Përgatiti: Rafael Floqi/

Si njihej Shqipëria nga Amerika dhe perëndimi. Një nja artikull të një gazete amerikane “Cottonwood chronicle, August 10, 1923” botohet një artikull i përgatitur nga National Geographic Society, nga Uashington, D. C. me titull “Komb i ri, popull i lashtë” ku indirekt tregohet mungesa e njohjes nga perëndimi dhe publiku amerikan i popullit shqiptar si edhe fillimi i rritjes së interesit për të.

Në fillim të shekullit të 20, Shqipëria ishte në një periudhë të ndryshimeve dhe transformimeve të mëdha historike. Në këtë kohë, Shqipëria ishte e njohur si një vend me një kombësi dhe një kulturë të lashtë, por gjithashtu ishte nën presionin e fuqive të mëdha evropiane për të cilat shihej ajo shihej si mundësi për të qenë njëra nga zonat e tyre të ndikimit.

“Një nga momentet kryesore të hyrjes së Perëndimit në historinë e Shqipërisë ishte koha e periudhës së Luftës së Parë Botërore (1914-1918). Gjatë kësaj kohe, Shqipëria u përfshi në konflikte dhe përplasje të mëdha, duke u ndarë midis interesave të fuqive të mëdha të asaj kohe. Pas Luftës së Parë Botërore, Shqipëria u përfshi në një periudhë të vështirë politike dhe sociale, me ndryshime të mëdha politike dhe territoriale. Një moment shumë i rëndësishëm për hyrjen e Perëndimit në historinë e Shqipërisë ishte shpallja e Pavarësisë së vendit më 28 nëntor 1912, pas Luftës për Pavarësi. Kjo shpallje u pasua nga njohja e pavarësisë së Shqipërisë nga fuqitë e mëdha të asaj kohe, duke filluar kështu dhe një fazë të re në historinë e vendit. Pas kësaj periudhe, Shqipëria u përball me sfida të mëdha në përpjekjen për të zhvilluar një shoqëri moderne dhe të vendosur një qeverisje të stabilizuar.

Shqipëria filloi të njihet në SHBA qysh në fillimet e saj si një komb i pavarur. Pas shpalljes së Pavarësisë në vitin 1912, shumë shqiptarë emigruan në SHBA për të gjetur punë dhe për të shfrytëzuar mundësitë e reja në atë vend. Emigrantët shqiptarë në SHBA kontribuan në ndërtimin e komuniteteve të tyre dhe në promovimin e kulturës dhe traditave shqiptare në dhe të huaj.

Federata Panshqiptare “Vatra” luajti një rol të pazëvendësueshëm edhe për këtë. “Kështu shqiptarët të futur në trazirat e një bote të huaj me gjuhën dhe mënyrat e së cilës ata ishin krejtësisht të panjohur, ata arritën për herë të parë në një njohje efektive se i përkisnin një komuniteti më të madh kombëtar me pretendimin për të drejtat dhe dinjitetin e vet në botë. Ndoshta aspekti më interesant i vetëm i historisë tregohet në një libër të shkruar më vonë në Massachusset “The Albanian struggle in the Old ëorld and Neë” ku jepet efekti i transplantimit të shqiptarëve në Amerikë, të paktën në fazat e tyre të hershme, në intensifikimin e madh të ndërgjegjes kombëtare të emigrantëve shqiptarë, në nxitjen e interesit të tyre për kulturën dhe traditat shqiptare dhe në hapjen e rrugës për pjesëmarrjen e tyre aktive në luftën për pavarësinë e Shqipërisë.

Në vend që të bëheshin amerikanë dhe të merrnin pjesë në lëvizjet politike dhe shoqërore amerikane, ata u bënë shqiptarë të ndërgjegjshëm, duke themeluar një shtyp shqiptar dhe duke krijuar për herë të parë një kishë kombëtare autonome. Përpjekjet ballkanike për bashkim kombëtar dhe pavarësi erdhën me ta në Shtetet e Bashkuara dhe punëtori shqiptar jetonte në një varfëri të vetë-imponuar edhe më të madhe se ajo që i impononin të ardhurat e tij të pakta, duke i dërguar pagat në shtëpi, ose duke i grumbulluar ato për ditën e kthimit të tij, ose përdorimin e tyre për të çuar përpara çështjen kombëtare. Ai kërkonin mëkëmbës jashtë vendit pë rivendosjen e dinjitetit dhe frytëzimit të jetës që dukej se e mohonte rrethi i mekanizuar dhe i huaj i jetës së tij në Massachusetts. Ky përqendrim shqiptar në punët e vendit të vjetër nuk është aspak një fenomen i vetëm dhe i veçantë i tyre- ndikimi i irlandezëve dhe çekosllovakëve nga ky vend dhe i kinezëve përtej detit e në mbarë botën në ofrimin e udhëheqjes, mbështetjes masive dhe fondeve. për lëvizjet kombëtare në vendet e tyre ishte i njohur”.

Në fillimet e shekullit të 20-të, njohja e Shqipërisë në SHBA ishte më tepër e lidhur me emigrantët shqiptarë dhe diasporën e tyre, ndërsa përfaqësia zyrtare e Shqipërisë në nivel diplomatik ishte më e kufizuar. Megjithatë, me kalimin e kohës dhe zhvillimin e marrëdhënieve ndërkombëtare, Shqipëria u njoh dhe u bashkua me komunitetin ndërkombëtar, duke përfshirë edhe SHBA-në. Në përgjithësi, hyrja e Perëndimit në historinë e Shqipërisë ndodhi gradualisht nëpërmjet kontakteve dhe ndikimeve politike, ekonomike dhe kulturore, duke e përcaktuar rrugën dhe zhvillimin e vendit në shekullin e 20-të. Gjykoni vetë mbi atë sesa pak ishte e njohur Shqipëria në SHBA, duke u bazuar edhe tek ky artikull i një të përditshme amerikane të vitit 1923.

***

Ndërsa konferenca e Lindjes së Afërt po riorganizon hartat territoriale që u përzien të fundit nga traktati i Sevres, Shqipëria, ndodhet e vetme jashtë rajonit më të trazuar së fundmi, ndoshta do të lejohet të vazhdojë në rrugën e saj mjaft të përgjumur. Vendi u krijua në 1912 për të shmangur një luftë botërore, por kur erdhi Lufta Botërore, trupat nga pesë vende pushtuan pjesë të ndryshme të tij.

Gjermanët, austriakët dhe bullgarët kishin nën kontroll rrethet veriore, kurse serbët kryen sulme pas luftës, ndërsa Franca dhe Italia mbanin jugun, duke përfshirë zonën rreth Korçës, e cila më vonë shkaktoi një mollë sherri me Greqinë. Ndërsa Durrrësi, porti kryesor shqiptar, u kap nga d’Annunzio.

Ndoshta historia do ta njohë Korçën si skenën e hapit të parë të caktuar drejt ribërjes së hartës së re të Evropës. Sepse atje në dhjetor 1918, u krijua një qeveri, e quajtur përgjithësisht, Republika e Korçës.

Ndërsa pjesa më e madhe e Shqipërisë ishte në duart e Austrisë, kjo republikë e vogël, nën mbrojtjen ushtarake franceze, filloi të funksionojë si një republikë shqiptare, shtypi vetë paratë e letrës, pullat postare dhe ngriti një ushtri kombëtare me një forcë luftarake prej 600 vetësh.

Përpara vitit 1914 Shqipëria ishte vendi më i ri i Botës së Vjetër që popullohej nga raca më e lashtë e Evropës Juglindore. Edëard Gibbon e quajti atë “një vend afë syve të Italisë, i cili është më pak i njohur se Brendësia e Amerikës”. Dhe më shumë se një shekull pas atij karakterizimi, përpara se lufta të ndihmonte për të futur Ballkanin në Amerikë, një letër me adresë “Albania” u dërgua nga Anglia në Shtetet e Bashkuara dhe u kthye nga Albany, N, Y., me shënimin “Jo për Albany, provo në Evropë”.

Qytetet e Shqipërisë së Jugut janë të pakta dhe, megjithëse të çuditshme dhe piktoreske në pamje, janë në realitet të varfëra nga komoditeti. Nga qytetet nuk ka asnjë si Korça, me rreth 20,000 banorë, është vendi më i madh, por ende larg të qenit qytet tamam. Megjithatë, nëse qytetet janë disi të keqmbajtuara ato janë interesante për syrin dhe kanë hijeshinë e çuditshmërisë së botës së vjetër. Janë vetëm katër syresh që ia vlen të përmenden: Gjirokastra, aq e vjetër, të paktën në dukje, sa origjina e saj sjell përsëri në mjegullën e kohës; fshati i këndshëm i Përmetit, i shtrirë në një luginë pjellore përgjatë lumit Vjosa; Korça, që mbahej nga francezët; dhe Vlora, e cila u pastrua dhe lulëzoi nën ushtrinë italiane.

Por ka pak jetë moderne aty

Ato janë të gjitha vende të këndshme për t’u parë, të strehuar mes maleve, luginave dhe buzë detit, me muret e tyre të vjetra gri dhe çatitë prej guri të mbushura me lejlekë; por ata nuk posedojnë asnjë nga komoditetet e kollajllëqet e jetës moderne.

Gjëra të tilla si tramvajet, hotelet apo kafenetë nuk ekzistojnë në qytetet shqiptare dhe do të dukeshin krejtësisht të pavend. Uji nxirret nga puset, siç ishte bërë 4000 vjet më parë, ose ndoshta nga ndonjë përrua aty pranë.

Bujtinat përfaqësohen nga hani, një ndërtesë guri gjysmë shtëpi, gjysmë stallë, ku karvanët dhe karrocat në tufë ndalojnë për të pushuar.

Shqipëria i përket një kohe aq largët sa mund të arrijnë analet e botës dhe është po aq primitive sikur të ishte në Kinën qendrore, pothuajse aq e vështirë për t’u depërtuar sa vetë Tibeti, është një tokë e panjohur për udhëtarin dhe e shmangur nga turisti i sotëm.

Nëse tre-katër qendrat e popullsisë në Shqipërinë e Jugut janë pak zhgënjyese si qytete, kjo nuk është e vërtetë për vendin apo për fshatrat piktoreske që mblidhen si spërkatje mbi kodrat gri, ku duket se janë folezuar qysh në fillimet e kohëve. Linjat e përafërta guri janë në pjesën më të madhe, me çati të sheshta guri. Për qëllime të mbrojtjes, ato zakonisht ndodhen në gjysmë të rrugës lart kodrave më të ulëta, dhe shtëpitë dhe ndërtesat janë të rrethuara shpesh me mure të forta guri.

Luginat janë të pasura dhe të kultivuara mirë, kryesisht nga gratë, por paraqesin pamje si të shkreta, përveç në orët e punëve të ditës.

As një fermë, as një stallë nuk mund të shihet mes gjithë pjellorisë. Të korrat nuk mund të vidhen; asnjë bandit s’do të mendonte t’i shkatërronte dhe kështu ato mbeten të pambrojtura.

Në Shqipëri historia nuk përtëritet aq shumë, sesa përfshihet në një proces të përsëritjeve monotone. Shqipëria është një foshnjë e tmerrshme mes kombeve evropiane. Ajo thjesht refuzon të rritet.

Nuk fshihet në ujërat e pasme të Evropës për shkak të njerëzve inferiorë; sepse ajo ka njerëz të veprimit , shqiptari është është i fortë, i zgjuar dhe i shkathët. Vitaliteti i shqiptarëve ilustrohet në faktin e thjeshtë se ata vazhdojnë të ekzistojnë si një popull homogjen mes mangësive gjeografike dhe historike që kanë gllabëruar ose zhvendosur shumë nga fqinjët e tyre të dikurshëm.

Vitet e fundit kontaktet me vllehët dhe grekët i kanë modifikuar toskët, apo shqiptarët e jugut. Pjesa më e ashpër, dhe më primitivë në mesin e popullit të saj, janë gegët në veri, përgjatë lumit Drin, që figuronte së fundi në lajmet gjatë luftës serbe. Drini është formuar nga bashkimi i Drinit të Zi, i cili nis nga liqeni i bukur të Ohrit, dhe Drini i Bardhë nga malet. Drini i mirëfilltë rrjedh në perëndim përpara se të derdhet në Adriatik pranë liqenit të Shkodrës, në jug të Dalmacisë që ka qenë arenë e lajmeve të fundit.

Toka e Gjakmarrjes

Në veri të Drinit është një tokë malore, karstike, si një Sahara shkëmbore, e ngjashme me një kazan të palodhur që zjen pas një dite të nxehtë. Këtu jetojnë fise, të pavetëdijshme për ndikimet kombëtare, përveçse për të luftuar pushtuesit. Këtu është vendi i gjakmarrjes, një kod me të cilin 25 për qind e burrave në disa fise vriten mes tyre. Megjithatë, kjo praktikë nuk duhet të ngatërrohet me mungesën e thjeshtë të ligjit. Përkundrazi, kanuni është një zëvendësues për të zbatuar drejtësi për çdo sistem ligjor që ka një pushtet qendror të dobët. Ai është edhe më i ngurtë dhe i ashpër, dhe më i përpunuar sesa ligji i zakonshëm i kombeve të përparuara.

Një student nga SHBA zbuloi se dështimi për të mbajtur një premtim të vogël për një dhuratë të vogël kushtoi një duzinë jetësh brenda një dite. Për shkak se një burrë vrau një derr, që po hante të korrat e tij, të afërmit meshkuj të pronarit të derrit vranë kaq shumë veta nga fisi i vrasësve të derrave gjatë një periudhe prej gjashtë vitesh.

Nën një sistem të tillë, marrëdhëniet mashkullore marrin një rëndësi të madhe, kushëriri i tretë i burrit bëhet “vëllai” i tij, lidhjet familjare të një gruaje, jashtë prindërve, burrit apo vëllezërve, janë çështje të vogla. Por pasojat e të njëjtit kod e bëjnë pozitën e gruas më të lartë në Shqipëri sesa në Orient, apo edhe në një rajon më të modernizuar të Evropës. Ja një gjë, burri që është “në gjak” është i imunizuar nga sulmet për t’u vrarë për gjak, ndërsa është në shoqërinë e një gruaje.

Gjatë kohërave të grindjeve që shkakton lufta fisnore, gratë janë ato që kryejnë kryesisht në detyrat në natyrë. Martesa është me kontratë; rregullohet përgjithësisht me lindjen e një fëmije. Një grua nuk ushtron asnjë zgjedhje, por ka të drejtën e vetos në lidhje me burrin e saj. Nëse ajo nuk dëshiron burrin e marrëveshjes së prindit të saj, ajo mund ta refuzojë atë, por, në këtë rast, duhet të bëjë betimin se do të mbetet e virgjër, e do të marrë statusin e një burri, të bëhet burrneshë, ku në disa rajone ajo vishet si burrat. Nëse ajo martohet me një burrë tjetër, familja e kërkuesit të saj të refuzuar duhet të kërkojë hakmarrje gjaku. ndaj të afërmve të saj meshkuj.

Por edhe zakonet tona janë të çuditshme për ta.

Këto zakone duken të çuditshme, por jo më pak se disa nga mënyrat tona ndaj shqiptarëve. Kur iu tha se në Angli një grua duhet të varej për vrasje, një grup shoqëruesish shqiptarë u trondit thellë. Ishte përtej të kuptuarit të tyre se si mund të gjendej një burrë që do të varte një grua dhe ata arritën në përfundimin se Anglia në të vërtetë duhet të ishte një tokë barbare.

Jo më pak habi u shkaktua mes një grupi tjetër kur u informua për tendencat flirtuese të shërbëtores anglo-saksone. Ata nuk mund të shihnin se si mundet që prindërit e një gruaje të re, e cila e kishte një burrë. t’i shpëtojë hakmarrjes së tmerrshme nga vëllezërit e saj – “Vëllezërit” që do të thotë të gjithë të afërmit e saj meshkuj të shkallës së afërt dhe të largët.

Por edhe ca zakone të vogla

Në jetën e përditshme të një populli kaq të izoluar. Në shumë pjesë të veriut të Shqipërisë, të jesh burrë pa mustaqe është turp. Nëna shqiptare i tregon fëmijës së saj histori në të cilat, ndryshe nga melodramat tona skenike, i keq dhe zuzar është gjithmonë njeriu pa flokë, qerosi.

Të nderuar Vatranë dhe abonentë të gazetës Dielli, në kuadër të fillimit së vitit kalendarik 2024, dëshirojmë t’iu kujtojmë likujdimin e detyrimeve financiare ndaj Gazetës Dielli dhe saktësimin e adresave të reja për të gjithë ata vatranë apo abonentë të Diellit që kanë ndryshuar adresën e dërgimit të gazetës.

Kriza ekonomike globale ka rritur ndjeshëm kostot e shtypshkronjës dhe çmimin e postës për dërgimin e gazetës.

Ju lutemi brenda mundësive, deri më 20 Janar 2024, dërgoni pagesat dhe adresat e përditësuara, në të kundërt e kemi të pamundur dërgimin e gazetës për ju.

Duke filluar nga Numri i Diellit Janar 2024, kush nuk shlyen detyrimet, nuk do të mund të pajiset me gazetë.

Pagesa për gazetën duhet të dërgohet në adresën e Vatrës: 2437 Southern Blvd, Bronx, NY 10458. Adresat e reja të dërgohen në email zyrtar të gazetës: gazetadielli@gmail.com.

Për çdo ndihmë, sqarim apo paqartësi financiare ju lutemi kontaktoni Arkëtarin e Vatrës z.Besim Malota cel: 203 455 7167.

Lutemi dhe shpresojmë në mirëkuptimin tuaj.

Në 83-vjetorin e kalimit të tij në amshim

Nga Frank Shkreli

“A vdesin njerëzit e mëdhej?”

30 dhjetori 2023 shënoi 83-vjetorin e vdekjes së françeskanit e poetit të madh kombëtar shqiptar, At Gjergj Fishtës (23 tetor 1871 – Shkodër, 30 dhjetor 1940) — një prej figurave më të mëdha të Kombit dhe Kishës Katolike shqiptare. Në varrimin e Homerit të shqiptarëve kanë marrë pjesë mijëra banorë të Shkodrës dhe personalitete fetare, kulturore e politike nga Shkodra dhe më gjërë. Një prej tyre, Hafiz Ali Kraja — Hafiz Ali Kraja, nderi i fesë dhe krenaria e Kombit shqiptar | Gazeta Telegraf — njëri prej personaliteteve më të njohura fetare në Shkodër dhe përtej – mik i ngushtë At Gjergj Fishtës, ka mbajtur me atë rast një fjalim historik që kujtohet dhe citohet edhe në ditët tona, 83-vite pas vdekjes së Fishtës së madh. Kur një klerik i lartë mysliman shqiptar fliste për një klerik tjetër të madh katolik shqiptar, si At Gjergj Fishta, bota shqitare i respektonte dhe i nderonte dhe i dëgjonte si para-ardhës të bashkjetesës fetare për të cilën shquipotarët kanë marrë fame anë e mbanë botës.

Me këtë rast të 83-vjetorit të vdekjes së At Gjergj Fishtës, ia vlen ta sjellim pjesë nga fjalimi i Hafiz Ali Krajës:

“Poet kombëtar, Patër Gjergj! Kur nji orator, tue dasht me folë mbi veprat tueja, rrin shtang, hutohet, pse janë shumë, janë të mëdha edhe të madhnueshme, aq sa asht e vështirë me caktue se për të cilën duhet të flitet…Shkrimtarët e ardhshëm të historisë shqiptare jetën politike tanden do ta gjykojnë në bazë të “Lahutës së Malcisë”, kryevepra jote monumentale.

Nga varrimi i At Gjergj Fishtës 31 dhjetor, 1940

“Të jesh i bindun, o Poet i Madh se shqyptari me “Lahutën e Malcisë”, ka për të qenë gjithmonë kryenaltë siç janë helenët me Iliadën e persianët me Shahnamen, mbasi Ti, me atë vepër të naltë i ke njoftue botës së qytetnueme psihikën e karakteristikat ma të ndieshmet e popullit shqiptar. Me ty, Patër Gjergj, kombi shqyptar mburret, naltësohet edhe madhënohet para popujve të tjerë, prandaj sot krejt populli shqiptar të përulet, djelmnia intelektuale vajton humbjen Tande e me lot ndër faqe të përcjell me mallënjim e dhimbje në jetën e pasosme”, kanë qenë fjalët e Hafiz Ali Krajës në varrimin e At Gjergj Fishtës.

Ndërsa Profesori i njohur shqiptaro-amerikan dhe ish i burgosur i regjimit komunist të Enver Hoxhës, Z. Sami Repishti –Frank Shkreli/ Dr. Sami Repishti, veprimtar i shquar i të drejtave të njeriut | Gazeta Telegraf — në një artikull që ka ndarë me lexuesit, botuar disa vite më parë, ka sjellur kujtimet e tija, si dëshmitar i asaj dite të zezë për Shkodrën dhe gjithë Shqipërinë, të vdekjes së At Gjergj Fishtës, 83-vite më parë. Në artikullin me titull, “At Gjergj Fishta: Kujtohet e Nuk Harrohet për Jetë”, Profesori i nderuar Sami Repishti kujton se, “Me 30 Dhjetor 1940, në qytetin e Shkodrës hija e zezë e vdekjes u perhap menjiherë posa erdhi lajmi se At Gjergj Fishta, poeti i jonë kombëtar, kishte ndrrue jetë. Atë vit, unë ishe student i Liceut “At Gjergj Fishta”, dhe bashkë me shokët e mi të klasës, e të shkollës, shpejtuem me marrë pjesë në fillimin e ceremonive që ishin planifikue për këte figurë të madhe të Kombit tonë. Edhe ashtu ngjau! Grupe studentësh u grumulluen para Kishës Françeskane ku mijëra të tjerë kishin shkue para nesh. Atmosfera ishte solemne. Ma vonë, trupi i mbështjellun në arkivolin që në fillim mbahej në supe vullnetarësh, filloi parakalimin në rrugët e qytetit në mes të nji turme përtej mase të madhe dhe plotësisht të heshtun. Disa hiqnin kapelën nga koka si respekt, të tjerë gjunjëzoheshin para arkivolit, e të tjerë, shumë të tjerë, lotojshin në heshtje para kufomës së Atit të madh shpirtënor. Isha i magjepsun para nji pamje të ktillë e thellësisht i emocionuem!

Profesori Repishti vazhdon kujtimet e tija të asaj dite, duke shkruara ndër të tjera: “Fishten –ashtu e quejshim na e që të gjithë e njihshin vetëm nga mbiemni. E kam njohë që në klasët fillore, në shkrimet e tia epike, tragjike, lirike dhe satirike: ishte figurë familjare për të gjithë. Unë kishe edhe nji arsye tjetër personale: në votimet e vitit 1923, Fishta u zgjodh deputet i Shkodrës në Asamblenë Kushetuese, ma vonë Parlamenti, bashkë me nji grup qytetarësh të respektuem, por kundërshtarë të qeveritarëve me tendenca monarkiste. Në këte grup, u zgjodh edhe baba i im, i ndjeri Hafiz Ibrahim Repishti, deputet i Shkodrës. Në mes të dy klerikëve lindi dhe u zhvillue nji miqësi që zgjati deri në fund: 1940 për Fishten dhe 1943 për baben tim. U fikën të dy, dhe fatmirësisht nuk përjetuen katastrofën komuniste në Shqipëri”.

Me 30 dhetor 1965, me rastin e 25 vjetorit të vdekjes, gazeta DIELLI e Vatrës kishte botuar nji seri shkrimesh kushtuuar At Gjergjit, ku Profesor Repishti ka shënuar kujtimet e tija të njohjes së tij me At Gjergj Fishtën:

“E kam pa Fishten për të parën herë në vitin 1937, kur nji qytet i tanë, Shkodra tradicionale, përcolli në banesën mortore të re trupin ba skelet i këputun të Hasan Riza Pashës…U desht Fishta atëherë me thanë fjalen e tij, ka kujtuar Profesor Repishti. “Aty kam pa ftyrat, me mijëra, drejtue kah ai që i tërhiqte pa muejtë me u shkëputë, sikur fjalët e shqiptueme nga Fishta përmbajshin nji mshehtësi të paditun ma parë. Asnji herë ma vonë për mue, figura kryesore e qendresës së Shkodrës, nuk ashtë paraqitë ma e qartë. Rradhën tjetër kur e pashë, Fishta shtrihej, pa lëvizje, pa za, ndehej pa shpirt mbi podin mortor të vendosun në mesin e Kishës Françeskane, banesa e tij për shumë vite të gjata, banesa që tri ditë ma vonë i ofroi vendin e qetë për pushimin e përjetëshëm”.

Profesor Repishti kujton atë ditë të varrimit të Fishtës kështu: “Të rreshtuem dy nga dy parakalonte turma në heshtje dhe respekt të thellë. Silleshin rrotull arkës mortore, në nji procesion dhimbje dhe nderimi.

Mështjellë në zhgunin e murrmë në të kuq, me të bardhin litar ngjeshë që tre premtimet e bame të Lumit të kujton, fëtyren bardhë si bora, duertë bashkue në nji kryq druni të zi, Fishta që për ne nxanësit zente nji vend në Olimpin me të pavdekëshmit nuk mund të ishte ajo kufomë që nuk flet, që nuk punon. Cila ishte ndjesia që na mbushte zemrat tona rinore në ato ditë nuk mund ta them me siguri. Ishte diçka si nji perziemje e habitjes që shkaktonte pamja e kufomës pa lëvizje me dyshimin e nji të riut: a vdesin njerëzit e mëdhaj? Ata që na frymëzojnë, na japin jetë, na ushqejnë me mendime, na ngjallin ndjesitë fisnike, na nxisin për veprim, na bajnë, me nji fjalë, me qenë diçka ma shumë se nji frymor që lëvizë pa synim, nji qenie me ide e vullnet, ata pa dyshim e vejnë veten e tyne në nji piedestal ma të naltë, ma të plotë, ma të sigurtë, nji pod që për ne, njerëzit e thjesht, paraqitet simboli i pamërrijtëshëm: nji seli që i takon të pavdekëshmve. Por Fishta kishte mbyllë sytë përjetë! Dy ditë ma vonë, nji qytet që mbarë percolli veshun në zi, njeriun që ma shumë se asnji tjetër ndoshta- në mes të atyne që jetojshin- kishte unjisue emnin e vet me kryenaltsinë e nji turme që kurr nuk deshti me njohë peruljen…”, ka përfunduar në kujtimet e tija prej dëshmitari, Profesor Sami Repishti, nga varrimi i At Gjergj Fishtës.

Nga varrimi i At Gjergj Fishtës, i cili ka ndërruar jetë në 30-dhjetor, 1940. Gjergj Fishta është varrosur më 31 dhjetor duke i vendosur një kryq druri tek kryet e varrit të tij, sipas porosisë së vet Poetit: “Nji kryq druni, t’kojsha true/nxierre e venma përmbi krye…”.

Por për fat të keq të Kombit shqiptar, nuk do të kalonte shumë, sipas dëshmitarëve të asaj kohe, disa njerëz u futën në kishën ku ishte varrosur At Gjergj Fishta, për të zhdukur çdo kujtim të tij, duke marrë trupin e eshtrat e Poetit dhe duke i hedhur në lumin Drin, duke bërë aktin e fundit të hakmarrjes për të zhdukue kujtimin e tij, duke zhdukur eshtrat dhe varrin e tij. Duke menduar se me zhdukjen fizike të At Gjergj Fishtës – madje edhe i vdekur nuk do të kishte më burra si Fishta të cilët nuk do ishin më, “mburojë me i ndejtë Shqipënisë. Por si për çdo gjë tjetër, komunistët ishin të gabuar, megjithëse ia tretën eshtrat dhe varri i tij nuk dihet – veprat e At Gjergj Fishtës as nuk vdesin as nuk do të harrohen kurrë. Varri mund të jetë i zbrazët por Lahuta nuk hesht!

Lahuta e At Gjergj Fishtës – Lahuta e Malëcisë — vazhdon të këndojë sot e mot: Gëzuar Vitin e Ri, 2024!

————————————————————

“Rrnosh e kjosh, prá moj Shqypní,

Rrnosh e kjosh gjithmonë si vera,

E me dije e me Lirí

Për jetë t’ jetës të rrnoftë tý ndera.” At Gjergj Fishta

“Edhè hâna do t’ a dijë,

Edhè dielli do t’ két pá,

Se për qark ksaj rrokullije,

Si Shqypnija ‘i vend nuk ká!” (At Gjergj Fishta)

Frank Shkreli

“Sot mundohen Grekët të gjejnë në letërsinë e vet një vepër më të plotësuar se Lahutën.” (Faik Konica).

Në emër të gazetës “Dielli” ju dërgoj urimet më të përzemërta për të gjithë Vatranët, abonentët, lexuesit dhe bashkëpunëtorët e Diellit. Ju shpreh mirënjohjen më të thellë të gjithë kontributorëve për bashkëpunimin e shkëlqyer e besnikërinë ndër vite. Vlerësimet më të larta për mbështetjen tuaj.

Faleminderit me zemër.

Gëzuar e Përshumëvjet Vitin e Ri 2024.

Me respekt

Editori i gazetës “Dielli”

Sokol Paja

Dr. Dritan Demiraj ka shërbyer për 35 vite në Forcat e Armatosura të Shqipërisë, më pas ka qënë edhe Ministër i Punëve të Brendshme.

Në vazhdim të debatit, analizës dhe diskutimit në lidhje me vendimin e qeverisë së Shqipërisë për largimin e menjëhershëm të diplomatëve iranianë nga vendi jonë, një masë e cila nuk është marrë nga asnjë vend tjetër deri tani, mendoj se ishte vendimi në kohën, vendin, forcën e duhur dhe e mbështes atë plotësisht.

Tashmë nuk janë të panjohura faktet e përfshirjes së ‘diplomatëve’ iranianë në operacione të fshehta, klandestine, rrëmbime, vrasje dhe deri tek sulmet terroriste kundër individëve, qytetarëve, institucioneve dhe ambasadave të huaja nëpër botë.

Por në këtë analizë do të përpiqem shkurtimisht të analizoj për interes të lexuesit shqiptar disa prej tyre.

Një nga objektivat kryesore të Iranit gjatë dekadës së fundit ka qënë rritja e influencës së tyre në Lindjen e Mesme duke përdorur të gjitha format e luftës. Deri në momentin sa ishte gjallë këtë mision e drejtonte në mënyrë të fshehtë gjeneral leitnant Kasem Sulejmani. Irani prej kohësh ka krijuar kapacitete të mëdha të luftës së parregullt, luftës hibride, luftës asimetrike, luftës me intensitet të ulët, luftës informative, luftës kibernetike, etj duke përdorur strategjinë e ‘mbrojtjes së përparuar’, e cila përfshin ndër të tjera mbështetjen e grupeve të armatosura, terroriste dhe milicive lokale në Rripin e Gazës, Liban, Siri, Irak dhe Jemen.

Vitet e fundit, Irani i ka rritur ndjeshëm edhe kapacitetet e luftës kibernetike. Sipas agjensive të inteligjencës: “Irani në ditët e sotme përdor teknika kibernetike shumë të sofistikuara për të ekzekutuar operacione inteligjence të sofistikuara. Ai ka planifikuar dhe në disa raste ka ekzekuar sulme kibernetike në shumë vende të botës kundër infrastrukturës kritike, bankave, sistemit financiar, institucioneve qeveritare, etj në vende si SHBA-të, Arabinë Saudite, Bahrein por edhe vendet anëtare të NATO-s përfshirë këtu edhe Shqipërinë, Maqedoninë e Veriut dhe Republikën e Kosovës, por në të njëjtën kohë që nga viti 2010 dhe në vazhdim ka qënë edhe vetë pre e sulmeve të fuqishme kibernetike nga kundërshtarët e tij më të fortë.

Grupet e hakerave të lidhur me Iranin në shumë raste kanë sulmuar institucione shtetërore si në rastin e vendit tonë kundër E-Albania dhe së fundi sipas qeverisë Shqiptare edhe kundër sistemit TIMS, por në disa vende të tjera kanë sulmuar banka, kazino, stacione të rëndësishme elektrike, hidrocentrale, institucione financiare si psh: Bankën e Amerikës, Bankën ‘Chase’, New York Stock Exchange, etj.

Grupet e hakerave që mbështeten nga qeveria e Iranit njihen si APT-33 ose Elfin. Këto grupe në shumë raste bashkëpunojnë me grupet e hakerave që përdoren nga shërbimet sekrete ushtarake ruse GRU, njësia e saj 74455 dhe shërbimin e huja të zbulimit rus SVR, njësitë e luftës kibernetike të Koresë së Veriut por jo vetëm, me qëllim ekzekutimin e sulmeve kundër objektivave të përbashkëta perëndimore veçanërisht atyre Amerikane.

Irani ka ekzekutuar sulme kibernetike të sofistikuara edhe kundër parlamenteve të ndryshme nëpër botë, agjensive qeveritare dhe kompanive të pasura shumë të fuqishme ku po përmend këtu kompaninë e fuqishme saudite ‘Aramco’, duke i shkaktuar humbje të mëdha financiare.

Një fushë tjetër në të cilën Irani ka qënë shumë agresiv, është edhe fushata e dizinformimit kundër platformave dixhitale amerikane në platformat si: Facebbok, YouTube dhe Twitter.

Lufta kibernetike e regjimit iranian drejtohet kryesisht nga komandanti i Gardës Revolucionare Iraniane (IRGC) Gjeneral Major Hysen Salami, por ka njësi të luftës kibernetike edhe në Ministrinë e Inteligencës dhe të Sigurisë (MOIS) dhe tek forcat e tjera të sigurisë (NAJA). Personi më i lartë që është përgjegjës për luftën kibernetike tek IRGC-ja është Hamit Riza Lashgarian, një asistent profesor në Universitetin ‘Imam Hossein’ në Teheran. Hamiti është njëkohësisht edhe kreu i grupit të inteligjencës 13. Në ekipin e prof Lashgarian janë edhe vëllezërit Muhamed Hysein Shirinkar, Muhamed Bagher Shirinkar dhe dhëndri i tyre Seyyed Mehdi Hashemi Toghroljerdi.

Muhamed Bagher Shirinkari dhe dhëndri i tyre Seyyed Mehdi Hashemi Toghroljerdi janë sanksionuar nga SHBA-të në vitin 2021 me akuzën e përfshirjes së tyre përpara zgjedhjeve presidenciale të vitit 2020. Ndërkohë Muhamed Bagher Shirinkar është sanksionuar nga SHBA-të në vitin 2019 me akuzë: “Mbështetjen e tij për njësinë kibernetike të Gardës Revolucionare Iraniane”. Qëndra e luftës kibernetike e Gardës Revolucionare njihet njëkohësisht si baza e luftës kibernetike ‘Ammar’. Organizata e luftës kibernetike ndodhet nën komandën e Organizatës së Inteligjencës të Gardës Revolucionare dhe përbëhet nga 15 anëtarë.

Organizata e luftës kibernetike ndodhet nën komandën e Organizatës së Inteligjencës të Gardës Revolucionare, e cila drejtohet nga Hossein Taebi dhe zëvendësi i tij është gjeneral brigade Hossein Nejat. Kjo qëndër përbëhet nga 15 anëtarë ku mund të përmendim:

Hojjat ol-Islam Alireza Panahian, drejtuesi i organizatave të mendimit universitar tek lideri suprem Ayatollah Ali Khamenei.

Hojjat ol-Islam Mehdi Taebi, profesor universiteti.

Saeed Qasemi, drejtor i Institutit Kulturor në Misagh.

Hojjat ol-Islam Mohammad Mehdi Mangegari, drejtues i bordit të Institutit Kulturor të Martirëve.

Nader Talebzadeh, drejtues dhe prezantues i programit ‘Raz’.

Hassan Abbasi, kryetar i Doktrinës së Sigurisë Pa Kufij.

Mohammad Hossein Rostami, drejtor i bazës së luftës kibernetikë ‘Ammar’.

Personi kryesor që koordinon përpjekjet teknike, logjistike dhe që vepronte me urdhër të liderit suprem Khamenei ka qënë Ministri i Informacionit dhe i Teknologjisë së Komunikaconit Mohammad Javad Ali Jahromi.

Duhet theksuar se pas pushtimit Amerikan të Irakut në vitin 2003, Irani ka rritur ndjeshëm kapacitetet e tij ushtarake, nëpërmjet krijimit të “Boshtit të Rezistencës”, rritjes së arsenalit të raketave balistike, prodhimit të dronëve dhe strategjisë së luftës asimtrike detare të Gjirin e Hormuzit.

Kjo strategji u planifikua dhe zbatua me sukses nga komandanti i forcave speciale Quds gjeneral leitnant Kasem Sulejmani. Në drejtimin dhe mbështetjen e tij, forcat Quds rritën kapacitetet luftarake të Hezbollahut, Hamasit, Xhihadit Islamik Palestinez, Grupeve Paramilitare Shia (PMU) në Irak, duke dërguar disa mijëra raketa përfshirë këtu edhe raketa balistike, shumë dronë luftimi dhe dhjetra milionë dollarë.

Më pas, në momentin kur u rrezikua pushteti i Bashar al-Asadit në Siri, Irani filloi dërgimin e mijëra luftëtarëve të tij nga Garda Ravolucionare, Forcat Kuds, milicitë e Forcave të Mbrojtjes Popullore (NDF) Shia përfshirë këtu edhe luftëtarë të huaj Shia nga Afganistani dhe Pakistani. Mbështetja e Iranit për Sirinë i ka kushtuar qeverisë së tij më shumë se 50 bilionë dollarë dhe mijëra të vrarë.

Edhe në Irak, përfshirja e Iranit ishte vendimtare pasi qeveria e kryeministrit iraken Nuri al-Maliki rrezikohej të rrëzohej nga xhihadistët e ISIS-it. Mbështetja e Forcave Quds për Grupet e Armatosura të Milicive Shia, Peshmergave dhe ushtrisë së Irakut solli largimin e xhihadistëve fillimisht nga Mosuli dhe më pas edhe nga provincat e tjera të Irakut.

Irani është përfshirë shumë aktivisht edhe në mbështetje të rebelimit të Shiave të Jemenit ose siç njihen rebelëve Houthi, të cilët larguan nga vendi në vitin 2015 presidentin e vendit Abed Rabbo Mansour Hadi. Gjatë këtyre viteve, Irani ka mbështetur me raketa balistike, dronë të sofistikuar, mbështetje financiare dhe ekspertizë ushtarake drejtuesit e kryengritjes Houthi.

Pra falë suksesit të strategjisë ushtarake të gjeneral Kasem Sulejmanit dhe zëvendësit të tij Ismail Gani, numri i grupeve militante që veprojnë nën influencën e Iranit në ditët e sotme është më shumë se 200.000 militantë të stërvitur dhe të pajisur, ka rritur arsenalin e raketave balistike, dronëve të zbulimit dhe të sulmit, etj të cilët veprojnë në vende si Gaza, Libani, Siria, Iraku, Jemeni, etj. Për më tepër, Irani ka në dispozicion arsenalin më të madh dhe të sofistikuar të raketave balistike, dronëve të sulmit në rajon dhe kjo për ‘meritë’ të Rusisë, Kinës dhe Koresë së Veriut.

Irani ka të gjitha kapacitetet teknike dhe kibernetike, pasi prej vitesh ka investuar miliarda dollarë në fushën e të ashtuquajturës luftë të parregullt dhe kibernetike, ndërkohë që Shqipëria edhe pse ka filluar të kryejë reformat e duhura në adresë të përballjes me këto kërcënime, ka shumë rrugë të gjatë përpara. Pse e them këtë? Sepse imagjinoni kur sulmohen vende si SHBA-të, Gjermania, Franca, Hollanda, Britania e Madhe, Italia, etj të cilat kanë ekonomi, teknologji, ushtri, diplomaci dhe agjensi inteligjence shumë herë më të fuqishme se ne, kanë investuar shumë në këto fusha dhe përsëri kanë rënë pre e shumë sulmeve kibernetike dhe e vjedhjes së teknologjisë nga vende si Rusia dhe Kina.

Me qëllim realizimin e prioriteve kryesore, njeriu më me influencë në atë kohë ishte gjeneral leitnant Kasem Suleimani, i cili ishte njeriu më i afërt i Ajatollah Ali Kameneit njëkohësisht edhe komandanti i forcave Quds për 23 vite. Thënë kjo, forcat Kuds si komanda që vepron jashtë shtetit i IRGC-së prej vitesh ka marrë në mënyrë efektive kontrollin e politikës së jashtme të regjimit përmes ambasadave dhe personelit të tyre.

Ambasadat e Iranit në Irak, Siri, Liban, Afganistan, Jemen, Bahrein, Shqipëri, Bosnjë dhe Azerbaxhan kanë qënë të përbëra nga personel të forcave Kuds dhe IRGC-së. Në të njëjtën kohë, edhe personeli i ministrisë së jashtme iraniane vepron sipas porosive dhe këshillave të forcave Kuds. Përveç vendeve që përmenda më lart, IRGC-ja ka influencë të madhe edhe në vendet e mëposhtme si Arabia Saudite, Emiratet e Bashkuara Arabe, Katari, Kuvajti, Bahreini, Omani, Turqia, Rusia dhe Armenia. Në vende si Iraku, Siria dhe Afganistani, ambasadorët e Iranit kanë qënë drejtëpërsëdrejti anëtarë të lartë të forcave Quds dhe miq të ngushtë të Kasem Suleimanit.

Emërimi i ambasadorëve nga forcat Kuds në këto vende, është bërë me qëllim intensifikimin e axhendës për shtrirjen dhe zgjerimin e revolucionit Islamik, njëkohësisht dhe mbikqyrjen e operacionave klandestine duke shfrytëzuar mundësitë e dhëna nga imuniteti diplomatik i ambasadës dhe ambasadori. Që nga koha e pushtimit të Irakut në mars 2003, ambasadori i Iranit në Irak gjithmonë është zgjedhur nga radhët e komandantëve të vjetër të forcave Kuds.

Ambasadori i parë i pasluftës së Teheranit në Irak pas rrëzimit të regjimit të mëparshëm të Sadam Hyseinit, ka qënë gjeneral brigade Hassan Kazemi Qomi. Përpara marrjes së kësaj detyre, ai kishte qënë konsulli kryesor i Iranit në qytetin Herat të Afganistanit.

Në vitin 2011, gjeneral brigade Hassan Danaifar zëvendësoi gjeneral Qomin në këtë detyrë. Gjeneral Danaifari më parë kishte patur detyrën e zv/komandantit të marinës së IRGC-së dhe drejtonte komandën e IRGC-së në Khatam al-Anbia.

Në muajin janar 2017, gjeneral brigade Iraj Masjedi, drejtori i drejtorisë për Irakun në IRGC dhe këshilltar i vjetër i komandantit të forcave Kuds Kasem Suleimani, u emërua ambasador i Iranit në Irak.

Edhe në Siri, ambasadori Mohammad-Reza Ra’uf Ashtiani, mandati i të cilit përfundoi në muajin tetor 2016, ishte i lidhur ngushtë me IRGC-në. Edhe pas largimit të tij, disa komandantë të IRGC-së vazhduan të operojnë në Siri nën mbulesën e statusit të diplomatit.

Këtu mund të përmendim gjeneral brigade Fallahpouri, i cili ishte drejtori i inteligjencës dhe i rrjeteve sekrete të forcave Kuds në Siri dhe kishte status diplomati në ambasadën në Damask, i cili njëkohësisht kontrollonte të gjithë personelin e IRGC-së në Siri. Ndërkohë në këtë ambasadë është i atashuar edhe gjeneralbrigade Alinejad, i cili është atashe ushtarak i Republikës Islamike të Iranit në Siri.

Në muajin korrik të vitit 2018, diplomati i lartë iranian Assadollah Assadi në ambasadën iraniane në Austri, u arrestua në Gjermani me akuzën e planifikimit, drejtimit, mbështetjes financiare dhe logjistike për të ekzekutuar një sulm me bombë kundër takimit që do të organizonte opozita iraniane e Këshillit Kombëtar të Rezistencës (NCRI) në periferi të Parisit në Villepinte.

Në muajin mars të vitit 2018, agjenti iranian i MOIS-it i maskuar si diplomat i Teheranit në Tiranë Mostafa Roudaki, në atë kohë drejtues i stacionit të inteligjencës në ambasadën iraniane në Shqipëri së bashku me ambasadorin përgatitën një kaminë bombë (S-VBIED), e cila ishte planifikuar për përdorej kundër 2500 anëtarëve të MEK-ut në afërsi të Manzës. Ky veprim detyroi qeverinë Shqiptare që në datën 14 dhjetor 2018, të largonte ambasadorin iranian dhe agjentin e MOIS-it Roudaki nga vendi jonë me akuza për terrorizëm.

Në datën 30 tetor të vitit 2018, autoritetet e Danimarkës në bashkëpunim me shërbimet sekrete të Norvegjisë, arrestuan një agjent iraniano-norvegjez i cili po planifikonte vrasjen e një shtetasi nga Danimarka.

Në muajin qershor të vitit 2018, shërbimet e sigurisë së Hollandës larguan nga vendi dy diplomat iranianë për shkak të lidhjeve të tyre me terroristë. Arsyeja ishte vrasja e shtetasit Ahmad Mola Sissi, drejtues i lëvizjes ‘al-Ahvazieh’.

Në datën 16 janar të vitit 2018, me urdhër të Prokurorit të Përgjithshëm Federal të Gjermanisë, forcat speciale gjermane arrestuan 10 agjentë të forcave Quds në disa qytete të Gjermanisë, për shkak të planifikimit të sulmeve terroriste, etj.

Siç e shohim edhe nga këto pak raste të analizuara më lartë, përveç kontrollit të drejtpërdrejtë të ushtruar nga IRGC-ja dhe forcat Quds në shumë ambasada, në shumë prej këtyre misioneve diplomatike oficerët e forcave Kuds janë emëruar si atashe ushtarakë dhe punojnë vetëm për zbatimin e politikave të jashtme të regjimit nën mbulesën diplomatike. Forcat Kuds kanë gjithashtu një njësi aktive të inteligjencës, e cila funksionon paralelisht me ministrinë e inteligjencës së Iranit.

Në këtë linjë, forcat Kuds kanë rrjete të fuqishme inteligjence në të gjithë rajonin. Kjo tregon qartë fuqinë e forcave Kuds dhe IRGC-së në vendimmarrjen politike dhe përplasjen e tyre të vazhdueshme me politikat e Ministrisë së Jashtme të Iranit dhe ministrin e jashtëm Hossein Amir-Abdollahian ose ish ministrin Mohammad Javad Zarif.

Personalisht mendoj se ky vendim ishte vendim i duhur, por në gjykimin tim meqënëse kemi përsëritje të sulmeve kibernetike edhe gjatë ditëve të fundit kundër sistemit TIMS, kjo duhet të bëjë që qeveria jonë të merret më seriozisht me sigurinë kibernetike në vend dhe ky është rasti që Shqipëria së bashku me Republikën e Kosovës të bëjnë një investim të përbashkët në këtë fushë. Është fat i madh që kemi një aleancë të shkëlqyer me aleatin strategjik SHBA-të por jo vetëm, i cili mundëson asistencë, mbrojtje dhe monitorim në kohë rekord.

Shqipëria edhe pse realisht po investon në këtë fushë, duhet të bëjë shumë më tepër sesa propagandë, duke investuar fillimisht tek personeli dhe më pas tek teknologjia. Është bërë zakon që shumica e njerëzve më të aftë profesionalisht hiqen nga puna me akuza qesharake dhe të palogjikshme, duke i bërë dëm të madh buxhetit dhe njëkohësisht edhe sigurisë kombëtare. Qeveria shqiptare duhet të heqë dorë një herë e mirë nga emërimi në detyra të rëndësishme të militantëve partiakë.

Si përfundim, në lidhje me sigurinë kombëtare mendoj se ka një angazhim serioz të të gjitha agjensive të sigurisë në vendin tonë së bashku me agjensitë e zbatimit të ligjit, forcat e armatosura por jo vetëm, të cilat janë mobilizuar në maksimum për të zbatuar misionin e tyre kushtetues. Në rast përshkallëzimi të situatës, vendi jonë ka një bashkëpunim në kohë rekord me vendet e tjera perëndimore, të cilët në çdo moment mund të bëjnë të mundur marrjen e masave dhe përballjen me sukses me këto kërcënime.