KONICA- FUSTANELLËN TOSKE TEK GREKËT E ÇOI GJIN BUA SHPATA NË SHEKULLIN E KATËRMBËDHJETË

April 12, 2022 by s p

Përgatiti: Dalip Greca/

Me 24 Shtator 1909 Dielli publikonte në fund të faqes së parë lajmin e shkurtër mbi ardhjen e Faik Konicës në Boston për të marrë drejtimin e gazetës Dielli, që pat nisë botimin prej 15 Shkurtit të atij viti.

Lajmi ishte i shkurtër, gjithsej shtatë radhë linotipi , përfshi titullin. Në të shkruhej:”Një dizaj muarëm një letër nga Londoni prej zotit Faik Bej Konica, i cili na bën zë për të fundit herë se në 10-12 të Vjeshtës së dytë, do të jetë në Boston që të marrë përsipër vendin e direktorit(të Diellit. -Mirë se të na vijë!”….

Në numrin e 15 tetorit 1909 Dielli botonte lajmin për arritjen e Faik Konicës:” Të Mërkurën që shkoi mbërriti në zyrën tonë(Shoqatës Besa-Besën) një telegram jo me tel, por nga mezi i detit, nga vapori Invernas:

President Albania Society”Besa-Besën”

86 Warrenton St, Boston

Arriva. …Shëndet të gjithëve. Mirë se Ju gjetsha!

Rroftë flamuri!

Shënt Gjergji për Shqipërinë!

KONITZA

Dielli komentonte telegramin: Vapori “Inverna” me të cilin vinte për në qytetion tonë direktori i zgjedhur i gazetës sonë”Dielli” arriti në Liman të Bostonit të Enjten më 9 në mëngjes. Një tok shqiptarësh dolën që ta presin, në mes të cilëve ishin dhe dy Pleq të Shoqërisë Besa-Besën, arkëtari i Kishës dhe kryetari i Shoqërisë korçare”Arsimi”. Vapori arriu në 9 e 30 dhe më 10 dolli jashtë atdhetari ynë i shkëlqyer i veshur me kostumin kombëtar të Shqipërisë. Menjëherë e rrethuan korrespondentët e gazetave të Bostonit, dhe cili (dikush) e merrte në fotografi, cili e pyeste për çështjen shqiptare.

Pasi shpëtoi prej duarve të tyre u poq me shqiptarët që e prisnin dhe me një karrocë ardhë në hotelin”Ylli i Shqipërisë”(që ndodhej në adresën-239 Pleasent Street, Boston, Mass.), ku u poq me shqiptarë të tjerë. Po as këtu s’e lanë të qetë reporterët, që po prisnin cili të merrte intervistë e cili ta merrte në fotografi.

Zoti Faik Konica i shkoqiti gjer’ e gjatë çështjet shqiptare një korrespondenti të gazetës”Herald” të Bostonit, i cili i mori dhe 3-4 fotografi me kostumin Toskërisht.

Dielli paralajmëronte shqiptarët se Faik Konica do të niste një udhëtim nëpër kolonitë shqiptare për të dhënë konferenca për mënyrën që duhet të ndjekim për të realizur qëllimet tona dhe Lëvizja jonë këtu do të marrë një rëndësi më të madhe.

Dielli ishte i bindur se “Vëllezërit tanë do ta presin me gaz atdhetarin tonë të çkëlqyer, i cili u përpoq për Shqipërinë që prej 12 vjet e tëhu dhe pothuaj është krijetar i shkrimit shqip.Kemi shpresë se ardhja e Tij do t’i ngrohë atdhetarët tanë të Amerikës.”

Deri në ardhjen e Faik Konicës, Dielli dilte pa emrin e drejtuesit, nuk u shkrua as emri i Nolit, qe ishte i pari editor, shënohej vetëm emri i shoqatës”Besa-Besën” që e kishte organ të saj dhe emri i Menaxherit John Konda- Gjoleka, ndërsa me ardhjen e Faik Konicës, në krye të faqes së parë, në këndin e majtë shqip dhe në të djathtin -anglisht shënohej: E dreq(j)ton Faik Be Konica. Kështu do të vazhdonte deri kur do të jepte dorëheqjen.

Në numrin e 10 Dhjetorit 1909 u botuan për herë të pare, në faqen e parë dhe të dytë, dy nga fotografitë e Faik Konicës me kostumin toskë, duke shënuar dhe autorsinë- Photo : By Pardy- Faik Bay Konitza- 20 nëntor 1909. Pra këto foto nuk janë të 9 tetorit, ditës së parë kur shkeli në Boston, por një muaj më pas. Si dukej Faik Konica e përdori disa herë shëtitjen me kostumin kombëtar në rrugët e bostonit.

Fotografia ka dhe një spjegim për kostumin kombëtar toskë. Dielli shkruante:Drejtori ynë(Faik Konica) ka patur gjithnjë një dashuri të veçantë për petkat kombëtare dhe i pëlqen që t’i veshë nga ndonjëherë edhe në vise të huaja. Një herë shëtiti me fustan(Fustanellë) në Hyde Park të Londonit dhe ashtu dolli edhe në Boston, kur mbërriti për të parën herë. Faik beu çuditet shumë kur dëgjon shqiptarët të thonë se kostumet gege janë kombëtare, dhe toskërishtet të marrë nga Greqia, kur është e njohur nga të gjithë njerëzit e kënduar se fustanella u suall në Greqi prej Gjin Bua Shpatës dhe të tjerëve krerë shqiptarë, që zaptuan Greqinë në kohën e Mesme.

Drejtori i Diellit dëshiron që fustanella të mbahet prej shqiptarëve si uniformë kombëtare për raste të veçanta, siç bëjnë skocezët…

Konica do t’i kthehej sërish fustanellës në vitin 1935, kur ai spejgon shumëllojshmërinë e kostumeve kombëtare shqiptare sipas krahinave dhe iu referohet edhe vlerësimeve të të huajëve dhe veshjes e pozimit prej Baronit Francis Nopça, i cili në një libër të tij të viteve ’30 të shekullit të shkuar për Shqipërinë, kishte publikuar dy fotografi, njëra me veshje shqiptare të kohës dhe një tjetër me veshje prehistorike të zbuluar në një qark të Illyrisë së vjetër; të dyja kishin ngjashmëri.

Fustanella sipas Konicës ishte pjesë e veshjes kremtërore të çdo shqiptari prej dere të mirë si në Shqipërinë e Mesme ashtu dhe në atë të Poshtme.Përdorimi i kësaj veshje edhe nga fqinjët s’tregon gjë tjetër veçse influencën e fortë që shqiptarët kanë ushtruar në kohën e shkuar mbi fqinjët. Konica nënvizon atë ç’ka kishte shkruar në Dielli më 1909: Ky kostum(me fustanellën) u përhap në mes të grekëve në shekullin e katërmbëdhjetë, kur shqiptarët nën Gjin Bua Shpatën, shkelën dhe pushtuan. Greqinë.

Konica i referohet edhe Lord Bajronit i cili u fotografua i veshur me kostum kombëtar të shqiptarëve të jugut. Në letrën që i shkroi nënës së tij me 12 nëntor 1809, Bajroni i përshkruan edhe “Shqiptarët me rrobat e tyre më madhështore në botë, të përbëra prej një fustanella të gjatë, një flokje të punuar me ar, një xhaket dhe një jelek prej kadifeje njgjyrë kërmezi dhe të qendisur me ar, – me pisqolla dhe jatagan të stolisur me argjend…”

Përgatiti:Dalip Greca

Faik Konica: Unë ua rrëfej Greqinë

October 15, 2021 by s p

Fragment nga libri i Atdhe Gecit, “Çamëria, kthim në histori – mision.

Botuar në gazetën, “New York Times”, më 1940

Prej disa kohësh, për Shqipërinë, ndërmjet Italisë e Greqisë po zhvillohet një përleshje paraprake me fjalë, gjë që mund të jetë pragu i një konflikti të armatosur. Italia ngre çështjen se: Më 20 Tetor 1827, në jug të Gadishullit Dorik (sot, Peleponezi), ndodhi beteja detare në gjiun e qytetit Navarino (Pyllas, ndërsa sot, Pylos). Në atë betejë, flotat e bashkuara britanike, ruse dhe franceze shkatërruan flotat e bashkuara egjyptiane (në fakt, arvanite muslimane të Ibrahim Pashës, djalit të Mehmet Aliut) dhe osmane. Në Gusht 1828, ushtria franceze zbarkoi në jug të Gadishullit Dorik e hyri në luftime kundër forcave të Ibrahim Pashës. Në periudhën Prill 1928 – Shtator 1829, ndodhi Lufta Ruse-Turke e cila u mbyll me shumë humbje për perandorinë osmane. Për shembull, ajo pranoi autonominë e principatës fetare të quajtur “Servia”.

Të treja ato ngjarje ushtarake e detyruan perandorinë osmane të pranonte Protokollin e Londrës të datës 22 Mars 1828 me të cilin perandoritë e Britanisë, Rusisë e Francës patën vendosur të krijohej principata fetare autonome me emrin “Greqi” brenda perandorisë osmane. Emri “Greqi” rridhte prej gjuhës Shqipe dhe sipërfaqja e shtetit të sapo firmosur qe afërsisht sa 1/6 e Greqisë së sotme. Ishte hera e parë në histori që krijohej një shtet me emrin “Greqi”. Kuvendi III Popullor në 4 Maj 1827 vendosi që kryeqendër të ishte qyteza Nafplion në jug të Gadishullit të Moresë.

Pas pushtimit të Qytetit të Konstandinit prej osmanëve-arabëve në vitin 1453, Patriarkana e atyshme u bë Komiteti Qendror i komisarëve kishtarë lindorë në shërbim të Sulltanit osman. Bashkë me komisarët hoxhallarë ata i shërbyen perandorisë aziatike për të përparuar drejt perëndimit dhe rrënuar Europën. Në shekullin XVIII, komisarët kishtarë lindorë rrëshqitën në lugun e perandorisë kishtare ruse. Popullatat arbërore të jugut të Gadishullit Ilirik dhe priftët e tyre të kishës lindore që nuk pranuan gjendjen e re dhe nuk i bënin ballë dallgëve aziatike-osmane-arabe-mongole u zhvendosën në jugun e Italisë dhe Siçili. Dhe janë aty edhe sot pas 500 vjetësh si një dëshmi e pandërprerë dhe e gjallë me gjuhën, trashëgiminë, kulturën, veshjen dhe artin Shqip bashkë me priftët e tyre që vazhdojnë të kryejnë shërbesat në Shqip dhe të ruajnë gjuhën Shqipe.

Në Kuvendin IV Popullor që u mbajt në datat 11 Korrik – 6 Gusht 1829 në qytezën Argos, pranë Nafplionit, u shtrua pyetja se cila do ishte gjuha zyrtare e shtetit Greqi. Do zgjidhej Shqipja e arbërve-arvanitas apo

gjuha Katharevousa e kishës dhe e organizatës së fshehtë fetare Filiki Eteria të Rusisë? Kisha lindore dhe pas vitit 1814 organizata Filiki Eteria kishin punuar që urrejtja fetare kundër muslimanëve të trondiste vetëdijen kombtare arbërore të arvanitasve të krishterë. Arbanitët ishin vetëm luftëtarë të pashkollë që si komisarë kishin priftët e kishës lindore. Ndërkohë, gjuha Shqipe e shkrojtur nuk qarkullonte as në Europë.

Veç kishës, politikën e brendshme dhe të jashtme e bënin agjentët e Rusisë, Britanisë dhe Francës. Edhe në ato Kuvende Popullore grupimet politike ishin haptas nën emrat Partia Ruse, Partia Franceze e Partia Britanike. Prandaj, ndonëse përfaqësuesit arvanitas të krishterë që flisnin hapur Shqip përbënin dukshëm mbi 80% të Kuvendit IV Popullor, ata nuk qenë regjisorët e teatrit të atij Kuvendi. Si rrjedhim, arbanitët e krishterë të mashtruar dhe pa kuptuar se çfar shkruhej duartrokitën shfaqjen e vënë në atë skenë.

Ai Kuvend vendosi që si gjuhë zyrtare për shtetin me emrin “Greqi” të ishte gjuha Katharevousa e kishës lindore, e përshtatur. Prandaj atë e quajtën gjuha popullore (Dhimotiki), e cila sot është gjuha zyrtare e shtetit Greqi. Ai vendim qe i nevojshëm për komisarët kishtarë lindorë dhe agjentët perandorakë, veçanërisht të Rusisë si bie fjala arvanitasi Jani Kapodistria (Gjon Gjika). Sepse, iu plotësohej gatimi i vetëdijes “kombtare greke” të cilës i nevojitej të ishe i krishterë lindor edhe në emër, të mësoje “greqishten” Dhimotiki dhe të urreje muslimanët, osmanët, turqit, dhe arvanitasit muslimanë. Perandoritë e Britanisë, Rusisë e Francës firmosën Protokollin tjetër të Londrës më 3 Shkurt 1830 që kthente Greqinë si shtet të pavarur dhe me Konferencën e Londrës në Maj 1832 e përkufizuan atë si mbretëri. Princi bavarez 17 vjeçari Otto Friedrich Ludwig u caktua të ishte Mbreti i Greqisë. Britania dhe Banka Rothschild preu paranë dhe ia dha në formë huaje shtetit të ri “Greqi”. Arbërit vazhduan ta flisnin e përdornin Shqip siç patën bërë për 2000 vjet nën perandoritë romake latine dhe lindore ndërkohë që si qytetarë quheshin romakë-romanë-romaioi-romioi. Vendimi për gjuhën që doli prej Kuvendit të vitit 1829 hapi portat e ujit të një propagande që pat filluar të grumbullohej nga mesi i shekullit XVIII në Europën qendrore e perëndimore. Ujë i shumtë pat qenë nisur të mblidhej prej historianit gjerman të artit dhe arkeologjisë Johann Joachim Winckelmann (1717-1768). Ngjyrës së ujit ai i dha emrin “Helenizëm”, pa e kuptuar se fjala që kishte përdorur ELINA-S ishte e gjuhës Shqipe. Edhe pse atë fjalë ia këshilloi me mirësi mbledhësi i famshëm i sendeve të lashta kardinali Alessandro Albani. Edhe pa e menduar se një komb nuk mund të dallohet në terrin e 3000 vjetëve më parë me anë të emrit të një gruaje tek një përrallë Homerike, qoftë e lashtë.

Si narcis, homoerotik e pedofil që ishte, ai krijonte me ëndërrimet e tij, të cilat i botonte, një “Greqi” të lashtë me njerëz të bukur, të gjatë, leshverdhë, sy bojë qielli, të urtë, që përfaqësonin përsosmërinë. Botimet e tij patën ndikim të thellë mbi mendjet krijuese europiane të shekullit XVIII e në vijim, si për shembull, G. E. Lessing, J. W. von Goethe, F. V. E. Delacroix, V. M. Hugo, F. W. Nietzsche, etj. Për pasojë, krijimtaria historike në ëndërrimet e sinqerta rrodhi vaj nëpër piktura dhe ngeci si zbulime nëpër libra. Është e vërtetë se librat e paktë për lashtësinë u shkruajtën e rishkojtën në harmoni me muzikën e re. Për shembull, u ëndërrua një persian i shekullit V p.e.s. të cilin e quajtën “grek” mbas 1000 e 2000 vjetësh me emrin Herodot-us sipas Latinishtes perëndimore dhe Herodot-os sipas Katharevusës lindore. Biles, atë e emëruan edhe “baba të historisë”; për të qeshur, jo shaka.

Gjithë udhëtarët e zyrtarët që shkonin në ata shekuj e vite në ato anë shkruanin në letrat e tyre vetëm për popullatë arbërore-shqiptare. Kur zbriti për herë të parë në Nafplion më 30 Janar 1833, mbreti i caktuar Otto Friedrich Ludwig përpiqej të kthehej në ëndrrat e tija “helene” sepse përqark tij kishte vetëm arbërorë-arvanitas dhe flitej vetëm Shqip. Prandaj politikanët e perandorive Britani-Rusi-Francë duke përdorur edhe piktorët dhe shkrimtarët europianë nxituan të krijonin lumin e propagandës për brenda dhe për jashtë “Greqisë”. Mito-logjisë (Shkencës së Përrallës, e përkthyer) të krijuar nga duar kishtare fillimisht në shekullin V e.s. iu hapën tërë fletët e librit. Megjithatë, një qytetar “grek” nuk mund të jetë njëkohësisht edhe i krishterë ortodoks edhe i lidhur me lashtësinë arbërore të Athinës, e qyteteve të tjera të Gadishullit Ilirik, Detit Egje e Mesdhe. Sepse lashtësia arbërore dhe krishterimi ortodoks janë edhe të paktën 1500 vjet të zhvendosur në kohë edhe dy qytetërime e mendime të kundërt që përjashtojnë njëra-tjetrin. Para vitit 1830 nuk ka patur grekë.

Formimi i shtetit të quajtur “Greqi” pati në rrënjë ribërjen e Perandorisë Bizantine të Krishterë Lindore dhe prandaj si gjuhë shtetërore u caktua Katharevousa e përshtatur (Dhimotiki). Vetvetiu “Greqia” do ishte një zgjatim i Rusisë së Madhe e krishterë ortodokse dhe që do përpiqej të përthithte sa më shumë troje me të krishterë ortodoksë. Agjentët e Rusisë bënë të mundur që në Luftën e Krimesë të viteve 1853-1856 ushtria greke të luftonte përkrah ushtrisë ruse kundër ushtrive britanike, franceze e turke. Edhe sot grekët ortodoksë e njësojnë veten me sllavët rusë ortodoksë dhe të ardhmen e ëndërrojnë bashkë me ta.

Si në Perandorinë e Krishterë Lindore dhe atë Osmane, edhe në “Greqi” popullatat u vështruan nga ana fetare. “Grek” ishte kushdo që kishte pranuar besimin dhe emrin e krishterë ortodoks, kuptonte Dhimotiki dhe urrente turqit, muslimanët, përfshirë edhe arvanitasit muslimanë. Ndërsa emrave të njerëzve, vendeve e fjalëve iu shtuan prapashtesat bizantine -OS dhe -IS. Në atë lloj are, fara e mbjellë nxorri gjethe në vitin 1844 kur kryeministri Jani Koleti parashtroi Idenë e Madhe (Megali Idea). Që atëherë Ideja e Madhe ka qenë qëllimi i shtetit “Greqi” për të përthithur me dhe pa luftë sa më shumë toka e popullata që 1001 vjet më parë patën qenë në vathët e komisarëve kishtarë të perandorisë bizantine. Për 100 vjet, Ideja e Madhe “greke” e ujitur nga Britania-Rusia-Franca e rriti Greqinë gjashtë herë në Greqi të Madhe, siç është sot.

Perandoritë britanike dhe franceze tradhtuan Europën dhe Perëndimin kur në shekullin XIX edhe u bashkuan me Rusinë sllave edhe krijuan një shëmbëlltyrë të perandorisë kishtare lindore të quajtur “Greqi”. Mëkati do shtohej në shekullin XX kur Lidhja Entente Britani-Rusi-Francë do krijonte tre herë në mesin e Europës një shëmbëlltyrë sllave-barbare bizantine të quajtur “Jugosllavi”, domethënë Serbi të Madhe. Edhe ideja për këtë e quajtur “Naçertanije” (Rradhitja e Veprimeve) u shfaq pikërisht në vitin 1844 me autor Ilija Garashaninin dhe u pasurua prej të birit Milutin Garashaninit më 1886. Për 150 vjet, edhe Rradhitja e Veprimeve serbe e ujitur nga Britania-Rusia-Franca e rriti Serbinë deri në gjashtë herë, derisa i filloi thërrmimi në fundshekullin XX.

Paramendoni, si do shkruhej, edhe tani, për lashtësinë nëse në Kuvendin IV Popullor të vitit 1829 të ishte caktuar gjuha natyrore Shqipe e arvanitasve të krishterë? A do të kishte katedra nëpër universitetet perëndimore që do zbulonin “Greqinë e lashtë”? A do kishte doktorata famëmëdha në fushën e Mito-logjisë greke, domethënë në Shkencën e Përrallës greke? Arbanitët-Arvanitas janë shumicë në Greqi. Ata janë, veç qyteteve, edhe në të paktën 900 fshatrat e Greqisë ku flitet hapur Shqip. Ata janë popullatë shtet-themeluese, shtet-formuese, shtet-udhëheqëse. Domethënë se gjuha Shqipe akoma mungon të jetë gjuhë zyrtare në Greqi.

Greqia mbanë një pjesë të madhe territori që i përket Shqipërisë, ndërsa Greqia e mohon me zë të lartë këtë pretendim. Shumë amerikanëve u është dukur e çuditshme që, ndërsa zëri i italianëve dhe grekëve dëgjohej, ndërsa zëri i pavarur i Shqipërisë nuk ndihet.

Përse, a nuk ka thënë, njëherë, një autor anglez se një nga karakteristikat e shqiptarëve është se ata janë të “paartikuluar”? Kërkesave të përsëritura unë u jam përgjigjur se nuk kisha gjë për të thënë, ndërsa atyre miqve amerikanë, të cilëve ndjenjat e tyre dashamirëse u japin të drejtën të më pyesin përse ashtu, u jam përgjigjur se më kishte ardhur gjithçka në majë të hundës dhe se kisha vendosur që këtej e tutje të mbetesha një spektator i thjeshtë i tragjedive dhe i farsave të botës.

Por tani është një grup atdhetarësh shqiptarë që më kërkon të bëj një deklaratë. Këta miq shqiptarë dinë për mua disa gjëra që miqtë e mi amerikanë nuk i dinë. Ata e dinë që unë kam lindur në zonën kufitare shqiptaro-greke, që bën pjesë në krahinën e vënë në diskutim; kështu që trojet ku unë kam luajtur si fëmijë janë fushat e betejave të ardhshme.

Ata mendojnë se askush tjetër, më mirë se unë, nuk e njeh historinë e kësaj krahine dhe ata më përmendin vazhdimisht se, si drejtues i rinisë, unë njëherë e një kohë kam qenë mbrojtës i palodhur i tërësisë tokësore të Shqipërisë. Prandaj, ndonëse me lëkundje, vendosa ta thyej heshtjen dhe t’i paraqes popullit amerikan disa fakte të kontrollueshme rreth sfondit historik të konfliktit që po vjen rrotull.

Siç dihet nga të gjithë, në periudhën e lashtë shqiptarët quheshin ilirë. Rajoni i diskutueshëm në lashtësi njihej si Iliria e Jugut dhe më vonë është quajtur Shqipëria e Jugut, ndërsa grekët kanë vendosur ta quajnë Epir, një emër që do të thotë “kontinent”; në zanafillë përdorej për këtë rajon nga banorët e ishujve të vegjël, përtej bregut të Shqipërisë, po ashtu si peshkatarët e ishujve Bahamas do ta quanin Floridën “kontinenti”, me një emër që nuk ka asnjë lidhje me kombësinë e popujve që banojnë në kontinentin në fjalë.

Ky rajon, gjatë afër pesë shekujve të sundimit turk, përbënte vilajetin ose provincën e Janinës, me qytetin e Janinës si kryeqendër. Jo vetëm që ky rajon ka qenë gjithmonë shqiptar nga gjuha dhe kombësia, por kufijtë e fiseve ilire shkonin shumë larg përtej. Madje, edhe ishujt Jonianë kanë qenë kryesisht ilire.

Në një libër të famshëm, që e njohin mirë studiuesit, “Fjalori i antikiteteve klasike” të Lybkerit, tek artikulli për Kërkyrën (Korfuzin) vihet në dukje se ai ishull “në zanafillë banohej nga ilirët”. Kurse ata, që do të marrin mundimin të lexojnë veprën e studiuesit të njohur suedez, Martin P. Nilson, botuar në Lund më 1909 me titullin “Studime mbi historinë e Epirit të Lashtë”, do të shërohen nga prirje për të menduar se Epiri ka qenë ndonjëherë grek.

Ky rajon e ka ruajtur natyrën e vet ilire të pandryshuar; deri edhe kaq vonë sa i bie në shekullin e dhjetë të erës sonë, perandori i Bizantit, Leoni i Mençur, në një nga librat e tij përmend faktin që “banorët e Epirit janë shqiptarë”. Pak nga pak, depërtimet greke nisën të ndiheshin në disa pjesë të këtij rajoni. Se si u bënë të mundshme këto depërtime, ne e dimë nga disa autoritete të dorës së parë. Në gjysmën e dytë të shekullit të katërmbëdhjetë, Janinën e qeveriste një princ bizantin (ose një despot, siç e kishte titullin zyrtar) i quajtur Thanas. Këtij Thanasi i hipi në kokë ideja e krimit për të vrarë gjithë shqiptarët. Ju mund të dyshoni se mos këto ngjarje janë nxjerrë nga ndonjë legjendë shqiptare e shtrembëruar ose nga ndonjë fletushkë propagandistike italiane. Aspak! Autoriteti që na e njofton këtë mizori është një grek besimtar dhe i ndershëm, Mihail Dukas, pjesëtar i Shtëpisë Perandorake Bizantine, me po atë emër, kronika e të cilit përfshihet në koleksionin e madh të historianëve bizantinë që ndodhet në Bon dhe mund ta studiojë çdo studiues.

Me neveri dhe mosmiratim Dukasi njofton të gjitha egërsitë dhe vrasjet që ka bërë Thanasi kundër popullsisë shqiptare të Janinës. Siç thotë Dukasi, një nga lojërat e tyre të parapëlqyera ishte t’u priste hundët ose pjesë të tjera shqiptarëve dhe t’i linte të vdisnin në agoni.

Disa krerë feudalë shqiptarë e kërcënuan Thanasin me një ekspeditë ndëshkimore, nëse ai nuk do t’i ndërpriste krimet kundër shqiptarëve. Thanasi u përmbajt një farë kohe dhe e martoi vajzën e vet me princin më të fuqishëm të asaj kohe, me Gjin Shpatën. Pas njëfarë periudhe, Thanasi i nisi përsëri përndjekjet, madje edhe më të egra se më parë.

Siç shkruan Mihail Dukasi, ndërsa Gjin Shpata mblodhi një ushtri dhe e rrethoi Janinën, kryeqytetin e vjehrrit të vet, Thanasi çdo ditë, nën flamurin e armëpushimit, i dërgonte Shpatës një shportë me sy të nxjerra nga kokat e shqiptarëve fatkeqë dhe kjo dhuratë e kobshme vazhdoi derisa u hoq rrethimi.

Siç e thotë historiani, ambicia e Thanasit ishte të fitonte nofkën e Albanoktonos që do të thotë Shqiptarovrasës. Dukasi shton se despotit i pëlqenin shumë të huajt dhe të jashtmit, prandaj pati sjellë shumë prej tyre në qytet. Së fundi, thuhet me marifet se Thanasi ia doli mbanë “të zbrazte” Janinën nga banorët e rrënjës.

Natyrisht, zor se mund të shpikte një metodë më të efektshme për të ndryshuar përbërjen etnike të një vendi, porse “të drejta” të krijuara në këtë mënyrë, ta themi në formën më të butë, janë të një cilësie të dyshimtë. Krimet e përshkruara nga Mihail Dukasi kanë ndodhur më 1380, dhe në pak vite më parë.

Pas pesëdhjetë vjetësh, më saktë më 1431, një ushtri e fortë osmane erdhi me gjëmime te portat e Janinës, e cila, ndërkaq, ishte ripopulluar me të ardhur, dhe me një sulm qyteti u pushtua. Është për t’u shënuar fakti se, pasi i bënë një mbikëqyrje krahinës, turqit e klasifikuan atë si pjesë të Shqipërisë.Por ka edhe diçka më domethënëse dhe krejt të pakundërshtueshme.

Turqit bënë një regjistrim të kujdesshëm të qyteteve e të fshatrave dhe emrat e këtyre vendeve kanë dalë më pas në botimet zyrtare në trajtat e tyre shqip e jo greqisht. Për shembull, le të marrim rastësisht dy emra, dy qendrat e quajtura shqip Delvina dhe Grevena.

Ato janë regjistruar përkatësisht Dhelvinon dhe Grebene. Turqit e hershëm kanë qenë të përpiktë, me hollësi të madhe për shënimin e emrave të vendeve, duke parapëlqyer gjithmonë trajtat e mirëfillta popullore.

Për shembull, pas rrethimit të parë të Vjenës, turqit nisën ta shkruanin Ëian me një A të gjatë, që është trajta e vërtetë popullore dhe, sa kohë zgjati Perandoria Osmane, ata iu përmbajtën kësaj trajte, duke flakur trajtën artificiale Ëien.

Në traktatin e Ajzenburgut, të nënshkruar më 1664 ndërmjet Turqisë dhe Perandorisë Romake të Shenjtë e të hartuar turqisht e latinisht, kur numërohen titujt e perandorit Habsburg, teksti latin e quan atë mbret të Bohemisë, porse në tekstin turqisht turqit kanë ngulur këmbë për ta thënë mbreti i çekëve.

Pushtimi turk solli një ndryshim të rëndësishëm në jetën e Shqipërisë. Për arsye që janë tepër të gjata për t’i shtjelluar këtu, shumë shqiptarë e lanë krishtërimin dhe u bënë myslimanë, e kjo lëvizje vijoi për dy shekuj, derisa rreth 65 % e popullsisë u bë myslimane; pjesa tjetër mbeti e krishterë. Në Veri, si besimtarë të kishës Perëndimore e në Jug të asaj Lindore, që shpesh quhet gabimisht kisha greke. Meqë në kishën e dytë shërbesat bëhen greqisht dhe kleri është në pjesën më të madhe grek, u krijua mundësia për grekët që të shkombëtarizonin shqiptarët, duke e përsosur kishën si mjet të propagandës.

Një faktor tjetër ka qenë ardhja tinzare e banorëve që flisnin greqisht, shpesh të favorizuar me budallallëk nga pronarët shqiptarë, të cilët kishin nevojë për bujqër, për të zëvendësuar shqiptarët që iknin në luftërat e pafund të Perandorisë Osmane.

Ngritja e Greqisë si shtet i pavarur i dha një shtysë të fuqishme propagandës greke. Tashmë grekët nisën haptas të shpallnin se çdo besimtar i kishës Lindore, pavarësisht nga gjuha dhe kombësia, ishte grek.

Një nga marifetet më të padëgjuara të grekëve ka qenë dhënia e rryshfeteve zyrtarëve të lartë në Stamboll për të nxjerrë një ferman që të ndalonte qarkullimin apo mbajtjen e librave shqip. U quajt një veprim i dënueshëm, madje, edhe po të mbaje libra kaq të padëmshëm si gramatika ose aritmetika, po të ishin shkruar shqip.

Grekët ranë, madje, edhe më poshtë: nuk e kishin për gjë të kallëzonin atdhetarët shqiptarë të ndershëm si rebelë dhe bënin që ata t’i degdisnin në burgje të largëta.

Pas luftërave ballkanike Turqia Evropiane u copëtua dhe Fuqitë e Mëdha nuk mund ta injoronin ekzistencën e kombësisë më të lashtë të gadishullit. Shqipëria u bë shtet, por u rrëgjua në një të katërtën e madhësisë së vet natyrore.

Dikush mund ta mendonte se pas kësaj do të ishin të kënaqur dhe do të rrinin urtë, se do të përpiqeshin, po të ishte e mundur, të zhvillonin marrëdhënie të fqinjësisë së mirë me pjesën që mbetej të Shqipërisë. Mirëpo ndodhi e kundërta.

Duke përfituar nga fakti që Turqia, një vit më parë i kishte çarmatosur plotësisht shqiptarët, një ushtri me grekë, e organizuar dhe e maskuar si njerëz civilë, vërshoi mbi gjithë Shqipërinë dhe nisi të djegë e të vrasë gjithçka i dilte përpara.

Në Shqipëri, në atë kohë kanë qenë në qendër të këtyre krimeve të organizuara dy dëshmitarë të huaj: autorja e njohur angleze, Meri Edit Durham, dhe një korrespondent gjerman. Të dy ata u tmerruan dhe u morën vesh që t’ia bënin të njohur të gjithë botës çdo gjë që këta e quanin si një nga krimet më të mëdha të organizuara në të gjitha kohërat.

Për fat të keq, plasi Lufta Botërore dhe tërhoqi vëmendjen e të gjithëve. Por më 1920, me titullin “Njëzet vjet ngatërresa ballkanike”, Miss Durham botoi një libër, ku një kapitull i plotë i kushtohet njoftimeve për këto masakra. Kushdo që dëshiron ta kuptojë konfliktin e sotëm nuk mund të bëjë pa e parë këtë libër.

Pas Luftës Botërore, Greqia ua ndaloi shqiptarëve të kishin shkollat e tyre në Greqi dhe vijoi punën e saj për të eliminuar elementin shqiptar me çfarëdo mjeti.

Një rast i rrallë iu paraqit grekëve nga Traktati i Lozanës, i cili nxiti shkëmbimin e familjeve turke me ato greke. Siç e kam thënë më sipër, një shumicë shqiptarësh, disa shekuj më parë, e lanë krishtërimin dhe u bënë myslimanë, por ata i ruajtën gjuhën dhe traditat kombëtare dhe kurrë nuk e kanë mësuar turqishten.

Mashtrimi i grekëve kishte për qëllim që t’i paraqiste si turq shumë myslimanë shqiptarë dhe t’i dërgonte me anije në thellësinë e Azisë së Vogël, duke i bërë objekt shkëmbimi.

Kjo është njësoj sikur të syrgjynosësh irlandezët në Poloni, duke u nisur nga fakti se edhe irlandezët, edhe polakët, janë katolikë edhe prandaj qenkan të një kombësie.

Komisioni Ndërkombëtar për Shkëmbimin e Popullsisë e zbuloi mashtrimin, në pak raste, dhe e ndaloi, por shumë herë të tjera atij ia hodhën me mjeshtëri.

Po të shqyrtohen dëshmitë e vjetra për gjendjen e kombësisë në viset e ndryshme të rajonit të diskutuar, habitesh me ndryshimet që janë bërë nëpërmjet dredhive dhe mashtrimeve të organizuara. Në fillim të shekullit të nëntëmbëdhjetë, një anëtar i kishës së Anglisë me emrin Stjuart Hjuz, ka bërë një udhëtim nëpër Shqipëri dhe ka lënë shënime për vëzhgimet e veta.

Ka vizituar dhe qytetin tim të lindjes, Konicën, një vend i lashtë i cili mendohet nga disa studiues si Pukevili, se ka qenë në mesjetën e hershme kryeqyteti i Ilirisë Jugore. (Emri i vendit tingëllon në mënyrë të çuditshme si prusian, por kjo vjen ngaqë po ai ndikim sllav mbi toponiminë, ka vepruar në Prusi, ashtu edhe në Shqipëri).

Hjuzi ka shënuar se Konica kishte 800 shtëpi, nga të cilat 600 ishin shqiptare dhe 200 greke. Ku janë këta 75 % shqiptarë sot?

Megjithatë, në rajonin e diskutuar ka një krahinë të gjerë, qëndresa e patrembur e së cilës i ka kapërcyer të gjitha format e organizuara të vrasjeve, mashtrimeve dhe grabitjeve.

Kjo është Çamëria, të cilën grekët e shtrembërojnë në Camuria. (Nuk u vë faj grekëve, për këtë shtrembërim që vjen nga paaftësia e alfabetit grek për të riprodhuar gjithë tingujt e gjuhës shqipe dhe të shumë gjuhëve të tjera për këtë çështje).

I ndjeri senator Kabot Loxh (Cabot Lodge) në shtypin grek dilte gjithmonë me emrin Kampot Lone. Popullsia e Çamërisë tani vonë, më 1913, ka qenë 96 % shqiptare. Ky përpjesëtim tani është ulur me akte dhune dhe unë mund të sjell si shembull shumë punëtorë që derdhin djersën në fabrikat e Amerikës, të cilët i kanë pasur prindërit pronarë të lulëzuar në Çamëri, më pak se një vit më parë. E megjithatë, në kundërshtim me gjithë këtë përndjekje, ende shqiptarët përbëjnë 80 % të popullsisë së Çamërisë.

Ndërsa tani Italia është gati të ndërhyjë, duke na shpallur si qëllim se kërkon të vërë në vend dëmet që i janë shkaktuar kombit shqiptar dhe të rivendosë kufijtë natyrorë e historikë të Shqipërisë.

Është e arsyeshme të presësh nga çdo shqiptar i vërtetë se do të jetë i pakënaqur nga ky veprim. Por ndonjë mund të kundërshtojë se, megjithë metodat e dënueshme të përdorura nga grekët, ata kanë arritur që ta përmbysin gjendjen e kombësive në shumë vise të rajonit të diskutuar; kështu që të ndreqet një padrejtësi e vjetër me një padrejtësi të re, nuk tingëllon aq mirë.

Për këtë unë do të përgjigjesha se nuk mund të ketë një akt ligjor që të përligjë krimet e organizuara e të vazhdueshme. Por, ka dhe më. Shumë larg nga Shqipëria historike, në Greqinë e brendshme ka pothuaj një milion shqiptarë, gati gjysma e të cilëve ende e flet gjuhën e vet të lashtë.

Këta njerëz kanë një mall ideal për Shqipërinë dhe në të kaluarën kanë nxjerrë dëshmorë të çështjes shqiptare. Ata mund të shkëmbeheshin me grekët e rajonit të diskutuar dhe, më së fundi, të gjithë do të ishin të kënaqur.

Porse, siç pohojnë grekët, Italia kërkon të arrijë qëllimet e veta duke zgjeruar kufijtë e Shqipërisë. Unë pajtohem me këtë plotësisht, por më duhet të shtoj se ky pohim nuk ka peshë dhe është thjesht një përpjekje për t’i bërë bisht çështjes.

Çështja është a ka qenë gjithmonë pjesë përbërëse e Shqipërisë ish-krahina turke e Janinës? Në qoftë se kjo është e vërtetë, a mund të bjerë poshtë, automatikisht, kjo e vërtetë vetëm e vetëm sepse e thonë edhe italianët?

Fakti është i qartë: Italia ka këtu një përgjigje të mirë e të fortë, sepse rastis që kërkesat e saj përputhen me një akt të vonuar drejtësie kundër Shqipërisë. Po ndodh që një herë perënditë hakmarrëse janë në anën e legjioneve të Cezarit.

Fragment nga libri i Atdhe Gecit, “Çamëria, Kthim në histori – mision”

KUR FAIK KONICA PRITEJ ME 15 TË SHTËNA TOPI NË ÇIKAGO

August 31, 2021 by s p

NGA DALIP GRECA

Nuk është ngjarje e stisur, kronikat sjellin dëshmitë nga shekulli i shkuar. Ishte Vjeshta e dytë e vitit 1934, kur në Çikago u organizua një panair i madh botëror me të arriturat më të spikatura të shekujve, si në shkencë, ashtu dhe në ekonomi, ndërsa në rrugët e qytetit u organizuan parada, ku kombet kishin ditën e tyre,siç e patën dhe shqiptarët e çekosllovakët, dy nga kombet që ranë të parët nën okupimin e pushtusëve nazistë e fashistë në Luftën e Dytë Botërore.Faik Konica, Ministri i Mbretërisë shqiptare në Washington, i shoqëruar nga Gjenerali Horton, u pritën me ceremoni zyrtare; me nderime ushtarake dhe u shoqëruan me të shtëna topi.

DITA SHQIPTARE NË ÇIKAGO

Organizimi i Ditës Shqiptare në Panairin e Përbotshëm i takon kohës kur dega e Vatrës në Çikago drejtohej nga Chriss A. Lepon, i cili ka meritën kryesore të suksesit.Duke qenë personalitet publik i njohur në rrethet shoqërore dhe politike të Çikagos, Lepon që ishte diplomuar për shkencë në Depaul University, Çikago dhe kishte shërbyer në Forcat Navale amerikane gjatë Luftës së Parë Botërore, kontaktoi me komisionin organizator dhe siguroi një ftesë zyrtare për Ministrin e Mbretërisë Shqiptare në Washington, shkëlqesinë e Tij Faik Konica dhe shoqëruesit e tij. Shpenzimet e Faikut i mori përsipër Christo Lepon me komisionin. Panairi kishte tërhequr vëmendjen e miliona njerëzve jo vetëm në Amerikë, por edhe në kontinentet e tjerë.Në të do të ekspozoheshin kulturat, traditat, të arriturat e shkencës së përbotshme, jo vetëm të kohës kur organizohej kjo ekspozitë madhështore me përmasat e një panairi botëror.

Për të kuptuar esencën e atij panairi të përbotshëm, do të mjaftonte të shfletonim gazetën Dielli, që përcillte kronikat e atij eventi.Dielli- Kronikë: Ekspozita e organizuar në “Transportation Building” i tregon njeriut se si nisi zhvillimi dhe përsosja nga duart e njeriut, që në kohën e epokës së gurit, të cilin(gurin) e përdorte si thikë e sëpatë, dhe se si më vonë u zhvillua duke nisur të zbulohej hekuri, dhe dalëngadalë të tjera sende, tregon se si njeriu vuri në shërbim të vet sendet dhe kafshët, dhe se si sot, shërbëtori më i madh i tij është hekuri, avulli dhe elektriku.…Në “Hall of Science”… tregohet se vetëm në një pikë uji rrojnë me mijëra gjallesa, të cilat lëvrijnë dhe ne i shohim përmes mikroskopit… Në departmentin”Eugenie” vizitorit i tregohet gjithçka. Përshembull tregohet se ç’ndodh me vezët nga dita që i shtrohen pulës e deri në ditën e 21-të…..Gjithashtu tregohet edhe se si zhvillohet një foshnje, që në ngjizje deri në Lindje…Në departamentin e Mathematikës dhe Fizikës tregohen çpikje të kohës së re dhe ato të kohës së vjetër…Historia e erës dhe e furrave elektrike,është një jetë më vete.Po në këtë departament janë manifestuar e materializuar “The Fourth Demension” të teorisë së Einstein-it. Në “Court of States” tregohen pamjet natyrale si dhe zhvillimet industriale e kulturale.Në “sallën e Feve” ekspozohen artet dhe besimet e ndryshme. Kronika e Diellit ishte e gjatë dhe përcillte informocion të gjithanshëm e plot detaje për çdo seksion të panairit…

SI ISHTE KONCEPTUAR DITA SHQIPTARE ?

Shqiptarët kishin krijuar komisionin e tyre që udhëhiqej nga kryetari Christ Lepon dhe sekretar Ahmet Ramo.Përgatitjet kishin nisë 3 muaj para organizimit të panairit dhe paradës. Dita shqiptare ishte përcaktuar nga organizatorët të ishte me 14 tetor 1934.Qëllimi ishte që shqiptarët të mos mbeteshin pas kombeve të tjerë, por të paraqiteshin me dinjitet. Shqiptarët e Çikagos nuk kishin mbetur të vetmuar në përballimin e organizimit të Ditës Shqiptare, ndryshe do ta kishin të vështirë sepse shpenzimet ishin të mëdha. Ata përmes gazetës Dielli u kishin bërë apel degëve të Vatrës dhe shqiptarëve nëpër koloni të shteteve të ndryshme të Amerikës të bëheshin pjesë e kontributeve.Disa nga degët u treguan të gatshme.Dalloheshin shqiptarët dhe vatranët e Whiting-ut, ata të Gary-t-Indiana, të Argo-s-Illinois, të Milwaukee-t, St. Louis-it, Cleveland-it,Wisconsit, dhe Detroitit.Një koloni kishte përgatitë dy autobuzë të stolisur me ngjyra kombetarë kuq e zi, për t’u bërë pjesë të Ditës shqiptare. Shqiptarët synonin të prezantoheshin me veshje kombëtare nga të gjitha trevat, të Veriut dhe të Jugut; të ekspozonin para amerikanëve muzikë e këngë shqiptare, me flamuj kuq e zi e flamuj amerikan.

ARRITJA E FAIK KONICËS DHE GJENERALIT HORTON, PËRSHËNDETJA ME 15 TË SHTËNA TOPI

Ekselenca e Tij Faik Konica arriti në Çikago të shtunën me 13 tetor 1934.

Të Dielën me 14 tetor shqiptarët u mblodhën në 14^th St.-Gate të World’s Fair-it dhe marshuan me bandën muzikore të ekspozitës drejt “Court of States”. Përveç Ministrit Faik Konica, Gjeneralit William Horton dhe Nelo Drizari ishin ftuar edhe shumë nga zyrtarët e lartë të shtetit aty.

Detajet i sjell Gazeta Dielli(Vol XXVI, 26^th Years): … Kronikani shkruan: në orën 11 përpara drekës, dy automobila të ekspozitës, erdhën në hotelin ku ishin Ministri Konica dhe Gjenerali Horton, dhe së bashku me Komisionin e përgatitjes së Ditës Shqiptare, burra dhe gra e fëmijë, u drejtuan drejt Ekspozitës, ku do të bëhej parada shqiptare.

Kronikanit nuk i ka shpëtuar detaji i pritjes së Konicës: Në 14^th St. Gate, ku ndodhej vendi i pritjeve të diplomatëve, ishte radhitur ushtria. Sapo zbriti Ministri Konica, e priti me ngrohtësi ish Ministri i parë Amerikan në Shqipëri, zoti U. Grand -Smith. Më pas u paraqit njëri prej oficerëve drejtues që i uroi mirëseardhjen, ndërkohë buçitën topat, në nder të Ministrit Shqiptar u dëgjuan 15 të shtëna… Më pas Konica prezantohet para ushtrisë dhe publikut dhe vazhduan ceremonitë.

Pasi ushtria përfundoi parakalimin para Konicës dhe vijoi ecjen me hap ushtarak, Ministri Konica u ftua në zyrën e Kryetarit të Ekspozitës së Përbotshme, zotit Rufus C. Dawes, ku u prit me protokoll zyrtar nga kryetari dhe të tjerë zyrtarë. Aty u mbajtën fjalime.

Nderimet vijuan me një shëtitje nëpër qytet, ku Konicës dhe Gjeneralit Horton, iu vunë në dispozicion automobilat e ekspozitës.Në nder të tyre u shtrua një drekë.

Kryetari i Panairit z. Rufus C. Dawes, i drejtoi një përshëndetje të veçantë Ministrit Shqiptar,duke e cilësuar nder të veçantë pjesmarrjen e tij. Ai foli me simpati për popullin shqiptar, për historinë e Kombit shqiptar me histori mbi 2 mijë vjeçare, i cili ka treguar në shekuj shpirt lirie, ka luftuar me trimëri, është një komb i lashtë me qytetrim të hershëm. Z. Rufus lëvdoi edhe shqiptarët e Çikagos për pjesmarrjen e tyre aktive në panairin e përbotshëm.Ai tha se dita Shqiptare shënonte një sukses të madh dhe i bënte mirë Shqipërisë,e bënë atë të njohur pasi atë ditë në panair ndodheshin më shumë se 250 mijë pjesmarrës.

Më pas përshëndeti ish Ministri i parë i Shteteve të Bashkuara të Amerikës në Shqipëri zoti U. Grand-Smith, i cili pasi falenderoi Ministrin Konica, tregoi ngjarje kur ai vetë shërbente në Tiranë. Shërbimi i tij diplomatik ishte në kohë të turbullta, ku shteti shqiptar nuk kishte stabilitet, dhe ai i shoqëroi rrëfimet edhe me ngjarje që mbartnin humor.

Tek paraqiti Ministrin Konica, Z.Smith tha fjalë shumë të zgjedhura reth cilësive të tij. Konica, tek e mori fjalën, falenderoi z. Dawes dhe Grand-Smith, përshkroi me zotësi të rrallë bukuritë e Ekspozitës së përbotshme, që paraqeste çudirat e kohës dhe shtoi se”Kjo Ekspozitë ka mundur t’i mbledhë aq mirë arritjet dhe çudirat e kohës sa syri i njeriut mund t’i shikojë në pak kohë….është një vepër kjo e qytetit të Cikagos që prezanton një panair të tillë.Është një mësim për çdo Komb dhe lus Zotin që të shikoj dhe një tjetër si kjo në të ardhmen…”

MBI 2500 SHQIPTARË NË DITËN E PARADËS

-Në Ditën Shqiptare në Panairin e Përbotshëm ndodheshin 250 mijë pjesmarrës-

Kronikat e Diellit të nënshkruara nga Ahmet Ramo informojnë se pjesmarrësit në Ditën Shqiptare ishin më shumë se 2500 bashkatdhetarë dhe mbi 250 mijë pjesmarrës. Festimi nisi në orën 3 pasdreke, dhe vazhdoi deri më pesë.Komisioni kishte treguar kujdes që përfaqësuesit e kombit shqiptar në atë ekspozitë të paraqiteshin me dinjitet dhe të prezantonin veshjet kombëtare të Veriut dhe të Jugut, muzikën tradicioanle dhe këngët nga krahinat e Shqipërisë. Grupi përbëhej prej12 burrave, prej të cilëve 6 ishin veshur me kostume kombëtare të Gegërisë dhe 6 të Toskërisë, po aq ishte dhe numri i grave, 12,- prej tyre 6 ishin stolisur me kostume gege dhe 6 toske; ndërkohë që ishin përzgjedhur edhe 12 djem dha vajza të moshës së vogël të veshur në të njëjtën mënyrë, gegë dhe toskë.Në krye të komisionit të kolonisë shqiptare ishte vënë James Koburi, ndërsa Chairman i Ditës Shqiptare z. Christ Lepon.

Siç shkruanin gazetat e Çikagos, shqiptarët ishin prezantuar bukur dhe hijshëm. Madje ata e kishin vazhduar parakalimin dinjitoz edhe në Indiana me 15 tetor, ku kishin ftuar ekselencën e Tij Ministrin e mbretërisë z. Faik Konica dhe Gjeneralin Horton, në nder të të cilëve kishin shtruar edhe një darkë ceremoniale. Shqiptarët parakaluan në rrugët e qytetit të udhëhequr nga banda muzikore e Kolegjit të qytetit. Mayori i qytetit Whiting e ka pritur me Nderime Faik Konicën dhe Gjeneralin Horton.

Korrespondenti shkruante se dita shqiptare, krahasuar me Ditën e Kombeve të tjerë, shkëlqente si drita e Diellit,ishte unike, si në veshjet e mrekullueshme, të shumëllojshme, plot ngjyra e shkëlqim, ashtu edhe me vallet e bukura, që shpalosën koloritin dhe shpirtin shpërthyes të arbërit; valltarët dridheshin në ajër dhe duartrokiteshin papushim; por dhe këngët e mrekullueshme ngrohën shpirtrat e mërgimtarve shqiptarë që kishin mbushur sheshet dhe rrugët e qytetit.

Shqiptarët ishin entuziastë.Fjalët e Ministrit Konica, ua kishin ngrohur zemrat shqiptarëve:”Për një Shqipëri të vogël dhe shqiptarë të pakët të Amerikës, vepra juaj e bukur është e meritushme”, i kishte lëvduar Ai.

ZGJIMI I SHPIRTIT ARBËROR

Vizita e Faik Konicës zgjoi shpirtin Kombëtar të mërgimtarëve në Çikago, Indiana, Wisconsi etj. Shqiptarët e Çikagos me rrethina, ata të Whiting-ut, Gary-t, Ind, Argo-s-Ill, morën përhirimet e vatranëve dhe të lexuesëve të Diellit, që për një kohë të gjatë shkruanin për suksesin e Ditës Shqiptare. Qëllimi i Ditës shqiptare nuk ishte reklamim biznesi, siç ishte për shumë prej kombeve pjesmarrës, por kishte një mision të shenjtë: Të prezantonin me dinjitet Kombin Shqiptar, kulturën kombëtare. Dhe ia arritën qëllimit.

Një vatran nga Whitng-u i shkruante Diellit se jehona e Ditës Shqiptare në Çikago, i ka bërë krenarë të gjithë shqiptarë edhe në shtetet e tjerë përreth. Eshtë zgjuar shpirti i Arbërit.Vatrani kishte mbyllë në zarf një copëz gazetë të atij qyteti, ku shkruhej për mrekullinë shqiptare.Në gazetën e qytetit përshkruhej me detaje çudia shqiptare në Çikago dhe parakalimi në qytetin e Whiting-ut. Gazeta e përshkruan si privilegj të qytetit vizitën e Ministrit Konica,ndër më të shquarit diplomatë në Washington D.C.Në kronikë jepen detaje rreth darkës që u shtrua në nderim të Ministrit dhe Gjeneralit Horton, një darkë madhështore me protokoll zyrtar. Aty përshkruhet edhe parada e shqiptarëve të Whiting-ut në rrugët e qytetit, duke patur në krye bandën muzikore të Shkollës së Lartë të atij qyteti. Gazeta shënon se Mayor-i i qytetit,z. Thomas S. Boyle, i shoqëruar nga Prokurori Harry E. Pawers, Gjykatësi Perel, si dhe shumë zyrtarë të tjerë, e kanë pritur me protokoll zyrtar Ministrin Shqiptar. Gjatë darkës u shpalos historia shqiptare dhe kultura e lashtë arbërore. Ministri Faik Konica u jepte shumë rëndësi rasteve kur i jepej mundësia të ekspozonte lashtësinë e Kombit shqiptar, historinë e tij, kulturën dhe trashëgiminë e rrallë…Në vizitën e tij në Whiting, Konica shoqërohej nga Gjenerali Horton, zonja Cushing, zonja Evanthi Prifti, zonja Theofana Stefan me të bijën Olga, Nelo Drizari,Christ Lepon,Hysen Haxhi, Ahmed Mezhgorani, Ahmet Ramo dhe Sofokli Stefan.

Me 16 tetor, në nder të të Ministrit shqiptar, u dha një drekë nga avokati i njohur amerikan në Cikago z.Louis Mack, ku morën pjesë dhe personalitete të shquara të Cikagos. Veprimtaritë u mbyllën me një drekë të shtruar nga Ministri Faik Konica me 17 tetor 1934.

CILËT ISHIN BASHKATDHETARËT QË I DHANË FRYMË SHQIPTARIE PARADËS NË ÇIKAGO ?….

“Dita Shqiptare” pas 3 muaj përgatitje i dha frytet e saj. I vetmi shqetësim i shqiptarëve kishte qenë dilema nëse do të ishte ditë me diell, me qëllim që të mos krijoheshin vështirësi për valltarët e këngëtarët dhe të kishte shumë pjesmarrës, apo do të ndodhte e kundërta. Zoti e bëri diell atë ditë dhe grupin përgatitor nuk e mbante vendi nga gëzimi. Grumbullimi i shqiptarëve kishte nisë që në orën 12 të mesditës të së Dielës, 14 tetor. Deri në orën 2 pasdite, vendgrumbullimi në 14^th St ishte mbushur plot, aq sa organizatorët nuk po u besonin syve- një komunitet i vogël kishte sfiduar komunitetet e shteteve të mëdha.Kishin ardhë nga shtete e qarqe të ndryshme më shumë se 2500 shqiptarë, shënonin kronikat e gazetave dhe radiove lokale, ndërkohë që në panair ndodheshin rreth 250 mijë pjesmarrës që ndoqën bukurinë dhe madhështinë shqiptare. Kronikani i Diellit përmendëte emrat e vatranëve Muhamet Zagari dhe Shuap Duka me të bijën Asijen, që kishin ardhë nga Detroiti, por dhe shumë të tjerë nga Michigani, Indiana, Çikago, Milwaukee etj.

Në krye të kuadratit të madh shqiptar printe banda muzikore, pas saj ecte me hap të shtrirë marshalli shqiptar z. Ferit Ismaili, dhe dy flamurtarët që mbanin Flamurin kuq e zi të Skënderbeut dhe flamurin amerikan- Kristo Kolçe dhe Naqo Iskal. Pas tyre ecte Komisioni i paradës shqiptare, dhe pas komisionit Shoqëria e grave”Voisava” dhe shoqëritë Qytezare dhe Sinicare, shumica prej këtyre të fundit kishin ardhë nga Ohio.

Në orën 2 e 30 minuta parada u zhvendos në Court of States, një vend i posaçëm, enkas për ngjarje të tilla, në të cilin ishin vendosur më shumë se 4 mijë ulëse, por që nuk mjaftuan për të pranishmit, kështu që shumica qëndruan në këmbë. Skena ku ishin parakaluesit, këngëtarët dhe valltarët, shkëlqente nga kostument shumëngjyrshe, toskë e gegë. Të gjithë mbanin plisin gegë e qeleshen toske mbi krye. Sazexhinjtë luanin në instrumentet e tyre melodi nga veriu në Jugë, ndërkohë që valltarët e këngëtarët, tërhiqnin vëmendjen e publikut entuziast që i duartrokiste papushim. Binin në sy artistët amatorë Sotir Treslo, Koçi Karakosta, Alqiviadh Treslo, Koçi Sutter, James Miller, Kristo Kolçe dhe Naqo Iskal.

Zonjat shqiptare shkëlqenin si nga bukuria ashtu edhe nga kostumet e bukura të krahinave të Shqipërisë Gege e asaj Toske. Ato ishin: Evanthi Prifti,Theofana Stefan, Magdalini Anton, Evangjeli Baze, Limiadha Papas, Theofana Peters, Evanthi Dimashi, Urania Nikolla, Marigo Tromara.

Po ata që tërhoqën më shumë vëmendjen e fotoreporterëve ishintë vegjlit, që kishin krijuar minikuadrat brenda kuadratit të madh të shqiptarëve dhe që udhëhiqeshin nga zonjusha Viki Thoma-instruktorja që i kishte përgatitë. Ato lëviznin si valë deti dhe nën ritmin e valleve, vala ngrihej dhe ulej. Shkëlqenin: Sofi Shkurti, Olga Stefana, Trisa Peters, Julia Johns, Sofia Papas, Kristina Nikolla, Helen Iskali, Helenë Shkurti dhe djemtë: Piro Thoma, Gust Shomo,Ethel Shkurti, Krist Totoni,Anton Lazar,George Peters etj.

Sjellim për kërshëri të lexuesit edhe pjesë nga programi artistik të këngëve dhe valleve, të cilin e morëm nga kronikat e Diellit dhe nga libri i Agron Alibalit”Dritëhijet e një diplomati” f 121: “Ç’u mbush Oda me bandillë”, “Në bahçen tënde këndon bilbili”, Valle burrash-Devolliçja, “Trëndafili”, Valle grash-beratçe, “e hequr” dhe “e qarë”, valle burrash-kasapçe, valle vajzash arbatka, kënga e burrave”Mahmudije”,valle fëmijësh, kënga”bilbili”. Gjatë programit folën Nelo Drizari, Julia Peters, që kishte fituar kurorën e Miss Albania në një konkurim vendas dhe Thelma Marek Cushing, muzikologe, që sapo ishet kthyer nga Shqipëria.

FOTOGRAFIA SI SHKAS

Ky shkrim pati si shkak një fotografi. Në një nga albumet në arkivin e Vatrës më tërhoqi vëmendje fotografia e Komisionit Drejtues të Degës 33 në Detroit, Michigan për vitet 1949-1950. I lexova me radhë emrat: nga e majta në të djathtë: Orhan Ali, Banush Chaush Qyteza,Suria Mehmet-sekretari i degës -Christ A. Lepon, Kryetari i degës : Jashar Petrusha, -arkëtar dhe Muhamet Zagari e Lame Hysen Slatina-Kontrollorë.

U ndala tek emri i kryetarit : Christ A. Lepon. Nuk kisha informacion rreth tij.Fillova investigimin, që nga Detroiti për të kaluar në Çikago. Pas dy vitesh gjeta të dhëna të mjaftushme për kryetarin e degës nr. 33 në Detroit, që më parë kishte drejtuar degën e Vatrës nr 30 në Çikago?

Christ Anton Dhimitri Lepon, ishte lindë në fshatin Bradvicë në qarkun e Korçës me 23 Prill 1892. Ai emigroi në Shtetet e Bashkuara të Amerikës me një grup bashkrahinarësh në Vjeshtën e Dytë të vitit 1907,ku nuk kishte mbushë ende 15 vjec. Krahas punës së përditshme, Lepon i kushtoi vëmendje arsimimit të tij. Me këmbëngulje dhe vullnet përfundoi arsimimin e mesëm dhe më pas studio në Depaul University, Çikago, Illinois. Është pikërisht Universiteti ku sot është hapur Katedra e Gjuhës, Kulturës dhe Letërsisë Shqipe, që mbanë emrin e filantropit shqiptar-Hidai Eddie Bregu, sponsor i saj.I ndjeri Hidai Bregu i mbante lidhjet me Vatrën përmes gazetës Dielli dhe ishte kontributor në 100 vjetorin e themelimit të Federatës VATRA, Prill 2012. Filantropi ndërroi jetë në gusht 2014. Emrin e tij mbanë Katedra që drejtohet nga Gazmend Kapllani, një bashkatdhetar i njohur në fushën e letrave por edhe në atë të mbrojtjes të të Drejtave të Njeriut, veçanërisht të emigrantëve shqiptarë në Greqi.

Pikërisht në këtë universitet studio dhe mori Diplomën Bachellor Of Science Christ Lepon.

Në Luftën e Parë Botërore Lepon shërbeu në Forcat Navale ajrore të Amerikës. Rastësia e shpëtoi nga tragjedia: Me 30 Maj, 1918, ditën që arriti në Brest, Francë, vapori me të cilin udhëtonte, u silurua nga një nëndetse Gjermane, por lumturisht vapori nuk pësoi dëme, përkudnrazi Torpedot i mbytën dy nëndetset gjermane që e siluruan.

Zoti Lepon ishte në kohën e tij i anëtarësuar dhe kontributor në disa prej shoqatave amerikane të kohës: American Legion, American Veterans of Foreign Wars, Disabled American veterans, si dhe në Shoqërinë Masonike.

Përpara se të shpërngulej në Michigan, Christ Lepon ishte ndër veprimtarët me emër në të gjithë shtetin e Illinoisit. Ai e drejtoi degën e Vatrës që nga viti 1930 deri në vitin 1934. Emri i tij doli në pah veçanërisht në organizmin e ekspozitës së përbotshme(Century of Progress) që u organizua në Çikago në tetor të vitit 1934, ku Shqipëria kishte Ditën e saj të prezantimit me pavionin e saj. Ai mori përgëzimet e Ministrit të Mbretërisë shqiptare Z. Faik Konica, por edhe të Gjeneralit amerikan Horton, mik i shqiptarëve, një nga kryesuesit e Komisionit të Miqëve të Shqipërisë në Amerikë.

Z. Christ Lepon organizoi dhe shërbeu si Chairman i Albanian Liberation Committee, Çikago, me anë të të cilit protestuan kundër krimeve greke në Toskëri. Me këtë rast kishte marrë pjesë edhe zoti Charles Hart, Kryetari i Shoqërisë FRIENDS OF ALBANIA.

Christ Lepons ishte një humanist i spikatur, ai udhëhoqi dy fushata në Çikago për ndihmën e Kryqit të Kuq Shqiptar. Po ashtu organizoi dhe shërbeu si kryetar i parë i “One Forty One Club of Van Buren Post, American Legion, Çikago, IL”, ndërkohë që u zgjodh tre vjet me radhë chairman për Memorial Civil War Veterans Association of Cook County, Illinois.Jetëshkrimi dhe veprimtaria e tij u publikuan në librin për njerëz të njohur”Who’s Who in Illinois.”

Në biografinë e tij jetësore shënohet dhe një fakt tjetër: Zoti Christ Lepon shërbeu si Chairman i Shqiptarëve të Çikagos në fushatën e United States War Bonds, si dhe anëtar i komisionit të American Red Cross(kryqit të Kuq Amerikan), Çikago, IL.

CHRIST LEPON DHE SHTATORJA E SKËNDERBEUT NË ÇIKAGO

Christ A. Lepon është trajtuar edhe në librin voluminoz”Dritëhijet e një diplomati” të autorit Agron Alibali. Në 3 faqe e gjysëm të librit, nën titullin”A duhet busti i Skënderbeut në Çikago”, Alibali gjenë rastin të informojë edhe për Panairin Botëror të Çikagos. Shkas bëhen dy letra që Konica mori prej Christ A. Lepon, përgjigjen e të cilave e kthen me 28 Shkurt 1935. Lepon i kërkonte mendim Ministrit të Mbretit rreth vendosjes së statujës së bronztë të Skënderbeut në Çikago. Letër-përgjigja është interesante dhe ia vlen që ta risjellim në kontekst”:

Me 18 të Shkurtit 1935;

I dashur Zoti Lepon

Letrën Tuaj të Janarit 27 si dhe atë të Shkurtit 23 i mora.Më vjen keq që nuk munda t’ju përgjigjem më parë. Shkaku i vonimit është se as dëshiroj t’ju kundërshtoj as mund t’ju përkrah, dhe ashtu kam mbetur i pavendosur.

Mendimi që t’i ngrihet Skënderbeut një shtat prej bronzi, veçan në daltë nga dora e një artisti me vlerë të vërtetë, është një mendim aq i lartë dhe i bukur, sa s’gjej dot fjalët e duhura që ta lëvdoj. Po pyetja që më pengon është kjo: Ç’punë ka Skënderbeu në Çikago? Amerikanët nuk interesohen në historinë e shkuar të kombeve të vegjël të Evropës, nga ana tjetër, në Çikago, rron një shumicë shqehësh(Sllavësh), që janë armiqtë e palodhur të Kombit shqiptar:Ashtu që plani juaj do të pengohet nga moskuptimi i Amerikanëve dhe nga fryma armike e shqehëve.

Po të ish se nisjit një lëvizje që t’i ngreni Skënderbeut një shtat në një qytet të Shqipërisë: Në Tiranë, në Krujë, në Shkodër, në Korçë, në Berat, në Gjirokastër, a kudo që në qoftë-puna do të ishte ndryshe.Ajo do të ishte një dhuratë fisnike Shqipërisë nga bijtë e saj të ndodhur jashtë, edhe në sytë të botës do të bënte më tepër bujë se sa një shtat i ngritur në Çikago.

Këto janë mendimet e mia.”…

Studiuesi Alibali shkruan se: Fati i Shtatores së Gjergj Kastriotit në Çikago ndofta përfundoi me këtë letër, mirëpo Christ Lepon nuk reshti së punuari për lidhjen e marrdhënieve shqiptaro-amerikane dhe për shpëtimin e Shqipërisë. Pas pushtimit Italian ai u vu në krye të një grupi shqiptarësh e miqësh amerikanë dhe themeloi Komitetin e Çlirimit të Shqipërisë. Në vitin 1944 ai botoi, madje bleun”Shqipëria e Pamposhtur”, një përmbledhje me shkrime dhe ese prej veprimtarësh të ndryshëm e miq të Shqipërisë, ku përfshihet dhe një polemikë e fuqishme e ish-Ministrit Amerikan Charles Hart kundër pretendimeve greke ndaj Shqipërisë së Jugut dhe parashtrohet një interpretim korrekt i historisë dhe vizion i qartë i së ardhmes së Shqipërisë.

Christ A.Lepon u nda nga jeta në nëntor 1978, kishte lindë me 23 prill 1892.

Burimet:

1- Gazeta Dielli nr. 5371, 5372, 5373, 5374, 5375, 5376, 5377, 5378, 5379.

2-Boletini i Vatrës 1949-1950

3- Agron Alibali”Dritëhijet e një Diplomati”…

KRYENGRITJA E MALËSISË E VITIT 1911 DHE SHQIPTARËT E AMERIKËS

April 19, 2021 by dgreca

NJË SHËNIM I SHKURTËR PËR 110 VJETORIN E KRYENGRITJES SË MALËSISË, NDIKIMI TEK SHQIPTARËT E AMERIKËS. FAIK KNICA PËR KRYENGRITËSIT…/

NGA DALIP GRECA-DIELLI/

Sivjet u përkujtua 110 vjetori i Kryengritjes së malësorëve gjatë vitit 1911, si prolog i shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë, edhe pse vijon pandemia e Covid-19. Edhe Vatra u përfaqësua në veprimtarinë përkujtimore me një nga nënkryetarët e saj Dr. Pashko Camaj, bir i Malësisë.Përkujtimi i Kryengritjes së Malësisë në Shtetet e Bashkuara të Amerikës ka ushqyer në vazhdimësi patriotizmin e shqiptarëve të mërguar. Duke u përkujtuar në cdo përvjetor kjo ngjarje me ndikim në historinë e kombit shqiptar,si pragu i Pavrësisë së Shqipërisë, ka përcjellë tek brezat atdhetarizëm, veçanërisht tek brezi i ri .

Kam qenë me fat se që kur erdha në Neë York u vura në kontakt me shoqatat nga Malësia, që për cdo vit përkujtonin 6 prillin e vitit 1911 dhe udhëheqësin e kryengritjes Dedë Gjo Lulin. Madje në përkujtimin e prillit të vitit 2011, isha një nga ligjërusit, së bashku me diplomatin Sokol Neçaj.Në gazetën Illyria dhe më pas në Dielli, i kam ndjekur me emocion veprimtaritë.

Më 2004 kalova nëpër duar për Editim(Editor i librit) librin më të dokumentuar për këtë ngjarje historike me rëndësi kombëtare ”Kryengritja e Malësisë e Vitit 1911” e studuesit Gjergj Nikprelaj, të sjellë në shqip nga Fran Gjokaj, redaktor Qazim Muja, redaktor letrar Prof. Dr. Gjovalin Shkurtaj, recezent Prof. Dr. Gazmend Shpuza, botim i shtëpisë botuse GjonlekajPublishing Co në Neë Yrok-Copyright-Luigj Gjokaj. Libri qe ndodhet ne biblioteken time, ma shtojë informacionin për kryyengritjen dhe kryengritësit.

Ndërsa në veprimtaritë e vitit 2015, në 100 vjetorin e vdekjes së Dedë Gjo Lulit, isha një nga ligjëruesit, në konferencën që organizoi Shoqata “Malësia e Madhe” në Neë York, në Royal Regency Hotel në Yonkers.

Në konferencë prezantova kumtesën” Jehona e Kryengritjes së malësorëve në Diasporën Shqiptare të Amerikës”, ku solla për të parën herë fakte për ndikimin e asaj kryengritjeje në rritjen e shpirtit kombëtar të mërgimtarëve të asaj kohe,që ishin ende të paorganizuar në shoqata Kombëtare.

Për të përgatitë kumtesën kisha shfletuar shtypin e diasporës të atyre viteve që publikoheshin në SHBA “Dielli”, si dhe citime nga gazeta “Trumpeta e Krujës”- The Trumpet of Croya”, që botohej nga Faik Konica, drejtor – Angelo Laska, manager. Shqiptarët e Amerikës, kishin një projekt për të nisë një dërgatë tek malësorët me qëllim që të ndikonin në mbajtjen gjallë të shpirtit kryengritës dhe për t’i dhënë shpirt Lëvizjes Kombëtare në viset Shqiptare. Trumpeta e Krujës në numrin e 15 prillit,1911, nëntë ditë pasi ishte ngritë Flamuri në Bratile, në kolonën editoriale, vetë editori Faik Konica, bën një shënim me titull” Kryengritja në Gegëri”, ku shkruan për një projekt të shqiptarëve të Amerikës në përkrahje të kryengritësve malësorë dhe shtron nevojën për një fushatë ndihmash.
Konica sqaron lexuesit se ky projekt kishte nisë që një mot më parë në vjeshtën e vitit 1910, kur shpërtheu Kryengritja në Shqipërinë e Veriut. Duke folur për kryengrtjen e Malësisë, Konica shkruan se”Këtë radhë fusha e luftës nuk është Kosova, por Malësia e Mbishkodrës, e cila po e sfidon Perandorinë e plakur. “
Pena e Konicës i këndon hymne kryengritësve që me trimërinë e tyre tërhoqën vëmendjen e Europianëve, nën këtën ndikim ai shkroi “marsejezën”…. Në krye të Ushtrisë shqiptare është Gjeneral Isa Boletini, karakteri i të cilit duket për dita më i madh, dhe fama e të cilit sa po vete dhe po forcohet.Në një Luftë të madhe që u bë afër Shkodrës, kryegjenerali ynë në krye të 8,000 Shqiptarëve, rrahu ushtrinë halldupe, vrau disa qindra nizamë, plagosi shumë më tepër edhe zuri shumë rob të gjallë.
Në kumtesë theksova edhe faktin se nga heroizmi i malësorëve dhe karakteri heroik i Ded Gjo Lulit, kanë tentuar të përfitojnë Mbreti Kral Nikolla dhe shteti i Malit të zi.Vetë Krajl Nikolla ,shkroi një poemë me titullin”Kryengritja e Malësorëvet”( Malisori Ustanak”, ku ai i thur lavde kryengritësve, por nuk harron që aty këtu t’i jap dhe merita vetes. Kjo Poemë që u botua edhe në shtypin shqiptar(Revista Leka), kishte 215 strofa katërshe, që përfshinin 860 rreshta në 22 faqe të revistës….

KUJTOJMË FAIK BEJ KONICËN NË DITËN E LINDJES

March 15, 2021 by dgreca

15 MARS 1875- 2021: KUJTOJMË FAIK BEJ KONICËN NË DITËN E LINDJES/

FAIK KONICA- Kolosi i mendimit dhe letrave shqipe,mjeshtri i penës, kryeustai i Gjuhës shqipe, eseisti i shkëlqyer, stilisti i përkryer, themeluesi teorik dhe praktik i kritikës letrare shqiptare, veprimtar i shquar politik me orientim perëndimor, zbulonjësi i Flamurit të Gjergj Kastriotit Skënderbeut, Enciklopedia shëtitse, poligloti, publicist, diplomati i shkëlqyer, u lind me 15 Mars 1875 në Konicë me Kombësi Shqiptare. Për ta kujtuar sot në Ditën e Lindjes, kemi zgjedhur katër poezi të tij, vlerësimin e Imzot Nolit si dhe shuarjen e tij përmes fragmentit të shkëputur nga libri i studiuesit Ilir Ikonomi“Faik Konica, Jeta ne Uashington”….

DRIT’ E SHPIRTIT TIM

Drit’ e Shpirtit t’im,

Ki pakëz besim:

Se pa ty s’roj dot,

Jeta është kot.

Unë i mjeri heq,

Zëmra më rënkon:

Si s’të vjen keq,

Pse më mundon?

FITOVA MOJ ZEMBËR

Fitova, fitova, fitova, fitova, moj zembër

Ah mos derth më lot ah mos derth më lot

Nga zgjedhë e dashurisë shpëtova sot.

I flaktë i verbër gjer sot un’ i gjori,

E desha diallushen lumi mënt më mori,

Remës marësisht i shkoj tani koha,

Zjarri i dashurisë mu shua shpëtova.

Kur buz’ e saj qeshte zembra ndizej ,

Vështronjam pshertinja nga malli dot s’flisnje,

Tani ësht’ i thyer zinxhiri mërzitshmë,

Që më mbante lidhur posi skllav të frikshm.

NJË TË DASHUR KUSH KA GJETUR

Një të dashur kush ka gjetur,

Q’është e besës dhe e drejtë

Le ta puthë le ta dojë,

Jetën le t’ja ëmbëlsojë,

Dhe me lule le t’ja shtrojë.

Po besnike që të jetë,

Në kafas duhet ta ketë,

Djallushet kur ndrojnë erë,

Ju pëlqen nga no njëherë,

Të shijojnë tjatër verë.

Kur veçan Hëna kadritë,

Miq, i hapni mirë sytë,

Se bandilli përgjon çastin,

Vogëloshes i jep rastin,

Hap edhe zbraz kafazin.

HELENA E TROJËS

Në Trojë, nga maja e një kullë të lartë
Helena e bardhë zgjat kryet dhe përgjon
Poshtë nën’ muret luftën që lufton

Menella syzi me Parin flokëartë…

Shikon buzëqeshur e me ballë të qartë
zjarrin që ka ndezur vetë dhe ëndërron
e stolisur si ditën që hipi në fron
Kur vajti nus’e re nga Amykla në Spartë.

Dhe në shesh Menella me Parin të tërbuar
Goditën me sulm për të mundur a për të vdekur
Gjëmojnë duke çuar zërin në qiell.

Gjaku u ka hyrë faqe dhe duar
Kordhë me kordhë hekuri me hekur
Përpiqen, tringëllojnë, shkëlqejnë në diell.

***

NOLI PER KONICEN

… E kam takuar Konicën për herë të parë më 1909. Ishte diçka që nuk kam për ta harruar kurrë. Më kishte shkruar nga Londra se do të vinte në Boston i veshur me kostum shqiptar. Ideja ishte që të dilte fotografia e tij në gazetë dhe të shfrytëzohej rasti për të propaganduar çështjen kombëtare shqiptare, e cila ka qenë pasioni i gjithë jetës së tij. Unë mbeta i shtangur. Si prift ortodoks i modës së vjetër, në atë kohë unë vetë mbaja një mjekër të gjatë të zezë, për të cilën më duhet të pranoj se nuk u pëlqente djemve të Bostonit. E merrja me mend se sa do të dëfreheshin ata djem po të më shihnin duke ecur me një burrë të veshur me fustanellën shqiptare. Ndonëse nuk kisha parë kurrë ndonjë fustanellë greke, një lloj fundi i balerinave. Unë isha i shkurtër e i bëshëm, Konica ishte i gjatë e i thatë, kështu që të dy do të dukeshim si Don Kishoti me Sanço Pançën të arratisur nga ndonjë cirk. Sa u habita këtë herë kur pashë se djemtë e Bostonit e harruan gjithçka lidhur me mjekrën time dhe thjesht zunë të shihnin Konicën me adhurim. Atëherë e kuptova se fustanella shqiptare nuk ishte fustanellë qesharake greke, por diçka që i ngjante kiltit të skocezëve dhe se i përshtatej shumë një burri të pashëm si Konica.

Meqë ra fjala, lexuesi mund ta gjejë në librin e Konicës ndryshimin ndërmjet kostumit grek dhe veshjes shqiptare: është e vërtetë se grekët e kanë përshtatur nga shqiptarët, por ata u përpoqën ta stërhollojnë sa që e bënë një veshje grash me aq sa mundën.

Veshja e Konicës nuk ishte e vetmja gjë që më habiti. Thjesht mbeta pa mend, kur ai nisi të më “mësonte” për çdo gjë në botë. Ishte njeri me kulturë të lartë. Gijom Apoliner, një shkrimtar dhe mik i tij, e ka quajtur “enciklopedi shëtitëse” që e fliste frëngjishten si një francez. Një shkrimtar tjetër, Zhyl lë Metrë, ka shkruar për të: “Ky i huaj që e shkruan kaq mirë gjuhën tonë”.

Si studiues i pasionuar i muzikës, Konica e adhuronte shumë Vagnerin. Një nga gjërat e para që bëri ai pasi u takuam, ishte të më tregonte për Vagnerin dhe operat e tij. Me këshillën e tij e pashë përherë të parë Parisfalin, kur u dha më 1910 në Boston. Në varrimin e tij, tridhjetë vjet më vonë, duke e ditur se sa shumë e donte Vagnerin, iu luta organistit të luante muzikën e Vagnerit nga kreu deri në fund.

Ka disa fakte që mungojnë në librin e papërfunduar të Konicës, fakte për Shqipërinë, që i kam mësuar prej tij. Për shembull, Konica flet për krenarinë e malësorëve shqiptarë. Zonja Durham e pranon këtë në librin e saj “Brenga e Ballkanit”. Kur përshkruan shpërndarjen e ndihmave në Maqedoni gjatë dhjetëvjeçarit të parë të shekullit të njëzetë, ajo na tregon se si gratë fshatare e rrethonin ditë e natë, duke i kërkuar ushqime dhe rroba. Ata vendoseshin rrotull shtëpisë ku banonte ajo dhe nuk largosheshin derisa të merrnin diçka. Edhe kur u shpjegoi se nuk kishte më asgjë për t’u dhënë, ato nuk shkuleshin. Kur zonja Durham vajti në Shqipëri, priste që t’i ndodhte njësoj. Për habinë e saj, askush nuk iu afrua për t’i kërkuar ndihmë.

Konica përmend edhe faktin se zonja Durham ka qenë një adhuruese e madhe e amvisës shqiptare. Ajo mendonte se vetëm amvisa holandeze mund të krahasohej me të për pastërtinë. Zonja Durham kishte të drejtë. Mjafton të shkosh për vizitë në shtëpitë e shqiptarëve në Shtetet e Bashkuara dhe mund ta shohësh dallimin ndërmjet amvisës shqiptare dhe shumë prej fqinjëve të saj që nuk janë shqiptare.

Një gjë që e ka lënë jashtë Konica është fakti që fqinjët ballkanas e italianë kanë shpifur se shqiptarët janë të egër e të pamëshirshëm. Zonja Durham na thotë se kjo nuk është e vërtetë. Ajo kishte parë fshatarët siçilianë se si i rrihnin pa mëshirë kuajt dhe gomerët, por kurrë nuk kishte qenë dëshmitare se si një shqiptar rrihte një kafshë. Unë e kam vënë re edhe vetë kur kam udhëtuar me kalë në Shqipëri. Sa herë vinim te ndonjë copë rrugë e vështirë, ishim të detyruar të zbrisnim dhe kafsharët gjithnjë përdornin fjalët përkdhelëse për t’u dhënë zemër kafshëve, si për shembull: “Hajde, vëlla. Ec, or bir; Nuk është dhe kaq e vështirë. Do ta kalojmë”.

Një shpifje tjetër e përhapur nga fqinjët tanë, është se shqiptarët qenkan njerëz që nuk u shtrohen ligjeve. E vërteta është krejt e kundërt. Ata u shumë më tepër se gjithë fqinjët e tyre. Statistikat e rajoneve të policisë në qytetet amerikane ku ka shqiptarë, dëshmojnë qartë se ata janë nga grupet më të mira ndër të gjithë të ardhurit e huaj. Përvoja ime e gjatë më ka vërtetuar se shqiptarët u binden ligjeve në shqipëri po ashtu siç u binden në Shtetet e Bashkuara. E keqja është se, kur fqinjët e Shqipërisë përpiqen të shkelin tërësinë e saj tokësore, atëherë shqiptarët “e paligj” ngrenë krye.

Kur përshkruan pamjet e bukura të Shqipërisë, Konica përmend shumë turistë të huaj që e kanë admiruar këte vend. Një emër, që megjithatë mungon, është ai i prozatorit, dramaturgut dhe kritikut muzikor francez, Roman Rolanit, i cili në njërin nga librat e vet flet për “kodrat e bukura të valëzuara të Shqipërisë”. Unë për vete i kam soditur nga maja e malit Tomor dhe nga kështjella e Krujës, kryeqyhteti i vjetër i Skënderbeut. Nuk kam parë gjithë jetën time gjë më të bukur.

Mjaft shtesa mund t’i bëhen kapitullit të Konicës për vetitë luftarake të shqiptarëve. Për shembull, kalorësit shqiptarë u bënë proverbialë në gjithë Europën pas vdekjes së Skënderbeut. Gjithë mbretërit dhe sundimtarët e Italisë, Francës, Britanisë së Madhe kanë marrë kalorës të lehtë shqiptarë për ushtritë e tyre. Konica më ka thënë një herë se në shekullin e shtatëmbëdhjetë, kur francezët kërkonin të lavdëronin një kalorës, shpreheshin: “E nget kalin si një shqiptar”.

Kemi disa dokumente italiane, që flasin për kalorësinë shqiptare dhe që na shpjegojnë se si Skënderbeu e shpëtoi mbretin Ferdinand të Napolit me kalorësinë e vet të lehtë. Sipas dëshmisë së historianëve bashkëkohës, Ferdinandi e kishte humbur davanë kur e braktisën banorët feudalë dhe u bashkuan me Rene Anzhuanë, që ishte rivali i tij francez dhe që pretendonte fronin e Napolit.

Dihet mirë se ushtritë mercenare të Rilindjes asnjëherë nuk bënë ndonjë betejë të vërtetë. Ata kujdeseshin jo për lavdinë ushtarake, por për pagat. Zakonisht krijohej një komitet i përbashkët i të dy ushtrive rivale dhe vendoste kush do të shpërblehej me fitoren. Për shembull, kur njëra nga ushtritë kundërshtare kishte epërsi të padyshimtë si numër, asaj i jepej fitorja pa e zgjatur shumë. Kur ushtritë ishin të barabarta nga numuri dhe komiteti nuk mund të merrte vesh se cila palë mund të fitonte, atëherë kurdisej një betejë e shtirë, në të cilën nuk dëmtohej ose nuk vritej askush, me përjashtim të ndonjë aksidenti. Por kjo manovër shërbente për të ndihmuar komitetin e përbashkët që të merrte një vendim.

Diçka e ngjashme ndodhi kur skënderbu zbriti në Itali me kalorësinë e vet të lehtë. Komandanti i ushtrisë kundërshtare konti Piçinino dhe Skënderbeu rregulluan një betejë të tillë të shtirë për të parë se cila nga të dy ushtritë do të kishte më shumë shanse për të marrë fitoren. Dy reparte të zgjedhura nga ushtria shqiptare dhe italiane bënë një paraqitje të kalorësisë dhe të aftësisë luftarake. Shqiptarët e fituan ndeshjen dhe kështu u mbyll gjithë kjo histori. Italianët asnjëherë më nuk e kundërshtuan epërsinë e kalorësisë shqiptare. Natyrisht, me turret ishte një pun krejt tjetër. Atëherë Skënderbeut i duhej të bënte beteja reale dhe të arrinte fitore reale. Turqve nuk u bënte përshtypje asnjë paradë.

Skënderbeu ka qenë, padyshim, një gjeneral i madh dhe ai meriton nderime të mëdha për kryqëzatën e tij heroike kundër turqve. Por ne nuk duhet të harrojmë se edhe ushtarët e tij meritojnë pjesën e tyre të nderit. Kryengritja shqiptare e viteve 1910 – 1912 kundër turqve tregoi se luftëtarët e çetave shqiptare ende e ruanin trimërinë dhe forcën e gjallë që kishin dëshmuar në kohët e vjetra në Skënderbeun. Vetëm për vetëm ata i mundën turqit, marshuan në Selanik dhe e detyruan qeverinë turke t’u jepte autonominë. Pas disa muajsh iu desh gjithë kombeve të Ballkanit që të bashkoheshin për t’i mundur po ata turq. Më 1920 atje u përsërit po ajo histori e përjetshme. Shqipërinë e kërcënonte copëtimi. Italia kishte pushtuar Vlorën dhe prapatokën e saj deri në Gjirokastër. Fqinjët e tjerë kërkonin copat e tyre sipas traktatit të fshehtë të vitit 1915. Vetëm një zë u ngrit për të kundërshtuar, ai i president Wilson. Por ai mjaftoi për të ngritur kombin. Malësorët shqiptarë të bregdetit jugor qenë të parët që u ngritën, pastaj i ndoqën edhe të tjerët. Brenda pak muajve italianët u hodhën në det dhe u detyruan ta linin Vlorën dhe rrethin e saj. Rreth njëzetë vjet më vonë, më 1940 grekët, pothuaj shtatë herë më të shumtë si numër sesa shqiptarët, nuk mundën ta përsëritnin këte marifet, ndonëse kishin mbështetjen e flotës angleze dhe të forcave ajrore angleze, që i penguan italianët të sillnin përforcime.

Tani disa fjalë për vendin e Konicës në historinë e Shqipërisë së sotme. Si mysliman dhe si përkrahës i një familjeje të vjetër aristokratësh nga Shqipëria e jugut, Konica kishte të gjitha mundësite që të fitonte poste të larta në Perandorinë Turke, ku Shqipëria bënte pjesë, që pas vdekjes së Skënderbeut. Në të vërtetë, shumë shqiptarë të tjerë gjatë shekujve ishin ngjitur në postet më të larta të Perandorisë Turke. Për shembull, kur Konica ishte i ri, Vezir i madh ose kryeministri i Perandorisë Turke ishte Ferid Pasha, një shqiptar nga Vlora.

Por kjo karrierë nuk e tërhiqte Konicën. Ai mendonte se misioni i tij ishte të luftonte për pavarësinë e Shqipërisë. Nga viti 1897 deri më 1912, dy nga pionierët më të shquar të pavarësisë së Shqipërisë kanë qenë Konica dhe Shahin Kolonja, botuesit e dy revistave shqiptare, që dolën jashtë: “Albania” dhe “Drita” përkatësisht.

Gjatë sundimit turk shqiptarët kishin harruar gjithçka për lavdinë e tyre të kaluar nën Skënderbeun. Konica ka qenë njeriu që e rizbuloi dhe e popullarizoi Skënderbeun e flamurin e tij, shqipen e zezë dy krenare në një fushë të kuqe. Ky flamur u bë simbol i pavarësisë kombëtare dhe më në fund u ngrit në Vlorë më 1912 nga Ismail Qemali kur Shqipëria u shpall shtet i pavarur.

Konica është quajtur si krijuesi i prozës moderne shqipe. Kur unë vendosa të bashkohesha me kryqëzatën për pavarësinë e Shqipërisë, e para gjë që më bëri përshtypje ishte mungesa e plotë e veprave letrare shqipe me vlera artistike. Por kur vajta në Egjipt më 1903, një atdhetar shqiptar, Spiro Dineja, më dha vëllimet e revistës “Albania” nga viti 1897 deri më 1903. I lexova të gjitha nga faqja e parë deri tek e fundit dhe atëherë e mësova se në shkrimet e Konicës ne e kishim atë që na duhej: letërsinë e mirë shqipe. Për më tepër, Konica zbuloi dhe popullarizoi shqiptarë të veprimtarisë letrare si Kristofordhi, Mitkoja, Fishta dhe Zako Çajupi. Me këshillën dhe udhëzimet e tij unë përktheva disa vepra nga Shekspiri, Ibseni, Edgar Alan Poeja dhe Don Kishotin e Servantesit. Të gjithë autorët shqiptarë që vijnë pas Konicës janë nxënësit e tij, duke përfshirë dhe shkruesin e këtyre radhëve.

***

ILIR IKONOMI: SHUARJA E KOLOSIT

Faik Konica ndërroi jetë në Washington me 15 Dhjetor 1942. Ja si e ka përshkruar fundin e kolosit, gazetari dhe studiuesi Ilir Ikonomi në librin e tij “Faik Konica, Jeta ne Uashington”:Ishte e hënë, ora 5 pasdite e datës 14 dhjetor(1942), kur Faiku pësoi papritur hemoragji cerebrale. Hattie, që i kishte shërbyer prej vitesh, e gjeti të rrëzuar në hapësirën e ngushtë të banjës dhe e ndihmoi të shkonte në shtrat. Faiku kërkoi të telefonohej sekretarja dhe ajo arriti pas 30 minutash.

Charlotte ishte një grua e përpiktë dhe e sjellshme dhe Faiku i besonte ashtu si vetes së tij. I tha se kishte një dhimbje të fortë në sy dhe Charlotte propozoi të thërrisnin mjekun, Robert Oden.

Megjithë kundërshtimet e Faikut, mjeku u thirr. Dr. Oden, ndër më të njohurit e Uashingtonit dhe mik i vjetër i Faikut, e kuronte nga hipertensioni kronik prej 14 vjetësh. Dr. Oden i mati tensionin. Aparati tregonte 250/140 dhe mjeku tha se Faiku ishte në rrezik prandaj duhet të merrej një infermiere ose të dërgohej në spital. Në atë kohë hipertensioni nuk njihej mirë si sëmundje, por as Faiku nuk i dëgjonte këshillat e mjekut dhe nuk mbante dietë. Veç kësaj, pinte deri në tre paketa cigare në ditë.

Charlotte vendosi ta kalonte natën në apartament. Vonë në mbrëmje Faiku e thirri nja dy herë, pastaj kërkoi ujë. Para mesnate, kur Charlotte kishte filluar t’i shkruante një letër të shoqit, i cili shërbente në Forcën Ajrore, vuri re se Faiku kishte vështirësi në frymëmarrje por nuk dukej dhe aq keq. Sekretarja shkoi të marrë një sy gjumë në divanin e dhomës së ndënjes dhe u zgjua në 5 të mëngjesit. Ai dukej se flinte i pabezdisur, i shtrirë në kurriz me krahun e majtë nën kokë.

Nga ora 8, Charlotte shkoi ta shohë përsëri. Ai nuk kishte lëvizur fare dhe sytë i kishte paksa të hapur dhe të përhumbur. I telefonoi Dr. Odenit, i cili e udhëzoi t’i prekte dorën. Ajo ishte e ftohtë dhe e sertë. E kuptoi se Faiku ishte shuar.

Marre nga: Ilir Ikonomi “Faik Konica, Jeta ne Uashington”…(Dielli 15 Dhjetor 2016)