Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

GJENIA SHKODRANE NË LIBRIN E XHAHID BUSHATIT PËR TEATRIN ‘MIGJENI

by

Shënime nga SKËNDER BUÇPAPAJ/

Një dhuratë tejet e çmuar për mua nga Shkodra në javët e para të këtij viti – libri “Teatri ‘Migjeni’, kujtesa e një qyteti” (Biografi, role, intervista, kujtime, biseda, dëshmi, dorëshkrime, ditare, letra, arkiv.. etj.).

Autori i librit Xhahid Bushati, miku im i hershëm që nga fillimi i viteve ’70, është shkrimtar shumë i njohur, me dhjetëra libra të botuar të letërsisë për fëmijë të të gjitha moshave dhe me shumë libra për të rritur, lëvrues i shquar i poezisë, i përrallës, i tregimeve, novelave, pjesëve për kukulla, fitues çmimesh kombëtare dhe ndërkombëtare, i botuar në revistat e specializuara në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni e Veriut dhe Mal të Zi, pjesëmarrës aktiv dhe i vlerësuar në panairet shqiptare të librit, me rol të rëndësishëm në funksione drejtuese në Shoqatën e pavarur të shkrimtarëve shqiptarë të letërsisë për fëmijë e të rinj. Ai është mësimdhënës që nga mesi i viteve ’70, fillimisht në malësitë e Kukësit, më pas në malësitë e Veriut dhe në qytetin e lindjes, pedagog në Universitetin “Luigj Gurakuqi”, kritik dhe studiues serioz i letërsisë, njeri dhe artist me interesa shumë të gjera dhe me pasion e dashuri të mëkuar qëkur ka lindur për Shkodrën e tij, qytetin tonë të përjetshëm.

XHAHID BUSHATI

Që nga mesi i viteve ’80, pas specializimit pasuniversitar në Universitetin e Tiranës, Xhahid Bushati u muar për 15 vjet me gazetari kulturore në Radio Shkodra. Këtu zuri fill edhe libri për Teatrin “Migjeni”, i cili ia mori autorit të tij 31 vjet punë.

Pa të gjitha cilësitë dhe përvojat e mësipërme vështirë të mund të përfytyrohej poetika e kujtesës së qytetit, e përbërë nga jetëshkrime aktorësh, burime arkivore, koleksione gazetash dhe revistash, dëshmi kolegësh, dorëshkrime të vetë aktorëve, letra, intervista që i ka marrë autori i librit, nuk mund të kuptohej poetika e ngjizjes dhe krijimit të këtij libri, i cili përfshin dekada të tëra kujtese të disa brezave të artistëve shkodranë, nuk mund të kuptohet as poetika e leximit të këtij libri.

Teatër është një fjalë e greqishtes së vjetë që do të thotë “vend për të parë”, pra vend ku njerëzit shkonin e shkojnë për të parë jetën e tyre të shndërruar në art. Është hapësirë e shenjtë për aktorët. Është rreze rëntgen për shpirtin e kohës dhe të shoqërisë. Teoritë përkatëse e shikojnë si formë arti të së tashmes: ai ekziston vetëm në të tashmen, dhe menjëherë zhduket. Këtë përgjegjësi e kanë ndjerë edhe aktorët e mëdhenj të Shkodrës. “Në teatër çdo natë lind, rritet dhe vdes një vepër”, është një fjalë e urtë të cilën Bep Shiroka dhe kolegët e tij e kishin si refren të jetës. Prandaj për këtë formë të artit thonë edhe se është një realitet që ekziston vetëm në mendjen e publikut, për rrjedhojë vetëm në kujtesën e publikut.   Edhe Xhahid Bushati e shikon, me të drejtë, si kujtesë të qytetit të Shkodrës teatrin “Migjeni”.

37 emra që i dhanë kuptim më të plotë jetës shkodrane dhe gjenisë shkodrane

Janë 37 emra të mëdhenj pa të cilët Shkodra mijëravjeçare do të ishte e mangët, 37 emra që i dhanë kuptim më të plotë jetës shkodrane dhe gjenisë shkodrane në gjithë gjysmën e dytë të Shekullit XX dhe në gati krejt çerekun e parë të Shekullit XXI.

Xhahid Bushati, në librin e tij, i pari dhe deri tani i vetmi për Teatrin “Migjeni”, një libër që vetëm ai (siç do ta argumentojmë në këto shënime) mund ta shkruante, i ka sjellë këtu sipas rendit alfabetik. Këtij rregulli nuk i binden vetëm emrat Paulin Lacaj ( 28 prill 1914 – 14 janar 1976) dhe Fejzi Spahija. I pari është ai që mendoj se, po të mos mendojnë për historinë e teatrit themeluesit e saj, nuk do të ketë kush të mendojë. Dhe u bë edhe themelues i arkivit, ku ka gjetur lëndë edhe ky libër, ku mund të gjejnë lëndë të gjithë librat, të gjitha veprat e artit që do t’i kushtohen në veçanti këtij institucioni dhe në tërësi këtij qyteti që është djepi i kulturës sonë kombëtare. Lacaj e kuptonte se, me kohën, gjithçka që do të shqiptohej në skenën e teatrit, do të shuhej në eter dhe se ai arkiv do të ishte pavdekësia e teatrit. (“Për të e rëndësishme ishte çdo gjë: një telegram, një ftesë teatri, një pjesë, një shirit incizimi, data se kur është dhënë shfaqja, platforma e regjisorit…”) Autori i librit vë re një veçanti karakterizuese të Lacajt, gjithçka e shkruante me penë. Megjithëse e zotëronte makinën e shkrimit, ai parapëlqente bukurshkrimin e tij, atij ia besonte jetëgjatësinë arkivit, joshjen ndaj studiuesve që do të interesohen për historinë e teatrit. Në fakt, Lacaj çonte më tej traditën e skribëve, shkruesve të saktë e të bukur të teksteve, pa të cilët deri vonë as që mund përfytyrohej asnjë burokraci. Nga kjo trashëgimi, autori i librit, ka shkëputur një faqe shembullore, atë të organikës së parë, mbi bazën e vendimit të Këshillit të Ministrave, datë 24 nëntor 1949, mbi themelimin e teatrit profesionist të Shkodrës, i cili hynte në fuqi më 1 dhjetor 1949.

I dyti, Fejzi Spahija, aktor dhe më vonë drejtor i insitucionit, mendon dhe punon për pavdekësinë e teatrit në një mënyrë tjetër, ai shkruan ditar.  Në libër vijnë fletë ditari nga vitet 1960-1961, shumë të rëndësishme për rritjen profesioniste të institucionit. Ndër të tjera janë penelatat brilante për përcjelljen që ia bëri Shkodra piktorit Simon Rrota, i ndarë nga jeta me 28 janar 1961 dhe eklipsit të diellit të 15 shkurtit të atij viti.

Pa i periodizuar, thjesht mbi kritere enciklopedike, sipas renditjes alfabetike, vijnë 35 emrat e tjerë të mëdhenj: Adem Kastrati (13 shkurt 1909 – 14 qershor 1972), Andrea Skanjeti (21 gusht 1906 – 29 nëntor 1992), Antoneta Fishta (22 janar 1922 – 26 tetor 2006), Athanas (Tano) Banushi (4 shkurt 1927 – , Bep Shiroka (25 shtator 1933 – 1 korrik 2010), Çezarina Çiftja (26 shkurt 1927 – 16 maj 2008), Esat Oktrova (28 prill 1930 – 21 mars 2001), Fadil Kraja (1931), Fatbardh (Bardh) Smaja (2 shtator 1956 – shtator 2016), Gjosho Vasia (28 tetor 1931 – 31 dhjetor 2019), Hajrije Sula, Hasan Smaja (25 korrik 1922 – 23 korrik 1997), Jolanda (Landi) Shala (14 maj 1947 – 22 nëntor 1984), Julka Kakarriqi, Justina Alia, Lec Bushati (10 korrik 1923 – 16 shtator 1996) , Lec Fishta (5 mars 1920 – 4 korrik 1995), Lec Shllaku (3 nëntor 1921 – 4 gusht 2007), Mirjam Bruçeti (15 mars 1949 – , Ndrek Prela (13 mars 1920 – 14 nëntor 2011), Ndoc Deda ( – 22 shkurt 1983) , Nefail Piraniqi (18 mars 1940 – 8 shkurt 1996), Paulin Preka (2 shkurt 1935 – , Pjetër Deda, Pjetër Gjoka (2 gusht 1912 – 12 maj 1982), Preng Lëkunda (6 korrik 1921 – 3 mars 1968), Ramiz Rama (9 nëntor 1911 – 3 korrik 2015), Roza Xhuxha (Anagnosti) (27 tetor 1943) , Serafin Fanko (24 maj 1937 – 29 nëntor 2017), Tefë Krroqi (28 shtator 1924 – 1 dhjetor 1995), Tinka Kurti (17 dhjetor 1932), Violeta Sekuj, Zef Deda (27 korrik 1950), Zef Jubani (2 dhjetor 1910 – 1 dhjetor 1958), Zyliha Miloti (11 janar 1946).

Janë të gjithë zëra enciklopedikë, ku kërkohet që dijetari të bëhet një me artistin e fjalës, stili shkrimor dituror të bëhet një me stilin letrar, çka këtu është arritur më së miri.

Janë të gjithë emra që i zgjojnë nostalgji një brezi më të hershëm se ne, brezit tonë, si dhe brezave pas nesh. Shumë prej tyre kam pasur fatin t’i ndjek në skenën e teatrit “Migjeni” në periudhën time të shkurtër studimore në Shkodër, ndonjë prej tyre edhe e kam takuar e njohur më nga afër në mjediset kulturore shkodrane, më vonë edhe në mjedise të kryeqytetit. I kam ndjekur gjithnjë në emisionet “Teatri në mikrofon” apo “Teatri në ekran” të asaj kohe. Disa prej tyre edhe në filmat që ata kanë luajtur. Shumë nga ata që nuk kam pasur si t’i njoh as t’i shoh, kishin filluar jetën e tyre të dytë, të shndërruar në legjendë, në Shkodrën e tyre. Nga yje tokësorë ishin shndërruar tashmë në yje qiellorë. Nga yje të përditshmërisë shkodrane ishin shndërruar në yje të qiellit të përjetësisë së artit shkodran dhe atij kombëtar.

Nga këndi i një admiruesi të përkushtuar, aq më tepër i një bashkëqytetari, i një njohësi të afërt, nganjëherë edhe shoqëror e familjar, si dhe të një hulmtuesi të zellshëm e të palodhur iu është qasur Xhahidi, i cili ka pasur fatin e veçantë, të privilegjuar, se është lindur e rritur me artin e tyre. Pa këtë përmasë që e përshkon tejendanë librin, vështirë se do t’ia arrinte të sillte jetën 70 vjeçare të Teatrit “Migjeni”, të përbërë nga jetë dhe vepra të të gjithë atyre 37 emrave, të denjë secili për romane më vete.

Kjo jetë 70 vjeçare ka një parajetë që daton, për skenën teatrore, që nga viti 1880, me lindjen e artit amator, por edhe në karnavalet të cilat askund nuk ishin më të bukura se në Shkodër derisa i ndaluan më 1967, prej ku degëzohen teatri dhe humori, të pasuara në estradën, në dramën dhe në komedinë, prej ku degëzohen arti muzikor dhe artet e lojës skenike, derisa pikërisht në Teatrin “Migjeni” do të luhej opera e parë shqiptare, “Mrika”.

Lexuesit i është lehtësuar gjithçka që, nëpërmjet renditjes alfabetike, të bëjë vetë renditje të tjera sipas rrafshesh të ndryshme që libri i ngërthen thellë vetes. Sipas kësaj poetike, do të kishim disa nën-ndarje të emrave të mëdhenj të teatrit shkodra, si (1) jetë të ndërprera (2) talente të ndërprera (3) jetë dhe talente të mbijetuara (4) jetë dhe talente të përmbushura. Në mënyrë të përmbysur do të kishim ata që patën fat në jetë dhe në karrierë, ata që patën peripeci në jetë dhe në karrierë, ata që nuk patën fat të bënin karrierë dhe ata që nuk patën fat të jetonin.

Në kohën tonë qarkullonte shpesh e kudo thënia e Gorkit se rruga e artit është e shtruar me gozhdë.  Për artin skenik në Shkodër majat e gozhdëve ndoshta ishin më të mprehta se kudo tjetër. Artistët e skenës përballeshin me luftën e klasave në shoqëri e në arte, me biografitë e tyre, me sfidat e rritjes artistike, deri me sfidat e jetës së tyre të përditshme.

Vdekjet engjëllore në Teatrin “Migjeni”

Jetë dhe karrierë e ndërprerë është Zef Jubani, sinonim i vetë Teatrit. Në moshën 48 vjeçare, në kulmin e tij artistik, Zefi vendosi të mos e dërgojë shpirtin e tij në qiell, por ta mbajë brenda atyre mureve, ku kishte jehuar edhe zëri i tij. Me biletën në xhep për të parë operën e Prenk Jakovës, papritur e pakujtuar, ai, në krahët e shokëve pushon së jetuari dhe nis përjetësinë e tij. Deri atëherë ka realizuar 40 role, secili më kryevepër se tjetri. I mbeten pa luajtur edhe dhjetëra role të tjera. Vdekja e tij është ëngjëllore.  Xhahid Bushati nuk ka pasur si të takohet, si të njihet, si të bisedojë me Zefin, por arrin të takohet me jetën e Zefit, të njihet e të bisedojë me të nëpërmjet kujtimeve të Tinka Kurtit, Ymer Balës, Ndrekë Prelës, Violeta Sekujt, Bep Shirokës, Antoneta Fishtës, Lec Bushatit, Dionis Bubanit, Xhemal Brojës. Xhahidi i drejtohet metaforikisht Jubanit: “Këto kujtime i mblodha siç mblidhen xixëllonjat, por nëpër vite.”

Në të njëjtën mënyrë Xhahidi rindërton jetën Pjetër Dedës, babait të aktorit Zef Deda, atij që ndërtoi traditën e skenografisë në Teatër, i larguar këso bote në moshën 36 vjeçare. Xixëllonjat e kujtimeve tregojnë se ishte një vizatues i pashoq. Ishte i vetmi që u ndodh pranë Gjergj Fishtës në çastin e vdekjes dhe e përjetësoi atë moment me laps e letër. I tij, në laps e letër, është edhe portreti më i njohur i Mjedës. Ai është rritur jetim, është nga një familje e varfër brez pas brezi. Dhe pas vetes lë, po ashtu, fëmijë të varfër e jetimë. Edhe vdekja e tij është ëngjëllore.

Në një tjetër dritë, tashmë intime, sjell autori Nefail Piraniqin, mikun e tij të ngushtë, me shumë miq të përbashkët, të cilit vdekja ia ndërpreu jetën dhe karrierën në moshën 56 vjeçare. Është një tjetër vdekje engjëllore në Teatrin Migjeni.

Jetë dhe karrierë e ndërprerë dhimbshëm dhe trishtueshëm, në moshën 29 vjeçare, është Çezarina Çiftja, aktorja e parë e profesioniste e teatrit “Migjeni”, së cilës teksa bisedon me autorin e librit, i shpëton një lot “mbi faqen e mplakur…”. Një jetë dhe karrierë e ndërprerë, një poemë tragjike, një dhimbje që për Shkodrën, qytetin më artdashës në botë, nuk ka të shuar as të mbaruar kurrë është Jolanda Shala. Në kapitullin e saj, Xhahid Bushati shpalos poetin më shumë se në çdo kapitull tjetër të librit të tij: “Një jetë me ëndrra! Çelën në maj, u venitën dhe u thanë në nëntor. Një rriskë qielli mbushur me xixëllonja maji!” Më tej: “Fëmijëria e saj rrinte si pikë loti mbi qerpikun e njomë, pezull mbi faqen e brishtë. Prindërit i vdiqën herët.” Të papërsëritshme janë edhe portretet e prindërve të saj, Gasprit, babait violinist virtuoz, Marijes, këngëtares me zë të ëmbël të jareve shkodrane. Është edhe kjo një vdekja engjëllore në Teatrin “Migjeni”.

            Jetë dhe karrierë e ndërprerë është Preng Lëkunda, i larguar nga jeta në moshën 47 vjeçare, në kulmin e përkryerjes artistike në teatër dhe në fillimet e para në kinematografi, pas një sëmundje që e mori brenda ditës. Reklama e shfaqjes ku ai do të luante në mbrëmje, do të hiqej. Preng Lëkuda vdiq! Shfaqja nuk do të jepet. Shkodra mezi mban frymën. Është vdekje tjetër engjëllore në Teatrin “Migjeni”.

Ndërprerjet dramatike në Teatrin “Migjeni”

Karrierë e ndërprerë është Ndoc Deda, i ardhur edhe ai nga një mjerim i skajshëm familjar. E fillon jetën e teatrit 13 vjeç dhe ia ndërpresin kur ai është 44 vjeç. Më 8 maj 1951 kur ia vënë prangat dhe bën 8 vjet burg të rëndë në kampet e punës. Pas daljes nga burgu i kthehet jetës teatrore amatore, por kurrë asaj profesioniste.

Karrierë e ndërprerë, pa rikthim, për arsye biografike, është aktorja Hajrije Sula. Karrierë e ndërprerë dhe e mbijetuar është Justina Alia, e goditur pas Plenumit të IV-t për shkak të Festivalit të 11-të Këngës në Radiotelevizion.

Karrierë e ndërprerë është edhe Lec Bushati, epiku më i madh i skenës dhe ekranit shqiptar, i përballur pothuaj gjithnjë e tejet suksesshëm me role të mëdhenj. Zërin e tij shqiptarët nuk do ta harrojnë kurrë qëkur ai dubloi zërin e Skënderbeut në filmin sovjetik për Heroin tonë Kombëtar. Portreti i zëri të tij, që duket sikur e shqiptojnë grykat e maleve, është më harmonik se te kushdo tjetër me portretin fizik të njeriut. Lec Bushati e ndërpreu karrierën e tij në Paris, kur në sheshxhirimin e tij të fundit, pësoi krizë në zemër dhe iu nënshtrua një operacioni shumë të vështirë. Kështu që në njëzet ditët e fundit të jetës së tij Lec Bushati nuk i pa më skenat as sheshxhirimet.

Të gjithë këta emra janë sinonim i Teatrit “Migjeni”

Jetë dhe karrierë e përmbushur është Andrea Skanjeti, njëri ndër tre regjisorët (bashkë me Esat Oktrovën dhe Serafin Fankon) dhe njëri ndër tre dramaturgët (bashkë me Fadil Krajën dhe Serafin Fankon) që ka lënë përjetë vulën e tij në teatrin “Migjeni”. Skanjeti ka bërë mbi 300 regji në këtë teatër dhe plot të tjera në teatrin e kukullave, është vlerësuar gjithnjë nga kritika bashkëkohore dhe ka marrë titullin më të lartë të atëhershëm, Artist i Popullit. Jetë dhe karrierë e përmbushur është Athanas (Tano Banushi), të cilin Xhahid Bushati e quan “univers aktoresk”. Ka dalë mbi 1000 herë në skenën e teatrit, ka realizuar mbi 1000 personazhe, në mënyrë brilante. Është aktori komik shqiptar me rrezatimin më të gjerë. Autori i librit nuk ka përtuar t’i shterojë të gjithë përfundimet e arritura nga njohësit më të thellë të artit të tij shumë kompleks dhe të sjellë edhe analizat e sintezat e tij. Jetë dhe karrierë e përmbushur është Bep Shiroka aktor i roleve të mëdha në drama dhe komedi. Në më se 40 vjet karrierë ka luajtur 160 drama e komedi dhe në shumë filma. Jetë dhe karrierë e përmbushur është Fadil Kraja, i cili ka në fondin e teatrit rreth 60 drama. Pa to, ky institucion nuk mund të kuptohet. Jetë dhe karrierë e përmbushur është Hasan Smaja, me mbi 100 role në estradë, realizuar plot kolorit dhe dhe me larmi të pashoqe. Jetë dhe karrierë e përmbushur është Ndrek Prela, nga 91 vjet 60 prej tyre në skenë dhe ekran, aktor i paharrueshëm i përkryerjes së të ashtuquajturave role të vogla. Jetë dhe karrierë e përmbushur është Paulin Preka, tetë vite në teatrin e dramës dhe 37 vite në teatrin e estradës, duke realizuar mjeshtër me qindra personazhe. Jetë dhe karrierë e përmbushur është Serafin Fanko si aktor, regjisor dhe dramaturg që solli përmasën moderne në teatrin e Shkodrës dhe me ndikim në teatrin e kinematografinë shqiptare. Jetë dhe karrierë e përmbushur është Tinka Kurti, “interpretuesja rrezatuese, me një diapazon të gjerë aktorial në skenë dhe në kinematografi,” – siç e cilëson Xhahid Bushati. Jetë dhe karrierë e përmbushur është Zyliha Miloti me mbi 50 vjet në skenë. Të gjithë këta emra janë sinonim i Teatrit “Migjeni”.

            Aktorë shumëplanësh, artistë shumëtalentësh

Aktore shumëplanesh është Atoneta Fishta, e sukseshme rolet komike, dramatike dhe në kinematografi. Tano Banushi siç nënvizon Xhahid Bushati, “ishte aktor shumëplanësh. Dinte të luante tragjedinë, komedinë, skeçin, parodinë, vodevilin, farsën, intermexon etj.”.  E suksesshme në dramë e komedi është Mirjam Bruçeti. I suksesshëm në teatër e kinematografi është Ndrek Prela. Aktor i sukseshëm drame dhe humori është Paulin Preka. Aktor i sukseshsëm i dramës dhe komedisë është Ramiz Rama. E suksesshme në teatër dhe kinematografi është Tinka Kurti. Aktore e sukesshme e dramës dhe komedisë është Zyliha Miloti.

Artist shumëtalentësh e personalitet i shumanshëm është Andrea Skanjeti, “drejtor, regjisor, dramaturg, përkthyes, shkrimtar, filatelist, përgatitës fjalori…” Artisti Bep Shiroka tregonte se në Lidhjen e Shkrimtarëve dhe Artistëve nuk ishte pranuar si aktor, por si piktor. Me pikturë ka vazhduar të merret gjithë jetën. Ka marrë pjesë në ekspozitat e arteve figurative në Shkodër 25 vjet rresht. . Ishte edhe fotograf. Përveçse aktor i suksesshëm i dramës dhe komedisë, ai është autor i 30 skenografive në teatrin “Migjeni”. Një pasion që e ka shoqëruar nga fëmijëria deri në fund të jetës është ai për kanarinat. Fatbardh Smaja ishte klarinetist i talentuar dhe piktor krahas kushtimit ndaj teatrit dhe televizionit. Gjosho Vasia “parodist e kupletist, aktor e imitues, këngëtar duet me kitarën e tij ‘besnike’”, madje edhe kompozitor e autor tekstesh të këngëve. I tillë është edhe Zef Deda. Kitarist e prestixhator, përveçse kupletist i pashoq është Hasan Smaja. Këngëtare, aktore shumplanëshe e teatrit dhe kinematografisë është Justina Alia. Nefail Piraniqi, krahas galerisë së roleve, ka lënë pas vetes edhe batuta pafund me humorin e tij karakteristik shkodran. Preng Lëkunda deri në fund të jetës krahas skalitjes së roleve u muar me skalitjen e vargjeve poetike. Serafin Fanko, regjisori i katërt i teatrit “Migjeni” është gjithashtu aktor, është dramaturg, është skenograf (ka bërë 18 skenografi të shfaqjeve të veta dhe të kolegëve), i shquar është edhe në Teatrin e Poezisë. Tefë Krroqi është aktor, iu përkushtua poezisë deri në fund të jetës. Shkroi dramë. U muar me përkthime dhe me punë botuese.

Xhahid Bushati e mrekullon lexuesin në çdo faqe të librit të tij duke u marrë në masën e duhur me çdo aspekt të lartpërmendur të 37 figurave të teatrit “Migjeni”. Dhe çdo lexues, në mënyrë të pavarur, mund të nxjerrë prej këndej përfundimin e tij se këta aktorë të mëdhenj, këta artistë të talentuar të Shkodrës dhe të kombit, para se të jenë të tillë, janë njerëz me botë të madhe.

Itinerare teatrore

7 nga të 37 emrat e mëdhenj të artit teatror shkodran nuk kanë lindur në Shkodër. Antoneta Fishta lindi në Vjenë, kur është 6 vjeçe dhe banon me familjen në Korfuz mbetet jetime nga nëna, kthehet në Shqipëri, ia kushton jetën dhe talentin Shkodrës, vdes në Itali. Esat Oktrova lind në Pogradec, mbaron studimet në Moskë, është regjisori i tretë i Teatrit “Migjeni”, për tetë vjet punë, krijon shkollën “Oktrova”, – siç nënvizon Xhahid Bushati. Me origjinë prej babait nga Shkodra, lind në Jugosllavi, në Korçola, Julka Kakarriqi, më 1928, kthehet në Shkodër, ku punon mësuese e pastaj aktore deri në pensionim. Ndrek Prela lindi në Tivar, 5 vjeç erdhi në Shkodër, më 1927 me familjen mërgojnë në Argjentinë, rikthehen në Shkodër, ku ai vdes në moshën 91 vjeçare, pasi ia kushtuar gjithë shekullin e tij. Pjetër Gjoka lindi në Ulqin, erdhi 2 vjeç në Shkodër, ku kaloi fëmijërinë dhe rininë. Jetën dhe karrierën i vazhdoi e i mbylli në Tiranë pa u shkëputur asnjëherë nga Shkodra dhe shkodraniteti i tij. Roza Xhuxha (Anagnosti) lindi më 1943 në Tiranë në një familje mirditore. Një vjeçe vjen në Shkodër ku transferohet babai oficer. Ka një karrierë të pasur në “Migjeni”, para se të vendoset në Tiranë. Tinka Kurti lindi në Sarajevë më 1932, në moshë të re vjen në Shkodër, ku arrin majat e karrierës. Aktorja e regjisorja Violeta Sekuj vjen me martesë në këtë qytet, të cilit ia kushton jetën dhe karrierën.

Është pothuaj rregull: emrat e mësipërm, me ndonjë përjashtim, kanë ardhur nga jeta tejet e gjallë amatore e qytetit, janë formuar në teatër dhe kanë krijuar secili shkollën e vet teatrore. Nuk janë të pakët ata që kanë ardhur nga një fushë krejt tjetër e jetës. Bep Shiroka është nisur për piktor dhe është bërë aktor. Fatbardh Smaja është nisur për muzikant dhe është shkolluar për këtë, pastaj e ka bërë për vete përfundimisht teatri. Edhe i ati Hasan Smaja e nisi jetën si muzikan me një orkestër të vogël popullore, si sportist me një skuadër futbolli. Paulin Preka e nisi jetën si mekanik, e vazhdon si marangoz, pastaj kalon në jetën amatore e profesioniste teatrore. Pjetër Gjoka  më 1933 është mbrojtës në ekipin e futbollit “Vllaznia”, më 1934 është kampion kombëtar dhe përfaqësues i vendit në Olimpiadën Ballkanike të Athinës në trehapësh dhe në stafetë. Është edhe muzikant, pjesëtar i bandës së qytetit në instrumentin e kornos. Në vitet ’30 është ndër  tenorët më të mirë të kohës, saqë Tefta Tashko Koço është e interesuar për një bursë për Konservator. Por pasioni për teatrin triumfon ndaj të gjitha pasioneve. Preng Lëkunda e nisi jetën si endacak nëpër çadrat e ciganëve, edhe pa bukën e gojës. Dhe nuk dihet si erdhi tek Teatri. Me fëmijëri tragjike është edhe Serafin Fanko. Ai niset për balerin. Madje në Asamblin e Ushtrisë. Largohet prej andej dhe merret me punë të tjera. Pastaj vjen shkollimi i lartë në vend dhe jashtë vendit për aktor. Zef Deda e nis jetën si tornitor në Vaun e Dejës, e zbulon Gjosho Vasija si artist dhe jeta e tij merr tjetër rrugë.

***

Djepi i kulturës sonë kombëtare, kryeqyteti antik ilir, qyteti shqiptar më iluminist, Shkodra kishte tri institucione me të cilat e sfidonte statusin e provincës: Institutin e Lartë Pedagogjik, Teatrin “Migjeni”, klubin “Vllaznia”.

Xhahid Bushati, me librin për teatrin “Migjeni” hedh dritë në një nga këto përmasa. Ndërkohë ai nuk ka pushuar dhe nuk pushon së kërkuari dhe së punuari për të ndriçuar në të gjitha përmasat gjeninë shkodrane.

SHQIPTARËT NË SINGAPOR DHE BETEJA E SHTETIT NDAJ COVID-19

by

Dr. Albert Dashi, ekspert i bio-mjeksisë në Singapor të Azisë, rrëfen ekskluzivisht për gazetën “Dielli”, Organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA, New York, shtetin e Singaporit në betejën ndaj Covid-19, masat e marra për pandeminë, procesin e vaksinimit dhe komunitetit shqiptar në Singapor të Azisë. Me Dr. Albert Dashin bisedoi gazetari i “Diellit” Sokol PAJA.

RRUGËTIMI I DR. ALBERTIT NGA PEJA NË ZVICËR DHE SINGAPOR 

Unë kam lindur në Kosovë, Naglavk, Pejë në 1989. Vetëm pas lindjes time familja ime u zhvendos në Zvicër në 1994, ku kalova pjesën më të madhe të jetës time. Gjithmonë kam qenë i magjepsur nga shkenca e jetës dhe biomjekësia. I nxitur nga inovacioni dhe vullneti për të shkëlqyer në këtë fushë, unë kam vendosur të filloj një arsim të lartë. Pasi përfundova Bachelor në Universitetin e Fribourg në Zvicër në 2008 dhe diplomën master në shkencat biomjekësore në Universitetin e Bernit në Zvicër në 2014, vendosa të filloj një doktoraturë në gjenetikën molekulare. Në vitin 2015, Singapori më dha një bursë të plotë. Me këtë mundësi u bashkova me laboratorin e Profesor Roger Foo në Universitetin Kombëtar të Singaporit në departamentin e mjekësisë. Puna ime ishte përqendruar në hulumtimin e qelizave burimore. Isha në gjendje të arrija piketa të rëndësishme, përfshirë zbulimin e një molekule të re (letër VHRT) të rëndësishme në zhvillimin e zemrës njerëzore. Unë u diplomova dhe fitova diplomën e doktorit në dhjetor 2019. Tani jetoj në Singapor me gruan time Suzana Nuaj, e cila është nga Budisalc Kosova, kur prindërit e mi Tush dhe Giulia Dashi dhe motra ime Anduena Saliquni ende jetojnë në Zvicër. Singapori më ka hapur mundësi të reja për mua dhe karrierën time, të cilat në fund të fundit çojnë në krijimin e një kompanie. Emri i shoqërisë sime Sequnetial Skin (Sequentialski.com). 

LËKURA E NJERIUT DHE NDËRVEPRIMI MJEDISOR

Të dy, unë dhe bashkë-themeluesi tjetër Dr. Oliver Worsley (nga MB) dhe unë kemi punuar në të njëjtin laborator në Singapor për gati 6 vjet. Gjatë viteve ne kemi ndërtuar një miqësi të madhe, por ajo që na ka bashkuar është aspirata e ndërsjellë për të sjellë shkencën te njerëzit. Ishte e rëndësishme për ne që ajo që mësuam dhe zbuluam gjatë trajnimit tonë të ishte e arritshme për botën reale, për njerëzit që kanë më shumë nevojë për të. Shumë njerëz në botë vuajnë nga shqetësimet e lëkurës dhe ata nuk e dinë pse. Përveç kësaj, metoda gjithëpërfshirëse dhe të sakta për të analizuar shëndetin e lëkurës së tyre ende nuk ekzistojnë. Vetëm pak ADN mund të na tregojë shumë rreth tyre. Me një provë të thjeshtë në shtëpi, njerëzit mund të provojnë lëkurën e tyre. Sequential Skin pastaj përdor teknologji të përparuar të sekuencave gjenetike për të kuptuar se si gjenet tuaja, mikrobioma e lëkurës tuaj dhe si ndërvepron mjedisi juaj, për t’i dhënë lëkurës tuaj karakteristikat që ajo ka. 

PANDEMIA SHËNOI NJË VIT TË VËSHTIRË

Ka qenë një vit i vështirë për të gjithë dhe të gjithë jemi prekur në një mënyrë ose në tjetrën. Sequential është një kompani bioteknike kompani bioteknike në hapësirën e shëndetit. Gjatë pandemisë ne kemi ndihmuar në shpërndarjen e testeve dhe kemi ndihmuar komunitete të ndryshme. Ne kemi biseduar me ekspertët dhe kemi ndihmuar kontaktet tona në Evropë dhe më e rëndësishmja në Kosovë dhe Shqipëri. Unë do të thoja se e kemi mbajtur veten të zënë edhe pse të mbyllur. Ne jemi gjithmonë të gatshëm për të ndihmuar komunitetin tonë. Rreth pyetjes për shqiptarët në Singapor do të thoja se komuniteti i shqiptarëve në Singapor është i vogël dhe të gjithë janë të përqendruar në fusha të ndryshme dhe kanë interesa të ndryshme. Sidoqoftë, do të doja të punoja me ekspertë dhe profesionistë të tjerë shqiptarë. Unë shpresoj të arrijmë shumë njerëz në të ardhmen.

MENAXHIMI I PANDEMISË DHE VAKSINIMI NË SINGAPOR

Singapori ka pasur ulje dhe ngritje në menaxhimin e pandemisë. Rregullat e mëposhtme dhe zbatimi dixhital kanë qenë metodë shumë e suksesshme për të kontrolluar pandeminë. Jemi duke jetuar në një epokë shumë të dixhitalizuar dhe njerëzit kanë qenë të guximshëm dhe të zgjuar për të adoptuar situatën e re, përfshirë komunitetin shqiptar. Sidoqoftë ka ende komunitete që kanë vështirësi për t’u përshtatur dhe është e rëndësishme që t’i ndihmojmë dhe t’i mbështesim ata. Aktualisht, vetëm vaksinat Pfizer-BioNTech dhe Moderna COVID-19 janë autorizuar për përdorim pandemik nga Autoriteti i Shkencave të Shëndetit (HSA) në Singapor. Të dy vaksinat e ARN-së dhe kanë përmbushur kriteret e rrepta të sigurisë dhe efikasitetit të kërkuara nga HSA. Gjatë programit të vaksinimit, ne do të shqyrtojmë se cilat vaksina janë më të përshtatshme për nëngrupe të ndryshme të popullsisë në Singapor. Për momentin janë administruar më shumë se  525039 doza totale. Më shumë se 317715 kanë marrë dozën e parë dhe më shumë se 207324 kanë marrë regjimin e plotë të vaksinimit. Megjithëse vaksinimi po shkon normalisht, shumë njerëz nuk janë të vaksinuar.

NJË MESAZH PËR LEXUESIT E GAZETËS DIELLI

Pandemia e ka bërë të vështirë për të vizituar familjen dhe miqtë. Në fakt, gruaja ime dhe unë nuk kemi qenë në gjendje të shohim familjet tona për gati 2 vjet. Unë e di një pjesë nëse jo shumica e lexuesve të Dielli janë në të njëjtën situatë ose më të keqe dhe kjo mund të jetë vërtet sfiduese. Nëse nuk jeni në gjendje të ndihmoni ose mbështesni drejtpërdrejt familjen tuaj, përdorni ekspertizën tuaj dhe aftësitë tuaja për t’u afruar me komunitetin lokal. Ju do të keni mundësinë të takoni dhe të lidhni njerëz të mahnitshëm, të cilët do t’ju ndihmojnë dhe do t’ju mbështesin në këmbim. Edhe pse jemi fizikisht të ndarë, të gjithë jemi të lidhur. Ne kemi mjetet për të angazhuar komunitetin tonë, është vetëm një çështje që të shkojmë atje dhe ta bëjmë atë. 

Si leu festa hiroshe që e quajmë Dita e Verës?

by

NGA FAIK KONICA/“Dita e Verës” është shumë e lashtë për nga koha dhe mënyra e kremtimit. Është festë pagane, jo fetare, që rrjedh nga lashtësia. Tashme kjo festë është bërë edhe ditë kombëtare pushimi. Shenja dalluese e këtij festimi është gatimi i ballokumeve.

Dita e Veres kremtohej me 1 mars të kalendarit Julian, ditën e parë të vitit të ri (sipas kalendarit Gregorian, “14 mars”). Ajo ishte një festë mbarëshqiptare, që kremtohej si në Veri edhe në Jug, por me nuanca të ndryshme, sipas krahinave.Ja si e përshkruante 111 vite më parë Faik Konica:

“Ç’është Dita e Verës? Është dita në të cilën stërgjyshit tanë, kur s’kish lindur ende krishtërimi, kremtonin bashkë me romakët dhe me grekët e vjetër, perënditë e luleve, të shelgjevet.Kur shkrin dimri, kur qaset vera buzëqeshur, e hollë dhe e gjatë si në pikturë të Boticelit, zemra e njeriut shkarkohet nga një barrë, shijon një qetësi, një lumtëri të ëmbël.Në këtë gëzim, stërgjyshërit tanë ndienin një detyrë t’u falen perëndivet që sjellin këto mirësira. Dhe ashtu leu festa hiroshe që e quajnë Dita e Verës.

Në pak ditë në Shqipëri, besnikët e fundmë të paganizmit, besnikët pa dashur dhe pa ditur, do të rrethojnë me verore degët e thanave, të dëllinjavet, të dafinavet, të gjitha shelgjevet të nderuara. Do të këputin degë të gjelbëra dhe do t’i vënë përmbi kryet e shtëpivet.

Të mos i lëmë të humbasin këto festa të vjetra të racës sonë. Nuk i bëjnë dëm njeriut. Sjellin një gëzim të kulluar në shtëpi. Një vend ku jeta e të vegjëlvet është aq e trishtuar, djelmuria dhe vajzat kanë një rasë të rrallë për të dëfryer. Për të mëdhenjtë, Dita e Verës ka një shije poetike të hollë e të rrallë “. 

***

Miqve, shokëve të Lidhjes Shqipëtare “Verore”, u dërgoj kujtime miqësie, urime të zemrës, për Ditën e Verës që na afrohet. S’e festuam dot sivjet këtë ditë të bukur: po ne mos e festuam me trup, do t’a festojmë me zemër.

Ç’është Dita e Verës? Është dita në të cilën stërgjyshërit t’anë, kur s’kish lindur edhe krishtërimi, kremtojin bashkë me Romanët dhe me Grekët e Vjeter, perëndit’ e luleve, të shelgjeve, të krojeve. Kur çkrin dimëri, kur qaset Vera buzëqeshur e hollë dhe e gjatë si në piktyrë te Botticelli, zemra e njeriut çgarkohet nga një bare, shijon një qetësi, një lumtësi t’ëmblë. Në këtë gëzim, stërgjyshërit t’anë ndiejin një detyrë t’u falen perëndive që sillnin këto mirësira. Dhe ashtu leu festa hiroshe që quajme Dit’ e Verës.

Në pakë ditë, në Shqipëri, besnikët e funtmë të paganismit, besnikë pa dashur dhe pa ditur, do t’rethojnë me verore degët e thanave, të dëllinjave, të dafinave, të gjithë shelgjeve të nderuara. Do t’ këputin degë të gjelbëra dhe do t’i vënë përmbi dyert e shtëpive dhe t’odave.

Të mos i lëmë të humbasin këto festa të vjetëra të races s’onë. Nuk i bëjnë dëm njeriu. Sjellin një gëzim të kulluar në shtëpitë. Në një vënt ku jeta e të vegjëlve është aq trishtë, djelmuria dhe vajëzat kanë një rasë të rallë për të dëfryer. Për të mëdhenjtë, Dita e Verës ka një shie poetike të hollë e të rrallë…(Boston 1911)

MJEKIMI ZËVENDËSUES I VESHKAVE

by

-Në shenjë respekti tepër të vecantë për Eleonore-vajzën e mikut tim Tonin Mirakaj, dhe aktin e saj të jashtzakonshëm, njerëzor, bujar e fisnik që ka ba, me sakrifikimin e një veshke për nanën e saj të dashur Miliana Mirakaj….

Shkruan: DR. ZEKRI PALUSHAI-Australi/ GAZETA DIELLI

Veshkat janë organe vitale, dhe luajnë një rol tepër të rëndësishëm në funksionimin e trupit tonë.  Ato janë dy organe në formën e groshës, afërsisht në madhësinë e një grushti, të vendosura në hapsirën e sipërme të barkut, në të dy anët e shpinës. Veshka e djathtë asht e vendosur pak ma poshtë se e majta, -kjo për ti lanë vend të mjaftueshëm mëlçise (liver).

Ndër funksionet ma t’randësishme të veshkave përfshihen filtrimi dhe nxjerrja e produkteve të panevojshme (mbeturinave) prej gjakut, ballancimi i langjeve të trupit, formimi i urinës, kontrollimi i presionit të gjakut (BP), prodhimi i rruzave të kuqe të gjakut (erythrocytes), dhe prodhimi i një forme aktive të vitamins D, që mbanë kockat të shëndetshme.

Nqs veshkat humbin aftësitë filtruese, atëherë trupi mbushet me uji të tepërt, dhe produkte të panevojshme. Kjo konditë, quhet uremia, -gjendje në të cilën duart apo kambët fryhen/ajten, dhe i sëmuri ndjehet tepër i lothur, i dobët e i pa-fuqishëm. Një uremi e pa trajtuar, mund të çoje në convulsione, coma, e deri në vdekje. Kjo gjendje përban edhe Stadin e fundit të sëmundjes së veshkave (End-stage kidney disease), -ku tashma funksioni i tyre ka humbur rreth 90% të aftësive filtruese.

Ndër sëmundjet kryesore që çojnë në insuficiencen/ pamjaftueshmërinë e veshkave (KIDNEY Failure) janë:

Diabeti, në 25% të rasteve; -Ç’rregullimet autoimmune të veshkave, Çrregullimet e mpiksjes se gjakut (blood-clotting disorders);- Infeksionet e Traktit Urinar; -Sëmundjet auto-imune, (siç janë glomerulonephriti chronic dhe lupus-i); -Shkaktarët gjenetik, -si sëmundja polycistike e veshkave (polycystic kidney disease); -Sëmundja e Hypertensioni-t (BP); -Ulja e volumit të rrjedhjes së gjakut nga një BP i ulët; – Infeksionet e ndryshme; – Komplikacionet prej shtatzanisë (pregnancy); – Dehydrimi (dehydration); -Si dhe shkaqet e pa-njohura, -që në të vërtetë janë dhe shkaqet ma të shpeshta.

Mjekimi i kësaj gjendje:

Mjekimet ma të përzgjedhura për pamjaftueshmërinë e veshkave (end-stage renal disease), -pamvarësisht shkaktarve, janë:

-DIALIZA (dialysis), dhe TRANSPLANTIMI (transplantation). 

që bahen të nevojshme, atëherë kur funksioni i veshkave bjen në më pak se 10%, apo Filtrimi Glomerular (eGFR), bjen nën 15ml/min/1.73m2,- (normalisht duhet të jetë mbi 60).

Nëpërmjet DIALIZES eleminohen nga qarkullimi i gjakut produktet/mbeturinat e panevojshme.

Janë dy forma dialize, -HEMODIALIZA (haemodialisis) dhe DIALIZA PERITONEALE (peritoneal dialysis).

Ndërsa HEMODIALIZA filtron mbeturinat, dhe heq langjet e tepërta prej gjakut, -DIALIZA PERITONEALE përdor membranën peritoneale (cipa që mbulon organet e kavitetit të barkut), dhe një solucion që quhet DIALISTATE, për të hequr mbeturinat dhe langjet e tepërta prej trupit.

Përzgjedhja e një prej ktyre metodave varet në faktor të ndryshëm, -siç janë mosha, gjendja e përgjithëshme shëndetësore dhe mënyra e t’jetuarit,  (lifestyle).

TRANSPLANTIMI

Asht një procedurë kirurgjikale që përfshinë heqjen e një veshke nga një person që quhet dhurues, (DONOR), dhe vendosjen e sajë në trupin e një tjetri person që quhet marrës (RECIPIENT).

Zakonisht, ato njerëz që përfundojnë në fazat e fundit të funksionimit të veshkave, dhe mjekimet e tjera bahen të pa-efekteshme, (end-stage organ failure), -dhe mjeku mendon se e vetmja shpresë ngelet TRANSPLANTI, atëherë i sëmuri vihet në Listën e Pritjes (Transplant Waiting List), -ndërkohë, gjatë kësaj pritje, i sëmuri duhet të fillojë dializën. 

Megjithatë, ka raste të vecanta, kur i sëmuri nga veshkat ka një dhurues të gjallë, -atëherë ky i sëmurë fatlum, i nënshtrohet procedurës së transplantit, (që n’këtë rast quhet pre-emptive transplantation), pa pas nevojë që t’marrë rrugën e vështirë, dhe nganjeherë shumë të gjatë të dializës. 

Transplantimi mundëson një jetë aktive dhe shumë ma të lirë se sa ajo nën dializë, ku duhet t’i nënshtrohesh edhe një kufizimi lëngjesh dhe ushqimesh të ndryshme. Megjithatë duhet të kemi parasyshe, e të mbajmë mend se edhe veshka e re, kërkon një kujdes të vazhdueshëm.

Kërkesat apo rregullat për Transplantimin e Veshkave ndryshojnë nga një program-në-tjetrin, dhe nga një shteti në tjetrin. Vende të ndryshme, kanë programe dhe rregulla të ndryshme.

Dhurimi i nje veshke

Ndërsa shumica e njerëzve lindin me dy veshka, ne mund të jetojmë mjaft mirë edhe vetëm me njerën prej tyre.

Dhurimi i një organi mund të bahet ose nga të vdekurit, (deceased donors), ose nga të gjallët, (living donors).

Dhuruesit (Donors), i nënshtrohen një ekzaminimi të hollësishëm mjekësor e psikologjik. Kto ekzaminime na japin siguri që dhuruesi ashtë shëndosh-e-mirë, s’ka ndonjë sëmundje, përballon procedurën kirurgjikalë, dhe s’përban rrisk as për vehte, e as për marrësin (recipientin).

Nëse, dhuruesi i një veshke asht ekzaminue plotësisht dhe me një kujdes të veçantë, atëherë jetëgjatësia e tij/sajë, nuk ndryshon nga jetëgjatësia mesatare e popullsisë në përgjithësi.  Megjithatë, disa nga studimet mjeksore, sygjerojnë që njerëzit me një veshkë, -përfshi edhe dhuruesit, duhet ti shmangen një djetë me shumë proteina, dhe të kufizojnë marrjen e proteinave ditore, në me pak se nje gram per kg te peshes se trupit, ne menyre qe ti shmangen rrezikut per semundje chronike te veshkave. 

Ne Australi, shume njerez firmosin per te dhuruar organet e tyre pas vdekjes. Zakonisht veshkat merren nga ato njerëz që kan vdekur nga vdekja e trurit, apo arresti cardiac.

 Mesatarja e pritjes për një transplant veshkash në Australi asht 4 vjet.

PAJTUSHMERIA doner-recipient

Në përgjithsi, dhuruesi dhe marrësi duhet të kenë në pajtim grupin e gjakut ABO, dhe crossmatch (human leukocyte antigen-HLA).

Në raste pa-pajtushmërie, -për të paksue rriskun e flakjes (risk of rejection), përdoren protocole desensitizimi, ku përdoret Immunoglobulin Intra-Venoze (IVIG).

POST-OPERATION:

Procedura kirurgjikale e transplanit të një veshke zgjat zakonisht rreth 3 orë. Në vartësi të cilësisë, -veshka e re fillon funksionimin menjëherë, -dhe pas 3-5 ditësh arrine nivelin e funksionimit normal, (ndërsa veshkës së një dhuruesi cadaveric i duhet një interval prej 7-15 ditësh për të arritur në funksionin e sajë normal).

Për të evitue ‘procesin e flakjes’ (rejecting), apo goditjen që trupi i marrësit ban kundra veshkës së dhuruesit, -recipientit i jepen Ilace Immunosuppressante, që duhet ti vazhdojë gjatë gjithë jetës. Kombinimet ma të shpeshta që rekomandohen janë TACROLIMUS, MYCOPHENOLATE, dhe PREDNISOLONE. 

Me përjashtim ndoshta të binjakve, -të gjithë recipjentët që kan ba një transplant veshke duhet t’i marrin kto ilace çdo ditë, e rregullisht. 

Nganjëherë edhe mos-marrja e një dozë të vetme mund t’a bajë ma të mundëshme procesin e flakjes (rejection). 

Do të ishte mirë që kur recipientit i duhet të bajë analiza gjaku, – atëherë, ai/ajo duhet t’i merrni kto ilaçe, pas marrjes së gjakut për analiza. 

Nqs harroni një dozë, atëherë merreni atë sa t’ju kujtohet, -por nëse tashma ju keni kohën për t’marrë dozën tjetër, atëherë mos i merrni dy doza.

Duke ditur efektet nephrotoxice, asht shumë e rëndësishme që të matet niveli në gjak i Tracolimus (shumë i afërt me CICLOSPORINEN), -dhe nëse marrësi (recipienti) fillon të  ketë ulje të funksionit të veshkës, apo shfaqet PROTEINURIA, -atëherë biopsia e kësaj veshke bahet e domosdoshme për të parë nëse kjo ulje funksioni asht nga intoksikimi me Tracolimus/Ciclosporin, apo nga ‘flakja’ (rejection).

Po kshtu duhet ba kujdes nëse:

-keni temperaturë mbi 100oF (rreth 37.5-38oC)

-rrjedhje nga plaga kirurgjikale

-paksim të sasisë së urinës, urinim me gjak, djegie gjatë urinimit

-shenja gripi apo një kollitje që s’kalon lehtë.

-shtim në peshë, (ma shumë se rreth 1.5 kg. në dy ditë).

DIETA:

Marrësit (recipients) e një veshke, duhet t’i shmangen konsumimit të GRAPEFRUIT/citrus, SHEGAVE dhe produkteve të çajës së Gjelbërt (Green Tea Products). Këto produkte njifen për interferencë me mjekimin, -e për pasojë rritjen e nivelit në gjak të këtyre immunosupresantve që çojnë në OVERDOZË.

Flakja akute e një transplanti mund të ndeshet në 10-25% të rasteve gjatë 60 ditëve të para, pas transplantimit. Kjo s’do të thotë se veshka s’punon ma, por kjo mund të bajë t’nevojshme shtimin, apo agjastimin e mjekimit.  

GOUT/Hyperuricemia, dhe mjekimi me NSAID (si naproxen, brufen,…),  mund të jenë problem, në pacjentët me transplant, -prandaj këto duhet të diskutohen me doktorin gjatë një vizitë mjekësore.

VAKSINAT (vaccines)

Vaksinat ndihmojnë trupin prej infeksioneve, -megjithatë disa nga vaksinat “live vaccines”, si psh nasal influenza vaccine, ndoshta nuk rekomandohen, veçanërisht në 3-6 muajt e parë pas transplantimit, -e pastaj merret çdo vit, vetëm inxheksione booster, -po kështu duhet të shmangen kontaktet direkte me njerëzit që ka marrë live vaccine, si pash fëmijve që kanë marrë oral polio vaccine, measels or mumps vaccine, adulteve që kanë marrë varicella vaccine për tu mbrojtur nga zoster, si dhe fëmijve dhe të rriturve që kanë marrë nasal influenza vaccine.

Sidoqoftë puna në lidhje me vaksinat, -do të ishte shumë mirë që më parë se ti merrni ato, -të konsultoheni me kordinatorin tuaj të transplantit.

AN OPEN LETTER TO THE PRESIDENT OF THE UNITED STATES OF AMERICA JOSEPH BIDEN

by

  • The normalization agreement between Kosova and Serbia centered on mutual recognition can only be achieved with full US involvement/

By AGIM ALIÇKAJ, MRSC. *    

Dear President Biden,

         I would like to address an important foreign policy issue that you have dealt with for most of your very successful political life in America – the tragic events after the breakup of former Yugoslavia. 

         Your personal involvement and leadership in stopping four terrible wars, launched by the criminal state of Serbia and led by former war criminal Slobodan Milosevic, has helped save the lives of millions of innocent civilians, especially women and children in Kosova, Bosnia and Croatia. Your dedication to the protection and preservation of human rights, peace and stability in Southeastern Europe is admirable. This issue is very dear to the hearts of hundreds of thousands of Albanian-Americans like me, who have escaped Serbian and communist oppression and are living the American dream in the greatest country in the world. 

         I will never forget your inspirational speech at an event in New York organized by human rights activists and the leaders of Albanian American Civic League, Joe DioGuardi and Shirley Cloyes DioGuardi on April 28, 2002.  You said: “Until the Serbian people look themselves in the face and understand what their leaders have done in their name, they will not be able to shed this notion of victimization, they can never cure themselves of the disease that they are the oppressed… and this cycle will continue and continue”. 

         Unfortunately, they did not listen to your advice. More than two decades later, not much has changed in Serbia, so the cycle is continuing. The Serbian chauvinistic government led by Aleksandar Vucic, the controlled media and orthodox church are still manipulating Serbian people and promoting hatred for neighboring nations, especially against the Albanian people, based on their fake “historical rights”. A well-known Serbian nationalist, politician, and writer, considered by many as the father of Serbia, Dobrica Cosic has said “Lying is the highest virtue of the Serbian people… The Serbs have rescued themselves in history so many times with lies.”  

         They never apologized for the genocide against Albanian people, they regard themselves as victims and are still playing the victim. The people of Kosova are in mourning even today as more than 1500 people are still missing. Many war criminals are walking free in Serbia and other territories controlled by them. The murderers of three American citizens, brothers Bytyqi, have not yet been charged. Serbia has not been punished for their crimes against humanity. Justice has yet to be served.

         The Serbian obstructionist/enemy behavior against Kosova has become more aggressive after your win of the Presidency in America and even more so after the election of Albin Kurti and Vjosa Osmani in Kosova. They fear you because they know that you understand the situation in the Balkans better than anyone, and that you stand for a peaceful, un-biased, truthful and lasting solution to the Albanian-Serbian conflict based on justice for all. They fear Mr. Kurti and Mrs. Osmani because they know that they are pro-western, uncorrupt, highly educated, very capable, fearless and very popular leaders. 

         Lately, Serbian nationalists have turned for help to their allies in Europe who are sympathetic to their destructive goals, including French racist parliamentarians and other politicians who come from the countries of the European Union who have not recognized the Republic of Kosova. One of them is the EU mediator in the dialogue between Prishtina and Belgrade, Mr. Miroslav Lajcak. He is looking more like a Serbian missionary and less like an unbiased mediator. He has already shown his bias against Kosova, asking for the change of constitution to accommodate Serbian minority demands, trying to create ethnically clean Serbian municipality associations and giving an interview with a map behind him, showing Kosova as a part of Serbia. This is completely in contrast with western proclaimed values of multiethnicity and peaceful coexistence of people with different ethnic and cultural backgrounds.

         What is even more disturbing is that Serbia is continuing with ethnic cleansing of the Albanian people in northern Kosova and southern Serbia. Recently, the Serbian president Aleksandar Vucic has met Serbian nationalists, chauvinists and hooligans led by Lista Srpska in these areas, by giving them direction on how to obstruct the newly elected government of Kosova. They are using violence against Serbs who do not agree with their policies like Nenad Rasic, whose son was badly beaten in broad daylight by Vucic supporters. Mrs. Rada Trajkovic, a Serbian human rights activist, has stated that she is feeling threatened by Vucic. More violence may follow with the intention to destabilize Kosova.

         The European Union policy of appeasing the aggressor (Serbia) and pressuring the victim (Kosova) for 22 years, has simply and logically failed. Western diplomats have been trying unsuccessfully to win over Serbia from alliance with Russia and China at the expense of the Albanian people. This kind of accommodation of Serbian appetite for land grab is so wrong. Serbs are notorious land raiders that will never stop asking for more, until they are convinced that there is nothing left to take.  

         Putin’s despotic government is supporting their quest for a “Greater Serbia” which serves Russian hegemonic aspirations in Southwestern Europe. This well-planned project has been in the works for more than a century. It is written in detail in the book by Serbian politician, Vaso Cubrilovic, named “The expulsion of the Albanians”. Hundreds of thousands Albanian civilians have been killed or forced to immigrate to Turkey and other countries. Anti-Albanian missionaries are trying to confuse it by comparing it to a non-existent project for so called “Greater Albania”. If this were true, there would be a plan and effort to unite all Albanian lands of Southern Serbia (Preseva, Bujanovc, Medvegja, Nis, Toplice, Kursumlija and Sandjak), Western Macedonia, Southern Montenegro, and Northern Greece with Kosova and Albania.

         Former President Martti Ahtisaari’s plan was the biggest most painful compromise Kosova had to make in order to get supervised limited independence – a multiethnic country even though more than 90% is Albanian, a flag with no national symbols, a meaningless national anthem and extraordinary rights for the Serbian minority like nowhere else in the world. Yet again, Kosova is being pressured by some Western diplomats for more compromises, now with the aggressor, the chauvinistic Serbia who has never stopped trying to destroy Kosova. I wish these mediators would understand. Enough is enough. Freedom cannot be negotiated nor compromised, ever. Even former President Ahtisaari said in an interview for Croatian newspaper “Vecernji list” on July 28, 2012 that: “If Serbia wants Russia let her go there, no more concessions are acceptable”.

         There will be no solution without full, permanent, and serious involvement from the United States of America. The Agreement for Economical Normalization facilitated by the Trump Administration and signed in Washington on September 4, 2020, was a publicity campaign organized by a very unconventional, undiplomatic diplomat, Mr. Richard Grenell. He helped remove the democratic government of Albin Kurti in Kosova to elect a puppet government of Avdullah Hoti which resulted in him signing an agreement serving exclusively Serbian interests. They were hoping that Serbian-American money and votes in swing states like Michigan, Illinois, Wisconsin and Pennsylvania would help the election of President Trump. Even though they lost, Mr. Grenell continues to undermine the newly elected Kosova government – a recent win in the free democratic elections that was historical and magnificent on its own. I hope that your Administration will disregard his pro-Serbian unworkable agreement and unconstructive views.

          The only good thing about the agreement for economical normalization was the recognition of the independence of Kosova by Israel, a long overdue act expected from a democratic pro-American country based on the excellent historical relationship between Jewish and Albanian people. Even this rightful recognition came with controversy over the location of the Embassy in Jerusalem due to Europe’s strong opposition. This situation can be handled and resolved only by America’s leadership. On the other hand, Serbian government is not acting at all on their promise to relocate their Embassy from Tel Aviv to Jerusalem. As usual, they are continuing to play both sides: sympathetic to Palestinians and friendly with countries like Iran, while lying and trying to convince Israel that Serbians problem with Albanians is the same as Israeli-Palestine conflict.

         The reality is that the conflict between Kosova and Serbia is political and only a political solution can resolve it. A permanent comprehensive solution is not easy, but it is very clear and simple. It must start with the realization and demonstration by the Serbian people that they are not a victim. An apology for war crimes should follow with new efforts to bring unpunished war criminals to justice. This will make possible a constructive dialogue between two equal parties which should be mediated by unbiased American and European diplomats to discuss and achieve an agreement for guaranteed, equal protection and preservation of human rights of Serbian minority in Kosova and Albanians in Serbia. The final result should be a mutual recognition in present borders with no ethnically clean municipalities and no extraterritorial status for any religious institutions anywhere. This can only be achieved with serious and decisive economic and diplomatic pressure on Serbia by America and Europe.

          Mr. President, in your speech you emphasized that America should stay involved until the job is finished. I do believe that you have the knowledge, the experience, the wisdom and the power to finish this job. You have already secured your space in American history by becoming the 46th President of the United States. Finding a final and just solution to the conflict between Kosova and Serbia will be your permanent legacy in Albanian history alongside President Wilson, President Clinton and President Bush. Moreover, you will also enter Serbian history as the American leader who helped the Serbian nation release and liberate themselves from the devil within.

         Throughout history, the Albanian people have shown respect and unsurpassed tolerance for other religions, races and ethnic groups. Nothing illustrates this better than the salvation of all Jewish people who lived or reached Albanian lands while escaping from Nazi persecution during Holocaust. I am very proud that my father Arif Aliçkaj was a part of this noble all-Albanian effort, recognized in US resolution H.Res.812 in November 2012.  As one of the oldest civilized nations in Southwestern Europe, Albanian people have given to the world many great personalities like Skanderbeg, who for 25 years defended Europe from invading Ottoman Empire and Saint Mother Teresa, the symbol of humanity and care for people in need all over the world.

         Albanian people have never attacked any other nation, they always had to fight back foreign invaders, to protect their homes and their children. All they want now is to be able to exist and live freely in their ancestry lands. Kosova has chosen its European pro-American path. It is time for Serbia to choose to become part of a democratic Europe or remain under the influence of Russia and China with all the negative aspects of the totalitarian systems.

         It is a fact that Albanian people love and respect America more than any other nation on earth, while everyone knows that the majority of the Serbian people would always side with Russia over America. This will never change. 

May God bless you, your family and the American nation! 

May God bless the Albanian nation!

*Member of Executive Board of the Albanian-American Civic League and a member of the Council of Vatra.