Nga Alma Liço/
E ulur pranë dritares, po vështroj me kërshëri flokët e dëborës që vallëzojnë në mënyrë kaotike, duke zbardhur gjithë ambientin rreth e rrotull. Rrugëtimi i ngadalshëm dhe pa kthim duket sikur i shformon ato, dhe më pas i përplas lehtas në sipërfaqet ku prekin, për t’ju bashkuar pa asnjë mëdyshje simotrave të tyre. Eshtë një ditë e zakonshme dimri kjo për Gjermaninë, vendin e begatë që u bë streha e qindra e mijëra bashkëkombësave që u arratisën të dëshpëruar e që mbërrijnë çdo ditë për një jetë ku t’u garantohen të drejtat elementare që duhet të gëzojë çdo qënie njerëzore e epokës që jetojmë. Më shumë se trishtuese.
E mësuar me klimën e Tiranës që gjatë stinës së dimrit mbytet në shi, si dhe me shtëpitë e akullta që nuk arrijnë të ngrohen kurrë, ky fenomen është disi i pazakontë për mua. Të shijoj bardhësinë verbuese të dëborës, ndërkohë që mbaj në trup një veshje verore, është diçka që nuk e kisha imagjinuar asnjëherë ta provoja. Përjetime të tilla ishin produkt filmash emocionues dhe personazhesh romantikë që lundronin ethshëm në oqeanin e fantazisë. Ja pra që ndodhi. Udhët e Zotit janë të pafundme dhe të mistershme në surprizat impresionuese që rezervojnë. Një portë e errët që mbyllet padrejtësisht, dhe një tjetër që hapet e madhërishme në bujarinë që ofron, në një vend të begatë. Pranë saj qëndron me krahë hapur një person shumë i rëndësishëm për mua. Eshtë dashuria e pajetuar e viteve të herëshme të rinisë, e zvarritur mes lotëve dhe privacioneve të internimit. Si në një cirkuit të mahnitshëm e të pabesueshëm, rrugët e jetës bashkohen sërish, larg Shqipërisë, larg politikës bastarde që aq mizorisht plagosi e shkatërroi pa u ndalur ëndrrat tona.
Si për të qartësuar, dhe deri diku ngushëlluar veten për fenomenin e ikjeve masive, mundohem të risjell kronologjikisht në kujtesën time të lënduar, gjithë ato ngjarje që mizorisht kanë shoqëruar ekzistencën dhe mbijetesën në Shqipëri. Ato vite shprese dhe entuziasmi naiv që u zvarritën në hapësirat e mjegulluara të zhgënjimit, ngjasojnë me ato të qindra mijëra bashkëqytetarëve të tjerë që pësuan të njejtat përjetime. Për fat të keq, episodet e ndërlidhura tragjikisht, kanë në themel të tyre urrejtjen, flakjen dhe refuzimin. Ato ngjarje drithëruese përcjellin mohimin e asaj të madhërishmës që Zoti e dhuron vetëm një herë, vetë JETES.
Me sytë e mallëngjyera të kujtesës dhe imagjinatës, arrij të dalloj një vajzë të vogël hipur majë rimorkios së një makine ogurzezë. Shoqëruar nga zhurma e përbindshme e motorit të amortizuar dhe lëkundjet e pamëshirshme të shkaktuara nga rrugët me gropa, së bashku me familjen e saj, atë ditë të nxehtë shtatori, po udhëton drejt fshatit të internimit. Ajo vogëlushe, e trembur, e përhumbur mes drithërimash dhe dhjetra pyetjesh pa përgjigje, isha unë. Nuk kisha si ta dija se familja ime duhej të vuante internimin e përjetshëm, për “fajin” e vetëm se babai i tim eti kishte qenë kundërshtar i ideologjisë komuniste dhe bëmave të saj mizore, duke e paguar këtë “krim” si mijëra të tjerë, me jetën e tij. Në ato vite të tmerrshme të internimit njezët e tre vjeçar, ku u vra e u varros fëmijëria dhe rinia ime, provova vuajtjen e tejskajshme fizike dhe atë shpirtërore, provova dhe përjetova dhimbjen, përbuzjen, përjashtimin, lotët e pafajshëm e pa shpjegim, provova urinë, etjen, denigrimin, persekutimin.
Shpesh kam pyetur vehten, si i rezistuam gjithë asaj mynxyre me përmasa katastrofike???…Si ja dolëm të mbijetojmë? Vallë, ishte shpresa se ndoshta një ditë fatet do të ndryshonin, apo thjesht inercia dhe forca e vazhdimësisë së jetës që triumfonte mbi barbarinë në mënyrë të heshtur dhe të pashpjegueshme? Ndoshta ishin të dyja bashkë….nuk e di…..edhe sot e kësaj dite nuk kam një opinion të qartë për burimin e forcës së qëndresës, në atë skëterrë të përbindshme, në atë sundim gjakatar, në atë genocid të llahtarshëm, që në emër të një ideologjie të çmendur, shqiptarët ua shkaktuan bashkëqytetarëve të tyre.
Me një lloj nostalgjie të pezmatuar, refleksionet më rikthejnë në vitet 1990, kur erërat e lirisë dhe ndryshimit filluan të fryjnë në dyert e bunkerizuara të Shqipërisë. Po shembeshin mure ndarës, po shqyheshin gardhet me tela me gjëmba që izoluan vendin për dyzet e pesë vite nga pjesa tjetër e botës. Një ylber enigmatik dhe joshës ishte çfaqur në horizontin e errët të diktaturës. Mijëra shqiptarë kapërcyen kangjellat e Ambasadave të shteteve perëndimore për t’ja mbathur nga varfëria dhe mungesa e lirisë, mijëra të tjerë u kacavirën me litarë drejt anijeve të ankoruara në portet e vendit. Nuk u mor vesh kurrë numri i atyre bijve të dëshpëruar që humbën përgjithmonë në thellësitë e Adriatikut. Qindra mijëra të tjerë marshuan të uritur drejt maleve, për të mbërritur në shtetet fqinje. Ikje dhe vetem ikje, që kalonin përmes lotëve të nënave që ndaheshin ndoshta përjetësisht nga bijtë e bijat e tyre. Shumë syresh e paguan me jetë këtë aventurë të dëshpëruar. Plumbat e rojeve kufitare i prenë në mes shpresat dhe ëndërrat për një jete më të mirë. Dhimbje dhe lot.
Historia përsëritet në mënyrë cinike. Madje shumë më keq. Nuk ka ndodhur asnjë pushtim barbar, që ashtu si pesëqind vite më parë, të detyrojë shqiptarët të arratisen masivisht nga vendi i tyre. Bashkëatdhetarët e mi ja mbathin nga dhuna, padrejtësia e varfëria, që në emër të një ideologjie vrastare, shqiptarët ua shkaktuan shqiptarëve. Gjëmë e paprecedentë në kohë “paqeje”. Plagë që nuk mbyllen kurrë.
Ehh….sikur kjo tragjedi me përmasa kombëtare të përfundonte me rënien e rregjimit komunist. Shkërmoqja e sistemit u pasua nga një situatë kaotike e pashembullt. Në arrati nga skamja e tejskajshme dhe mungesa e perspektivës së zonave ku jetonin, qindra, mijëra fshatarë e malësorë, por edhe qytetarë të qyteteve të vogla, zbritën drejt qendrave të mëdha, duke zabtuar toka e troje, e ndërtuar në to shtëpitë e tyre. Ato mbinë në mënyrë të pakontrolluar anë e kënd. Një katastrofë e vërtetë urbanistike, shpërfytyrim i lirisë dhe qytetërimit, grabitje, dhunim i të drejtës së pronarëve të çpronësuar barbarisht nga komunizmi për të poseduar një ditë pronën e trashëguar nga etërit e tyre, të vrarë apo të kalbur burgjeve të komunizmit. Mungesë e frikshme e funksionimit të shtetit, kaos që shkaktoi mijëra viktima në mbrojtje të një gardhi apo toke.
Pas rënies së asaj diktature të tmerrshme që kishte shkatërruar çdo ekuilibër njerëzor, kisha gjykuar se vendosja e rregullave demokratike, nuk mund të realizohej menjëherë. Në vitet e para të posdiktaturës, e përjetova si diçka normale anarshinë e tejskajshme. Izolimi dhe mungesa totale e modeleve të krahasimit, kishin lënë gjurmët e tyre në paqartësinë e funksionimit të një shteti të së drejtës. Me naivitet, kisha menduar se çdokush mund të kontribuonte në përmirësimin dhe deri diku, normalizimin e asaj situate dramatike. Mjaftonte që ta dëshironte këtë gjë. I përkisja asaj kategorie personash që kishin vendosur të jetonin në Shqipëri dhe të preknin me gëzim të ligjshëm të gjitha ndryshimet e shumëpritura. Prisja dënimin e krimeve dhe kriminelëve që terrorizuan, masakruan, varfëruan dhe përçudnuan një popull të tërë. Pretendoja se nuk do ishte e largët dita kur do të bëhej drejtësi për viktimat e pafajshme që vuajtën brez pas brezi mizorinë e diktaturës. Dëshiroja të ndodhte një fashitje e urrejtjes ndërmjet shqiptarëve, fenomen çnjerëzor që e kishte mbjellë dhe ushqyer në dekada “lufta e përbindshme e klasave”.
Asgjë nga këto nuk ndodhi. Transformimet që po konturoheshin, çdo ditë e më tepër po çfaqeshin si një fasadë me gënjeshtra e mashtrime “demokratike”. Pinjollët e familjeve të nomeklaturës komuniste, u ricikuan në të gjitha institucionet e shtetit. Ata, djajtë e kuq, që vendosën dhe zbatuan diktaturën, veshën lëkurën e qengjit dhe filluan të rrahin gjoksin për demokracinë dhe të rrëmbenin gjithë benefitet e saj. Strategu dhe mësuesi i tyre, Ramiz Alia, kishte parashikuar me detaje hapat cinike e mashtruese që do të realizonin ndryshimin e sistemit, duke ruajtur dhe trashëguar drejtimin dhe posedimin e pushtetit nga të njejtat duar mizore….Sa dilema, sa kundërshti dhe vuajtje për të arritur në konkluzione të tilla, që përmbysën mizorisht të gjitha pritshmëritë që sjell nevoja për ndryshim.
…………Shkëputem për një moment nga refleksionet drithëruese dhe marr në duar albumin e vogël të fotove, vendosur mbi komodinë. Në faqen e parë të tij ndodhet një foto e tim eti. Pamja e tij fisnike përcjell një buzëqeshje të trishtueshme. Tre vite më parë, në një dhomë të ftohtë dhjetë metra katrorë, në qytetin e Tiranës, mbylli sytë babai im. Ati im i mrekullueshëm e i shumëvuajtur, u largua nga kjo jetë me brengën e madhe të vuajtjeve të pashpaguara. Ai i dha lamtumirën kësaj bote, ndërkohë që askush nuk i kërkoi falje për gjakun e pafajshëm të të atit intelektual, që u vra barbarisht nga qeveria komuniste. Askush nuk kërkoi ndjesë për vuajtjet e pafundme në kampet e internimit familjar. Askush. Im atë ndërroi jetë në një dhomë të vogël, pa mundur të posedojë asnjë nga pronat e trashëguara, të katandisura në disa dosje mjerane e harta të vjetëruara. Ai mbylli sytë, ndërkohë që të ardhurat e pensionit lëmoshë, nuk i mundësonin as blerjen e ilaçeve. Ai u largua duke mbajtur mbi shpatullat e tij të munduara, gjithë peshën e urrejtjes klasore që nuk rreshti kurrë së qeni e tillë. Një urrejtje që vinte nga e njejta ideologji, dhe nga të njejtët persona. Në emër të “luftës së klasave”, në vitet e pseudodemokracisë ai përjetoi flakjet nga puna të fëmijëve të tij. Në zbatim të të njejtit terror, ata, fëmijët e tij, që u rritën internimeve, duhej të riprovonin sërish hedhjen në rrugë, privacionet, padrejtësinë, varfërinë.
……Ehhhhhhhhhhh……sa dhembje të tjera mori me vehte im atë.
Pasi përkëdhel lehtas foton, e vendos sërish albumin mbi komodinë. Në përkujtim të shpirtit të tij, aty pranë, ndez një qiri. Dy pika lot më rrokullisen në fytyrë. I le të rrjedhin. Kam nevojë të qaj. Më ndëshkuan sërish për prejardhjen time antikomuniste. Madje, bijtë e etërve mizore, patën paturpësinë cinike edhe të ma deklaronin. Absurde, çnjerëzore në kufijtë e të pabesueshmes.
Sakaq dëbora ka pushuar së rëni, duke shtruar një tapet të bardhë rreth e rrotull. Dy ketra të murrmë lëvizin me shpejtësi në degët e një peme që ndodhet karshi dritares, duke krijuar re të vogla të bardha lëvizëse. Këto krijesa të vogla të natyrës janë duke shijuar lirinë e tyre, atë që vendi ku linda dhe jetova për më shumë së gjysëm shekulli, ja mohoi krijesës më të madhërishme të Zotit….NJERIUT.
Nga Eugjen Merlika / Duke lexuar artikullin “A po bёhet Republika Ҫeke Zvicra industriale e Evropёs” ndihet njё farё shprese, por edhe njё zhgёnjim qё tё pushton vevetiu. Shpresa lind nga mёnyra se si gazetarja italiane Burba paraqet pёrparimin ekonomik tё njё shteti qё, deri tridhjet vite mё parё, ashtu si Shqipёria, bёnte pjesё nё botёn e Lindjes komuniste, por qё sot ecёn me ritme mё tё shpejta se vetё Vendet e zhvilluara perёndimore. Njё angёshti pushton zemrёn kur mёndja shkon vetvetiu nё njё krahasim tё thjeshtё mes gjёndjes sё sotme tё Shqipёrisё e simotrave tё saj komuniste, kryesisht Republikёs Ҫeke, Hungarisё e Polonisё.