Opinion – Page 189 – Dielli

SHËN JERONIMI NGA ILIRIA ANTIKE DHE ÇFARË KA TË BEJË EMRI I TIJ ME ORGANIZATËN E KOMBEVE TË BASHKUARA

October 5, 2022 by s p

Nga Frank Shkreli

“Parce mihi, domine, quia dalmata sum!” — Më fal o Zot se kam ndodhur dalmat — fis ilirian — citohet të jetë shprehur në latinisht, Shën Jeronimi (347- 420), i lindur në qytetin Stridon të Ilirisë, që duhet ketë ekzistuar diku në territorin e Kroacisë ose Sllovenisë së sotëshme. Kush është ky bir i Ilirisë antike dhe pse e përdor emrin e tij Organizata e Kombeve të Bashkuara (OKB) sot, pothuaj, 17-shekuj më vonë?

Kësaj pyetjeje i përgjigjet Dom Lush Gjergji në librin e tij, “Shën Jeronimi Ilir”: “Shën Jeronimi ilir është një ndër kolosët e mëdhenj fetar, shpirtëror, kulturor, biblik, patristik, që e pranojnë dhe nderojnë jo vetëm të gjithë të krishterët, por mbarë njerëzimi, si shenjt dhe dijetar të madh, një ndër doktorët dhe etërit e Kishës më të spikatur të kohës së tij, “egregius doctor Ecclesiae” – doktor i shkëlqyeshëm i Kishës, së bashku me Shën Ambrozin (330-297) dhe Shën Augustinin (354-430). Ai ishte njeri i dijes dhe kulturës, por edhe i studimit, uratës, pendesës, jetës së rreptë asketike, duke luftuar kundër mëkatit, veseve, epsheve, pothuaj gjithnjë në kërkim të përsosmërisë dhe shenjtërisë.

Këto arsye, por edhe shumë të tjera, sidomos në 1600 – vjetorin e vdekjes së tij, ai vjen tek ne dhe ndër ne me shumë porosi dhe aktualitete, si njeri i Provanisë dhe historisë tonë të lashtë martire dhe biblike, “vegël” e Zotit, për t’ia dhënë mbarë njerëzimit Biblën, nëpërmjet “Vulgatës”, përthimit të shkëlqyeshëm në gjuhën latine, me shekuj si burim jete dhe frymëzimi për fe, traditë, kulturë dhe qytetrim evropian dhe botëror”, ka shkruar Dom Lush Gjergji, i njohur tanimë në botën shqitare dhe më gjerë si biografi i Nenë Terezës, autor i dyzina librash mbi jetën dhe veprimtarinë e Shën Nenë Terezës shqiptare, në gjuhën shqipe dhe të përkthyera në gjuhë të tjera, përfshir anglisht. Dom Lush Gjergji është autor edhe i shumë veprave të tjera letrare, përkëthimesh, botimesh teologjike dhe subjektesh të tjera.

Por le t’i këthehemi subjektit të këtij shkrimi modest, protagonistit kryesor, Shën Jeronimit me rastin e Ditës Ndërkombëtare të Përkëthyesve Botërorë – ditë që shënohet nga Kombet e Bashkuara me 30 Shtator, ndonëse pak me vonesë – datë kjo që Kisha Katolike Universale shënon gjithashtu edhe Festën e Shën Jeronimit – Ilirit të vet-shpallur.

Dita Ndërkombëtare e Përkëthyesve është caktuar si e tillë me anë të një rezolute nga Asamblea e Përgjithëshme e Kombeve të Bashkuara me 24 Maj, 2017 për të nderuar rolin e përkëthyesve dhe profesionistëve gjuhësorë, të cilët me punën e tyre, bashkojnë kombet, përforcojnë paqën, mirëkuptimin dhe zhvillimin midis vendeve, gjuhëve dhe kulturave të ndryshme. Asamblea e Përgjithëshme e OKB-së e ka parë të arsyeshme që Dita ndërkombëtare e Përkthyesve të jetë, pikërisht, 30-shtatori, dita kur, sipas kalendarit kishtar, shënohet festa e Shën Jeronimit, përkëthyesit të Biblës, që si i tillë konsiderohet edhe mbrojtësi i përkëthyesve. Bibla është libri që është përkthyer në mbi 2-mijë gjuhë botërore, nga gjuhët e vjetra hebraishtja, armaishtja dhe greqishtja. Sh;n Jeronimi-Ilir e ka përkthyer Biblën në latinisht dhe në greqisht.

Përkëthyesit e Kombeve të Bashkuara në kabinat e tyre gjatë një debati brenda Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara në Nju Jork. Organizata e Kombeve të Bashkuara është organizata e cila punëson numrin më të madh të përkthyesve dhe profesionisteve gjuhësorë në botë. PHOTO: UN/Manuel Elias –

30 shtatori është dita liturgjike e festës së Shën Jeronimit. Kjo është arsyeja që OKB-ja ka caktuar, pikërisht, këtë ditë si Ditën Ndërkombëtare të Përkthyesve, në nder të Shënjtit të madh me origjinë ilire, i cili i ka dhënë botës perëndimore përkthimin e parë të Biblës në latinisht dhe në shenjë respekti për të gjithë përkthyesit, anë e mbanë botës, për rolin e tyre lehtësimin e komunikimit midis popujve dhe njeriut me njeri. Tema e Ditës Ndërkombëtare të Përkthyesve 30-shtator 2022, ishte “Një botë pa pengesa” (A world without barriers)

Sipas Kombeve të Bashkuara, Dita Ndërkombëtare e Përkthyesve është një mundësi që, të pakën njëherë në vit, të nderohet puna e përkthyesve dhe e të gjithë profesionistëve gjuhësorë, të cilët luajnë një rol të rëndësishëm në komunikimin midis popujve dhe kombeve, duke lehtësuar dialogun, bashkpunimin dhe zhvillimin, ndërkohë që me punën e tyre ata kontribojnë për forcimin e paqës dhe sigurisë në botë.

Është interesant fakti që Organizata e Kombeve të Bashkuara ka vendosur që në këtë Ditë Ndërkombëtare të kujtohet çdo vit, pikërisht, Shën Jeronimi, një prift katolik, me origjinë iliro-shqiptare – si simbol dhe shembull i një profesioni — përkthyes Biblës pothuaj 17 shekuj më parë – për brezat e rinjë të përkthyesve sot – punën e të cilëve, OKB-ja e cilëson, si një vlerë themelore të Organizatës së Kombeve të Bashkuara.

Frank Shkreli

PS- një shkrim i para disa viteve për autorin dhe përkthimin e parë nga teksti origjinal i Biblës, Beslidhjes së Re, në gjuhën shqipe. Frank SHKRELI/ Dom Simon Filipaj: “Shqiptarë, flisni shqip me Zotin!” | Gazeta Telegraf

Text, website

Description automatically generated

JU FLET KOSOVA E LIRË

October 4, 2022 by s p

– Liria nuk mund të negociohet. Porosi nga promovimi i librit të xhepit “NEVER FORGET” në Zvicër.

Nga MSc. AGIM ALIÇKAJ

Rrugëtimi i librit të xhepit “Mos harro kurrë” të autorëve Nusret Pllana dhe Agim Aliçkaj po vazhdon me shpejtësi, pa ndalë dhe me sukses të jashtëzakonshëm. Kësaj radhe i përkthyer në gjermanisht “Vergiss Niemals” nga Arlinda F. Çitaku, në organizim profesional të Ansamblit “Vatra” në Zurich i kombinuar me program kulturor mbresëlënës. Në sallën e mbushur me bashkatdhetarë nga Zvicra dhe shtetet përrreth, në filmin dokumentar për UÇK-në, jehonte nga bunkeri zëri i luftëtarit të lirisë Nusret Pllana- JU FLET KOSOVA E LIRË.

Porositë e shumta nga folësit, valltarët dhe këngëtarët ishin:

– Gjenocidi i shtetit serb ndaj popullit të pafajshëm shqiptar për gati dy shekuj ishte i tmerrshëm, i planifikuar, i përgaditur, i frymëzuar dhe i ndihmuar nga kisha dhe akademia e shkencave serbe.

– Krimet makabre serbe me shfryerje dhe sadizëm, të bekuara nga kisha serbe, sidomos torturimi i grave dhe fëmijve e tregojnë barbarizmin më të ndyer të të gjitha kohërave.

– Askush nuk ka të drejtë t’i falë krimet serbe. Serbia dhe kriminelët serb që ende kalërojnë të lirë nëpër Serbi dhe vende tjera duhet të gjykohen. Gjenocidi serb ndaj shqiptarëve nuk bën të harrohet.

– Kërkesa për dënim të kriminelëve dhe shtetit kriminal serb, nuk është hakmarrje por shenjë e civilizimit dhe i organizimit të shtetit ligjorë demokratik.

– Politika armiqësore e shtetit serb në krye me kriminelin Vuçiq ndaj shqiptarëve dhe popujve të tjerë fqinjë nuk ka ndryshuar. Me propagandë mashtruese në shkolla, media dhe të gjitha nivelet shoqërore dhe shtetërore e kan helmuar popullin serb me urrejtje kolektive ndaj shumë kombeve tjera. Krijohet përshtypja e një shteti të sëmuar dhe një kombi me shumicë të çmendur.

– Shumë politikanë dhe diplomatë evropian, si dhe disa amerikanë ende ju besojnë mashtrimeve serbe për “viktimizimin” e tyre. Një pjesë tjetër i përkëdhelë me qëllim, nga dëshira dhe shpresa për ta tërhjekë Serbinë nga Rusia. Marrëveshja e fundit në mes të këtyre dy shteteve agresore për koordinim në marëdhëniet ndërkombëtare e bën të qartë dështimin e politikës evropiane.

– Me shtetet e sëmuara diktatoriale si Serbia dhe Rusia bën punë vetëm presioni dhe konfrontimi, kurrësesi lëshimet dhe ledhatimi. Ata nuk ngopën kurrë nga grabitjet dhe nuk ndalen pa i detyruar me zor. Atyre iu duhen thyer dhëmbët për të mos kafshuar më. Nuk ka rrugë tjetër.

– Marrëveshjet e nënshkruara për ta paraqesin vetëm një fazë kaluese për kërkesa të reja. Ato për ta kurrë nuk janë finale dhe i zbatojnë vetëm nëse janë në interes të tyre.

– Republika e Kosovës është në pozitë shumë më të mirë se Serbia dhe nuk ka nevojë të bëj lëshime. Ata qeveritarë dhe politikanë që pranojnë të bëjnë kompromise duke i dëmtuar interesat shtetërore janë tradhëtarë të kombit. Disa të tjerë dhe përkrahësit e tyre në media të cilët proklamojnë se Serbisë duhet dhënë diçka, janë të shitur ose paraqesin hajvanët më të mëdhenj të këtij shekulli.

– Konfrontimin e drejtë dhe të pashmangshëm shtetëror të Kosovës me Serbinë raciste, duhet ndihmuar në të gjitha format dhe me të gjitha mjetet demokratike nga të gjitha Trojet tona dhe Mërgata. Rëndësi të veçant ka veprimtaria lobiste në shtetet demokratike perëndimore. Shembull i shkëlqyeshëm, i cili duhet përkrahur, vazhdon të jetë Liga Qytetare Shqiptaro Amerikane në Washington, me degën e saj në Zvicër, në krye me legjendat e lobizmit shqiptar Joseph J. DioGuardi dhe Shirley Cloyes DioGuardi.

– Këngët, vallet dhe veshjet kombëtare shqiptare, si në këtë koncert madhështorë, simbolizojnë dhimbjen, trimërinë, bujarinë, shkathtësinë, imagjinatën, larminë, traditën dhe krenarinë kombëtare.

– Strategjia për veprim të përbashkët kombëtarë është e domosdoshme dhe urgjente.

– Ftohen të gjithë atdhetarët të bëhen bashkë kundër armiqëve serb dhe të tjerë, si dhe zuzarëve në Trojet tona, ta ngrisin kombin e ndritur shqiptarë në vendin e lavdisë dhe nderit të cilin e meriton.

Liria, pavarësia, integriteti territorial dhe sovraniteti i shtetit të Kosovës janë të shenjta dhe nuk mund të negociohen nga askush.

POETI I PËRVUAJTUR LIRIK – DHORI QIRIAZI

October 3, 2022 by s p

In Memoriam (3 janar 1933 – 2 tetor 2009)/

Naum Prifti

Dhori dhe unë ishim nxënës në shkollën Unike të Ersekës. Për shkak të moshës, ai ishte një klasë më poshte se unë, por ne u miqësuam shpejt si bashkëpunëtorë të gazetës së murit të shkollës. Si unë edhe ai vinte çdo ditë nga fshati dhe kthehej pasditeve në shtëpi, në Lëngëzë, një emër krejt shqiptar i një fshati aq të vogël, sa vështirë të gjeje tjetër në Kolonjë. Kishte vetëm tetë a nëntë shtëpi, anash Virkës, një përroi të thellë, ujët e të cilit nuk shteronte kurrë. Shtëpitë ishin në anën veriore që e rrihte dielli dhe po në atë faqe ndodheshin edhe pronat e banoreve, livadhet, arat e kopshtet, pemët dhe kullotat. Lëngëza ishte gjysmë ore nga Erseka ndërsa fshati im, Rehova ishte pak më afër, gati njëzet minuta. Për ne të dy vajtja në shkollë ishte si shëtitje, ndërsa nxënës të tjerë vinin nga dy-tri orë larg çdo ditë, vetëm nga dëshira për të vazhduar shkollën. Qysh në fillim më la mbresë të veçantë bukurshkrimi i Dhorit, një kaligrafi e përkryer, që rrëfente njëherësh kujdesin dhe karakterin e tij, si edhe dashurinë për të bukurën. Dorëshkrimet e tij ngjanin si qendisma, të praruara nga shkronja të rregullta e të bukura, të rradhitura pak sipër vijës fundore.

Edhe pasi kreva shkollën unike, lidhjet me Dhorin i vazhdova me anë të letrave. Ne kishim korrespondencë edhe kur ai shkoi në gjimnazin e Shkodrës. Të dy hymë shpejt në letërsi në vitet ’50, me plejadën e njohur, Ismail Kadare, Dritëro Agolli, Fatos Arapi, Agim Shehu; natyrisht rrugën e nisën edhe plot të rinj të tjerë, shumë prej të cilëve mbetën rrugës. Lirizmi i Dhorit buronte natyrshëm qysh në vëllimin e parë, “Kur zemra rreh së pari,” (1958). Edhe sot më kujtohen vargjet e një vjershe për trokitjen e vjeshtës në anët tona.

Fluturoi një varg me pata,

Mbi zabelet kodrinore,

Ah ju pata, ah ju pata,

Sollët erë prej dëbore…

Si fëmijë ndiqnim fluturimin e koordinuar verijug të këtyre shpendëve nga fillimi i nëntorit dhe e dinim se paralajmëronte stinën e dimrit kur majat e Gramozit do nisnin të vinin kësulën e bardhë të dëborës, por askush nuk e kishte përcjell imazhin me atë lloj përshkrimi në vargje. I tërhequr nga bukuria e tyre, i futa edhe në dramën time fatkeqe “Rrethimi i Bardhë”. Kjo vepër jetëshkurtër u godit direkt nga Enver Hoxha, i cili e mori si kritikë personale.

Lirika dhe Diktatura

Pas diplomimit nga Fakulteti i Gjuhës dhe Letërsisë në Tiranë, Dhori u emërua mësues në gjimnazin e Ersekës. Ai u gëzua se do të ishte pranë mamasë, që mezi e priste se e kishte djalë të vetëm, dhe se do të jepte mësim po në atë shkollë ku ishte edukuar. Shkolla 8-vjeçare asokohe qe graduar gjimnaz dhe titulli profesor qe joshës. Por unë besoj se, për ironi, në çdo cep të atdheut ta kishin hedhur, nuk do të vuante aq shumë sa hoqi në vendlindjen e tij. Edhe pse ishte mësues gjimnazi, Dhorit ia refuzuan strehimin në qytet, për shkak të një udhëzimi idiot sipas të cilit atyre që jetonin në një rreze 5 kilometra nga qyteti nuk u takonte strehim. Ata duhet të vejevinin nga fshatrat e tyre në Ersekë, ndërsa shoferëve të zyrtarëve u jepej menjëherë strehim se shefat i donin pranë, në gatishmëri, sa herë u duhej makina. U deshën shumë vjet që Dhorit t’i jepnin një garsonierë ku jetoi tok me nënën e tij, deri sa u largua për në Tiranë në mesin e viteve ’90. Edhe pse i takonin ligjërisht dy dhoma e një guzhinë, strehimi nuk ia dha, madje Komiteti kurrë nuk ia njohu të drejtën të gëzonte një dhomë si shkrimtar i njohur e poet, ashtu si shumë artistëve të tjerë. Kolonja, djepi i Rilindjes Kombëtare me plot figura të shquara, që nga Papa Kristo Negovani, Petro Nini Luarasi, Shahin Kolonja, Themistokli e Telemak Germenji, Sali Butka, Zalo Prodani e plot të tjerë, qeverisej nga njerëz mendjengushtë e dogmatikë, për të cilët kultura ishte e huaj. Shefat e Kolonjës s’kishin pikë dashurie për artin e respektivisht edhe për artistët. Dhori Qiriazin e thërrisnin vetëm kur afronte koha e Festivalit Folkloristik të Gjirokastrës, sepse atëherë duhet të redaktonte tekstet dhe madje disa herë të shkruante vargje popullore pa emër, sikurse qe traditë.

Dhori ishte poet lirik i lindur, i dashuruar me natyrën, me çdo gjë të bukur e njerëzore, por prirja e tij asaj kohe binte pak ndesh me frymën e poezisë militante të kohës, prandaj dashamirët e këshilluan ta ndryshonte paksa drejtimin. Dhori shkrojti poemën “Ushtari,” po edhe aty ai i mbeti besnik vetvetes. Ushtari i tij është aq njerëzor me ndjenja e mendime, një shpirt njeriu që i do të tjerët me thjeshtësi e sinqeritet. Për fat poemën e pëlqyen dhe atij i ranë veshët rehat për disa kohë.

Taksiratet e tij filluan nga një rast fatkeq për të cilin kurrsesi nuk mund të fajësohej. Shumë vonë e kam marr vesh shkakun ose më mirë pretekstin pse autoritetet e rrethit e luftonin Dhorin, e mënjanonin, e përçmonin. Në vitet e parë të çlirimit daiu i tij vrau për motive të ulta një bashkëfshatar dhe për t’ i shpëtuar dënimit, u arratis në Greqi. Refreni: “Ka një dajë të arratisur,” u bë shkak që Dhorin ta shihnin shtrembër, si të prekur, si të deklasuar, pavarësisht se një çunak 12-13 vjeçar as mund ta nxiste dajën, as mund ta pengonte për krimin. I ati i Dhorit kishte emigruar në Australi, që para lufte, më 1938, duke e lënë 5-vjeçar, por kjo nuk qe ndonjë mëkat, sikurse besojnë disa shokë të tij, se kurbeti qe krejt i zakonshëm për shumë familje kolonjare. Shtetet më të preferuara pas viteve ’20 qenë Amerika, Argjentina dhe Australia dhe babai i tij shkoi në Australi pas ndonjë miku a të njohuri që i pagoi rrugën dhe i siguroi punë.

Banesa

Sa herë vija në Ersekë me shërbim ose me lejë, Dhori më ftonte në shtëpi. Mamaja e tij na i sillte ushqimet me tabaka në studion e Dhorit, që shërbente njëkohësisht edhe si dhomë gjumi. Sa herë e përfytyroj, më del përpara një grua e qeshur, e dashur, shpirtmirë, gjithmonë buzëgaz. Me sa duket asaj i ngjante Dhori nga karakteri. Ajo zuri punë në repartin e qilimave, si shumë gra e vajza të tjera. Të djelave dhe ditëve të pushimit në behar shkonte mblidhte sherbelë dhe gollogunga, (kokrra dëllinjash) në pllajat e Kolonjës, të cilat pasi i thante, ia shiste repartit të bimëve mjekësore. Dhori e qortonte të mos mundohej se nuk kishin mbetur për ato pak të holla, por ajo s’e dëgjonte. “Po pse, kur venë shoqet e mia, pse të mos vete dhe unë? Edhe në fshat unë prashisja, korrja, vaditja, mbaja lopën dhëntë…” Garsoniera e tij ishte shumë e ngushtë, por Dhori shpirtmadh e duronte me përvujtni denigrimin, duke e qetësuar veten se edhe kështu kishte mundësi të shkruante poezi e të përkthente. Disa herë unë e ftova për drekë në Rehovë dhe pas buke delnin të dy nga zalli i Ramjes. Më kujtohet se Dhori e pëlqente veçanërisht pllajën e Gramozit, të cilën e krahasonte me një ballkon prej nga soditej bukuria e perëndimit të diellit në malet e Radomit, që mbyllnin luginën nga ana perëndimore. Për Dhorin që jetonte në një gropë pa horizont, kjo pamje qe shlodhëse e frymëzuese. Rrinim bashkë duke soditur diellin e duke biseduar lirisht për çdo temë, për letërsi e politikë pa patur druajtje nga shoshoqi.

Perkthimet

Poeti më i preferuar i tij qe Bërnsi, prandaj i hyri me pasion përkthimit të poezive të liricistit skocez, tek vargjet e të cilit gjente ngjashmëri midis Skocisë dhe Shqipërisë. Më 1998 botoi librin “Poezi” nga Robert Bërnsi. Për fat u gjetën kritikë të huaj që e çmuan punën e tij. Në vitin 2003 qyteti Irvin në Skoci e zgjodhi anëtar të përjetshëm të “Irvine Burns Club,” nder të cilin e meriton plotësisht. Dhori Qiriazi përktheu disa kryevepra nga letërsia botërore. Ai zotëronte mjaft mirë rusishten të cilën e kishte mësuar në fakultet, ndërsa anglishten e mësoi nga etja të zgjeronte kulturën e tij.

Intrigat e Autoriteteve

Do të sjell një shembull për të treguar sa e urrenin autoritetet lokale dhe sa keq e trajtonin. Për ta larguar nga qyteti, sepse pamja e poetit u vriste sytë, e transferojnë në fshat, nga profesor gjimnazi mësues në një shkollë tetëvjeçare. Ishte një goditje e rëndë për prestigjin dhe autoritetin e tij. Dhori e duroi, nuk kishte ç’të bënte. Por edhe transferimi në fshat nuk u mjaftonte skifterëve të Degës së Brendshme. Ata mtonin ta fusnin në burg, ndaj shpikën një skandal të shëmtuar. Mësuesi i urtë, shembull i sjelljes korrekte dhe i maturisë, u akuzua se kishte goditur një nxënës në klasë, sa atij i kishte kulluar gjaku çurg. Skandali u përhap menjëherë dhe vazhdonte histerizmi për ta denoncuar, gjykuar e për ta dënuar. Mirëpo ata që e njihnin karakterin e Dhorit, sapo e dëgjonin “lajmin” rrudhnin buzët, madje hapur pohonin se ajo qe intrigë e kurdisur kundër tij. Dhori nuk vriste një mizë, jo të godiste nxënësit me grushte. Skandali u shua pak nga pak si një re që davaritet në qiell pa lënë gjurmë.

Dhori Qiriazi qe shpirt njeriu me nxënësit madje dhe me ata me korrespondencë që i shihte njëherë në vit, vetëm kur vinin për konsultime a jepnin provime. Në një nga vizitat e mia në muajin maj a qershor më tha të shkonin bashkë në gjimnaz se dikush kishte për të dhënë provim. Gjimnazi qe shumë afër dhe unë e shoqërova me dëshirë. U futëm në klasë, pasi regjistroi emrin e nxënësit, një oficer i ri, Dhori e luti të merrte një pyetje nga letrat që hapi mbi tryezë. Oficeri mori tezën dhe u hoq mënjanë të përgatitej. Dhori më tha të delnim pak jashtë dhe ne dolëm në oborr. Oficeri mbeti vetëm, çka qe kundër rregullores. I kujtova Dhorit se tani oficeri mund të kopjonte dhe ai ma ktheu: “Po unë prandaj dola, ta lë të lirë të kopjojë sa të dojë, se dhe ashtu nuk e di a mund të kalojë.”

Kur Dhori i kërkoi të atit t’i dërgonte një makinë shkrimi që të mos mundohej nëpër zyra duke iu lutur të tjerëve të daktilografonte krijimet e tij, ai zgjodhi një makinë shkrimi të mirë, dhe ia dërgoi nga Australia. Pakoja arriti në Ersekë, por ngjalli zilinë e autoriteteve të rrethit. Në mënyrën më të paskrupullt i thanë se nuk mund t’ia jepnin mbasi qe mjet propagande. Dhori paraqiti argumente se shteti u kishte falur shkrimtarëve makina shkrimi si mjete pune, herë si shpërblime të konkurseve e herë me çmime modeste. Ai u tha se qe gati ta paguante doganën, sa të ishte, veç ta merrte dhuratën nga babai. Nuk e dëgjuan. Makina e shkrimit u rekuizua paturpësisht dhe as dihet ku përfundoi dhe kush e përvetësoi. Dhori as nuk mori mundimin të ankohej, se e dinte që ishte e kotë. Kohë pas kohe ai dhe nëna merrnin edhe ndonjë ndihmë nga mërgimtari i largët, por regjimi e mbante artificialisht ulët vlerën e dollarit amerikan, dhe atë të dollarit australian akoma dhe më ulët, prandaj të hollat që u dërgonte babai s’kishin duk dhe treteshin shumë shpejt.

Babai

Më 1957 im atë u riatdhesua nga Amerika, për shkak se mjeku e këshilloi të kthehej në vendlindje. Mendohej se klima e vendlindjes qe rigjeneruesi më i mirë për shëndetin e të mërguarve. Më kujtohet sa u gëzua mamaja e Dhorit kur e mësoi lajmin. Ajo më tha: “Bëri mirë yt atë që u kthye pranë familjes… Edhe ai imi kot rri atje tani.” Mirëpo fati s’deshi që ajo ta shihte sërish bashkëshortin e saj dhe as Dhori babain e tij. Ai e mblodhi mendjen të kthehej në atdhe, për shkak të mallit për familjen dhe të moshës, sikurse u shkruante në letër. E prisnin me ngazëllim, por kur po gatitej të nisej, e zuri një sëmundje e rëndë dhe vdiq në spital. Ikën dhe kursimet e pakta që kishte mbledhur gjatë viteve. As që dihet kush e si i përvetësoi. U përfol se të hollat shkuan për mjekime e për shpenzime funerali. Dhimbja e tyre nuk qe për paratë, por u mbeti merak që s’mundën të çmalleshin e ta shihnin edhe njëherë.

Dasma

Ismail Kadareja dhe Dritëroi qenë shokët e tij më të ngushtë. Ata e donin dhe disa herë ndërhynë pranë autoriteteve, sikurse dëshmohet edhe nga një letër e Ismailit, dërguar Hekuran Isait, që ta lejonte Dhorin të vizitonte babain në Australi, me shpenzimet e tij, mirëpo qenë përpjekje të pasuksesshme. Mur i pakapërcyeshëm qenë zyrtarët e Kolonjës. Dhori u fejua me një arsimtare nga Kolonja dhe për dasmën ftoi plot shokë e miq, shkrimtarë e artistë nga Tirana dhe qytete të tjera. Më kujtohet se për të shkuar në dasmën e tij Ismail Kadareja, Helena, e shoqja e tij, dhe unë udhëtuam me automjetin e Lidhjes se Shkrimtarëve. Dhori sa nuk fluturonte nga gëzimi. Vizita jonë e nderonte në sy të miqve dhe ca më shumë të kundërshtarëve. Dasma u bë sipas ritit tradicional, me valle, këngë e dolli. E joshur nga bukura koreografike e tyre, Helena u ngrit dhe u fut në një valle kolonjare. Disi e habitur me veten e saj që ia doli mbanë me sukses, se kurrë s’kishte hedhur popullore, tha se ndihej e lumtur. Dhori ishte mirënjohës për ardhjen tonë në dasmë. Do të kishin ardhur edhe më shumë kolegë, por për çudi rruga e Kolonjës u dukej tepër e gjatë dhe e mërzitshme, edhe pse ishte vetëm 45 km. larg nga Korça, vetëm një orë e gjysmë me makinë. Pas diktaturës, Dhori shkroi disa artikuj te “Zëri i Popullit” për tema të kulturës dhe artit. Më inatosi ky veprim aq sa isha gati ta qortoja, por pastaj e kuptova se ai donte t’u thoshte partiakëve se kot e kishin luftuar, mënjanuar dhe goditur, mbasi ai ishte ashtu si kishte qenë, krijues i ndershëm e i palodhshëm. Goditjen e fundit e mori nga Kolonja kur u shpërngul në Tiranë, pranë fëmijëve që vazhdonin shkollat e larta. Dikush ia okupoi shtëpinë duke e shqyer derën dhe iu deshën gjithë ato përpjekje, gjyqe pas gjyqesh, e para për avokatët, që të rifitonte të drejtën e tij ligjore.

Kurora për Dhori Qiriazin

Dhori ishte natyrë e qetë, po njeri me energji të pashterura dhe etikë pune të rrallë. Gjithë jetën krijoi në heshtje, pa u merakosur për çmime, nderime e shpërblime. Përditë vinte në sallën shkencore të Bibliotekës Kombëtare dhe atje punonte me ngulm për veprat e tij origjinale, përkthime, ose studime. Dhori i fali letërsisë shqipe disa kryevepra të letërsisë botërore si dramën “Kufoma e gjallë” të Tolstoit, poezi nga Bërnsi, “Gjauri” dhe “I burgosuri i Shilonit” nga Bajroni, “Libri i Këngëve” nga Petrarka, “Sheshi i Shatrivanit” nga S. Kuazimodo, poemën e Nekrasosvit “Kush jeton mirë në Rusi,” e cila më dukej si aluzion për gjendjen në Shqipëri, edhe një libër studimor për përhapjen e Krishtërimit në Shqipëri. Dhori Qiriazi punoi gjithë jetën me përkushtim, duke lënë pas kujtime të mira dhe krijimtari të vyer, të cilat janë si kurorat që nuk vyshken kurrë.

Foto Arkiva Naum Prifti

1. Naum Prifti, Dhori Qiriazi, Dhimiter Lula, Erseke 1964

2. Dhori Qiriazi, Fatos Arapi, Nasi Lera, Naum Prifti, Tirane vitet ‘70

3. Kostaq Kosta, Naum Prifti, Dhori Qiriazi, Erseke 1964

4. Naum Prifti, Dhori Qiriazi, Erseke 1964

KUJTESË PËR NJË MIK TË PATAKUAR ASNJËHERË

October 1, 2022 by s p

“Kur fati na ka hequr një mik, nuk ka ilaç më të mirë se sa të gëzojmë kujtimin e tij

e të rigjejmë në të ndonjë gjë që është thënë mprehtësisht apo trajtuar urtësisht”

NICOLÒ MACHIAVELLI (1469 – 1527), shkrimtar politik e historian italian.

Nga Eugjen Merlika

Pak muaj më ndajnë nga largimi i parakohshëm prej kësaj bote i një miku, i cili edhe pse nuk ishte pranë meje fizikisht, madje nuk kishim as numërat e telefonit të njëri tjetrit, la një zbrazësirë të madhe në zemrën time. Ai ishte i ndjeri Dalip Greca, me të cilin më lidhte një jetë bashkëpunimi në fushën e gazetarisë, pothuajse sa hapësira kohore e një brezi njerëzor. Na ndante një oqean ujor, por na bashkonte ideja e shërbimit, nëpërmjet shkrimeve, një epoke të re, jo vetëm të jetëve tona, por edhe të Vëndit në të cilin kishim jetuar.

Vinim të dy nga një qytet në mesin e Shqipërisë, fatkeqësisht i njohur nga të gjithë shqiptarët si një qëndër internimesh politike, një vënd grumbullimi i familjeve të “armiqve të klasës”, “kundërshtarëve” zyrtarë të regjimit komunist. Ishte qyteti i Lushnjës, i famshëm historikisht për Kongresin që u zhvillua në të në muajin e parë të vitit 1920, i cili i hapi rrugën një kursi të ri të politikës shqiptare e, njëkohësisht, aktit historik që solli në qëndrën e jetës politike të vetmin Mbret të ardhshëm të Shqipërisë bashkëkohore, Ahmet bej Zogollin.

Dalipi kishte lindur n’atë qytet ndërsa un isha adoptuar prej tij që në moshën dhjetëvjeçare. Në mesin e viteve pesëdhjetë Shteti komunist e përzgjodhi këtë qytet e rrethinat e tij në buzë të kënetës shekullore të Tërbufit, si një vënd të përshtatëshëm për të krijuar sektorët e një ferme bujqësore, që do të bëhej m’e madhja e Vëndit, duke mbajtur emrin e datës kur u vendos komunizmi në Shqipëri e që përkonte me ditën e largimit të ushtarit të fundit gjerman nga toka e saj e pushtuar gjatë luftës së Dytë botërore. Ajo krahinë do t’ishte pra, një vënd i posaçëm internimi, më i zgjeruari e më i ashpri i sivëllezërve të tij të shpërndarë në të gjithë Shqipërinë, me tetë sektorë, në të cilët çdo ditë, për 36 vite, zhvillohej famëkeqja “luftë e klasave”, e çuar në përmasa skajore, para të cilave Soveto e Afrikës së Jugut ishte një shembëlltyrë e zbehtë e urrejtjes njerëzore dhe e dallimit klasor e racor….

Miqësia ime me të ndjerin kryeredaktor të Diellit, nuk lindi n’ata mjedise të realitetit lushnjar, mbasi ne n’atë kohë nuk njiheshim me njëri tjetrin. Un isha një banor i rregullt familjarisht i sektorëve të internimit të Plukut, Savrës, Gradishtit, përsëri të Plukut e së fundi të Grabianit, ku ishte internuar familja, mbas dënimit tim për agjitacion e propagandë më 1980. Miku im, Dalipi, kishte qënë më fatlum, duke mos patur një mbiemër që i shkaktonte bezdi mjediseve të larta të politikës e të vartësve të saj në Shqipërinë komuniste. Kishte lindur në Lushnjë në vitin 1950. Kishim gjashtë vite ndryshim, i lindur un në vitin 1944. Shkollën e mesme e kishte mbaruar në gjimnazin “Abaz Shehu” të Tepelenës, në qershor 1969, vit në të cilin un kreva shërbimin ushtarak në Ndërmarrjen Bujqësore Ushtarake të Burrelit. Tepelena ishte emri i qytetit të përzgjedhur nga Byroja Politike për të ndërtuar në fushën me katër kazerma të mëdha të ushtrisë italiane gjatë luftës italo-greke, kampin e dëbimit apo të shfarosjes, ndoshta më të llahtarshmin e të gjithë Lindjes komuniste evropiane. N’atë kamp kisha kaluar rreth tre vite të fëmijërisë sime, së bashku me nënën e gjyshen time.

Mbas mbarimit të gjimnazit, Dalipi shkoi në Shkodër, ku u diplomua me nota shumë të mira për gjuhë-letërsi në Institutin e Lartë pedagogjik dyvjeçar. Me t’a mbaruar atë u mobilizua në marinë për të kryer shërbimin ushtarak. Ajo ishte një nga armët më të vështira edhe në sajë të gjatësisë së shërbimit prej tre vitesh. Me të mbaruar atë shërbim, në sajë të vullnetit për të studjuar e dëshirës për të qënë sa më i përkryer në ushtrimin e profesionit të mësuesit, u regjistrua në Universitetin shtetëror të Tiranës, përsëri në degën gjuhë-letërsi, pa shkëputje nga puna. Punonte si mësues i gjuhës e letërsisë në qytetin e Lushnjës edhe mbasi mbaroi shkëlqyeshëm fakultetin e dytë. Pasioni për mësuesinë e mbajti n’arsim deri në vitin 1983. Më pas ai mori një tjetër rrugë, atë të gazetarisë, në fillim në gazetën vendore të qytetit të lindjes “Shkëndija” e më pas në organin e partisë republikane “Republika”, mbas dhjetorit 1990. Duhet theksuar se Dalip Greca kishte një talent të lindur për gazetarinë, që doli në pah më shumë mbas vitit 1990, kur ai, si dhe gjithë të tjerët kolegë të tij, u liruan nga vargojtë e partishmërisë që duhej të kushtëzonin përmbajtjen dhe stilin e të shkruarit.

Jeta dhe vepra e brezit tonë ka patur në fundin e viteve tetëdhjetë të shekullit të shkuar, një kthesë epokale, që ka përcaktuar e ndryshuar kursin e jetës vetiake e profesionale të secilit në veçanti, por edhe të shoqërisë shqiptare në tërësi. Ajo ngjarje madhore qe dështimi paqësor i komunizmit evropian si sistem, e megjithë “qëndresën heroike” të komunistëve dogmatikë të Shqipërisë për të mos e pranuar dukurinë evropiane (“Shqipëria nuk është as Lindje as Perëndim” Ramiz Alia dixit), enveristët shqiptarë nuk qenë në gjëndje t’a shtynin më shumë se një vit mungesën e ndryshimit, por arritën të shmangnin atë term, në kuptimin rrënjësor të tij, e t’a zëvendësonin me atë të tjetërsimit, në kënetën e të cilit vazhdojmë ende të lundrojmë. Vëndi i ynë, që deri në dhjetëvjeçarin e parafundit të shekullit të njëzetë, ruante dhe mbronte me ligje të sajuara shtatoret e Stalinit në sheshet e tij, i drejtuar që prej tridhjetë vitesh nga një grusht politikanësh të improvizuar të vitit 1991, mbetet ende sot i mangët përsa i përket demokratizimit të vërtetë. Paaftësia endemike për ndryshime rrënjësore përcaktoi edhe ecurinë e sistemit të ri që u kthye në një përzjerje hibride mes atij që linim pas e atij që ëndërronim me naivitetin fëminor që na karakterizonte.

Si për shumicën e shqiptarëve ashtu edhe për ne të dy ata ndryshime sollën pritmëri të reja. Dalipi u aktivizua menjëherë në lëvizjen e re që synoi në ndryshimin e sistemit e lënien mbas krahëve të regjimit komunist. Ai mori pjesë në partitë e reja që lindën më porosinë e “partisë nënë”, mbas dhjetorit 1989, duke zgjedhur partinë republikane, të themeluar nga shkrimtari e ish oficeri Sabri Godo. Mua ajo periudhë më gjeti në internim, të dhënë mbas lirimit nga burgu me amnistinë e 15 nëndorit të vitit 1982. Ato kohë të fillimit të tjetërsimit të sistemit, u mbushën me shpresa e iluzione për të gjithë shqiptarët, kryesisht për ata që kishin ndjerë më shumë përmbi shpinë barrën e diktaturës, në të gjitha shfaqjet e saj mizore. Ato lidheshin më së shumti me largimin familjarisht jashtë Shqipërisë.

Mbas “mrekullisë” hyjnore të shëmbjes së komunizmit lindi një prirje e shfrenuar për të arritur fizikisht në “botën e lirë”, të cilën e njihnim në mënyrë shumë sipërfaqësore e nuk ishim aspak të përgatitur për t’a përballuar. Synimi i parë u bë nxjerrja n’atë botë e fëmijëve për të ndryshuar jetën e tyre. Në ata që vinin nga kampet e internimit, që kishin patur “guximin”, apo “marrëzinë” të ripërtërinin mbiemrin e familjes me pasardhës, qëllimi i vetëm i jetës u bë ndryshimi i pritmërisë së jetës së tyre, vënia në kushtet e një normaliteti njerëzor, me mundësi studimi në universitet, larg një mjedisi mizor e armiqësor, të drejtuar nga kriminelë. U bë detyrë urdhëruese e atyre prindërve të shmangnin për fëmijët e tyre qënien n’ato mjedise në të cilët kishin lindur e në të cilët ishin përballuar me dallimin klasor që në foshnjëri, duke njohur mbi shpinë çdo ditë urrejtjen e pamundësinë për të sendërtuar në jetë dëshirat dhe ëndrrat në vartësi vetëm të aftësive e vullneteve të tyre. I tillë ishte rasti i im dhe i familjes sime që, në gushtin e vitit 1991u shpërngul në Itali, në vëndin e lindjes së nënës, e cila e ripa atë Vënd për herë të parë mbas 47 vitesh të kaluara në shumicën dërmuese në kampet e internimit.

Jeta e mërgimit ka vështirësitë e veta, sidomos në vitet e para. Por ato vështirësi nuk kishin krahasim me mynxyrën që kishim lënë mbas krahëve e në të cilën kishim jetuar për afër gjysëm shekulli. “Liria jep rezultate!” qe kryefjala e vizitës së sekretarit amerikan të Shtetit, Xhejms Bejker në Shqipërinë e sapo dalë zyrtarisht nga komunizmi. Fjala e mbajtur në tubimin, besoj më të madhin e karierës së tij diplomatike, qe ballafaqimi i parë i shqiptarëve me Perëndimin e ëndërruar e me Vëndin udhëheqës të tij, SHBA. Ndërsa postulati i Bejkerit vononte sendërtimin në Shqipëri, për shqiptarët e mërguar, megjithë vështirësitë, herë herë të pakapërxyeshme, liria fillonte të jepte rezultatet. Merrej frymë lirisht, pa frikën e ndjekjes nga prapa të oficerit të sigurimit apo të spiunit të tij, që kishte shënuar gjithë jetën tonë të shkuar. Fillonin të vinin edhe kënaqësitë nga studimet e fëmijëve e, krahas punës së rëndomtë, të viheshin në veprim aftësitë e fjetura e të pashprehura kurrë. Filluan shkrimet e botimet e librave, shprehje e lirë e mendimit pa zinxhirë.

Ndërkaq Dalipi jepte ndihmesën e tij jetës së re tek gazeta Republika e përgatitej të kalonte oqeanin, për të provuar aftësitë e tij në Vëndin simbol të demokracisë. Këtë e sendërtoi më 20 korrik 1999. Viti 2000 e gjeti në redaksinë e gazetës “Illyria”. Ai vit qe ai i takimit tonë virtual. Një mik familjar i imi, ing. Mërgim Korça, i dërgoi për botim Illyrisë një syzim timin: “Elegji për brezin tim”, të cilin e kisha botuar në Romë në gazetën “Bota shqiptare” të botuesit Roland Sejko. Shkrimi u botua menjëherë në Illyria e un mora përgëzimin e redaktorit të saj e ftesën për të filluar një bashkëpunim që zgjati më shumë se njëzet vite.

Gjatë atyre viteve marrëdhëniet tona u bënë më të ngushta, më të ngrohta e më miqësore. U karakterizuan nga një korrektësi shëmbullore, nga një respekt i ndërsjelltë deri në dashamirësi. Mbaj mënd që në rastin e 90-vjetorit të Shpalljes së Pavarësisë, Dalipi më kërkoi një ndihmesë në hartimin e një numëri të posaçëm të gazetës, kushtuar atij përvjetori. E pranova me kënaqësi atë ftesë e shkruajta një syzim me titull “Në kapërcyell të mijëvjeçarëve (Marrëveshje e mosmarrëveshje mes shqiptarëve )” dhe i dërgova dy shkrime të Mustafa Krujës me tituj: “Të shpallët e Pamvarësisë” dhe “Kuptimi i XXVIII Nandorit”. Ishin shkrime kushtuar përvjetorëve të asaj ngjarje madhore në të cilën ai kishte qënë i pranishëm duke firmosur “Deklaratën e Mëvehtësisë”. Mbaj mënd se Dalipi më dërgoi numurin e shtypur të gazetës që kishte plot njëqind faqe.

Mbas disa vitesh pune te Illyria Shoqata “Vatra” vendosi t’i besojë Dalipit detyrën e redaktorit të “Dielli” që kishte afë tre vite që nuk dilte në shtyp. Por gjatë kësaj kohe, krahas punës me redaksitë e gazetave, ai gjeti kohën e vullnetin për të nxjerrë në dukje edhe aftësitë e tij të studimit në një tjetër fushë, që nuk ishte ajo, në të cilën ishte diplomuar dy herë në Shqipëri, gjuha e letërsia shqipe. Vëndi i adoptuar sikur e nxiti të njohë edhe fushën ekonomike. Kështu ai filloi e përfundoi në dy vite Institutin Tecnology of Busines në New York. Nuk më pati shkruar kurrë për këtë arritje të tij, që meritonte përgëzime e lavdërime të sinqerta në moshën e tij. Por ai burrë ndoshta e kishte me të tepër prujtuninë, që përbënte një dhunti jo vetëm të natyres por dhe t’edukatës që kishte marrë që herët në familje, e që është një nga virtutet më të çmuara të karakterit njerëzor. Megjithë diplomën e tretë, një dukuri jo fort e zakonshme në fushën e publiçistikës, e që nxjerr në pah brumin e tij përbërës të intelektit, Dalip Greca mbeti përjetë i lidhur me fushën e ëndrrave të rinisë, duke i kultivuar ato deri në orët e fundit. Ai mbeti i zotuar shpirtërisht e mendërisht me Vatrën e me organin e saj, më se shekullor, “Dielli”, në shërbim të të cilëve vuri të gjithë aftësinë e vullnetin e tij të pazakontë, në një veprimtari të gjatë, me zellin e dëshirën për të punuar në heshtje, pa bujë e lëvdata, duke kërkuar shpërblimin e mundit të tij në ndërgjegjen e tij, më shumë se në vlerësimet e të tjerëve.

Bashkëpunimi ndërmjet një publiçisti dhe botuesve të tij është një proçes që, në shumicën e rasteve, sidomos kur është i gjatë e i frytshëm, pa tjetër krijon një farë lidhjeje që i kalon caqet e një njohjeje të thjeshtë. Mes meje e Dalipit ka ndodhur kështu. Ne jo vetëm njoftonim njëri tjetrin edhe për problemet e ndërsjellta familjare, e në raste vështirësish, sidomos shëndetësore, ishim pranë, sigurisht nëpërmjet mesazheve. Kështu për ngushullimin tim, me rastin e ndërrimit jetë të babait të tij ai u përgjigj me këto fjalë: “I dashur mik, Të falënderoj me shpirt për mesazhin. E vlerësoj shumë dhe ndjehem i lehtësuar. Babain e vizitova dy javë para se të ikte nga kjo jetë, Më mbeti peng që nuk munda t’i hidhnja një dorë dhe. U a shpërblefsha në gëzime.” Mesazhi mban datën 11 shtator në përgjigje të ngushullimit tim të 10 shtatorit 2018.

Më parë, në vitin 2017 un ndërrova kompiuterin. Ndoshta, për fajin tim, gjatë veprimit me të, u fshinë nga ai dhjetra shkrime e përkthime që kisha botuar ndër vite. I shkruajta Dalipit, duke kërkuar ndihmën e tij. Brënda pak ditësh ai m’i dërgoi më shumë se tridhjetë shkrime origjinale, veç përkthimeve. Ishte një dëshmi e kujdesit të tij, për të cilin i jam shumë mirënjohës.

Më 13 shtator 2018 i dërgova Dalipit këtë e-mail: “I dashur Dalip, Uroj të jesh mirë me shëndet e lus Zotin të të lehtësojë dhimbjen e madhe. Po të dërgoj një film dokumentar mbi kampin e Tepelenës, të xhiruar nga Admirina Peçi, me dëshminë e gruas së xhaxhait tim, Klara Mirakaj Merlika. Po t’a dëgoj që, brënda mundësive tuaja, t’a shpërndash ku ke mundësi e të duket e arsyeshme. Është një mënyrë për të mos e lënë të mbulohet me pluhurin e harresës atë periudhë tragjike të historisë sonë, me që janë mjaft në Shqipërinë tonë që e dëshirojnë atë gjë.”

Mbas dy orësh mora këtë përgjigje: “I dashur Eugjen, E pashë me një frymë…. E tmerrshme…. Çdo njeri me “shpirt, me mish, me gjak”- si thotë Klara- nuk mund t’i mbajë lotët… Pasi e ke ndjekur dokumentarin të mbeten në mëndje Cuklina, nëna që pa me sytë e saj vdekjen e 13 fëmijëve… dy binjakët që u shuan brënda një çasti…. Apo Dila e Prenda Gjikola, …. 24 fëmijët e shuar për 24 orë….. Tifo që gëlltiste jetë, tifua…. Uria…. përvuajtja e grave dhe e fëmijëve…. Një dokumentar që thotë shumë, një rrëfim drithërues i Klara Mirakës….. Dhimbje për vuajtjet e saj dhe atyre qindra grave, fëmijëve, pleqve, të syrgjynosur aty pa asnjë lloj faji…. Faleminderit që m’a dëgove…. E shpërndava….. E vendosa edhe në faqen e Diellit dhe Vatrës në Facebook.”

Ajo përgjigje ishte një dëshmi e shpirtit të tij fisnik e të dhëmshur, që tronditej e ligështohej për dramat e tragjeditë e popullit të tij, ndjente dhimbje për bashkatdhetarët që kishin vuajtur me dhjetëvjeçarë të tërë nëpër kampet e internimit, për padrejtësitë, mortnimet e salvimet e njerëzve të pafajshëm që ishin mbyllur n’atë kamp çfarosjeje, për pleqtë, fëmijët e gratë shqiptare. Dalip Greca ishte i bindur se ai realitet mizor i Vëndit të tij të martirizuar duhej bërë i njohur jo vetëm për botën e huaj, në të cilën ai jetonte, por edhe për të rinjtë shqiptarë që nuk e kishin jetuar. Si publiçist e redaktor i “Dielli”-t, ai e vuri atë organ shtypi në përdorim të përhapjes të së vërtetës historike, duke hulumtuar në mjediset e shqiptarëve t’Amerikës, mbi veprimtaritë e shumë atdhetarëve që, në Vëndin e tyre, u quajtën “armiq populli”, ndërsa ata ishin vetëm kundërshtarë të armiqve të vërtetë të shqiptarëve e të shqiptarizmit. Ata u quajtën të tillë jo vetëm nga sistemi kriminal i politikës, që nuk përbëhej vetëm nga nomenklatura komuniste në të gjithë nivelet, por edhe nga kultura që u vu në shërbim të saj.

Puna e gazetarit dhe dëshira e tij vetiake për të njohur diasporën e vjetër bashkatdhetare e vuri në lidhje me shumë antarë të saj dhe nga dëshmitë e intervistat e tij me to lindi libri “Armiqtë që e donin me shpirt Atdheun”. Me atë libër ai jo vetëm tregoi të vërteta të mohuara për një gjysmë shekulli nga atdheu i tyre, por i ktheu një borxh nderi që publiçistika shqiptare i detyrohej figurave t’atyre që kaluan gjithë jetën duke ëndërruar Vëndin e tyre e duke përtypur dhimbjen e tyre të thellë për fatin e tij. Janë shumë të pakët ata intelektualë të regjimit që kanë menduar të kryejnë një veprim të këtillë si Dalip Greca, të nxjerrin në pah të vërtetën për veprimtaritë e bashkatdhetarëve të tyre kundërkomuniste, të cilët lanë atdheun për të mos pranuar dhunën e diktaturës, e në jetën e tyre u përballën me vështirësi nga më të ndryshmet, por gjithmonë duke mbajtur lart dinjitetin njerëzor e shqiptar e duke ushqyer në zemër dashurinë për vëndlindjen. Madje, fatkeqësisht, ka në Shqipëri “intelektualë” që gërmojnë në dokumentat e Sigurimit të Shtetit komunist, për të gjetur ndonjë “njoftim” për korifejtë e kulturës shqiptare e maja të saj si Ernest Koliqi dhe Martin Camaj, e për të ngritur mbi ta “hamëndje bashkëpunimi” me shërbimet e fshehta të huaja në dëm të Shqipërisë. Kjo ndodh në ditët tona dhe e gjithë godina që ata ngrenë për të poshtëruar ata emra të ndritur, është një veprim thellësisht kundër-atdhetar e i turpshëm.

Dalip Greca shkon ballëlartë në gjyqin e ndërgjegjes së tij e të kombit sepse në veprimtarinë e tij i ka shërbyer vlerësimit e nxjerrjes në pah të vlerave kulturore shqiptare të shprehura nga kundërshtarët e regjimit, në të cilin ai lindi, u formua e jetoi. Ky qëndrim e nderon atë edhe në përjetësi, ashtu siç ishte një fletë nderi sa ishte në jetë. Në këtë hulli të mendimit e të veprimtarisë së tij publiçistike hyn edhe qëndrimi i ngrohtë që ai ka shfaqur në rastin kur i nënëshkruari i ka dërguar për bibliotekën e “Vatrës”, një kolanë të veprave të gjyshërve të tij, Mustafa Kruja e Sotir Gjika si dhe të vëllimeve të tij vetiakë. Falënderimeve të redaktorit të “Dielli”-t për atë veprim i është përgjigjur me këtë mesazh të datës 4 nëndor 2019:

“Jam shumë i gëzuar që libri im i fundit do të jetë në dispozicion të lexuesve të Vatrës. Ndjehem dhe un një pjesë e vogël e asaj organizate të lashtë, në të cilën ka dhënë ndihmesën e vet edhe gjyshi i im, Sotir Gjika, rreth 110 vite më parë. Faleminderit shokut tim të fëmijërisë, që e plotësoi porosinë. Faleminderit edhe ty, Dalip, për bashkëpunimin e gjatë në rreth 20 vite, gjithmonë me respekt e konsideratë të ndërsjelltë, marrëdhënie shëmbullore edhe se nuk kemi patur fatin të takohemi fizikisht, edhe se, në mos gabofsha, jemi parë një herë në Lushnjë, kur ti punonje për Republikën. Shpresoj se Zoti do të na ndihmojë të shihemi përsëri. Përshëndetjet më të përzemërta”

Në vazhdën e shkëmbimeve të mesazheve me këtë mik të vyer, po sjell atë të tij në përgjigje të urimit tim për daljen në pension, dukuri të cilën un, ndoshta gabimisht e lidha me ndryshimet në vitet e fundit në kryesinë e Vatrës:

“I dashur Eugjen,

Nuk kam fjalë për të shprehur mirënjohjen dhe respektin për mesazhin e ngrohtë që më dërguat me rastin e pensionimit tim.

Kisha kohë që e mendoja ndarjen e dhimbëshme nga Dielli. Kohët e fundit janë vështirësuar punët në Vatrën e Diellit, me grupime brënda dhe jashtë saj, ndërkohë që shëndeti im ka kohë që më jep sinjale “hap rrugën”. Në këto kushte e mora vendimin dhe e publikova në gazetë, pa u dhënë kohë drejtuesve të Vatrës për diskutime. Sonte, ata shtrojnë një darkë në nderin tim, me pjesëmarrjen e drejtuesve të qëndrës e degëve, me ftesa të konfirmuara për ardhje nga ambasadat e konsullatat e Kosovës dhe të Shqipërisë, me një dekorim “Kalorësi i Urdhërit të Skënderbeut” nga Presidenti, me një mirënjohje “Faik Konica”nga Vatra, etj. Pra nuk po më heq Vatra, po shkoj të pushoj, ndërkohë që kam kohë të sistemoj materialet e mia më të mira në ndonjë libër si një Histori të Diellit mes dy shekujve jete, që e kam nisur një vit më parë, por do të dojë kohë.

Për ju i dashur, shpreh mirënjohje dhe respekt të veçantë për mbështetjen dhe bashkëpunimin e gjatë prej dy dekadash. Shpresoj që të mos e ndërprisni bashkëpunimin me Gazetën Dielli. E-maili: gazetadielli@gmail.com.

Me shumë të fala

Dalipi”

Në përgjigjen e tij ai më sqaronte me sinqeritet arsyet e dorëheqjes që kishin të bënin më shumë me shëndetin e tij. Nuk kam arsye mos t’i besoj fjalëve të tij e ajo që më jep kënaqësi të veçantë është respekti i institucioneve në rastin e dorëheqjes e vlerësimi i tyre i merituar për të. Por të gjitha këto gërshetohen me një ndjenjë të thellë dhimbjeje e keqardhjeje për ndarjen e parakohëshme nga familja, miqtë e dashamirët, nga jeta në një kohë kur ishte zotuar në veten e tij të sendërtonte një vepër, për të cilën kishte punuar e mbledhur materiale për vite të tëra. Ajo vepër do t’ishte “Një histori e Diellit mes dy shekujve jete”, një histori madhore e njërës nga bashkësitë më të mëdha e më të rëndësishme të shqiptarëve në botë, asaj në kontinentin e ri, që strehoi në gjirin e tij bujar shpresat, ëndërrat, përpjekjet, mundin e disa brezave shqiptarësh, të cilët gjetën n’atë Vënd të madh “Tokën e premtuar”. Së fundi ai më la një porosi, të cilën do të mundohem t’a sendërtoj deri sa Zoti të më japë mundësi të shkruaj, atë të “mos ndërpres bashkëpunimin me Gazetën Dielli”. Është amaneti i tij i fundit, që kthehet në një detyrë parësore në atë pjesë jete që më ka mbetur të përshkoj.

Kjo letërzë është ndoshta gjëja m’e bukur që më ka mbetur nga bashkëpunimi e miqësia e gjatë me Dalip Grecën. Është si “kënga e mjellmës” e miqësisë sonë, të përcjellë në vite të gjata nëpërmjet valëve të internetit, që zvogëlojnë e zhdukin hapësirat gjeografike, duke na afruar shpirtërisht me familjarët, shokët, miqtë, dashamirët, njerëzit me të cilët na lidhin botkuptimi, shllimet, shijet kulturore, qëllimet e synimet e jetës, përftimet e ngulitura nga përvoja e viteve, përkatësia një gjuhe, një populli, një Vëndi, në të cilin lindëm secili me të veçantën e tij, me fatin e tij, por duke ruajtur në zemër një flakë, atë të dashurisë për të e të dëshirës për t’a parë atë sa më të mirë, të bukur të begatë, sa më njerëzor e fisnik. Uroj që ky këndvështrim i botës të mos mbetet vetëm pasuri e brezit tonë, por të përcillet edhe te bijtë e nipat tanë.

Po e përfundoj këtë kujtesë të dhimbëshme për mikun tim të dashur me sjelljen e mesazheve të fundit të shkëmbyer me të e që përkojnë me urimet e zakonshme për festën e parë të vitit 2022:

“E premte, 31dhjetor 2021

I dashur Dalip,

Arritëm në ditën e fundit të një viti që nuk qe shumë i mbarë për gjithë botën e që solli edhe për ty ndryshime, mbas vitesh të tëra pune të zellshme në publiçistikën shqiptare. Edhe këtë Vit të Ri, si shumë të tjerëve përpara, të vijnë urimet e mija më të përzemërta ty dhe familjes tënde për shëndet të mirë, mbarësi e gëzime, plotësim dëshirash, qetësi e suksese në punën tënde që vazhdon edhe se je në pension!

Miqësisht

Eugjeni”

“E hënë, 3 janar 2022

I dashur Eugjen,

Nga zemra ju falënderoj për urimin dhe mesazhin e ngrohtë që më dërguat me rastin e Vitit të Ri.

Edhe un e familja ime ju përcjellim urimet më të mira. Qoftë një vit i mbarë për ju, familjen dhe miqtë viti 2022!

Të fala

Dalip Greca”

Jeta njerëzore ka kufijtë e saj, ka fundin e saj të pashmangshëm për çdo krijesë njerëzore që lind, jeton e vepron në këtë “lëndinë lotësh”, që është bota e jonë. Dukuria më e sigurtë në këtë jetë është fundi i saj, ikja prej saj, që së bashku me ardhjen në këtë botë përbëjnë edhe të panjohurat më të mëdha me të cilat përballen të gjithë njerëzit prej shumë mijëvjeçarësh…. Asaj dukurie nuk ka mundur askush t’i shmanget, ajo i barazon të gjithë, pavarësisht nga vlerat, ndihmesat, veprat e mira apo jo të tilla, rëndësia apo kotësia e tyre, fati i mirë apo i keq që shoqëron kohën e qëndrimit mbi këtë tokë….

Për ata që e besojnë, jeta vazhdon edhe mbas ikjes nga kjo tokë,me shpirtin që nga ai çast fluturon në një botë tjetër Kjo na frymëzon shpresën tek përjetësia, duke na e lehtësuar edhe çastin e fundit që jetojmë, edhe frymën e fundit. Për mikun tim të nderuar, Dalip Grecën, ai çast ishte pjesë e 16 majit të këtij viti 2022. Por veç asaj jete që na pret e “nga s’na u kthye kurrë udhëtari”, secili lë mbrapa trashëgiminë e tij njerëzore, morale, mendore, kulturore, të cilat përbëjnë kujtimin e tij që mbetet i gjallë tek familjarët, miqtë, shokët e në raste si ai i Dalipit, në shumë njerëz, të njohur e të panjohur, në zemrën e mëndjen e të cilëve ai ka hyrë nëpërmjet fuqisë së pendës së tij.

Paqe në përjetësi shpirtit të tij të bardhë e jetëgjatësi pafund kujtimit të tij të mdritur!

Shtator 2022

VATRA PROMOVON NESËR VEPRËN E SHQIPTARIT TË MADH “SKËNDER IMER THAÇI MES SHQIPËRISË, KOSOVËS DHE MALIT TË ZI”

September 30, 2022 by s p

Federata Pan-Shqiptare e Amerikës VATRA promovon nesër, e Shtunë 1 Tetor 2022, ora 11 AM në adresën: Jacobi Medical Center(Salla Iliria) 1400 Pelham Pkwy South, Bronx, NY 10461, librin e historianes Leonora Laci me titull: “SKËNDER IMER THAÇI MES SHQIPËRISË, KOSOVËS DHE MALIT TË ZI”.

Ftohet komuniteti të marrë pjesë.