Vjosa Osmani/

Edhe një vendim historik për vendin tonë.

Bahamas bëhet shteti i 121-të që njeh Kosovën si shtet të pavarur e sovran. Urime të gjithë qytetarëve të Republikës sonë!

Sapo kemi nënshkruar, këtu në kryeqytetin e Bahamas, marrëveshjen dypalëshe për njohje dhe vendosje të marrëdhënieve diplomatike me Kryeministrin e Bahamas, mikun tonë të mirë Philip Davis.

Më poshtë Deklarata e plotë:

Deklaratë e përbashkët e Komonuelthit të Bahamas dhe Republikës së Kosovës për njohje dhe vendosje të marrëdhënieve diplomatike

Komonuelthi i Bahamas dhe Republika së Kosovës njoftojnë se Komonuelthi i Bahamas e ka njohur Republikën e Kosovës si shtet të pavarur dhe sovran.

Të dyja shtetet njoftojnë gjithashtu vendosjen e marrëdhënieve diplomatike ndërmjet Komonuelthit të Bahamas dhe Republikës së Kosovës, me efekt nga data e nënshkrimit të Marrëveshjes së Përbashkët për vendosjen e marrëdhënieve diplomatike, në përputhje me të drejtën ndërkombëtare dhe Konventën e Vjenës për Marrëdhëniet Diplomatike të vitit 1961.

Të dyja shtetet riafirmojnë përkushtimin e tyre ndaj qëllimeve dhe parimeve të Kartës së Kombeve të Bashkuara, përfshirë respektimin e sovranitetit, barazisë së shteteve dhe zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve. Ato bien dakord ta zhvillojnë marrëdhënien e tyre mbi bazën e respektit të ndërsjellë, reciprocitetit dhe angazhimit konstruktiv.

Bahamas dhe Kosova shprehin synimin e tyre për të thelluar bashkëpunimin në fusha me interes të përbashkët, përfshirë konsultimet politike, tregtinë dhe investimet, turizmin, arsimin dhe kulturën, teknologjinë dhe inovacionin, bashkëpunimin në sektorin publik, si dhe shkëmbimet ndërmjet njerëzve, në përputhje me ligjet dhe procedurat e secilit shtet respektiv.

Komonuelthi i Bahamas dhe Republika e Kosovës mirëpresin ndërtimin e një partneriteti të ngrohtë dhe produktiv, i cili u shërben interesave të të dy popujve dhe kontribuon në paqen dhe bashkëpunimin ndërkombëtar.

Prof.Dr. Fatbardha Fishta Hoxha/

Nga të parët humanistë që u bë i njohur jashtë trojeve amtare, Gjon Gazulli ka jetuar në gjysmën e parë të shekullit XV, pra në kohën e luftërave të Skënderbeut kundër hordhive osmane. Të parët e Gjon Gazullit qenë larguar nga Shqipëria për shkak të pushtimit osman dhe qenë vendosur në Republikën e Raguzës në Dalmaci. Ata rridhnin, sipas pohimeve të studiuesve, nga Mirdita apo Zadrima, megjithëse ky patronim është mjaft i përhapur në këto krahina. Ndonjë studiues e vendosin prejardhjen e tij në Kukël, Lezhë, ku mendohet edhe të ketë lindur. Familja e Gjon Gazullit e shpërngulur në Raguzë nuk i shkëputi lidhjet me krahinat shqiptare dhe nuk e reshti punën me dobi të Atdheut. Gjon Gazulli mori një edukim të fortë atdhetar në familje si edhe nëpër shkollat humaniste të porsahapura të Raguzës. Shkollat e këtij qyteti nen shembullin i shkollave humaniste të Gadishullit të Apenineve, kishin lënë pas mënyrat e vjetra skolastike dhe kishin bërë hapa përpara në kultivimin e dijeve njerëzore mbi bazën e përvojës së fituar dhe nga trashëgimi i vyer i antikitetit.

Gjon Gazulli nuk u mjaftua me kulturën që fitoi në këto shkolla, por në moshën 25 vjeçare vazhdoi studimet në Universitetin e Padovës. Atje ai u shqua si një ndër studentët më të përgatitur, me këmbëngulës dhe me vullnet e dëshirë të madhe për të fituar dije të reja. Në Padova, afërsisht në moshën 30 vjeçare, përpara nje komisioni të gjerë të përbërë nga personalitete të shquara më 31 janar 1430 ai mori titullin “Doktor në shkencat e lira”. Sipas dokumenteve, rezulton se, para komisionit, Gjoni e ka shprehur me krenari origjinën e tij shqiptare, po me këtë dinjitet, si shqiptar, ai do të shquhet më pas në fushën politike, shkencore e pedagogjike. Shkencat e lira, ose shtatë artet e lira, në mesjetë ishin gramatika, retorika, dialektika, aritmetika, gjeometria, astronomia dhe muzika. Po drejtimet kryesore të studimeve të tij do të jenë matematika dhe astronomia, krahas oratorisë dhe diplomacisë. Është me interes, të theksohet fakti, se krahas gjashtë personaliteteve në komisionin e dhënies së titullit janë edhe dy personalitete me prejardhje nga Durrësi. Dëshmon ky fakt, jo vetëm se shqiptarët e ditur nuk ishin pak në atë kohë, por edhe se ata ishin të pranishëm në qendra universitare dhe jepnin kontributin e tyre të çmuar në lëvizjen e madhe humaniste në Evropë.

Gjatë shek. XV dhe më parë, marrëdhëniet e principatave shqiptare me Republikën e Raguzës qenë të mira. Ashtu si shumë qytete shqiptare të Mesjetës si Durrësi, Shkodra, Vlora, Berati etj., edhe Raguza ishte e zhvilluar, por ndërsa qytetet tona u rrënuan dhe trashëgimia kulturore pësoi shkatërrimin, humbjen, Raguza i shpëtoi vlerat e saj kulturore e artistike si dhe arkivat e dokumenteve që përmbajnë të dhëna me shumë interes edhe për historinë e Shqipërisë. Në vitin 1432, Gjon Gazullin e gjejmë në Raguzë ku bën emër si personalitet me rëndësi në jetën politike e kulturore të qytetit. Edhe më parë ai nuk është shkëputur nga ky qytet. Qëndrimet si dhe lëvizjet e tij sa në Raguzë dhe në Padova i kanë shërbyer për të ngritur një bibliotekë të pasur për kohën, funksionale për të cilen shkriu, sic del nga deshmite, që na kane arritur, cdo pasuri qe pati. Në këtë kohë kur trojet shqiptare ishin nen pushtimin osman, Raguza luftonte te shmangte varesine e ndikimin qe kishin ne jeten e saj politike por dhe ekonomike mbreteriae Hungarise dhe e Napolit si dhe Republika e Laguneve, Venediku.

Duke cmuar aftesite, pergatitjet dhe personalitetin e rralle te humanistit shqiptar, Gjon Gazulli, Senati i Raguzës e ngarkoi me mision diplomatik pranë mbretit të Hungarisë. Ai duhej të ndërhynte për të siguruar mundësitë që anijet tregtare të Raguzës të lundronin dhe të tregtonin lirisht në vendet e Lindjes. Sipas të dhënave që dalin nga dokumentet del se Gjon Gazulli shperblimin personal qe arriti te perfitonte nga ky mision diplomatik e vuri per te blere arme për Shqipërinë. Ky mision e bëri atë të njohur në Raguzë por edhe në vendet evropiane të kohës. Në dokumentet e botuara lidhur me marrëdhëniet politike e diplomatike të Republikës së Raguzës me Mbretërinë e Hungarisë, emri i Gjon Gazullit përmendet shpesh duke u cilësuar si diplomati i zoti dhe shkencëtari i shkëlqyer. Më 1433 Gazullin e gjejmë në Universitetin e Padovës, por kësaj radhe me detyrën e pedagogut. Veprimtaria e tij pedagogjike shkencore në këtë Universitet të vjetër dhe në këtë qendër të rëndësishme të Rilindjes Evropiane është e madhe.

Në qarqet shkencore më të përparuara të kohës ai fitoi njohuritë e reja shkencore, shfrytëzoi veprat origjinale të autorëve të vjetër dhe i përktheu ato. Në katedren e matematikës dhe të astronomisë, ku shume shpejt ai merrfunksionin drejtues, ai shquhet si një nga pedagogët më të përgatitur. Edhe pse Republika e Raguzës e çmon, i ofronte edhe të qëndronte aty, ai nuk i ndërpret lidhjet me Universitetin e Padovës. Ai ndërmerr një varg udhëtimesh diplomatike në Hungari, në Italinë e Jugut si përfaqësues i Republikës së Raguzës. Si politikan, diplomat dhe shkencëtar, Gjon Gazulli kishte autoritet të madh në Raguzë. Me interes është fakti se ai ndërthuri veprimtarinë në mbrojtje të interesave të Republikës së Raguzës me interesat dhe synimet e lëvizjes çlirimtare shqiptare për kthimin e Skënderbeut për të cilat vepron dhe ndërhyn në mënyrë energjike në Vatikan, në Mbretërinë e Hungarisë e gjetiu. Si pedagog universiteti bën emër në shkencat matematikë dhe astronomike. Njihte mirë gjuhët klasike, latinishten dhe greqishten dhe qe i pari që iu vu punës për përkthimet e dorëshkrimeve të gjeografit e astronomit grek Ptolemeut.

Në kohën e zbulimeve të reja gjeografike, të udhëtimeve të largëta detare, shkencat matematikë e astronomike merrnin një rëndësi të dorës së parë. Veprimtaria e Gazullit si pedagog e shkencëtar ka qenë e shquar, ai ka qenë një autoritet shkencor, fama e të cilit pat kapërcyer kufijtë e Dalmacisë dhe të Italisë. Ai u kërkua si i tillë në Oborrin Mbretëror të Hungarisë më 1458. Edhe vëllezërit e Gjon Gazullit, Pal e Andrea Gazulli qenë të ditur dhe me formim humanist. Përveçse pedagog, Pal Gazulli ishte për dy vjet edhe rektor i shkollave humaniste në Raguzë. Me kthimin e Skënderbeut në Krujë më 1443, Pali dhe Andrea Gazulli kaluan në shërbim të Skënderbeut. Senati i Raguzës zgjedh si ambasador të vetin në Hungari Gjon Gazullin jo vetëm si njeri i ditur dhe orator i aftë, por edhe si shqiptar, funksion të cilin shkencëtari do ta shfrytëzonte edhe në të mirë të çështjes shqiptare. Ftesës për të bashkëpunuar me astronomë të shquar në oborrin mbretëror hungarez, Gjon Gazulli nuk iu përgjigj për shkak të moshës dhe gjendjes shëndetësore. Por me sa duket ai nuk donte të shkonte në një vend nga do ta kishte tepër të vështirë të ndiqte zhvillimin e ngjarjeve në Shqipëri.

Në shenjë mirënjohjeje për konsideratën e lartë për të dhe nga dëshira për një bashkëpunim shkencor, ai u dërgoi atyre veprën e tij të përfunduar, një traktat mbi astronominë, në dorëshkrim. Humanisti kroat, Jan Panoni (1434–1472) i entuziazmuar nga kjo vepër e dijetarit shqiptar, i shkroi atij këto radhë: “Shpresën që kemi patur prej kohësh për të njohur kërkimet e juaja, tashti ne mundemi ta provojmë me të vërtetë… Na kënaq për së tepërmi ai libri juaj, të cilin tashti vonë na e keni dërguar. Vepra është e mbushur me kaq dije e gojëtari, sa libri është i këndshëm për lexim dhe i dobishëm për studim. Duhet të themi të vërtetën, se disa mendime te ngatërruara të astronomëve të moçëm, të cilat ka kohë që dëshironim t’i kuptonim qartë, tek vepra juaj i gjetëm si në dritën e diellit. Prandaj ju porosisim me gjithë zemër që të mos përtoni dhe të shkruani për t’i dhënë fund veprës suaj sepse kjo është në dobi të studiuesve, për famën tuaj dhe dëshirën tonë…”

Në bibliotekën e astronomit austriak bashkëkohës me Gjon Gazullin, Johan Myller, i njohur me pseudonimin Regio-montanus i cili nuk pajtohej plotësisht me teorinë e Gazullit, megjithëse e vlerësonte shumë, është gjetur edhe vepra Libri i Gazullit mbi astronominë. Astronomët bashkëkohës dhe ata më pas kanë çmuar tek Gazulli arritjet e tij në astronomi si: tabelat e koordinuara astronomike, gjeometrinë e sferave qiellore, vrojtimet konkrete astronomike. Vepra e Gjon Gazullit ka shërbyer si pikë referimi në mendimin e mëtejshëm astronomik. Gazullin e përmend edhe astronomi me famë botërore, Kepleri.

Në veprimtarinë dhe personalitetin e shumanshëm politik, diplomatik, astronom dhe matematicien hedhin dritë shumë dokumente, ndër to edhe fjalimi që mbajti para Papës Nikolla V, në Romë në vitin 1451. Aty shfaqet krahas veprimtarisë, mendimi i thellë dhe gojëtaria e tij e veçantë, ndërsa testamenti i hartuar dhe i firmosur “me mendje të shëndoshë e ndërgjegjie të plotë” prej tij, dy ditë para vdekjes sjell informacion të pasur personal. Nga ky testament kuptojmë se Gjon Gazulli nuk ka tjetër pasuri veç librave dhe shtëpisë që janë gjithë fryti i jetës së tij. Ai lë porosi që librat t’i dhurohen një kishe në Raguzë dhe të shfrytëzohen aty pa dalë jashtë. Ai ndër të tjera porosit që libri origjinal i Ptolemeut, gjeografit të lashtë, t’i kalojë në pronësi një miku të tij. Sa u tha del qartë kujdesi dhe kulti që kishte ky dijetar i shquar shqiptar për librin.

Gjon Gazulli vdiq në Raguzë më 19 shkurt 1465. Ai la pas një emër dhe një vepër të shquar në lëmin e politikës, diplomacisë, të atdhetarizmit si dhe në fushën e shkencave matematikë e astronomike. Ai përpunoi teorinë e ndarjes së gjithësisë në shtëpi qiellore apo në sistemin e “yjësive qiellore” duke i shoqëruar me tabelat llogaritëse të tij që janë përdorur në Evropë nga shkencëtarë e astronomë. Me interes për objektin tonë është se si në fjalimet ashtu edhe në librin e tij për astronominë, ai, siç vërejnë studiuesit, i është përmbajtur parimit, sipas të cilit, shkenca e dija pajtohen me letërsinë dhe artin, ashtu siç ndodh në veprat e gjithë autorëve humanistë.
Foto: wikipedia.org

Të nderuar anëtarë të Akademisë, anëtarë të Shoqatave, të nderuar bashkatdhetarë,

Të dy vëllezërit, Peter dhe Naum Prifti, simbolizojnë një zinxhir të vazhdueshmërisë së dijes, talentit dhe patriotizmit në familje. Përpara se të isha President i Vatrës, kam pasur fatin të njoh krijimtarinë e Naum Priftit dhe më tej të bashkëpunoj me të për çështjen shqiptare si Sekretar i Vatrës për 15 vite, në pjesëmarrje dhe organizime të shumë evenimenteve e veprimtarive, tubimeve e takimeve nga Uashingtoni në Boston, nga Nju Jorku në Kosovë.

Një shpirt rilindës dhe atdhedashës, Peter Prifti ishte Sekretar dhe Editor i Diellit në Boston nga 1958-1960, por mbeti një Vatran i përkushtuar dhe i devotshëm gjatë gjithë jetës së tij. Ai ishte shumë më tepër se studiues, sepse me njohjen e thellë të trashëgimisë shqiptare nga njëra anë dhe thellësinë e diturive të tij të filozofisë perëndimore nga ana tjetër, Peter Prifti e sillte, si askush tjetër, historinë, kulturën dhe gjuhësinë tek audienca të gjera në mbarë botën.

Si ithtar i së vërtetës, shkrimet e artikujt në revistat më prestigjioze amerikane dhe të huaja, dhe recensionet e botimeve për Shqipërinë dhe Kosovën, Peter Prifti i qëmtonte me kritere thellësisht shkencore, duke pasur si busull të vërtetën dhe demaskimin e çdo shtrembërimi të informacionit. Pena e tij asgjesonte me fakte narrativat e pavërteta e qëllimkeqe si edhe shpifjet pseudoshkencore ndaj Shqipërisë dhe Kosovës, veçanërisht në periudha të vështira historike.

Si autor dhe kontributor në shumë lëmi shkencore, influenca e tij, që nga librat dhe botimet e para në MIT, tek publicistika dhe kapitujt për serinë Encyclopedia Britannica është e pashoqe në botën akademike.

Kur vjen fjala tek gjuha e unifikuar shqipe, Peter Prifti është burimi më serioz i argumenteve ku spikasin dy veçori kryesore: njohja e njësimit të gjuhës si tipar i identitetit kombëtar dhe parimet e kohezionit gjuhësor të shqipes.

Dhe ajo që mbetet më në fund, është gjurmëlënia e një personaliteti të farkëtuar me integritetin e shkencëtarit të mirëfilltë dhe atdhedashësit të vërtetë. Një bashkëpunëtor i besuar i Fan Nolit dhe ithtar i idealeve të larta kombëtare, i orientuar kah metodologjia shkencore, Peter Prifti ndërtoi themelet e Studimeve Shqipe në Amerikë dhe më gjerë, dhe si i tillë i dha historisë së shqiptarëve hapësirë të dëgjohej dhe respektohej në mbarë botën.

Faleminderit Akademisë së Shkencave të Shqipërisë që po e respekton këtë gjigand të studimeve shqipe dhe të Albanologjisë.

Dr. Dorian Koçi/

Kultura shqiptare do të ishte e mangët pa personalitetin e Faik Konicës. Ai përfaqëson një figurë që është sa themelues, po aq edhe kontribues në studimet shqiptare, në skicimin e imazhit të shqiptarëve në kulturën perëndimore, si dhe të imazhit të Tjetrit në kulturën shqiptare. Vërejtjet e tij të thukëta mbi karakterin shqiptar, konstatimet gati proverbiale mbi të ardhmen e vendit dhe raportet e shqiptarëve me përparimin, prapambetjen apo pasionet e verbër politike — që disa herë e vendosën në kahun e kundërt nga ajo që si rrallëkush kishte predikuar — e bëjnë gjithmonë më të vështirë skicimin e portretit të tij intelektual në hapësirat shqiptare.

Për fat të mirë, në këtë drejtim vjen në ndihmë Fan Noli me artikullin e tij “Si e kam njohur Faik Konicën”. Ky është ndoshta një nga portretet më të ndjera të shkruara nga Noli për një shqiptar tjetër të madh si Konica, dhe mbetet një shembull ku, mes admirimit, kritikës, vetëkritikës dhe ironisë, arrijmë të përceptojmë personalitetin e madh të Konicës. Me një modesti dhe mirënjohje të përmbledhur brenda një fjalie, Noli pohon se të gjithë autorët shqiptarë që vijnë pas Konicës janë nxënësit e tij, duke përfshirë edhe shkruesin e këtyre radhëve. Ai na rrëfen se në ngrehinën e kulturës shqiptare, Konica nuk ishte vetëm kontribues, por një nga themeluesit e saj.

Si e kam njohur Faik Konicën

=============================

Nga Fan Noli

E kam takuar Konicën për herë të parë më 1909. Ishte diçka që nuk kam për ta harruar kurrë. Më kishte shkruar nga Londra se do të vinte në Boston i veshur me kostum shqiptar. Ideja ishte që të dilte fotografia e tij në gazetë dhe të shfrytëzohej rasti për të propaganduar çështjen kombëtare shqiptare, e cila ka qenë pasioni i gjithë jetës së tij. Unë mbeta i shtangur. Si prift ortodoks i modës së vjetër, në atë kohë unë vetë mbaja nnjë mjekër të gjatë të zezë, për të cilën më duhet të pranoj se nuk u pëlqente djemve të Bostonit. E merrja me mend se sa do të dëfreheshin ata djem po të më shihnin duke ecur me një burrë të veshur me fustanellën shqiptare. Ndonëse nuk kisha parë kurrë ndonjë fustanellë greke, një lloj fundi i balerinave. Unë isha i shkurtër e i bëshëm, Konica ishte i gjatë e i thatë, kështu që të dy do të dukeshim si Don Kishoti me Sanço Pançën të arratisur nga ndonjë cirk. Sa u habita këtë herë kur pashë se djemtë e Bostonit e harruan gjithçka lidhur me mjekrën time dhe thjesht zunë të shihnin Konicën me adhurim. Atëherë e kuptova se fustanella shqiptare nuk ishte fustanellë qesharake greke, por diçka që i ngjante kiltit të skocezëve dhe se i përshtatej shumë një burri të pashëm si Konica.Meqë ra fjala, lexuesi mund ta gjejë në librin e Konicës ndryshimin ndërmjet kostumit grek dhe veshjes shqiptare: është e vërtetë se grekët e kanë përshtatur nga shqiptarët, por ata u përpoqën ta stërhollojnë sa që e bënë një veshje grash me aq sa mundën. Veshja e Konicës nuk ishte e vetmja gjë që më habiti. Thjest mbeta pa mend, kur ai nisi të më “mësonte” për çdo gjë në botë. Ishte njeri me kulturë të lartë. Gijom Apoliner, një shkrimtar dhe mik i tij, e ka quajtur “enciklopedi shëtitëse” që e fliste frëngjishten si një francez. Një shkrimtar tjetër, Zhyl lë Metrë, ka shkruar për të: “Ky i huaj që e shkruan kaq mirë gjuhën tonë”.Si studiues i pasionuar i muzikës, Konica e adhuronte shumë Vagnerin. Një nga gjërat e para që bëri ai pasi u takuam, ishte të më tregonte për Vagnerin dhe operat e tij. Me këshillën e tij e pashë përherë të parë Parisfalin, kur u dha më 1910 në Boston. Në varrimin e tij, tridhjetë vjet më vonë, duke e ditur se sa shumë e donte Vagnerin, iu luta organistit të luante muzikën e Vagnerit nga kreu deri në fund.Ka disa fakte që mungojnë në librin e papërfunduar të Konicës, fakte për Shqipërinë, që i kam mësuar prej tij. Për shembull, Konica flet për krenarinë e malësorëve shqiptarë. Zonja Durham e pranon këtë në librin e saj “Brenga e Ballkanit”. Kur përshkruan shpërndarjen e ndihmave në Maqedoni gjatë dhjetëvjeçarit të parë të shekullit të njëzetë, ajo na tregon se si gratë fshatare e rrethonin ditë e natë, duke i kërkuar ushqime dhe rroba. Ata vendoseshin rrotull shtëpisë ku banonte ajo dhe nuk largosheshin derisa të merrnin diçka. Edhe kur u shpjegoi se nuk kishte më asgjë për t’u dhënë, ato nuk shkuleshin. Kur zonja Durham vajti në Shqipëri, priste që t’i ndodhte njësoj. Për habinë e saj, askush nuk iu afrua për t’i kërkuar ndihmë.Konica përmend edhe faktin se zonja Durham ka qenë një adhuruese e madhe e amvisës shqiptare. Ajo mendonte se vetëm amvisa holandeze mund të krahasohej me të për pastërtinë. Zonja Durham kishte të drejtë. Mjafton të shkosh për vizitë në shtëpitë e shqiptarëve në Shtetet e Bashkuara dhe mund ta shohësh dallimin ndërmjet amvisës shqiptare dhe shumë prej fqinjëve të saj që nuk janë shqiptare.Një gjë që e ka lënë jashtë Konica është fakti që fqinjët ballkanas e italianë kanë shpifur se shqiptarët janë të egër e të pamëshirshëm. Zonja Durham na thotë se kjo nuk është e vërtetë. Ajo kiste parë fshatarët siçilianë se si i rrihnin pa mëshirë kuajt dhe gomerët, por kurrë nuk kishte qenë dëshmitare se si një shqiptar rrihte një kafshë. Unë e kam vënë re edhe vetë kur kam udhëtuar me kalë në Shqipëri. Sa herë vinim te ndonjë copë rrugë e vështirë, ishim të detyruar të zbrisnim dhe kafsharët gjithnjë përdornin fjalët përkdhelëse për t’u dhënë zemër kafshëve, si për shembull: “Hajde, vëlla. Ec, or bir; Nuk është dhe kaq e vështirë. Do ta kalojmë”. Një shpifje tjetër e përhapur nga fqinjët tanë, është se shqiptarët qenkan njerëz që nuk u shtrohen ligjeve. E vërteta është krejt e kundërt. Ata u shumë më tepër se gjithë fqinjët e tyre. Statistikat e rajoneve të policisë në qytetet amerikane ku ka shqiptarë, dëshmojnë qartë se ata janë nga grupet më të mira ndër të gjithë të ardhurit e huaj. Përvoja ime e gjatë më ka vërtetuar se shqiptarët u binden ligjeve në shqipëri po ashtu siç u binden në Shtetet e Bashkuara. E keqja është se, kur fqinjët e Shqipërisë përpiqen të shkelin tërësinë e saj tokësore, atëherë shqiptarët “e paligj” ngrenë krye.Kur përshkruan pamjet e bukura të Shqipërisë, Konica përmend shumë turistë të huaj që e kanë admiruar këte vend. Një emër, që megjithatë mungon, është ai i prozatorit, dramaturgut dhe kritikut muzikor francez, Roman Rolanit, i cili në njërin nga librat e vet flet për “kodrat e bukura të valëzuara të Shqipërisë”. Unë për vete i kam soditur nga maja e malit Tomor dhe nga kështjella e Krujës, kryeqyhteti i vjetër i Skënderbeut. Nuk kam parë gjithë jetën time gjë më të bukur. Mjaft shtesa mund t’i bëhen kapitullit të Konicës për vetitë luftarake të shqiptarëve. Për shembull, kalorësit shqiptarë u bënë proverbialë në gjithë Europën pas vdekjes së Skënderbeut. Gjithë mbretërit dhe sundimtarët e Italisë, Francës, Britanisë së Madhe kanë marrë kalorës të lehtë shqiptarë për ushtritë e tyre. Konica më ka thënë një herë se në shekullin e shtatëmbëdhjetë, kur francezët kërkonin të lavdëronin një kalorës, shpreheshin: “E nget kalin si një shqiptar”. Kemi disa dokumente italiane, që flasin për kalorësinë shqiptare dhe që na shpjegojnë se si Skënderbeu e shpëtoi mbretin Ferdinand të Napolit me kalorësinë e vet të lehtë. Sipas dëshmisë së historianëve bashkëkohës, Ferdinandi e kishte humbur davanë kur e braktisën banorët feudalë dhe u bashkuan me Rene Anzhuanë, që ishte rivali i tij francez dhe që pretendonte fronin e Napolit. Dihet mirë se ushtritë mercenare të Rilindjes asnjëherë nuk bënë ndonjë betejë të vërtetë. Ata kujdeseshin jo për lavdinë ushtarake, por për pagat. Zakonisht krijohej një komitet i përbashkët i të dy ushtrive rivale dhe vendoste kush do të shpërblehej me fitoren. Për shembull, kur njëra nga ushtritë kundërshtare kishte epërsi të padyshimtë si numër, asaj i jepej fitorja pa e zgjatur shumë. Kur ushtritë ishin të barabarta nga numuri dhe komiteti nuk mund të merrte vesh se cila palë mund të fitonte, atëherë kurdisej një betejë e shtirë, në të cilën nuk dëmtohej ose nuk vritej askush, me përjashtim të ndonjë aksidenti. Por kjo manovër shërbente për të ndihmuar komitetin e përbashkët që të merrte një vendim. Diçka e ngjashme ndodhi kur skënderbu zbriti në Itali me kalorësinë e vet të lehtë. Komandanti i ushtrisë kundërshtare konti Piçinino dhe Skënderbeu rregulluan një betejë të tillë të shtirë për të parë se cila nga të dy ushtritë do të kishte më shumë shanse për të marrë fitoren. Dy reparte të zgjedhura nga ushtria shqiptare dhe italiane bënë një paraqitje të kalorësisë dhe të aftësisë luftarake. Shqiptarët e fituan ndeshjen dhe kështu u mbyll gjithë kjo histori. Italianët asnjëherë më nuk e kundërshtuan epërsinë e kalorësisë shqiptare. Natyrisht, me turqit ishte një pun krejt tjetër. Atëherë Skënderbeut i duhej të bënte beteja reale dhe të arrinte fitore reale. Turqve nuk u bënte përshtypje asnjë paradë. Skënderbeu ka qenë, padyshim, një gjeneral i madh dhe ai meriton nderime të mëdha për kryqëzatën e tij heroike kundër turqve. Por ne nuk duhet të harrojmë se edhe ushtarët e tij meritojnë pjesën e tyre të nderit. Kryengritja shqiptare e viteve 1910 – 1912 kundër turqve tregoi se luftëtarët e çetave shqiptare ende e ruanin trimërinë dhe forcën e gjallë që kishin dëshmuar në kohët e vjetra në Skënderbeun. Vetëm për vetëm ata i mundën turqit, marshuan në Selanik dhe e detyruan qeverinë turke t’u jepte autonominë. Pas disa muajsh iu desh gjithë kombeve të Ballkanit që të bashkoheshin për t’i mundur po ata turq. Më 1920 atje u përsërit po ajo histori e përjetshme. Shqipërinë e kërcënonte copëtimi. Italia kishte pushtuar Vlorën dhe prapatokën e saj deri në Gjirokastër. Fqinjët e tjerë kërkonin copat e tyre sipas traktatit të fshehtë të vitit 1915. Vetëm një zë u ngrit për të kundërshtuar, ai i president Wilson. Por ai mjaftoi për të ngritur kombin. Malësorët shqiptarë të bregdetit jugor qenë të parët që u ngritën, pastaj i ndoqën edhe të tjerët. Brenda pak muajve italianët u hodhën në det dhe u detyruan ta linin Vlorën dhe rrethin e saj. Rreth njëzetë vjet më vonë, më 1940 grekët, pothuaj shtatë herë më të shumtë si numër sesa shqiptarët, nuk mundën ta përsëritnin këte marifet, ndonëse kishin mbështetjen e flotës angleze dhe të forcave ajrore angleze, që i penguan italianët të sillnin përforcime. Tani disa fjalë për vendin e Konicës në historinë e Shqipërisë së sotme. Si mysliman dhe si përkrahës i një familjeje të vjetër aristokratësh nga Shqipëria e jugut, Konica kishte të gjitha mundësite që të fitonte poste të larta në Perandorinë Turke, ku Shqipëria bënte pjesë, që pas vdekjes së Skënderbeut. Në të vërtetë, shumë shqiptarë të tjerë gjatë shekujve ishin ngjitur në postet më të larta të Perandorisë Turke. Për shembull, kur Konica ishte i ri, Vezir i madh ose kryeministri i Perandorisë Turke ishte Ferid Pasha, një shqiptar nga Vlora. Por kjo karrierë nuk e tërhiqte Konicën. Ai mendonte se misioni i tij ishte të luftonte për pavarësinë e Shqipërisë. Nga viti 1897 deri më 1912, dy nga pionierët më të shquar të pavarësisë së Shqipërisë kanë qenë Konica dhe Shahin Kolonja, botuesit e dy revistave shqiptare, që dolën jashtë: “Albania” dhe “Drita” përkatësisht. Gjatë sundimit turk shqiptarët kishin harruar gjithçka për lavdinë e tyre të kaluar nën Skënderbeun. Konica ka qenë njeriu që e rizbuloi dhe e popullarizoi Skënderbeun e flamurin e tij, shqipen e zezë dy krenare në një fushë të kuqe. Ky flamur u bë simbol i pavarësisë kombëtare dhe më në fund u ngrit në Vlorë më 1912 nga Ismail Qemali kur Shqipëria u shpall shtet i pavarur. Konica është quajtur si krijuesi i prozës moderne shqipe. Kur unë vendosa të bashkohesha me kryqëzatën për pavarësinë e Shqipërisë, e para gjë që më bëri përshtypje ishte mungesa e plotë e veprave letrare shqipe me vlera artistike. Por kur vajta në Egjipt më 1903, një atdhetar shqiptar, Spiro Dineja, më dha vëllimet e revistës “Albania” nga viti 1897 deri më 1903. I lexova të gjitha nga faqja e parë deri tek e fundit dhe atëherë e mësova se në shkrimet e Konicës ne e kishim atë që na duhej: letërsinë e mirë shqipe. Për më tepër, Konica zbuloi dhe popullarizoi shqiptarë të veprimtarisë letrare si Kristofordhi, Mitkoja, Fishta dhe Zako Çajupi. Me këshillën dhe udhëzimet e tij unë përktheva disa vepra nga Shekspiri, Ibseni, Edgar Alan Poeja dhe Don Kishotin e Servantesit. Të gjithë autorët shqiptarë që vijnë pas Konicës janë nxënësit e tij, duke përfshirë dhe shkruesin e këtyre radhëve.

Arben Iliazi/

Më 15 dhjetor 1942 u shua në Uashington, nga një hemorragji cerebrale, Faik Konica, i vetmuar dhe i rënë nga vakti, me 15 dollarë e 54 cent në xhep. Konica ishte një çudi e llojit të vet. Një talent i rrallë, një mendje universale dhe një filozof i botës së zjarrtë. Prapavija e tij mendore dhe imagjinative është kaq e pasur dhe e fuqishme, e pranishme në harkun e tri shekujve kolosë të njerëzimit, saqë e ka projektuar profilin e vet edhe në shekullin XXI që po jetojmë, duke ngërthyer vetëdijen e tendosur shqiptare të kombit. Njeriu tipik shqiptar, shkrimtari dhe mendimtari që i mjafton plotësisht vetvetes dhe nuk ka nevojë për mbishtresa dhe hamendësime, edhe në këtë 83 vjetor të vdekjes na del para syve si një fantazmë supreme, faustiane, që posedon sekrete të mëdha e të patjetërsueshme, jo vetëm të vdekjes por edhe të jetës. Konica është sa njeriu-histori, aq dhe historia-njeri. I ngritur në kult nga bashkëkohësit e vet letrarë, gjatë kohës së diktaturës komuniste u anatemua, sipas një koncepti ideologjizues të pashembullt.

Kronologjia bibliografike e Konicës nuk ka shumë rëndësi. Ka më shumë rëndësi stili i të menduarit të tij, përafrimi i kuptimeve, konotacioneve, ideve, rrënja dhe shkaku i tyre. Faik Konica, i shpallur si një “enciklopedi që ecën”, ishte një nga shqiptarët më të kulturuar të të gjitha kohërave, një mjeshtër i madh i shqipes së shkruar, “kalorës” i albanologjisë dhe i procesit konvergues të gjuhës kombëtare letrare shqipe, poliglot nga më të mëdhenjtë e Evropës, indoeuropianist, etimolog dhe etnopsikolog, që di historitë e fjalëve e termave. I dimensionuar jo vetëm në kulturën shqiptare, por edhe në atë frankofone dhe anglofone, ai diti të konstruktojë koncepte estetike dhe antropologjike, që nuk janë zbehur në substancën e tyre.

Konica i përkiste një racë dyshimtarësh paganë, i brujtur me njëlloj teozofie, por edhe me altruizëm, që e bën të dalë jashtë klasifikimeve të bashkëkohanikëve të tij. Ai nuk i nënshtrohet monoteizmit të emrave të veçantë të kulturave, sepse lirinë e konsideronte më të rëndësishme se çdo gjë. Madje ai është i pari personalitet shqiptar i cili, përmes shumë mishërimeve, e quante të domosdoshme procesin e eksorcizmit kombëtar, të kritikës së pamëshirshme të të metave të shqiptarëve, që ata të përfaqësojnë një komb idealisht të përsosur. Jo më kot ai shkruan se “Armiqtë e Shqipërisë janë shqiptarët, jo të tjerë” (Revista Albania, 25 mars 1897). Romani “Doktor Gjilpëra” është padyshim një prozë e shkëlqyer, e papërsëritshme, një traktat eksorcizmi i jashtëzakonshëm për aventurizmin dhe vonesat e pashpjegueshme historike, ku ironizohet “zululandi shqiptar” i situatave burleske, i dhimbjes dhe i talljes me vetveten dhe hidhen tutje alibitë. Ndihem i lumtur që së fundi arrita ta dramatizoj këtë vepër, si një antidramë absurdi, për të cilën jam i bindur se nuk do të jetë një shfaqje thjesht argëtuese për publikun, ku spikat ironia dhe humori i zi konician, por një performancë në bazë të vijave karmike.

Paradoksaliteti i Konicës, me mosbesim kundrejt çdo gjëje, i shpjegueshëm me paradokset e kohës që jetoi, si dhe me proceset e brendshme shpirtërore agnostike të tij, shpaloset edhe te vepra “Katër prralla nga Zululandi”. Konica botoi te Gazeta “Dielli”, në vitin 1922, vetëm pjesën e parë të quajtur “Një ambasadë e Zulluve në paris”, ku analizohet struktura e një bote alegorike indikuese. Proza eseistike “Shqipëria si mu duk”, një kryevepër e sintezës dhe ideve, një parodi asgjësuese ndaj regjimit mbretëror, u botua në vitin 1929 pa udhëtimit të tij në Shqipëri në vitin 1928.

Biografia:

Faik Konica lindi më 15 mars 1875 në Konicë, në një familje të vjetër shqiptare. Pasi mori mësimet e para në vendlindje, ndoqi Kolegjin Jezuit Saverian të Shkodrës e më pas studimet e liceut perandorak francez të Stambollit. Pasi kreu shkollat e mesme në Francë, vazhdoi studimet në Dizhon për filologji romane dhe më pas u diplomua në universitetin e Harvardit të SH.B.A, ku mori gradën “Master of Arts”.

Me 1897, në Bruksel botoi numrin e parë të revistës politike kulturore e letrare “Albania”.

Në 1909 u ftua prej shqiptaro-amerikanëve të shkonte në Shtetet e Bashkuara, ku të jepte një varg leksionesh, që e bëri në dyvjeçarin 1909-1911. Më 22 tetor 1909 mori në dorëzim prej Fan Nolit redaksinë e gazetës “Dielli”, botim javor i Shoqërisë “Besa-Besë”. Konica punoi si editor i “Diellit” deri më 18 mars 1910, për t’u kthyer sërish me 6 maj deri me 1 korrik 1910 dhe mandej prej 1 gushtit 1912 deri më 8 korrik 1913. Më 24 dhjetor 1911 në një mbledhje drejtuar nga Kristo Floqi, Konica caktohet anëtar i Komisionit për Bashkimin e Organizatave shqiptare në SH.B.A. Përpjekjet e mbarë patriotëve shqiptarë, përfshirë Konicën, arritën kulmin me themelimin e Federatës Vatra më 28 prill 1912. Mbledhja e themelimit u zhvillua në Kishën e Shën Gjergjit që atëhere ndodhej në 227 Tremont Street, Boston. Vatra bashkoi shoqëritë Besa-Besën, Flamuri i Krujës, Kombëtare dhe Dallëndyshja dhe do të luante rol shumë të rëndësishëm në historinë e Shqipërisë. Një Pleqësi e përkohshme u zgjodh për të drejtuar organizatën e re. Sekretar i saj u zgjodh Fan Noli. Konica dhe Floqi u ngarkuan me ngritjen e degëve të reja të organizatës në Masaçusets dhe shtete të tjera. Pas përfundimit të stinës së provimeve për Faikun nuk do të kishte më asnjë ditë pushimi të lirë.

Me 1912 në emër të Federatës Vatra, shkon në Londër për të mbrojtur interesat kombëtare shqiptare në Konferencën e Ambasadorëve në Londër.

Përreth një muaj rrjesht, nga 19 maj 1912 deri më 16 qershor 1912 Konica do të udhëtonte pa reshtur në mbarë Anglinë e Re duke ngritur dhe organizuar degë të reja të Vatrës në Worcester, MA, Lynn, MA, Manchester, N.H., Central Falls, R.I. and Southbridge, MA. Kuvendi i Jashtëzakonshëm i Vatrës i 16 shkurtit 1913 vendosi të dërgonte Faik Konicën si delegat në Kongresin e Triestes. Kongresi filloi më 1 mars 1913 nën kryesinë e Faik Konicës.

Më 1921, Konica zgjidhet kryetar i Federatës Vatra dhe me rimarrjen e drejtimit të gazetës Dielli, ai shkruante në një rubrikë të tijën “Shtylla e Konitzës”. Më vitin 1926, Faik Konica emërohet Ministër Fuqiplotë i Shqipërisë në Shtetet e Bashkuara. Vdiq në Uashington më 15 dhjetor 1942. Në vitin 1995, pas rënies së diktaturës komuniste, eshtrat e tij u sollën në Tiranë.