ishte armik, ballist. Për ty nuk ka vend në këtë sallë dhe që tani kërkoj të dalësh jashtë. Jashtë!” ulëriti Fadili. Salla u nemit. Qetë-qetë Bilal Xhaferri u largua i përcjellë nga vështrimet mëshiruese të shokëve të tij dhe ato plot urrejtje të partiakëve. Nga ai moment jeta u bë edhe më e vështirë për Bilalin. E pushuan nga puna te “Rruga Ura” dhe i bënë presion të punonte në fermë. Ai nuk pranoi se s’kishte asnjë lidhje me fermën. Banonte te e motra në Shkozet përkohësisht, ngaqë ende s’e kishte strehuar asnjë nga ndërmarrjet ku ishte punësuar. Laku po ngushtohej çdo ditë dhe s’i mbeti tjetër alternativë, veçse të arratisej me rrezik koke. Për t’i shpëtuar situatës që mund të shkonte drejt dënimit dhe burgosjes, ai gjeti rastin në ditët e festave përkujtimore të verës të mbajtura në fshatin Mërkat të Sarandës të arratisej në Greqi bashkë me kushëririn e tij.

Thashethemet e Kohës

Miqtë, dashamirësit dhe shokët e Bilalit mendonin se shkaktar për arratisjen ishte Fadil Paçrami dhe presioni i egër i tij mbi autoritet e Durrësit për ta dënuar. Mungesa e informacionit në Shqipëri i shtynte njerëzit të besonin lajmet që shkonin “vesh-më-vesh”. U fol se Ministri i Brendshëm, Kadri Hazbiu, qortoi rëndë komandantin e postës së kufirit të Mërkatit dhe ushtarët, duke u thënë se kapnin lepujt, ndërsa luanët u iknin, duke aluduar për Bilal Xhaferrin. Për sistemin ai si njeri i letrave ishte i rrezikshëm mbasi shkrimet e tij do të dëmtonin imazhin e Shqipërisë në botën e jashtme. Më ra rasti të lexoja në gazetën e rezervuar “Dielli” reportazhin e tij tronditës për internimin e një familje nga Shkozeti. Plaçkat e nxjerra në oborr, fëmijë që qanin dhe kamioni që priste t’i transportonte, në orët e muzgut pranë ujërave të detit Adriatik ishin skenat më tronditëse që kisha lexuar për tragjedinë e të internuarve nga regjimi komunist. Për Bilalin, këto krijime buronin nga përjetime personale dhe skena reale që i kish dëshmuar vetë. U fol se Bilal Xhaferri i dërgoi letër Ramiz Alisë, ku i shkruante se mori rrugën e arratisjes nga atdheu kundër vullnetit të tij, i detyruar nga autoritetet lokale që e lanë pa asnjë mjet jetese dhe nga rreziku se do ta burgosnin pa shkas. Pastaj u përfol se Fadil Paçrami ushtroi presion mbi prokurorinë e Durrësit, që të urdhëronte arrestimin e Bilal Xhaferrit. Ato lloj urdhrash ata i merrnin nga instanca të tjera, kryesisht nga Dega e Brendshme dhe Komiteti i Partisë së Durrësit. U hapën fjalë se Bilal Xhaferrin e vrau një nga njerëzit e sigurimit, ndërsa po zbriste nga aeroplani në një aeroport pa emër, sikurse më tha Bedri Myftari, një shoku i tij.

Kur erdha në Amerikë u interesova për të dhe mësova se Bilal Xhaferri vdiq në një spital të Çikagos më 14 tetor 1986, pasi kishte pasur një operacion për heqjen e një mase tumori në kokë. Epikriza e tij mund të lexohet në arkivin e spitalit për këdo që interesohet të dijë me hollësi shkakun e vdekjes. A ka vepruar dora e Sigurimit jashtë shtetit? Sigurisht që po, por një pjesë të legjendave i përhapnin vetë punonjësit e sigurimit për të ngjallur frikë e panik te bashkatdhetarët në diasporë.

“Krahu i Shqiponjës” në Amerikë

Të rrallë janë ata emigrantë politikë që kanë mundur të çajnë aq shpejt rrugën e suksesit si Bilal Xhaferri. Në SHBA ai botoi revistën “Krahu i Shqiponjës” në Çikago, me 17 vjet jetëgjatësi, nga viti 1969 deri më 1986. Prirja patriotike dhe antikomuniste e revistës tërhoqi mjaft lexues. Bilali shkruante një pjesë të artikujve, redaktonte shkrimet e tjera, korrektonte bocat, e shtypte dhe e shpërndante vetë. Ishte një punë që kërkonte mund, dije, përkushtim, dhe ai ia doli mbanë me sukses. Koleksionisti i njohur i shtypit shqiptar në Amerikë, z. Idriz Lamaj, e ka ruajtur dhe më pas ia ka dhuruar Vatrës koleksionin prej 39 numrave si dhe numrin e 40-të të revistës përgatitur për botim nga Bilali. Z. Lamaj shprehet se nuk ka pasur organ tjetër përpara dhe pas revistës “Krahu i Shqiponjës” që të ketë paraqitur studime, hulumtime dhe ese historike mbi Çamërinë dhe çështjen çame si ato të publikuara në faqet e saj. Projekti i Bilal Xhaferrit të përkthente vetë në anglisht romanin “Krastakraus” dhe ta botonte në Amerikë nuk u kurorëzua me sukses.

Kthimi në Atdhe – Eklipsimi i Fundit

Eshtrat e tij u kthyen në atdhe me përkujdesjen e miqve të Bilal Xhaferrit.në kohën kur ishte Ministër i Kulturës, Teodor Laço. Fati edhe këtë herë nuk e favorizoi sepse në të njëjtën kohë u kthyen në atdhe eshtrat e kolosit të kulturës shqiptare, Faik Konicës. Për fat të keq, Bilal Xhaferri u eklipsua nga Konica. Ndërsa Konicës iu bënë nderimet e rastit me ceremoni madhështore në Boston, Bilal Xhaferri u zhvarros në Çikago dhe eshtrat e tij u transportuan në aeroport, pa tubime dhe seanca përkujtimore. Miku i tij, Shefki Husa u kujdesua për gjithçka. Ai meriton nderime për evidentimin e figurës së Bilal Xhaferrit, për botimin e revistës me të njëjtin emër “Krahu i Shqipnjës”, si përlindje e veprës së tij në atdhe dhe për krijimin e Shtëpisë Botuese “Bilal Xhaferri”. Ajo ka riboutuar dhe botuar trashëgiminë letrare të Bilal Xhaferrit, midis tyre vëllimin me vjersha për Çamërinë dhe romanin “Krastakraus”.

Jam i bindur se një ditë krijimtaria e larmishme letrare e Bilat Xhaferrit do të gjurmohet me kujdes e do të studiohet për të zbuluar vlerat e saj, duke i dhënë mundësi lexuesit të njohë shpirtin dhe mendjen e këtij shkrimtari të talentuar me fat tragjik.

Ledio Xhoxhi

Historian/

Aleksandër Xhuvani hyri në lëvizjen gjuhësore shqiptare të Rilindjes si teoricien i gjuhës letrare dhe tërë jetën mbeti, para së gjithash, kryeluftëtari për njësimin e lulëzimin e gjuhës letrare kombëtare. Tek ai, gjuhëtari dhe atdhetari u shkrinë në një. Koha kur filloi veprimtarinë shkencore Aleksandër Xhuvani ishte koha e një kthese të madhe në historinë e Shqipërisë. Në valët e lëvizjes çlirimtare, në vitet përpara Shpalljes së Pavarësisë po ngrihej e po vërshonte gjithandej edhe vala e luftës për një gjuhë letrare të vetme. Pikërisht në këto çaste historike, më 1906, u botua në revistën “Albania” artikulli “Për themelimin e një gjuhe letrare” me pseudonimin Dok Sula. Ky ishte Aleksandër Xhuvani i cili u vlerësua menjëherë si një forcë e re, si një shpresë për gjuhësinë shqiptare. Dhe ai e përligji plotësisht këtë vlerësim. Xhuvani u formua si filolog i një tipi të ri në një kohë kur Rilindja Kombëtare kishte nxjerrë në dritë vlera e veçori të shumta e origjinale të gjuhës shqipe e të kulturës shqiptare dhe kur penda e pavdekshme e Naim Frashërit i kishte dhënë fjalës shqipe një bukuri artistike të paparë. Krahas kësaj, ai u formua si gjuhëtar në kohën kur gjuhësia historike kishte arritur shkallën më të lartë të zhvillimit të saj.

Ideja themelore që vunë në jetë rilindësit tanë ishte se gjuha kombëtare e shkruar duhet të ketë si burim kryesor gjuhën e popullit, të ushqehet prej saj e t’i ruajë gjithnjë të gjalla lidhjet me të. Këtë ide A. Xhuvani e zbërtheu dhe e përpunoi më tej. Ai mendoi se gjuha letrare duhet të ushqehet vetëm nga ajo gjuhë e popullit që është ruajtur sa më e pastër dhe e kthjellët. Ai nuk idealizon gjuhën popullore, por kërkon që të përdoren në gjuhën letrare vetëm fjalë e konstrukte të drejta që flet populli ynë, të mos futen edhe gabimet që ka gjuha e popullit. I pajisur me dije të thella shkencore të nivelit evropian, duke pasur parasysh faktorët historiko-shoqëror e kulturor, veçoritë fonetike, gramatikore e leksikore të gjuhës shqipe e të të dy dialekteve dhe përvojën historike të gjuhëve të tjera, ai parashtroi një tezë të re shkencore, rreth së cilës u bashkuan forcat më të përparuara të gjuhësisë e të kulturës shqiptare. Teza e A. Xhuvanit ishte që dialekti toskë të merrej për themel, mbi të cilën të ndërtohet gjuha jonë letrare. Por edhe dialekti gegë, duke pasur të mirat e saj, atje ku dialekti toskë nuk e mbush dot qëllimin, të ndihmohet nga dialekti gegë.

Gjuhësia është fusha e së cilës Aleksandër Xhuvani i kushtoi gjithë jetës së tij. Ai u hyri studimeve gjuhësore që në moshë të re, i frymëzuar nga ndjenja të zjarrta atdhetarie. Çështjet e gjuhës ai i ka parë vazhdimisht në lidhje të ngushtë me nevojat e jetës shoqërore të popullit tonë dhe me nevojat e shkollës e të kulturës kombëtare.

Dashurinë për gjuhën shqipe dhe dëshirën për t’a lëvruar atë Xhuvani e shfaq që në shkrimet e para, në diskutimet shkencore në shtypin e kohës për çështje të ndryshme të gjuhës letrare, ku dallohet për formimin e shëndoshë shkencor, për mendimin e pjekur, për qëndrimin objektiv dhe për ndjenjat e pastra kombëtare. Çështja e një gjuhe letrare kombëtare të përpunuar e të ngritur, që ka përshkuar gjithë zhvillimin e mendimit shkencor e patriotik, sidomos që nga Rilindja e këtej, zë një vend qendror në veprimtarinë e Xhuvanit si lëvrues e studiues i gjuhës shqipe. Duke ecur në rrugën e rilindësve të mëdhenj, ai, te zgjidhja e çështjes të njësimit të alfabetit e të drejtshkrimit dhe te formimi i një gjuhe letrare të përbashkët, shikonte një mjet të fuqishëm për bashkimin shpirtëror të popullit shqiptar, për forcimin e vetëdijes e të krenarisë kombëtare, për afirmimin e të drejtave të ligjshme të popullit tonë në arenën ndërkombëtare. Në mendimet që shfaqi Aleksandër Xhuvani për formimin e një gjuhe letrare të përbashkët shohim, nga njëra anë, patriotin dhe veprimtarin entuziast të lëvizjes kombëtare e, nga ana tjetër, gjuhëtarin me gjykim të shëndoshë shkencor, që diti t’a trajtojë me kompetencë dhe me frymë objektive një problem të tillë të ndërlikuar.

Me një vështrim të gjerë në të gjitha çështjet ai u ngrit mbi pikëpamjet e shtrembra, të ngushta, krahinore e penguese në kuptimin e vlerësimin e gjuhës së përbashkët kombëtare dhe sidomos të formës së saj më të përpunuar, gjuhës letrare. Ai mbrojti tezën e drejtë se gjuha jonë letrare e përbashkët do të formohej jo nga një përzierje mekanike e dialekteve dhe të folmeve të ndryshme. Aleksandër Xhuvani ishte për të vënë në themel një dialekt të caktuar, por duke e plotësuar atë me pasurinë e dialekteve të tjera. Në caktimin e dialektit që duhej marrë për themel ai nisej nga arsyet historike e nga shkalla e përdorimit të tij në të gjitha llojet e veprimtarisë letrare dhe jo vetëm nga arsye thjesht gjuhësore. Gjuha e punimeve dhe e veprave të tij dallohet për pastërtinë e fjalorit, për pasurinë me fjalë e shprehje të bukura të popullit, për ndërtimin e qartë e të rrjedhshëm të frazës.

Një vend të rëndësishëm në veprimtarinë e Xhuvanit në lëmin e historisë së gjuhës e zënë gjurmimet etimologjike, fushë e lëvruar prej tij që në moshën e rinisë. Me Aleksandër Xhuvanin mund të themi se nis etimologjia shkencore e gjuhës shqipe e lëvruar prej vetë shqiptarëve. Ai iu përvesh kësaj pune me njohuritë e thella e të imëta që kishte për shqipen e dialektet e saj brenda e jashtë Shqipërisë. Edhe në këtë lëmë kërkimesh ai niset me rrugë metodikisht të drejtë prej rrethanave të brendshme të gjuhës, duke kombinuar edhe këtu, si në gjithë studimet e tij gjuhësore, të dhënat e gjeografisë dialektore me aspektin historik të fjalëve. Kjo rrugë e shpie në shpjegime etimologjike të drejta përbrenda vetë gjuhës, e më tej shpeshherë edhe në krahasime të reja me gjuhë të tjera të Gadishullit Ballkanik ose përgjithësisht të lëmit indoevropian.

Aleksandër Xhuvani në veprat e tij gjuhësore dhe me gjuhën e pastër që përdori kurdoherë, frymëzoi për një punë të tillë, shtoi zellin për kërkime gjuhësore. Me gjuhën e tij të thjeshtë e me stilin e qartë, ai ndikoi vazhdimisht sidomos tek njerëzit e pendës, ushtroi ndikim të fuqishëm në përdorimin e një shqipeje sa më të pastër, sa më të pasur e sa më të qartë.

Edukator i vërtetë dhe adhurues deri në fund i gjuhës amtare, Xhuvani nuk pushoi kurrë së shtyri dishepujt e ish-dishepujt e tij të mbledhin fjalë të leksikut popullor prej gurrës së pashtershme të dialekteve të shqipes, si brenda republikës si dhe në viset e Maqedonisë, Kosovës e Malit të Zi.

Nga Visar Zhiti/

U bënë vite që poetin Fatos Arapi nuk e shohin më rrugëve të Tiranës dhe vërtet miqtë e tij dhe të poezisë së tij e ndjejnë mungesën. Mua më duket se e ndjejnë dhe pemët trotuareve, ku ai ecte shkujdesshëm, me pak nxitim kur ishte vetëm dhe ëndërrimtar, po aq njëlloj, megjithëse mosha ndryshonte, flokët iu zbardhën krejt e megjithatë, kur shihte ndonjë të njohur, koleg apo student të tij, ndalte dhe biseda, çdo bisedë, e bënte më të vëmendshëm e të përzemërt po aq. Kështu e kujtoj, teksa forcohej miqësia me të, mirëkuptim brezash dhe botëve të ndryshme. Ai e kishte kulturën e takimeve, e cila mungon ndjeshëm tek ne apo keqkuptohet dhe shpërdorohet. Të tjerët, shumicën, i kemi njohur nga kurrizet. Nëse nuk i kishim kuptuar si kishin ardhur, e dimë pse na kanë ikur…

Mbase e ka fajin gjysmë ëndrra, siç shkruan Fatos Arapi në një nga poezitë e tij. Ai sikur e kërkoi, më saktë sikur e zbuloi gjysmë ëndrrën tjetër të vetes pas ndryshimeve të mëdha, kur diktatura zhbëhej për t’u bërë ndryshe… dhe mbeti poet, Fatosi, i lirë për të qenë më i trishtuar dhe më i dhembshur se më parë dhe me zhgënjime sa të doje…

Gjithmonë më ka tërhequr gjysmë ëndrra tjetër, ajo e pathëna dot dhe u afrohesha shkrimtarëve me gjysmë ëndrrën e ikur, disave të burgosur, disave të vrarë bashkë me të. Gjysmë ëndrra e mbetur ishte më e rëndësishmja se gjysma tjetër apo më shqetësuese?…

Si Fatos Arapin, që kishte qenë partizan që i vogël, që kishte luftuar për lirinë, të cilën e përmendëte në poezi më shumë se të tjerët gjatë sundimit të socrealizmit, etj, kam njohur dhe shkrimtarin Kasëm Trebeshina, edhe ai kishte qenë partizan i egër, e pohon vetë dhe pas luftës, atë e çuan të studionte për dramaturgji në Bashkimin Sovjetik, në Leningrad, kurse Fatos Arapin për ekonomi në Bullgari, në Sofje. I arritën ëndrrat? Gjysmën?

Pse po i kujtoj bashkë këta të dy? Apo më avitet imazhi, ku jam bashkë me ta?

Fatos Arapi më pas u bë pedagog universitar, poet i njohur, kritikohej herë pas here për modernizma dhe hernetizëm, e largonin, etj, kurse Kasëm Trebeshinën e kthyen nga Leningradi në atdhe si të çmendur se doli kundër Realizmit Socialist dhe e burgosën… a i mbeti gjë nga gjysmë ëndrra e tij dhe gjeti brenda telave me gjëmba gjysmë ëndrrën tjetër? Apo janë viktima të idealit të tyre, njëri si i burgosur politik dhe tjetri si poet i njohur i Realizmit Socialist, që mundohej t’i shmangej?

Në burg e dëgjova së pari emrin e Kasëm Trebeshinës. Mua më kishin burgosur për ëndrrën e poezisë, që e kisha dhe poezi të ëndrrës dhe këto nuk janë dy gjysmat e së tërës, por copëza të thyera në duart e mia që m’i përgjakën.

Unë isha pjesë e gjeneratës më të pafat, që vinte pas atyre të fitimtarëve, madje nga kundërshtarët. Na shikonin me dyshim, si armiq, gjithë me vrer, që ende nuk u ka ikur, edhe pse komunizmi ra në shkallë botërore, ra ëndrra e fitimtarëve si një çati e na zuri nën vete, edhe ne, të mundurve, por mbetëm mbi gërmadha më të lirë se kurrë, më të lirë se ata që na burgosën…

Dhe u përziemë të persekutuar e persekutorë, poetë që kishin qenë burgjeve dhe poetë që kishin futur burgjeve, etj, etj, na bashkonte poezia, kështu m’u duk, por në fakt ajo dhe na kishte ndarë… Po sot do flas që poezia na kishte bashkuar. A ishte dhe kjo një gjysmë ëndrre? Për të tjerët s’e di, për mua… prapë s’e di. Kur doja poezinë, doja dhe atë që e shkruante.

Më pëlqenin takimet me poetin Fatos Arapi. Ai kishte diçka atërore, të mirë. Në atë kohë mallëngjehej shpejt. Por atit i falet shumëçka… Ndërsa Kasëm Trebeshina ishte zemëruar me të gjithë atdheun, me të gjallët e të vdekurit…

Poetë bashkëvuajtës nuk kisha afër kur dola nga burgu dhe pothuajse të gjithë që njihja, nuk guxonin të më flisnin. Me të ndryshuar kohët, ndryshuan dhe ata. Poezia jonë, që kishim shkruar fshehurazi burgjeve dhe internimeve, në fillim i trallisi, po e çmonin, pastaj s’e di, po e shihnin si akuzë ndaj vetes a rivale a të dyja bashkë dhe po e përflisnin, po e shmangnin, u arrit në absurde të padëgjuara duke lavdëruar poezitë që nuk ekzistonin, të ndonjë poeti që kishte qenë në burg, por s’kishte shkruar dot atje, etj, madje ndonjë gazetë që ribotonte poezi të dikurshme të ndonjë poeti, nuk harronte të vinte shënimin në krye sikur të kushte rëndësi që ato s’ishin “poezi burgu”, kur dihet që s’mund të ishin, se autori vetë s’kishte qenë ndonjëherë në burg, por shokë të tij. Po ç’kishin, pra me poezitë e tyre, kur ato nderonin letrat shqipe, që s’u përulën… Të ishte faji i gjysmë ëndrrave? Mos e përgjysmonin njeriun kështu?

Poeti Fatos Arapi po nxirrte libër pas libri me poezi. Të hollë si flatrat. Me autografin si fill fjongoje. Shtoheshin dhe shëtitjet me të. Ndodhte të shkonim bashkë dhe në takime poezie, edhe jashtë vendit, në Itali, po ai mori dhe “Kurorën e artë” në Festivalin e Strugës në Maqedoni…

Pastaj s’po vinte më në Kafe “Europa”, ku e prisnin dhe miqtë, poetët Xhevo e Pano, etj, etj. Degjoheshim në telefon, më falenderonte që kujtohesha, nuk ndjehej dhe aq mirë me shëndet, sytë i ishin dobësuar shumë… dhe më kujtohedhin poezitë e tij me Homer. Gjysmë ëndrra tjetër kishte ardhur tek ai si poet. Po e sjell dhe poezinë e tij. Ai tashmë i plotë vezullon në mugëtirën e letrave shqipe. Dhe një poezi të prozatorit Kasëm Trebeshina që pret natën të ëndërrojë dhe atë vazhdojnë ta përgjysmojnë pa ndërprerje. Ëndrra e tyre tashmë është e përplotësuar e tërë në Qiell.

Po kam dhe unë një poezi për ëndrrat, e kam shkruar në burg, kur s’desha zgjim, se realiteti ishte më i keq. Në kërkim ende të gjysmës tjetër.

– Sille ti! – Kjo është kredoja ime…