LETERSI – Page 82 – Dielli

Robert Elsie, kontributori i devocioneve të epërme, albanologu ndaj të cilit nuk na mjafton mirënjohja

October 2, 2023 by s p

Nga Albert Vataj/

Një vit më parë u shua Robert Elsie, një nga njerëzit më të devotshëm të albanologjisë, një nga kontributorët më të vyer të promovimit dhe njohjes së vlerave më të qenësishme dhe atributeve krenuese të shqiptarëve. Veprimtaria e tij është e gjerë dhe cilësisht nga më përfaqësueset në lëmin e albanologjisë. Vdekja e Robert Elsie është një humbje që krijoi një hendek të thellë në lëmin e studimeve hulumtuese dhe jetësimin në dritën e fakteve të figurave, etapave dhe momenteve kyçe të historisë, gjuhës dhe kulturës së identitetit shqiptar. Ai ishte nga të paktët që luftoi me kaq përkushtim dhe devocion ndaj harresës, tjetërsimit dhe denigrimit të atyre visareve që ishin dhe mbeten të themelta në testamentin tonë si komb.

Humbja e Robert Elsie nuk ishte thjeshtë ndalimi i një hapi nga rruga e jetës, ishte shterrimi i atij dielli rrezet e të cilit nxorën në dritë nga errësira ekzekutuese e kohës një realitet të tillë vlerash dhe kapacitetesh përfaqësuese të atij shpirti pasurish që u mbrujtën duke fituar identitet nën mëshirën e stuhive dhe rryma rrapëllitëse të kohës.

Gjuha, letërsia, folklori, fotografia, gojtaria, historia, etnosi, ishin disa nga shumësia e sferave ku ai ushtroi veprimtarinë e tij të ngulmët dhe të themeltë për të shyrtuar dhe afirmuar gjithçka shqiptare, atë me të cilën pati mirësinë të na shpërblente dhe bujarinë ta bëntë të njohur ndërkombëtarisht si vlerë.

“Çdo njeri ka interpretimin e vet për albanologjinë por për mua, thelbi i punës sime është të prezantoj shqiptarët, t’i prezantoj Shqipërinë, botën shqiptare, gjithë botës. Unë përpiqem t’i transmetoj botës së jashtme njohuritë që kam për këtë vend, që kjo botë të kuptojë se ç’është Shqipëria, kush janë shqiptarët, historia e tyre, kultura e tyre, pra fazat e ndryshme të jetës këtu. Dhe këtë e bëj që të bëhet e njohur pasi në fund Shqipëria mbetet një vend shumë i panjohur”, është shprehur ai në një intervistë.

Shkrimtari, albanologu, përkthyesi dhe interpreti, Robert Elsie, ndërroi jetë në moshën 67-vjeçare duke lënë pas një vepër të vëllimshme dhe vlerëshumë. Ai ishte një emër i rëndësishëm dhe një zë i fuqishëm i albanologjisë. Materialet shkresore dhe ato fotografike, hulumtimet gjuhësore dhe historike, komentet dhe studimet, ishin një kontribut që qartësoi shumë momente që dendësia e mjegullave të kohës i kishte verbuar. Shkallmoi hamendësimet dhe sulmet denigruese të kohëpaskohëshme të armiqve historik të shqiptarëve, të cilët u përpoqën të tjetërsonin historinë, shpesh duke i dëmtuar seriozisht disa prej tyre. Ai erdhi për të treguar botës së qytetëruar mbi vlerat dhe atributet civilizuese të shqiptarëve. Kumtoi zëshëm për përkatësinë dhe vlerat europiane, për cilësitë dhe aspiratat e lartë të kësaj race vitale. I ndërkombëtarizoi dhe i mbrojti këto vlera në foltoret e botës së madhe duke i’u bashkuar armatës së albanologëve dhe historianëve, hulumtuesve dhe promovuesve, të cilët shkruan faqe të rëndësishme të veprës së tyre, faqe që mbeten kapituj potencues të njohjes dhe vlerësimit të shqiptarëve.

***

Lindi më 29 qershor 1950 në Vankuvër, Kanadaja. Ndoqi Universitetin e Kolumbisë Britanike (University of British Columbia), ku mbaroi studimet e filologjisë klasike dhe gjuhësisë më 1972. Po në atë vit, shkoi në Evropë me një bursë studimesh. Vazhdoi studimet e larta në Universitetin e Lirë të Berlinit Perëndimor (Freie Universität Berlin), në Shkollën Praktike të Studimeve të Larta (École Pratique des Hautes Études) në Paris, në Institutin e Dublinit për Studime të Larta (Dublin Institute for Advanced Studies) në Irlandë, dhe në Universitetin e Bonit (Universität Bonn), ku mbrojti doktoraturën më 1978.

Që nga 1978 pati mundësi të vizitojë Shqipërinë disa herë në kuadrin e ‘takimeve shkencore’ midis Institutit të Gjuhësisë së Universitetit të Bonit dhe Akademisë së Shkencave të Shqipërisë. Gjithashtu mori pjesë disa vite me radhë në Seminarin Ndërkombëtar për Gjuhën, Letërsinë dhe Kulturën Shqiptare në Kosovë. Pas studimeve universitare ai punoi për Ministrinë e Punëve të Jashtme gjermane në Bon dhe nga 2002 deri 2013 për Tribunalin e Hagës. Është anëtar i Shoqatës së Evropës Juglindore (Südosteuropa-Gesellschaft), anëtar i Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Kosovës, si dhe anëtar nderi i Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës. U nda nga jeta më 2 tetor 2017, duke lënë amanet që të prehej në Shqipëri.

I përgjithmonshëm qoftë kujtimi ngaj Robert Elsie, ndaj atij burri të madh dhe të vlertë, atij që e deshi dhe bëri për shqiptarët më shumë se shumë shqiptarë.

NË SHKUP VJEN NJË STUDIM MË I PLOTË MBI VEPRËN E ERNEST KOLIQIT

September 30, 2023 by s p

Emin Azemi/

Shkrimtari dhe studiuesi Anton Nikë Berisha ka sjellur për lexuesit veprën “Ernest Koliqi poet e prozator e dramaturg”, një studim i kompletuar mbi opusin letrar të Koliqit. Si botues i këtij libri, jam tejet i nderuar për faktin se autori kishte zgjedhur pikërisht shtëpinë tonë botuese AGORAPRINT në Shkup për ta botuar këtë libër, që vjen si vazhdimësi e një pune të gjatë studimore mbi veprimtarinë krijuese të Ernest Koliqit.

Koliqi si shkrimtar filloi të njihet më tepër tek pas botimit të veprës së tij në Prishtinë. Botimi i librit me tregime dhe novela “Tregtar flamujsh” (1991) dhe “Hija e maleve” (1992) nga shtëpia botuese “Buzuku”, pastaj Vepra I dhe Vepra II, të Redaksisë së Rilindjes (1996) si dhe Vepra 1 – 6 (gjashtë vëllimet) të botuara më 2003 nga “Faik Konica” e Prishtinës (botime të përgatitura me shumë përkushtim), bënë të mundur njohjen në një përmasë të madhe të veprimtarisë së këtij krijuesi për shumëçka të rëndësishëm e të veçantë të botës sonë letrare, po që kishte mbetur i “harruar” për shkaqe ideologjike (!)

Në dhjetor të vitit 1994 Anton N. Berisha e e kishe mbaruar studimin “Ernest Koliqi poet e prozator”, të cilin e kishte botuar më 1995 në Kozencë. Pason botimi i dytë i vitit 1997 në Tiranë.

Botimi i parë i studimit “Ernest Koliqi poet e prozator (Kozencë 1995) dhe botimi i dytë (Tiranë 1997) kanë pak ndryshime. Në këtë botim – të tretin, në Shkup, po që mund të merret si botim i ri – janë bërë disa ndryshime. Autori ka rishikuar gjithë tekstin e studimit, ka saktësuar disa fjali, ka ndërruar ndonjë pjesë, shprehje, nocione ose fusnota dhe ka shtuar gjithë pjesën “Poezija asht nji kryengritje e rrezes hyjnore” dhe gjithë pjesën e tretë “Koliqi dramaturg”. Në fund autori sjell dy shtojca, që pandërmjetësisht hedhin dritë edhe më tej rreth shumëdimensionalitetit të figurës së Koliqit dhe të konceptit të tij krijues.

IL PICCOLO DI TRIESTE (1956) / DY KONFERENCAT E STUDIUESIT TË SHQUAR SHQIPTAR ERNEST KOLIQI NË QYTETIN E TRIESTES

September 28, 2023 by s p

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 23 Shtator 2023

“Il Piccolo di Trieste” ka botuar, të shtunën e 10 marsit 1956, në faqen n°6, një shkrim për studiuesin e shquar shqiptar Ernest Koliqi, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Studiuesi i shquar shqiptar sot i ftuar i Triestes

Burimi : Il Piccolo di Trieste, e shtunë, 10 mars 1956, faqe n°6

Sot pasdite, Profesori Ernest Koliqi, i Universitetit të Romës, do të mbajë dy konferenca në Trieste për çështje aktuale mjaft interesante : në orën 18:30, në hotelin Excelsior, ai do të flasë për kushtet e kulturës dhe intelektualëve në vendet prapa perdes, dhe në veçanti për Shqipërinë, vendin e tij të origjinës : më parë në orën 16:30, Profesor Koliqi do të zhvillojë një bisedë në klubin “Maria Cristina” për jetën e grave në vendet komuniste.

Profesori Koliqi është një nga personalitetet kryesore të kolonisë shqiptare në Itali, pasi në kohën e tij ka qenë kryetar i Kuvendit të Tiranës dhe Ministër i Arsimit Publik. Aktualisht është i detyruar të qëndrojë në ekzil nga regjimi aktual i vendit të tij dhe mban katedrën e gjuhës dhe letërsisë shqipe në Universitetin e Romës.

* Çdo gazetë online apo print, çdo portal që merr këtë shkrim duhet të citojë autorin në fillim (Nga Aurenc Bebja, Francë) dhe burimin e informacionit në fund (Blogu © Dars (Klos), Mat – Albania), si dhe të vendosë linkun e burimit : https://www.darsiani.com/la-gazette/il-piccolo-di-trieste-1956-dy-konferencat-e-studiuesit-te-shquar-shqiptar-ernest-koliqi-ne-qytetin-e-triestes/. Në rast të kundërt mos e publiko.

KLARA KODRA, STUDIUESE E LETËRSISË ARBËRESHE

September 26, 2023 by s p

HASAN GREMI/

https://scontent-vie1-1.xx.fbcdn.net/v/t1.0-1/p160x160/16729552_634201030104917_7096473973825541213_n.jpg?oh=cfc36a674c7d103548268e2fac7cba3d&oe=5A75D64D

Letërsisa e arbëreshëve të Italisë është një dukuri unike në llojin e vet, dëshmi e luftës pesëshekullore të një pakice të emigruar, të ruajë identitetin e vet, gjuhën dhe zakonet. Sot kjo letërsi paraqet interes të veçantë për disa arsye, për vlerat e saj potenciale europiane që nuk ia njohën kurrë, për patriotizmin e vet në një kohë si e sotmja kur koncepti i atdheut dhe identitetit kombëtar rrezikohet ndjeshëm nga synimet kozmopolite të ekzagjeruara të shqiptarëve bashkëkohës, për rrezikun e arbërishtes si dialekt i veçantë arkaik i shqipes me ngjyrën e vet origjinale mesjetare paraosmane që është ngritur nga autorët arbëreshë në rangun e një gjuhe letrare të pasur me vlera artistike (ky rrezik i fundit vjen nga trysnia asimiluese e ilirishtes dhe mungesa e shkollave në arbërisht). Klara Kodra që në fillimet e veta si studiuese i është kushtuar studimit të kësaj letërsie me origjinalitet të pakrahasueshëm. Ajo i përket brezit të studiuesve të pasluftës. Është bijë e një studiueseje të viteve ‘30-‘40, Jolanda Kodrës. Po ndërsa e ëma merrte guximin për të çarë terrin e një letërsie të virgjër si letërsia shqiptare, po gëzonte të drejtën e padiskutueshme të zgjedhjes së metodës që do të udhëhiqte studimet e veta, e bija ndante me bashkëkohësit e vet kufizimet e metodës sociologjike të vetëquajtur marksiste që nuk ishte zgjedhur lirisht, po imponuar nga lart. Si mjaft bashkëkohës të talentuar, Klara u orvat të fuste fshehurazi nën mbrojtjen e metodës zyrtare disa elementë metodash të ndaluara si metoda intuitiviste dhe analiza tekstuale. Ajo e bën këtë me intuitën e poetes (është edhe poeteshë) dhe nën ndikimin e disa studiuesve italianë dhe francezë që studionte feshehurazi. Këto veçori i dalluan studimet e hershme të saj për letërsinë arbëreshe si studimet dhe artikujt “Zef Serembeja dhe folklori“, “Figura e Skënderbeut në krijimtarinë e De Radës, “Figura e Skënderbeut në letërsinë arbëreshe“, etj, dhe e penguan të binte në sociologjizmin vulgar. Tipare të tilla karakterizuan edhe monografinë e saj të parë “Vepra poetike e Zef Serembes“ (1975) që është edhe e para monografi për autorin e talentuar dhe shume të diskutuar arbëresh, studiuesja përpiqet të evidencojë në këtë monografi aspekte të pazbuluara të krijimtarisë së Serembes si ndikimin e tij nga poezia popullore arbëreshe ( lirika, jo epikolirika) siç ndodh me De Radën dhe Darën), stilin e tij tepër të veçantë, lidhjet me letërsinë italiane dhe europiane. Gjithashtu studiuesja përpiqet ta mbrojë Seremben nga akuzat që i bëjnë disa studiues të tjerë për misticizëm të tepruar ose paqartësi .Gjithashtu ajo nuk pranon ekzagjerimet e skajshme të disa historianëve të letërsisë për ta paraqitur poetin si revolucionar. Klara kodra synon ta afirmojë vlerën estetike të poezisë së Serembes në një kohë kur studiuesit e nënvleftësonin formën në dritën e formulës sociologjike për brendinë si primare. Kjo është një meritë e padyshimtë e saj. Vëmendja e saj ndaj formës vazhdon në momografinë e saj të dytë “Poezia e De Radës“. Në këtë monografi studiuesja rizbulon disa vepra të lëna mënjanë të autorit të Heqit si “Rrëfimet e Arbërit“, “ Gjon Huniadi“, përpiqet të japë mendimin e vet për , “Këngët e Milosaos“ duke zgjidhur dilemën e prioritetit të patriotizmit apo temës së dashurisë, të parë në planin social dhe psikologjik ( i sheh këto tema si paralele). Të dyja këto monografi dallohen për stilin e rrjedhshëm dhe elegant dhe guximin polemik. Monografitë në fjalë mund të shihen si dy kulmet e periudhës së parë të krijimtarisë së Klara Kodrës. (para viteve ’90). Periudha që nis nga vitet ’90 e mbrrin në kohën e sotme dallohet nga një hop krijues me të cilin studiuesja thellon veçoritë më të mira të veprës së vet, duke fituar madje tipare të reja në gërmimin në forma. Në këtë periudhë Klara Kodra kalon nga studimi i autorëve të veçantë të letërsisë arbëreshe në trajtimin e problemeve të përgjithshme që lidhen me problemet e tipologjisë zhanrave të kësaj letërsie dhe lëvron për herë të parë “Tipologjinë e poemës arbëreshe“ (2001) dhe “Dramaturgjia e arbëreshëve të Italisë“ (2004). Klara kodra evidencon në këtë monografi origjinalitetin zhanror të letërsisë arbëreshe. Në dy monografitë e fundit, ajo që i kushtohet Varibobës (2011) dhe ajo që i kushtohet F. A. Santorit (2020) studiuesja, megjithëse disi e moshuar, nuk bie në përsëritje të vetvetes, po arrin të rizbulojë dy nga autorët më të spikatur të letërsisë arbëreshe, të davaritë mjergullën e keqleximeve, denigrimeve dhe të afirmojë autorin e parë (Varibobën) si poet të mirëfilltë dhe origjinal, të nxjerrë të dytin nga limbi i shkrimtarëve minorë dhe ta nxjerrë në dritë si yll të vogël, po me dritën e vet, nismëtar të disa gjinive dhe llojeve të letëraiaë arbëreshe dhe shqiptare si dramaturgjia, romani, fabula, satira, autor që zhvillon kalimin nga romantizmi në realizëm, nga problematika patriotike në problematikën sociale, shkrimtar psikolog dhe humanist, një nga fabulistët më të veçantë të letërsisë arbëreshe dhe shqiptare, dramaturg të mprehtë, romancier që ia kalon di9sa sivëllezërve italianë dhe sivëllezërve të atdheut të origjinës. Të dyja këto monografi i karakterizon pasioni për shkrimtarin e analizuar, po ky pasion nuk e çon studiuesen në idealizëm të autorëve që trajton. Ajo i paraqet brenda mundësive të veta, për objektivitet, duke e vlerësuar ndihmesën e studiuesve të tjerë, po edhe duke polemizuar me ta në përpjekje për të arritur të vërtetën shkencore. Edhe në këtë monografi Klara Kodra vazhdon të jetë një stiliste e mirë dhe analizuese e kujdesshme e formës. Natyrisht ajo nuk arrin të zgjidhë të gjitha problemet e krijimtarisë së autorëve të analizuar dhe disa nga zgjidhjet që jep, ndonëse origjinale janë të diskutueshme. Po kjo nuk e cënon në thelb vlerën shkencore të monografive të lartëpërmendura dhe origjinalitetin e tyre. Ky orgjinalitet i dallon edhe artikujt dhe studimet për letërsinë arbëreshe të përfshira në përmbledhjet e fundit të Klara Kodrës, “Paralele dhe kryqëzime“, (2018) dhe “Vallja e rrezeve“, (2019) ku ajo përfshin edhe autorë dhe vepra bashkëkohëse. Edhe në artikujt dhe studimet në fjalë ndeshim një përpjekje për të ndriçuar edhe më autorë dhe vepra të letërsisë arbëreshe në dritën e metodës krahasuese dhe tekstorisisë. Studiuesja vazhdon këtu një rrugëtim të nisur që në përmbledhjen me studime “Rrënjët e lisit“ (2013) ku autorët arbëreshe shihen në plan krahasues me bashkëkohësit arbëreshë dhe shqiptarë, me letërsinë italiane dhe europiane, me poezinë popullore arbëreshe. Si përfundim mendojmë se studiuesja e cila rrok dy periudha historike të studimeve arbëreshe është në thelb origjinale dhe objektive, arrin të vendosë në kuadrin e letërsisë arbëreshe dhe shqiptare disa nga autorët e afirmuar të letërsisë arbëreshe. Kjo studiuese është plot vitalitet dhe vazhdon rrugën e vet krijuese, ajo ka në plan botimin e një monografie tjetër për Santorin që do të pqërfshijë romanet e tij, në një përmbledhjeje të re studimesh për letërsinë arbëreshe dhe dy variante të reja të monografive për Seremben dhe De Radën.

“Zërat e dygjuhësisë”

September 26, 2023 by s p

Monda Mara/

Pasditja letrare në shoqërinë e autorëve Mimoza Leskaj dhe Durim Taci, në fakt nuk ishte vetëm e tillë. U pleksën në të rrëfimi i momenteve të jetës, vargjet dhe rreshtat, veçoritë e stilit të veprave, biseda e ngrohtë, takimi me miq të ardhur enkas, deri dhe shija e gatimeve tona tradicionale.

Bashkëpunimi i suksesshëm midis shoqatës “Orobicambiente” Bergamo dhe LSHASHI – LIDHJA E SHKRIMTAREVE DHE ARTISTEVE SHQIPTARE NE ITALI, bënë të mundur realizimin e kësaj veprimtarie të emërtuar “Zërat e dygjuhësisë”(Voci di bilinguismo), pikërisht në Bergamo më 24 shtator.

Njohja e letërsisë shqipe të ditëve të sotme përtej kufijve dhe historia e lidhur ngushtësisht me zhvillimin e saj, u vunë në dukje që në fillim në fjalën e presidentëve të shoqatave, Giacomo Nicolini dhe Skender Lazaj.

Më pas, drejtuesja, Lori Duka, do të niste me paraqitjen e autores Mimoza Leskaj. Në bisedë me të poetja dhe përkthyesja e njohur Valbona Jakova dhe shkrimtari Ismet Mehmeti.

Përmes një analize të detajuar të krijimtarisë, e në veçanti të vëllimit me tregime”Qiell pa banorë”, Valbona Jakova do të vinte theksin te ndjeshmëria dhe forca e fjalës, si karakteristikat dalluese të veprës së autores. U nënvizua jehona e poezisë së Mimozës, tashmë pjesë e antologjive të ndryshme poetike.

Me ankthin që buron nga përgjegjësia dhe nga ana tjetër, me kënaqësinë e të biseduarit me një shkrimtar si Durim Taçi, nisi prezantimi i tij nga mësueset e gjuhës shqipe dhe letërsisë Fabiola Sali dhe Monda Mara. Stili i veçantë ku spikat përdorimi i teknikave moderne të të rrëfyerit, do të ishte kryefjala e këtij bashkëbisedimi.

Përkthyes, gazetar, shkrimtar, Durim Taçi, i vlerësuar me çmime të ndryshme në Shqipëri dhe Itali, finalist i çmimit Kadare për vitin 2022, zë tashmë një vend të rëndësishëm në letërsinë shqipe. Vepra me të cilën do të paraqitej para të ftuarve, “Nga një derë tjetër”(Da un altra porta), e vlerësuar me Çmimin Kombëtar të Letërsisë për vitin 2022 në kategorinë “Vêllimi më i mirë me tregime i vitit”, do të zgjonte kureshtjen e pjesëmarrësve.

Kërshëria e të pranishmëve, që u reflektua nëpërmjet pyetjeve të drejtuara autorëve, u përqendrua te faktorët e brendshëm dhe të jashtëm, që brumosën karakterin e tyre letrar.

Siç ndodh gjithmonë, në mjedise të tilla letraro – artistike, koha kalon shpejt. Në fund, përshëndetja e Oficeres për Diasporën në Konsullatën tonë në Milano. E kudondodhura dhe mbështetësja e shoqatave dhe artistëve shqiptarë në Itali, Luljeta Cobanaj, përgëzoi organizatorët dhe u uroi suksese autorëve Mimoza Leskaj dhe Durim Taçi.

“Çdo shkrimtar në një farë mase paraqet në veprat e tij vetveten, shpesh edhe kundër vullnetit të vet”, Gëte. Pikërisht kjo ishte ndjesia me të cilën u ndamë nga ky takim. Vepra e autorëve tanë flet më shumë për to sesa çdo frazë e thënë atë pasdite.