Artan Nati/

Libri “Jeta e Galileos” i Berthold Brecht-it, ka një shkëmbim midis astronomit të madh dhe një studenti të tij. Nxënësi, Andrea, thotë: ‘I palumtur vendi pa heronj!’ Mësuesi shpejt përgjigjet: ‘Jo. I pakënaqur vendi që ka nevojë për ta”. A po bëhet Shqipëria tani një nga vendet e pakënaqur të Galileos? Historianët kanë debatuar prej kohësh se sa ndryshim mund të sjellë lidershipi në politikë. Në shekullin e 19-të pati një debat të famshëm mbi idetë e kundërta të udhëheqjes heroike të përshkruara nga Thomas Carlyle dhe Leo Tolstoy. Carlyle, në librin e tij “Mbi heronjtë, adhurimi i heroit dhe heroizmi në histori” (1840), argumenton se heroi është jashtëzakonisht i rëndësishëm, ndërsa në “Lufta dhe Paqja” (1869), Tolstoi mohon që udhëheqja heroike nuk është fare e mundur. Tolstoi argumentoi se historia formon dhe përcakton liderët, ndërsa Carlyle mendonte se ishte anasjelltas. Në epilogun e tij te “Lufta dhe Paqja”,Tolstoi shkruante për heronjtë se: “Individët shpesh besojnë se po veprojnë me vullnetin e tyre të lirë dhe po bëjnë zgjedhje të pavarura. Megjithatë, në një kontekst historik këto veprime nuk janë vërtet të lira, por përkundrazi janë pjesë e një modeli më të madh historik ose “shkaku i historisë” që ka qenë i paracaktuar”. Ky qëndrim i Tolstoit ishte shumë larg pikëpamjes së Carlyle se “historia është biografia e njerëzve të mëdhenj”. Teoria e lidershipit të Njeriut të Madh të Carlyle ra shpejt në disfavor. Të qenit i vetëdijshëm për pashmangshmërinë absolute të një fenomeni të caktuar mund të rrisë energjinë e një njeriu që e simpatizon atë dhe që e konsideron veten si një nga forcat që e kanë krijuar atë. Çdo njeri me talent që shfaqet në të vërtetë, d.m.th., çdo njeri i talentuar që bëhet forcë shoqërore, është produkt i marrëdhënieve shoqërore. Duke qenë se është kështu, është e qartë pse njerëzit e talentuar, siç thamë, mund të ndryshojnë vetëm veçori individuale të ngjarjeve, por jo prirjen e tyre të përgjithshme; ato janë vetë produkt i kësaj prirjeje; po të mos ishte për këtë prirje, ata kurrë nuk do të kishin kaluar pragun që ndan potencialin nga realja. Me fjalë të tjera, forcat sociale janë përcaktuese, por udhëheqësit individualë kanë një rol jetik në kapjen dhe drejtimin e tyre drejt rezultateve specifike. Një nga njerëzit e mëdhenj të shekullit të 19-të, “Kancelari i Hekurt” që bashkoi Gjermaninë, Bismarku, i tha vetë Rajhstagut në 1869: “Ne as nuk mund ta injorojmë historinë e së kaluarës dhe as të krijojmë të ardhmen. Ndikimi im në ngjarjet nga të cilat kam përfituar zakonisht ështtë i ekzagjeruar; Ne nuk mund të bëjmë histori: [në vend të kësaj] duhet të presim derisa të bëhet”. E megjithatë, unë besoj se individët bëjnë një ndryshim. Në vend të kësaj, unë do të argumentoja se edhe në demokracitë moderne të shekullit të 20-të dhe të 21-të të ndërtuara mbi kushtetuta liberale, të rrethuara nga kontrollet dhe balancat institucionale, një opozitë e fuqishme politike dhe një shtyp i lirë, janë shfaqur liderë individualë që rezultuan të ishin më të mëdhenj se sistemet që i prodhuan ata. Personaliteti i jashtëzakonshëm i Churchill-it e përjetësoi atë si buldog britanik me zemër luani që qëndronte sfidues në këmbët e mureve të qytetërimit perëndimor. Gënjeshtra impulsive dhe shpesh vulgare të Trump-it u tregoi amerikanëve se sa të brishta ishin shtyllat e republikës që ata kishin ngritur. Gjithashtu Margaret Thatcher bëri reforma të mëdha e të paimagjinueshme në Mbretërinë e Bashkuar, duke shkatërruar sistemin dominues të sindikatave që kishte mbytur rritjen ekonomike britanike dhe duke hapur kështu rrugën për iniciativën e lire. E njëta gjë mund të thuhet për Ronald Regan në USA,që bëri të mundur të shkatërrojë këtë “konglomerat të egoizmit, servilizmit politik dhe verbërisë morale” siç e quante Thaçer.
Individë të tillë mund të jenë më të mëdhenj se ideologjitë dhe sistemet në të cilat operojnë shumë në Shqipëri e përshëndetën Edi Ramën si një figurë kaq transformuese. Ai ndërtoi mbi mesazhin klasik të partisë socialiste një kult personaliteti që çoi në konceptin e “Edi Ramës”. Rama kënaqej duke e portretizuar veten si hero,duke zotëruar të gjitha përgjigjet, i gatshëm për të prerë nyjen gordiane të problemeve të pazgjidhshme të kombit. Çdo fushatë zgjedhore, lokale apo e përgjithëshme, u ndërtua rreth personalitetit të lartë të liderit të saj. Nuk ishte një parti apo një ideologji që fitoi zgjedhjet, ishte një individ.
Nuk ka dyshim se dështimi spektakolar i Ramës në të gjitha frontet si, emigracioni masiv dhe largimi i intelektualëve, rrogat më të ulëta në rajon,korrupsioni masiv, kapja e shtetit nga oligarkët, kriminalizimi i jetës së vendit dhe shumë të tjera – konfirmon përsëri kufijtë e asaj që mund të arrijë lidershipi i pandërprerë individual. Ndërsa neveria popullore rritet ndaj trajtimit të krizës aktuale në vend, është e qartë se lidershipi individual i Ramës nuk mjafton për të shpëtuar Shqipërinë. Me zgjedhjet në prag, mbështetësit e Ramës strehohen në teorinë “Nuk ka alternativë”. Por kjo ofron ngushëllim të pakët. Historianët ushtarakë shpesh citojnë Marshallin gjerman Rommel i njohur gjithashtu si “Dhelpra e Shkretëtirës”, si një shembull të një gjenerali të madh, i cili u mposht nga armiq shumë më inferiorë se ai. Kundërshtarët e tij gëzonin avantazhe që kishin më shumë rëndësi sesa cilësitë e lidershipit të Rommel-it, si fuqia organizative, burimet e duhura dhe një kauzë që njerëzit mund të mblidheshin rreth e qark. Rama është me fat që dy vetitë e para nuk janë ende në dispozicion të kundërshtarëve të tij. Por pasi të jenë, nuk do të mjaftojë vetëm udhëheqja më e madhe se sistemi për ta shpëtuar atë, ose për të fundosur Shqipërinë. Ndoshta në atë pikë, Shqipëria nuk do të jetë më vendi i pakënaqur i frikës së Galileos.

Artan Nati/

Ngjarjet e ditëve të fundit të acarimit të marrëdhënieve midis Greqisë dhe Shqipërisë, për çështjen Beleri, por jo vetëm kjo, por edhe acarimi i marrëdhënieve midis kryeministrit shqiptar edhe atij kosovar si edhe qëndrimet antagoniste qeveri opozitë, deri në marrrëzi në shumë raste, tregojnë edhe njëherë tjetër qartë se në rajonin tonë, ashtu si edhe në Shqipërinë tonë, por edhe në familjet tona si edhe në nënvetëdijen tonë, egziston një dualitet i papajtueshëm midis të mirës dhe të keqes, midis miqve dhe armiqëve, midis djallit dhe engjëllit. Kjo mund të shpjegohet me faktin se ndërsa Rilindja Europiane, Iluminizmi  dhe revolucioni borgjez si dhe ai industrial, në pjesën më të madhe të Europës patën një ndikim të rëndësishëm në formimin kulturor, intelektual dhe politik të shumë vendeve të Europës Perëndimore, jo të gjitha pjesët e botës ndoqën të njëjtën trajektore. Vendet e rajonit tonë dhe i gjithë ballkani qëdruan nën pushtimin otoman për shekuj të tërë dhe Shqipëria ishte vendi i fundit që fitoi pavarësinë në rajon. Kjo bëri të mundur që kulturalisht ne të ishim më afër kulturës së lindjes së mesme se sa kulturës së Europës perëndimore. Ndërkohë që Europa perëndimore kishte hyrë drejt një transformimi të madh që prej shekullit të 15-të me fillimin e rilindjes europiane dhe më në fund ishte filozofi gjerman Niçe që sfidoi nocionet konvencionale të së mirës dhe së keqes. Ai propozoi idenë e një perspektive “përtej së mirës dhe së keqes”, duke sugjeruar se këto kategori morale ishin konstruksione që ishin imponuar nga autoritetet fetare dhe shoqërore. Ai besonte se individët duhet të përpiqen të lëvizin përtej këtyre dallimeve konvencionale dhe të përqafojnë një kuptim më të qartë dhe kompleks të veprimeve dhe motivimeve njerëzore. Ai sot gjykohet si një mendimtar çlirues që inkurajon individët të mendojnë në mënyrë kritike, të sfidojnë normat shoqërore dhe të krijojnë të ardhmen e tyre. Siç e thotë filozofi amerikan Allan Bloom se çështja nuk  është se ne nuk duhet të korrigjojmë gabimet tona që të kemi të drejtë për çështje të ndryshme,por duhet të mendojmë që nuk kemi aspak të drejtë. Në Shqipëri sundon mendimi se Shqipëria ndodhet në këtë situatë sepse është e rrethuar nga vende armiq që nuk na duan të mirën dhe kanë synime shoviniste ndaj vendit tonë. Gjithashtu mendohet se klasa politike në vend  është djallëzore dhe se po të largohet ajo vendi do të rregullohet, ndërkohë mendohet se partitë kundështare janë e keqja e vendit apo komshiu,kushëriri apo ish shoku janë djallëzor dhe se ata janë shkaku i gjendjes së tyre. Kjo situatë shtrihet edhe në familje kur prindërit ankohen se fëmijët nuk i dëgjojnë apo fëmijët ankohen se prindërit nuk i kuptojnë. Studimi i historisë dhe i kulturës na mëson se e gjithë bota ishte e çmendur në të kaluarën; njerezit gjithmonë mendonin se kishin të drejtë, dhe kjo çoi në luftëra, persekutime, skllavëri, ksenofobinë, racizëm dhe shovinizëm. Ne shqiptarët e përjetuam më keq nga të gjitha kombet e Europës dhe rajonit tonë. Në vendin tonë një pjesë e madhe e popullsisë besonin verbërisht te ideologjia komuniste dhe besonin se pas eleminimit të grupeve armiqëore apo të burgosjes dhe persekutimit të individëve që mendonin ndryshe,komunizmi do të triumfonte. Në fakt ndodhi krejt ndryshe dhe ishte pikërisht ky fakt që përshpejtoi fundin e komunizmit. Ne jemi të destinuar të jetojmë me vendet e tjera që na rrethojnë,gjithashtu ne jemi  të destinuar të jetojmë me njeri tjetrin dhe e vetmja alternativë që na mbetet është të transformojmë veten tonë,qëndrimet tona dhe të kuptojmë e përqafojmë kulturën europiane të kooperimit. Ashtu siç George Bernard Shaw thotë: “Përparimi është i pamundur pa ndryshim, dhe ata që nuk mund të ndryshojnë mendjen e tyre nuk mund të ndryshojnë asgjë”. Aftësia për t’u përshtatur, për të rishqyrtuar besimet tona dhe për të qenë të hapur ndaj ideve të reja është thelbësore për nxitjen dhe zhvillimin e vendit tonë si dhe të marrëdhënieve me njeri tjetrin dhe me vendet që na rrethojnë. Shembulli i Gjermanisë pas luftës së dytë botërore, kur presidenti Willy Brandt kërkoi falje publike për tmerret e luftës dhe u përul në gjunjë duke kërkuar falje të sinqertë për popullin e tij,duhet të ndiqet nga persekutorët Serb të popullit kosovar ose nga presidentët tanë kundrejt viktimave të komunizmit.Gjermania  më tej,pranoi të bashkëpunoj me kushte inferiore,me vendet e tjera europiane duke e shndërruar Gjermaninë nga një vend të shkatërruar e të urryer në një lider të ekonomisë europiane dhe pararojë të demokracisë në Europë dhe arriti më në fund të vendoste drejtësinë në vend duke u bashkuar me Gjermaninë lindore. Mendoj se edhe Shqipëria duhet të udhëhiqet nga ky shembull,të bëhet e hapur duke u larguar pëtej të mirës dhe të keqes,duke adoptuar ligjin e bashkënimit si ligj të civilizimit si dhe të pranojmë se pa ndryshuar neve vetë nuk mund të ndryshojmë dot asgjë. Ndryshimet gjeopolitike në rajon kërkojnë si domosdoshmëri ndryshimet e mendësisë si ligji i vetëm i progresit dhe kooperimi si i vetmi ligji i civilizimit. Shkëputja e rajonit nga kultura bizantino otomane nën ndikimin e sllavo-ortodoksisë ruse është domosdoshmëri për integrimin europian. Vendi që do të përshtatet më shpejt me realitetin e ri do të përfitojë më shumë,ashtu si Gjermania u bë lider në Europë dhe bashkoi territoret e saj edhe Shqiptarët kudo që janë duhet të vënë në dyshim mënyrën si mendojnë dhe të ecin në shembullin e Gjermanisë.