Federata Pan-Shqiptare e Amerikës “Vatra”, gazeta “Dielli”, mbarë vatranët e shqiptaro-amerikanët përkujtojnë me mirënjohje, nderim, respekt dhe vlerësim Dalip Grecën editorin epokal të gazetës Dielli 2009-2021 në 3 vjetorin e kalimit në amshim.

Kontributi i Dalip Grecës në Federatën “Vatra”, gazetën “Dielli” dhe komunitetin shqiptar në Shtetet e Bashkuara të Amerikës mbetet i pa harruar. Ai luftoi dhe punoi gjithmonë për të mirën, për të vërtetën dhe për të drejtën.

Për mbi dy dekada ai ishte zëri i fortë mediatik e patriotik, kritik e analitik i pa kompromis, arsyeja e fuqishme intelektuale dhe energjia e pashtershme atdhetare në shërbim të çështjes kombëtare.

Penë e mprehtë, vëzhgues i veçantë, patriot e veprimtar i shquar, vatran i përkushtuar, aktivist i flaktë i çështjes kombëtare e kauzave që mbrojti besnikërisht, e skalisin emrin e Dalip Grecës me gërma të arta në historinë e “Vatrës”, “Diellit” e shqiptarëve të Amerikës.

Z.Greca kultivoi një gazetari profesionale e shumë cilësore dhe të veçantë në përmbajtje, zhanrin mediatik të gazetarisë dokumentare, historike e reportazhet e gjata.

Z. Greca si kronikan u kthye në arkivin dhe memorien e paharruar të të gjitha ngjarjeve patriotike, kulturore, sociale, komunitare dhe atdhetare të diasporës shqiptaro-amerikane.

Dalip Greca si gazetar ka meritë të veçantë se nxori nga pluhuri i harresës në dritën e kujtesës figura historike dhe atdhetare të Vatrës, Diellit e diasporës shqiptaro-amerikane.

Dalip Greca ishte ekselent në lëvrimin e gjuhës shqipe, kritik i ashpër ndaj së keqes, vizionar, bashkëpunues dhe menaxher i shkëlqyer.

Për kontributin e shquar në media, karrierën e gjatë në gazetari dhe veprimtarinë e dalluar në komunitet, Dalip Greca mori vlerësime e nderime të larta nga Institucioni i Presidentit të Republikës së Shqipërisë, Unioni i Gazetarëve Shqiptarë, Këshilli Bashkiak i New York e shoqata të ndryshme shqiptaro-amerikane.

Dalip Greca la pas një trashëgimi të shkëlqyer patriotike, morale, familjare, mediatike, komunitare e atdhetare.

Qoftë i përjetshëm nderimi dhe kujtimi për jetën dhe veprën e editorit Dalip Greca.

Mirënjohje përjetë dhe faleminderit për gjithçka.

Në një mbrëmje ku ankthi dhe magjia e garës ishin të prekshme në ajër, Shqipëria shpërtheu me gjithë fuqinë e saj artistike në skenën e Eurovision Song Contest 2025, që këtë vit zhvillohet në Bazel të Zvicrës. Grupi Shkodra Elektronike, me këngën “Zjerm”, elektrizoi atmosferën dhe rrëmbeu zemrat e publikut me një performancë që ishte më shumë se muzikë, ishte një manifest i identitetit dhe shpirtit shqiptar.

Shkodra e muzikës, e mjeshtrave të pentagramit, e poetëve dhe e këngës, rikthehet me një tjetër rizgjim të shpirtit të saj krijues, me një tjetër pretendim për të qenë në majë. Ajo i dëshmon botës se mekohet prej atij zjarri që ndez “Zjerm”: të bukurën, të madhërishmen, të magjishmen, artin e këngës, bekimin e zërit dhe harmonisë, vargjeve dhe performancës.

Ka qenë kjo magji që solli dyshja Beatriçe Gjergji dhe Kolë Laca, themelues të grupit Shkodra Elektronike, dhe “Zjerm” që e ktheu mbrëmjen e Bazelit në një natë të paharrueshme për gjithë shqiptarët. Të etur për zjarrin e ndjenjës kombëtare, ata treguan se arti dhe e bukura janë ambasadorët më të denjë të aspiratave tona, dhe se këto duhet mbështetur me solidaritet e emocion. Falë kësaj përkrahjeje dhe një prezantimi të jashtëzakonshëm, Shqipëria siguroi vendin e saj në finalen e madhe të Eurovision Song Contest 2025.

E përflakur nga drita dhe ritmi, “Zjerm” solli në skenë jo vetëm një melodi, por një vizion artistik të guximshëm: një përplasje mes lashtësisë dhe modernes, ku ritmet etnike shqiptare u ndërthurën mjeshtërisht me pulsimin e muzikës elektronike bashkëkohore. Kjo simbiozë krijoi një univers të ri tingujsh që zgjoi emocion, habi dhe krenari.

Reagimi i publikut ishte i menjëhershëm dhe i zjarrtë. Arena shpërtheu në duartrokitje, ndërsa rrjetet sociale u mbushën me komente entuziaste nga të gjitha anët e Europës. Shumë e cilësuan këtë interpretim si një nga më origjinalet dhe më të paharrueshmet e mbrëmjes, duke e renditur Shqipërinë ndër favoritët për trofeun e këtij viti.

Ky sukses nuk është vetëm një arritje muzikore. Është një akt përfaqësimi i një kulture që di të ruajë rrënjët dhe, njëkohësisht, të guxojë me ritmet e kohës. “Zjerm” është pasqyrë e shpirtit shqiptar: e papërmbajtshme, e thellë dhe e patrembur.

Të shtunën, më 17 maj, Shqipëria do të ngjitet në finalen e madhe, mes 26 shteteve garuese, me një zë që nuk flet vetëm shqip, por edhe gjuhën universale të ndjenjës dhe artit.

“Zjerm” është një thirrje për ripërtëritje shpirtërore, një reflektim mbi identitetin dhe një apel për bashkim e solidaritet, sot dhe përgjithmonë, sepse ne kemi nevojë për njëri-tjetrin, dhe përmes kësaj përmbushjeje krijojmë një të sotme të denjë për veten dhe për të tjerët. Ajo mbart një energji të fuqishme, duke kombinuar traditën shqiptare me mesazhe universale dhe tinguj modernë, një harmonizim që përshkon si një fill drite gjithë këtë shpalosje drithëruese.

Interpretimi mbetet i hapur për emocionet dhe përvojat e çdo dëgjuesi, çka e bën këtë këngë një vepër artistike komplekse dhe të ndjeshme, një nevojë për komunikim dhe një balsam për shërim.

Po, kjo këngë me të gjithë komponentët e saj rrëzoi paragjykimet dhe shkallmoi çdo logjikë të sëmurë që mohon intuitën dhe shijen e publikut. Kësaj here ishte një ballafaqim i guximshëm i artit me publikun, dhe fituan të gjithë: fitoi vlera, krijimtaria, fuqia vokale, muzika dhe aranzhimi; fitoi shija e rafinuar, bashkimi i traditës me modernen. Fitoi Shkodra Elektronike, fitoi “Zjerm”.

Ngrohtësi solli në çdo zemër, prush hodhi në çdo shpirt, dritë lëshoi në çdo mendje, dhe dalldisi çdo përjetim.

Albert Vataj

Kosta Nake/

Rreth 60 vite më parë, kur isha nxënës në shkollën 8-vjeçare, Neimi, mësuesi im i gjuhës shqipe dhe leximit letrar, me origjinë nga një familje dervishlerësh, më dha për ta lexuar një botim të hershëm të “Qerbelasë.” Im atë, kur donte të shante dikë përdorte shprehjen “hë, ti Mavija i Syfjanit”. Pastaj erdhi 6 shkurti i vitit 1967 me histerinë e luftës kundër fesë, rrjedhimisht Qerbelaja dhe Mavija u zhytën në terr, madje Mavija në perceptimin tim mbeti si ngjyra mavi, një përzierje e të kuqes me blunë. U desh ky botim i plotë i poemës në Prishtinë që arriti tek unë rreth gjysmë shekulli më vonë për të mësuar gjerësisht për Qerbelanë dhe për të kuptuar përmbajtjen e sharjes së tim eti.

“Në anët t’ati lumi

që s’e ze të shkretën shumi,

n’ato çuka, n’ato maja,

atje është Qerbelaja.” (f. 257)

“Historia e Skënderbeut” dhe “Qerbelaja” janë si dy motra binjake jo vetëm për nga viti i njëjtë i botimit, por edhe nga konceptimi i njëjtë si luftë midis së mirës dhe të keqes, si strukturë, si stil, si ngarkesë poetike e njëjtë. Megjithatë kanë një ndryshim të rëndësishëm: nëse “Historia e Skënderbeut” ka veshur një bluzë të kuqe dhe një fund të zi si simbol i kombit shqiptar, “Qerbelaja” ka veshur kostumin jeshil të bektashizmit dhe fjala “mëmëdhe” tek ajo ka thjesht një konotacion fetar dhe vetëm te kënga e fundit bën një kapërcim nga Lindja e Mesme në Shqipëri.

“Qerbelaja” është një poemë epike e rrëfyer me një varg 8-rrokësh e cila si një lumë që rrjedh zhurmshëm dhe e josh përfytyrimin tënd lirik, befas, në vend të ujit qelibar ose bardhësisë së shkumës, të shfaqet i turbulluar nga gjaku. Në tetor të vitit 680, nipi i Profetit Muhamed, imam Hyseni, u vra bashkë me 72 meshkuj luftëtarë të familjes nga ushtria e Jezitit. Gjakderdhja e përmasave të mëdha, skemat makabre të shfytyrimit të luftëtarëve, madje edhe të flijimit të fëmijëve, vazhdoi për dymbëdhjetë breza, prandaj fusha e Qerbelasë mbetet simbol i përplasjes pa kompromis i luftës për pushtet, veshur me mantelin e luftës midis së mirës dhe të ligës, midis të vërtetës dhe gënjeshtrës, midis mirësisë dhe djallëzisë dhe njëkohësisht një skenë tërheqëse për poetët me frymëzim tragjik.

Duke e konsideruar poemën të njohur nga lexuesi, si objekt studimesh prej më shumë se një shekulli, do të veçoja vetëm disa detaje që Naimi i ka sjellë mjeshtërisht dhe përbëjnë dëshmi të një lufte që vazhdon, ku krishtërimi e islamizmi, përveç fjalës së ëmbël me frymëzim hyjnor, nganjëherë kanë përdorur edhe tehun e mprehtë të shpatës.

Në këngën e dytë, nëpërmjet portreteve të Aliut dhe Mavijes, poeti deklaron qëndrimin e vet si mbështetës i njërës prej palëve duke braktisur rolin e soditësit asnjanës.

Aliu: “Diturija, njerëzia,/miqësija, dashurija,/urtësitë, mirësitë/të gjitha ishin të titë,” (f. 22) “e të rreme s’thoshte kurrë.” (f. 30)

Mavija: “Ishte mënxyrë e gjëmë,/i lik e i pabesë,/një egërsirë/shpirt errët e pa mëshirë,” (f. 23) “hante sa tre kuaj dhe pesë buaj.” (f. 72)

Në këngën e tretë zhvillohen bisedime për mirëkuptim midis dy palëve, duke patur 48 mijë njerëz të rreshtuar ballë për ballë me armë e mburoja. Kur bisedimet nuk dhanë rezultat, Aliu i porositi të vetët që të luftonin për t’u mbrojtur, jo për të vrarë, të mos i ndiqnin dhe të mos i godisnin kundërshtarët se kishin qenë vëllezër me ta. Po, kur gjakrat nxehen, disa këshilla harrohen.

Në këngën e katërt lufta zhvendoset në një front jetik. Mavija mori në zotërim lumin Fyrat (nënkupto Eufrat) dhe nuk i linte të afroheshin njerëzit e Aliut, duke i kërcënuar me etje dhe pasojat e saj. E kundërta ndodhi, kur lumin e mori në zotërim imam Aliu, i lejoi kundërshtarët të pinin se “Uji është i Perëndisë,/nuk ësht’ i njerëzisë.” (f. 46) Pajtimi dhe kompromisi u fshinë në raportin mes kundërshtarëve dhe për katër muaj u ndeshën 87 herë.

Lufta me etjen rimerret edhe te kënga XIV me dy nga skenat më tragjike. Etja është e papërballueshme për fëmijët, prandaj Abas Aliu i hipi kalit, mori një pafillë (pagure) ta mbushte me ujë dhe u tha kundërshtarëve: “Po me fëmijënë ç’kini/të pin’ ujë pse s’i lini?” (f. 167). Shkoi te lumi i kulluar, e mbushi pafillën, por armiqtë ia zunë rrugën dhe e qëlluan me shigjeta, ja prenë krahët, por ai e mbajti pafillen në gojë; një shigjetë ia shpoi pafillen dhe uji rrodhi si gjaku, dha shpirt edhe Abas Aliu. Imam Hyseni mori një nga djemtë, Abdullain 12-vjeçar, për ta çuar te lumi ta shuante etjen, po kundërshtarët ia qëlluan me shigjetë mu në fyt.

Në këngën e pestë ndodh masakra e parë e madhe me 75 mijë të vrarë. Aliu mund të kish arritur fitoren dhe historia do kishte rrjedhur ndryshe, por Amri nga kampi kundërshtar e ndjeu humbjen dhe u tha ushtarëve që për të shpëtuar nga vdekja e sigurt, të vinin në ushta kuranin. Ky është detaji i parë ku manipulohet me besimin, sepse luftëtarët besimtarë nuk donin ta preknin librin e shenjtë. Reagimi i Aliut:

“Doni fjalën e vërtetë

njeriu është kuran vetë,

besa është në kraharuar,

nuk është në kartë shkruar.” (f. 53)

Detaji i dytë: Të dyja palët vendosën të takohen me përfaqësues pas dhjetë muajsh. Njerëzit e Mavijes zgjodhën përfaqësues Amrinë, kurse njerëzit e Aliut Ebu-Musanë. Dy përfaqësuesit hynë në një tendë, por nuk u morën vesh. Kur doli nga çadra Ebu-Musai, hoqi unazën nga gishti dhe u tha njerëzve se ashtu hiqte ai dhe Alinë e Mavijen, pra një trajtim i barabartë. Kurse Amri u tregua dinak, sepse, kur e hoqi unazën, tha “kështu heq Alinë”, pastaj e vuri përsëri unazën dhe tha “kështu vë Mavinë,” pra mbret shpallej ky i dyti.

Në këngën e gjashtë lufta ballë për ballë u pasua nga eliminimi i kundërshtarit me goditje pas shpine ose me helmim. Kështu e pësuan Aliu dhe Hasani. Hasanit i dhanë 40 herë helm, por shpëtoi. Ai vendos të tërhiqet dhe deklarimi i tij na kujton “Fjalët e qiririt”: “Për ju dua të përpiqem,/në zjarr të hyj e të digjem,/…t’u nxjerr të shihni dritë.” (67)

Detaji i tretë: Mavija i vë kundërshtarët ta hapin varrin për veten dhe do t’ua falte jetën me kusht që të mohonin imam Aliun. Me vdekjen e Mavijes, lufta vazhdoi mes birit të tij, Jezitit, dhe Hysenit, vëllait të Hasanit.

Hyseni “Ish bir i Fatimesë/ ishte drit’ e Perëndisë,/mburronjës i njerëzisë.” (103) Imam Hyseni doli vetë para armiqve me mburojën e Hamzit dhe kordhën e të atit. Poeti e kanalizon aktin e tij të vetmohimit: “S’më vjen keq për derët tënë/po më vjen për mëmëdhenë/dhe për besën e për fenë/më vjen keq për njerëzinë/që i dhatë arratinë.” (f. 181) Edhe vrasja e tij ndodhi te lumi. Atë ditë ishte e premte dhe njerëzija nuk e kishin për mirë të luftonin, por armiqtë e shkelën zakonin dhe ia prenë kokën. Kënga XIX ka një variant mistik: Beshir Maliqi mori kokën e prerë të Hysenit për ta çuar në Sham dhe për të marrë shpërblimin me flori. Koka e prerë e imam Hysenit predikonte gjatë udhës dhe ky motiv i njeriut të shenjtë që udhëton me kokën e prerë në duar, do të rimerret te misionarët e përhapjes së bektashizmit.

Në antitezë me të “Jeziti i mallëkuar/ish i zi porsi kërcuri/dhe zemrën e kish prej guri/ish shum’ i shëmëtuar…”(100) Jeziti e goditi me purtekë kokën e prerë të imam Hysenit, po plaku Nemir iu kundërvu për dhunimin e bërë: “ç’bën ashtu, dora t’u thaftë!” (f. 218)

Në këngën e tetë ka diçka që e gjejmë edhe në mjedisin shqiptar: Mehmet Qathiri strehoi Myslimin me djemtë e tij që ishin në rrezik si kundërshtarë të Jezitit, por armiqtë e spiunuan. Ybejdi kërkoi t’i dorëzonte, po Mehmeti iu përgjigj: “Kush më shkel prakn’ e shtëpisë/më vjen nga an’ e Perëndisë.” (f. 87) Sa e sa raste të tilla gjejmë në letërsinë shqiptare. Myslimit ia prenë kokën dhe ia dërguan mbretit në Sham, Ybejdit ia prenë kokën dhe ia dërguan Myhtarit, Mervanit ia prenë kokën dhe ia dërguan Abdullahut. Në këngën XII niset në luftë Vehepi “i ri e djal’ i mirë/shpirtin e kish të pavdirë/dhe s’i kish dirsur mustaqja/i ndritte si hëna faqja.” (f. 137) Njerëzit e Mavijes ia prenë kokën dhe ia çuan së ëmës dhe të shoqes. Sakaq na vjen para sysh koka e prerë e Ali pashë Tepelenës, madje edhe shembuj të tjerë deri në përfundim të Luftës së Dytë Botërore.

Në këngën XIII kemi skemën më heroike: Mehmetit ia prenë krahun e djathtë, po flamurin s’e lëshoi, ia prenë dhe krahun e majtë, atëherë e rrëmbeu flamurin me dhëmbë e iku që mos ia merrte armiku.

Kënga XIV fillon me një përsiatje për parajsën dhe skëterrën:

“Parajsa, kopsht i ndrejtuar

për të mirët është shkruar,

kur të shohç një vënt të gjerë,

një mirësi të paprerë,

një fatbardhësi për jetë

atje dhe Zoth i vërtetë.”

Skëterra “mbushurë gjëmba e ferra,

një rripë, një shkretëtirë,

një natë që s’ka të gdhirë,

një të madhe errësirë,

për ata po s’ka mëshirë

mundonjësit i përpshijnë

edhe në zjarr i vërvijnë.” (f. 162)

Dhuna e ushtruar si shpagë ndaj kundërshtarit është e egër dhe Naimi ka sjellë disa skena që dalin jashtë përfytyrimit të njeriut të sotëm. Imam Aliu dërgoi në Egjipt Mehmetin e dytë për t’u përballur me Zeblejën, por ai ishte me pak forca dhe u vra bashkë me trimat e tij. Njerëzit e Mavijes e çanë barkun e kalit dhe e futën brenda Mehmetin e vrarë që i vëllai të mendonte se Mehmeti ishte i gjallë. Në këngën XX triumfon linja e Profetit Muhamet, por shpaga ndaj përkrahësve të Jezitit është po aq makabre: e shtinë në dorë Ymerë “dhe e therën posi kanë”, pas atij zunë Shimrinë “mijëra copa e bënë,” (f. 232), pas tij therën edhe Sinanë. Shpaga që e gjejmë edhe në Shqipëri si hakmarrje dhe gjakmarrje rivjen në këngën XXII. Në qytetin e Horasanit ku i parë ishte Nasrë Sejari, mik i Mavijes, kishin vrarë Jahjanë dhe e kishin lënë të varur. Shpaga e Jahjasë është e barabartë me vrasjen e 80 mijë përkrahësve të Mavijes. Vetë Nasrë Sejarin e varën dhe e lanë varur siç kishte bërë ai me Jahjan. Hithtarët e Muhametit i rrëmuan varret dhe eshtrat e Mavijes, Jezitit dhe Mervanit, i hodhën në zjarr dhe i dogjën.

Në këngën XIV Naimi bën një kërcim të madhe nga Lindja e Mesme në Shqipëri:

“Pa qasuni o shqiptarë,

Zot i madh e sjellët mbarë,

të zëmë vëllazërinë,

mirësin’ e miqësinë,

jemi të gjithë një farë,

vëllezrë të tërë jemi

dhe kemi gjithë një besë

…besë është Perëndija

dhe udh’ e saj njerëzia.”(f. 275)

Kënga XXV është një përmbledhje këshillash e moralizimesh me karakter universal: “…ngrehu e lartësohu/duke marrë dituritë/që ta bësh natënë ditë.” (f. 280) Gjuha vete ku dhemb dhëmbi dhe përfundon me Shqipërinë: “Shqipërinë ta shpëtoni” (f. 287), “gjuha e Shqipërisë është gjuha e Perëndisë, shqiptarët t’i sjellë në udhë të mbarë.” “Fali, fali Shqipërisë/gjithë ç’ke të mirësisë/ Shqipërinë mos e lerë,/të prishet e të bjerë (f. 288)

Shqipëtari trim me fletë,

si ka qenë, do të jetë,

të ketë gjith’ urtësinë

e ta dojë Shqpërinë. (f.289)

(Poema “Qerbelaja” e Naim Frashërit, Bukuresht 1898,

Vepra 4 Rilindja, Prishtinë, 1978)

Sot është dhjetëvjetori i ngjarjeve në Lagjen e Trimave në Kumanovë. Shumëçka në atë ngjarje ishte dhe ka ngelur ende e pa sqaruar. Federata Pan-Shqiptare e Amerikës “VATRA” kërkon hetim të pavarur ndërkombëtar për të zbardhur të vërtetën. 

VATRA po ashtu kërkon drejtësi për shqiptarët e grupit të Kumanovës që po mbahen në burgjet e Maqedonisë së Veriut. Po ashtu jemi shumë të shqetësuar për trajtimin dhe gjendjen e tyre në burg. Familjarët e të burgosurve na informojnë për keqtrajtime e sjellje jo njerëzore që ushtrohen ndaj këtyre të burgosurve. 

VATRA tërheq vëmendjen që Republika e Maqedonisë së Veriut, si vend anëtar i NATO-së dhe kandidat për BE, është e detyruar që të zbatojë standartet më të larta të trajtimit njerëzor dhe të dinjitetshëm të të burgosurve konformë Konventave Ndërkombëtare dhe legjislacionit në fuqi. Këtë shqetësim të bazuar, VATRA do ta prezantojë deri në nivelet më të larta të shtetit amerikan. Njëherësh i bëjmë thirrje qeverive në Prishtinë dhe në Tiranë që të përdorin ndikimin e tyre në favor të trajtimit njerëzor të këtyre të burgosurve shqiptarë.

Dr. Bledar Kurti/

Emri Evropë buron nga greqishtja e lashtë, një kombinim i fjalës “eurys” që do të thotë “i gjerë” dhe “ops” që do të thotë “pamje” ose “sy”, duke arritur te fjala “pamje e gjerë” si një përshkrim i vijës bregdetare të gjerë të Evropës, parë nga marinarët në bordin e anijeve.

Shqiptarët, edhe pse gjeografikisht dhe me identitet, mendje dhe zemër evropiane, ndër shekuj e kanë parë Evropën si një horizont të largët nga bordi i një anije të vetmuar, ndërkohë që Evropa është shtëpia e tyre.

Sot, në Ditën e Evropës, kujtojmë se Shqipëria dhe shqiptarët meritojnë të kthehen në shtëpi e të jetojnë si të barabartë e me dinjitetin që u takon si evropianë autoktonë, me të drejta të merituara e të lindura, sepse Shqipëria është Evropë dhe një gur i çmuar në kurorën historike, kulturore e të rrallë të kontinentit të vjetër.