https://www.zeriamerikes.com/a/7765763.html

• Keida Kostreci

---

Kryetari i Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës Vatra, Elmi Berisha thotë se marrëdhëniet e Shteteve të Bashkuara me shqiptarët janë të forta pavarësisht nga qeveritë. Në një intervistë për Zërin e Amerikës, zoti Berisha tha se Vatra është e angazhuar të luajë rolin e saj për mbrojtjen e interesave të shqiptarëve në rajon. Zoti Berisha thotë se cilido nga kandidatët të fitojë në zgjedhjet presidenciale në Shtetet e Bashkuara, qëndrimet ndaj çështjeve shqiptare nuk do të ndryshojnë. Zoti Berisha ishte në Uashington në krye të një delegacioni të Vatrës, që u takua me Zëvendës Ndihmës Sekretarin amerikan të Shtetit dhe të dërguarin për Ballkanin Perëndimor Alexander Kasanof , për të diskutuar çështjet që prekin Ballkanin Perëndimor dhe veçanërisht shqiptarët në rajon.

Zëri i Amerikës: Zoti Berisha, nisur edhe nga takimet që po mbani në Uashington këto dy ditë, çfarë po bën aktualisht Vatra për ndërgjegjësimin më shumë në Uashington për çështjet që shqetësojnë Ballkanin e Perëndimor, sidomos marrëdhëniet mes Kosovës dhe Serbisë dhe gjithë shqiptarëve në rajon.

Elmi Berisha: Këto vitet e fundit Vatra ka bërë një punë të madhe, të shkëlqyeshme bashkëpunimi mes Departamentit amerikan të Shtetit, Shtëpisë së Bardhë, Kongresit, Senatit por edhe qasjes tonë të drejtpëdrejtë me vendet e origjinës, me Tiranën zyrtare, Prishtinën zyrtare, Shkupin zyrtar dhe Podgoricën zyrtare. Jemi munduar që të kemi edhe një lidhje të drejtpërdrejtë me ambasadorët amerikanë në këto kryeqytete. Kemi krijuar marrëdhënie të shkëlqyera institucionale që nuk kanë ekzistuar më herët mes Vatrës dhe Prishtinës zyrtare, parlamentit të Kosovës, njëkohësisht edhe Tiranës zyrtare, Shkupit zyrtar dhe gjithandej. Kemi vizituar edhe Luginën e Preshevës, Bujanocin dhe Medvegjën dhe jemi kujdesur për ta. Përndryshe kemi pritur edhe delegacione prej niveleve më të ulëta e deri tek ato prej presidentësh dhe kryeministrash në selinë e Vatrës. Kemi pritur edhe senatorë, ligjvënës, ambasadorë dhe ish zyrtarë të lartë amerikanë. Do të thotë e e kemi kthyer Vatrën në drejtimin që ka qenë nga fillimi, e orientuar për ta ndihmuar kombin shqiptar, që në vitet e para të themelimit të saj para 113 vitesh. Atë trashëgimi e kemi bartur ne në pesë vjeçarin e fundit.

Zëri i Amerikës: Konkretisht duke pasur parasysh që kemi disa sfida madhore globale dhe dihet që në raste të tilla duhet edhe një vëmendje më e shtuar për të pasur angazhimin e Shteteve të Bashkuara, Uashingtonit, për çështe të tilla si Ballkani, që është e rëndësishme por ndërkohë kemi kriza të tjera siç janë ato në Lindjen e Mesme dhe lufta mes Ukrainës dhe Rusisë. Cili është angazhimi konkret për ta mbajtur këtë vëmendje?

Elmi Berisha: Vetë fakti që ne po mbajmë lidhje shumë të afërta me Departamentin e Shtetit dhe kemi qasje shumë të afërta edhe me Prishtinën dhe Tiranën zyrtare, kjo do të thotë se ne po e vëzhgojmë apo jemi një lloj sateliti mbi re që ndihmon proceset kombëtare në përgjithësi, e në veçanti procesin e bisedimeve mes Kosovës dhe Serbisë. Këtu, kemi vëzhguar me vëmendje dhe kemi ndihmuar. Kemi përfaqësuar me dinjitet qëndrimet e mërgatës shqiptare në Amerikë dhe kryesisht anëtarëve të Vatrës. Vatra dhe shqiptaro-amerikanët kanë një traditë 113 vjeçare të ruajtjes së marrëdhënieve të mira me Shtetet e Bashkuara të Amerikës, ose të përhershme vëllazërore. Sepse po të mos ishte Amerika, nuk do të ishte as Shqipëra e lëre më Kosova. Kështuqë ne vazhdojmë ta ruajmë këtë traditë të fortë. Si Vatër në aspektin filozofik dhe politik jemi në të njëjtën linjë me Departamentin e Shtetit dhe për këtë arsye vizituam dje Departamentin amerikan të Shtetit ku u takuam me zottn Kasanov i cili është përfaqësues i posaçëm për Ballkanin Perëndimor dhe ndihmës-sekretar i shtetit.

Zëri i Amerikës: Le të ndalemi pak pikërisht tek çështja që është më e ndjeshme tani në Balkan për shqiptarët, ajo mes Kosovës dhe Serbisë. Kohët e fundit diplomacia perëndimore, veçanërisht ajo amerikane ka shprehur paknaqësinë lidhur me disa lëvizje të Kryeministrit të Kosovës Albin Kurti, kjo paknaqësi është shprehur hapur, madje nga ata që thonë se marrëdhëniet në mes të Kosovës dhe Shteteve të Bashkuara janë në pikën më të ulët. Cili është mendimi juaj dhe a po luan vatra rol në zbutjen e këtyre fërkimeve ose lehtësimit të komunikimit?

Elmi Berisha: Sigurisht që ne jemi brenda këtyre proceseve. Çdo gjë që rrjedh gjatë procesve politike në Kosovë dhe nuk rastis të jenë në të njejtën vijë me Shtetet e Bashkuara të Amerikës, ne jemi të shqetësuar dhe sigurisht që do të ndihmojmë dhe do të përfshihemi me mundësitë tona. Marrëdhëniet me Amerikën Kosova i ka të mrekullueshme, me popullin amerikan. Qeveritë vijnë e shkojnë kurse partneriteti vëllazëror dhe i përhershëm gjithmonë do të mbetët në mes të shqiptarëve të Kosovës dhe shqiptarëve në përgjithësi me Shtetet e Bashkuara. Jam shumë i bindur që shqiptarët nuk duhet të kenë asnjë lloj meraku me qëndrimet dhe propozimet që i bëjnë Shtetet e Bashkuara e në veçanti dua të përmend Ambasadorin e Shteteve të Bashkuara në Kosovë, Jeffrey Hovenier i cili është duke bërë një punë të madhe të shkëlqyer që ne si shqiptaro amerikanë e përkrahim në maksimum dhe mbi të gjitha është duke u përpjekur që proceset e mëdha kombëtare të Kosovës dhe bisedimet me Serbinë të përfundojnë sa më parë dhe në favor të shqiptarëve.

Zëri i Amerikës: Jemi në një vit zgjedhjesh këtu në Shtetet e Bashkuara dhe desha të merrja mendimin tuaj lidhur me çështjet që shqetësojnë shqiptarët dhe si e shikoni politikën e jashtme që mund të ndjekin të dyja kampet nëse fiton zonja Harris ose zoti Trump?

Elmi Berisha: Është një shprehje në anglisht “why fix it, if it is not broken” (përse të riparosh diçka nëse nuk është e dëmtuar)? Ne kemi një filozofi 35 vjeçare, një eksperiencë, një traditë që e përcjellim prej 35 vitesh dhe ka funksionuar për shqiptarët, ka funksionuar për të gjithë dhe kombin shqiptar. Ndaj dhe ne do t’i mbështesim që të dyja palët, të jemi korrekt dhe kushdo që fiton, prapë është mirë sepse do të fitojë edhe interesi nacional amerikan që është edhe i ndërlidhur ngushtë me interesin shqiptar dhe nuk duhet të kemi asnjë lloj meraku se kush do të jetë më i mirë për shqiptarët dhe kush jo sepse që të dy kandidatët do të kenë qasje korrekte ndaj Kosovës, por edhe shqiptarëve në përgjithësi.

Marjan Cubi/

Gjatë qëndrimit afro 3 mujor në Kosovë, vërejta një zhvillim ekonomik, social, urbanistik dhe politik mbresëlënës. Në pak kohë, Kosova dhe Shqipëria kanë pësuar ndryshime dhe zhvillime të jashtëzakonshme ku mërgata shqiptare e Amerikës dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës kanë dhënë kontribut historik dhe jetik. Zhvillimi ekonomik i Shqipërisë dhe Kosovës sidomos i falet kontributit të vazhdueshëm dhe investimeve të mërgatës shqiptare të Amerikës. Shtetet tona dhe institucionet përgjegjëse duhet të krijojnë më shumë lehtësira proceduriale dhe fiskale me qëllim thithjen e investimeve dhe krijimin e një klime sa më të favorshme biznesi me qëllim zhvillimin e ekonomisë kombëtare. Shqiptaro-amerikanët e suksesshëm në shkencë dhe biznes janë krenari për kombin tonë. Modelet e suksesshme të zhvilluara në Amerikë duhet të zhvillohen dhe në Shqipëri e Kosovë me qëllim fuqizimin e ekonomisë kombëtare dhe rritjen e fuqisë eksportuese. Sa më të zhvilluar të kemi ekonominë, tregtinë, sipërmarrjen e miqësinë me Amerikën, aq më të forta, më të suksesshme e më të fuqishme do të jenë Kosova, Shqipëria dhe shqiptarët në trojet etnike. Si shtet, si popull e si komb shqiptar, ne duhet ti jemi përjetë mirënjohës Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Miqësia dhe aleanca e përjetshme me Amerikën është jetike në çdo kohë për shqiptarët. Askush nuk duhet të çojë nëpërmend të vërë në diskutim vendimmarrjen amerikane. Loja antiamerikane është lojë antikombëtare.

Miq të VATRËS e të DIELLIT, më poshtë keni axhendën e Simpoziumit përkujtimor dhe historik që do të mbahet me rastin e 100-vjetorit të përfundimit të misionit të Fan S. Nolit në Lidhjen e Kombeve në Gjenevë.

Në sallën e selisë së Organizatës së Kombeve të Bashkuara në Nju Jork, do të flitet shqip dhe do të theksohet kontributi i madh i Fan Nolit për kombin shqiptar, nga akademikë, studiues dhe autorë të ndryshëm shqiptarë.

Takimi do të zhvillohet në selinë e Kombeve të Bashkuara në Nju Jork, më 9 shtator 2024, nga ora 11:00 deri në 13:00.

Ky organizim historik realizohet me iniciativë të Bibliotekës Fan Noli në Boston, VATRA-s, gazetës “Dielli,” dhe nën mikpritjen dhe mbështetjen e ambasadorëve të Shqipërisë në Amerikë dhe në Kombet e Bashkuara.

Nëse dëshironi të bëni donacione për realizimin e këtij eventi të rëndësishëm, ju lutem klikoni linkun:

https://www.zeffy.com/…/d4a782b8-54d3-4343-8e31…

Dr. Nikollë Loka/

Pas Traktatit të Vjenës në 1615, Habsburgët ndoqën shembullin francez dhe rritën fuqinë e tyre si një protektorat kulti mbi subjektet katolike që jetonin në Perandorinë Osmane përmes serisë së traktateve që u dhanë fund luftërave të ripushtimit(Karlowitz(1699),Pozharevac(1718), Beograd(1739), Sistova(1791), si dhe përmes Traktatit të Kostandinopojës (1681) dhe Kongresit të Vjenës(1815)(Csaplár-Degovics, 2022). Protektorati i kultit ushtrohej drejtpërdrejt nga konsujt austriakë në qendra të ndryshme dhe ambasadori në Stamboll. Kjo e drejtë, e përcaktuar fillimisht në traktatet laike, ishte njohur zyrtarisht nga Papa në vitin 1837 dhe ishte ratifikuar prej tij me rastin e konkordatit të vitit 1855, që ishte lidhur me Vjenën(Csaplár-Degovics, 2017).
Në kuadrin e kultusprotektoratit, Vjena zhvilloi veprimtari të gjera kulturore, arsimore, shkencore, fetare dhe propagandistike(Pelinku, 2014:p.368). Politika arsimore austriake dhe efektet e saj në zhvillimin kulturor dhe arsimor në disa vende lidhen me disa dispozita ligjore të qeverisë së Vjenës. Në vitin 1848 doli ligji, sipas të cilit…”në shkollat fillore fëmijët duhet të mësojnë gjuhën amtare”. Një gjë e tillë është përforcuar me dispozitat ligjore të vitit 1849, kur neni 17 i ligjit të datës 21 dhjetor 1967 për problemet e arsimit theksonte se “çdo komb ka të drejtë të ruajë dhe të kultivojë individualitetin dhe gjuhën e tij në shkolla”; se “në ato rajone ku jetojnë së bashku disa kombësi, shkollat duhet të rregullohen në një mënyrë që të kultivohet edhe gjuha e një kombi tjetër”(Pelinku, 2014:368-369).

Që nga maj i vitit 1856, konsulli austriak Rudolfo Borovicka filloi të kontribuonte rregullisht në shkolla. Në raportin e tij të vitit 1857, dërguar në Vjenë për ndryshimet e ndodhura gjatë vitit akademik në shkollat katolike, të financuara nga qeveria austriake thuhet: “Në provimet vjetore të fundvitit (më 31 maj asistoi Borovicka dhe Ipeshkëvi Topiç), ku u dhanë çmime, rezultati ishte i kënaqshëm. Numri i nxënësve ishte 174, duke u rritur më shumë se një vit më parë(Arkivi i Muzeut të Shkodrës, Arkivi i Vjenës). Edhe në vitin 1859 provimet në tre shkolla fillore katolike u zhvilluan në prani të Arqipeshkëvit të Shkodrës Imzot Çurçisë dhe konsullit austriak Borovicka. Numri i nxënësve ishte 132, prej të cilëve 61 u përkisnin klasave të ulëta me mësues Gjergj Benusi; 40 nxënës shkollës së mesme me mësuesi Katoniq dhe 31 nxënës me mësuesin Gjuriq(Arkivi i muzeut të Shkodrës, Arkivi i Vjenës, 1859).
Kërkesat për hapjen e një shkolle për vajza kanë qenë të vazhdueshme. Ndryshe nga shkollat e përziera që frekuentoheshin nga vajza të vogla deri në 10 vjeç, shkollat e femrave do të frekuentoheshin nga vajza të çdo moshe, të cilat do të merrnin arsim të përshtatshëm(Pelinku, 2014:372). Kushë Mica dhe Tereze Berdica në vitin 1859 hapënn shkollën e parë private për arsimimin e vajzave, e cila u mbështet financiarisht nga qeveria austriake. Tina Nik Gjergji hapi një shkollë tjetër shqipe për vajza në vitin 1873-1874. Lëndët që do të mësohen ishin: lexim, shkrim, numërim, vizatim, muzikë dhe art (punime artizanale). Kontributi i atyre shkollave ishte i madh, sa mund të themi se “gratë në Shkodër edhe më shumë se njëqind vjet më parë mund të shkruanin shqip”(Koliqi, 1972).

Në vitin 1861 u hap shkolla e parë popullore nga priftërinjtë françeskanë, duke shënuar fundin e shkollave private në lagje me një mësues, duke krijuar një shkollë unike për të gjithë. Në raportet e dërguara nga Konsullata austriake në Ministrinë e Jashtme në Vjenë, më 4 korrik 1863, flitet hollësisht për shkollat që njerëzit i quanin “atërore”.Programi në këto shkolla ishte i ndarë në katër klasa me këto lëndë: Fe, Kaligrafi dhe Elementet e para të gramatikës italiane. Ky institucion është mbështetur nga qeveria austriake me 1260 monedha ari, si dhe nga shoqata bamirëse fetare “Holly Lady”. Në vitin 1867, për shkak të ecurisë së mirë të kësaj shkolle Arqipeshkëvi i Shkodrës, Imzot Pooten kërkoi që të shtohet ndihma me 1260 monedha ari, të mjaftueshme për një mësues më shumë. Kjo kërkesë u mbështet nga Konsullata austriake në Shkodër. Nga shuma e mësipërme, jepeshin të holla edhe për Gjergj Benusin dhe dy mësueset që punonin në shkollën e artizanatit me vajza të qytetit”(Dituria, 1927).

Sa më shumë kalonte koha, aq më shumë rritej numri i nxënësve. Për shkak të kësaj, u ngrit nevoja për shkollë shtesë. Përsëri qeveria austriake u përgjigj pozitivisht për mbështetje, duke dhënë 3000 monedha ari (Arkivi Ipeshkvor Shkoder). Në vitin shkollor 1876-1877 shkolla u transferua në një godinë të re(Pelinku, 2014:370). Mësimet zhvilloheshin në katër paralele. Veprimtaria e kësaj shkolle u zhvillua më tej. Brenda një kohe të shkurtër shtoi klasa, të cilat shkonin nga dy në tre në secilën paralele dhe, në vitin 1902, u shtua shkolla e mesme qytetare. Gjatë këtij viti shkolla numëronte Kolegjin Françeskan, Saurian-Jezuit, një shkollë fillore me 5 paralele, një shkollë reale me 3 paralele dhe një shkollë tregtare me tre paralele (Muceku, Haloçi, 2015:140).

Në vitin 1862, me ndihmën austro-hungareze u themelua Seminari Papnor Shqiptar, një nga dy seminaret papnore të vetme jashtë Romës. Njëzet seminaristë u pranuan në 1862. Kurrikula e seminarit, e ngjashme me kurrikulat e seminareve të tjera të drejtuara nga jezuitët në mbarë botën, fokusohej në filozofi, teologji dogmatike dhe morale, shkrimin e shenjtë, historinë kishtare dhe parimet e së drejtës kanonike. Kongregacioni i Përhapjes së Fesë bëri një kërkesë të veçantë që seminaristët shqiptarë të marrin një trajnim të veçantë në teologji baritore, predikim dhe katekizëm, në mënyrë që me mbarimin e trajnimit të Seminarit të jenë gati për të marrë pjesë në jetën liturgjike dhe sakramentale të Kishës. Kongregacioni vendosi që numri i seminaristëve të rritet gradualisht dhe në mënyrë progresive, në përpjesëtim me gjendjen ekonomike të institucionit dhe hapësirën e disponueshme, me një kufi prej jo më shumë se tridhjetë seminaristë të shpërndarë ndër dioqezat e Tivarit, Durrësit, Shkupit, Shkodrës, Lezhës, Sapës dhe Pultit(Murzaku,2017: 98-99).

Në vitin 1875, me ndihmën e Vjenës jezuitët hapin një shkollë fillore. Dy vjet më vonë u hap “Kolegja Severiane”. Që në vitin e parë regjistrat kishin një kolonë për gjuhën shqipe. Gjatë tre viteve të para, lëndën e gramatikës e ligjëroi At Luigj Mazza dhe pastaj Domenico Pazzi(Pelinku,2014:373).
Shqipëria fitoi rëndësi parësore për Monarkinë gjatë viteve 1890 dhe në prag të fillimit të shekullit, kur Ballhausplatz artikuloi nevojën për një politikë të re shqiptare. Në nëntor dhe dhjetor 1896, Ministri i Punëve të Jashtme Agenor Goluchowski mblodhi një konferencë treditore për zyrtarët dhe ekspertët e Ministrisë së Punëve të Jashtme dhe Ministrisë së Financave dhe i ngarkoi ata të hartonin politikën e re. Në konferencë u parashtrua një strategji e re për të fituar mbështetjen e klerit shqiptar; u vendos që arsimimi i anëtarëve të klerit laik të bëhej në seminaret austriake dhe që Vjena të përpiqej të siguronte mbështetjen e Vatikanit në lidhje me kishën shqiptare(Csaplár-Degovics, 2022:13).

Me ndihmën austriake u hap shkolla fillore e Stigmatineve, në vitin 1879, nën kujdesin e motrave Stigmatine, të sjella në Shkodër nga françeskanët, që arriti deri në nivelin e shkollës së mesme. Fillimisht kishte 200 vajza dhe tri mësuese. Shkolla ka qenë një godinë e rregullt, e përshtatur mjaft mirë për zhvillimin normal të mësimeve. Në vitin shkollor 1896-1897, shkolla stigmatine ka pasur katër klasa e kishte një përgatitje që përfshinte dy rende fëmijësh. Numri i nxënëseve ka qenë deri në 400(Bilali,2015:47).

Me ndihmën austro-hungareze u hapën edhe të tjera shkolla femërore në gjuhën shqipe, si: shkolla e Kallmetit(1896), Azili i motrave servite apo streha foshnjore në qytet(1898); shkolla plotore për vajza(1906). Po kështu, më 1907 u hap në Shirokë një shkollë fillore femërore, kurse me 1911, në Kallmet një shkollë tjetër fillore jo e plotë për vajza. Si rezultat i shkollave femërore, një pjesë e mirë e grave dhe vajzave të Shkodrës dinin të shkruanin e të lexonin. Më 2 prill 1881, treqind nxënëse të shkollave të qytetit të Shkodrës i dërguan Dora d’Istries(princeshës Elena Gjika) një penë të argjendtë dhe një letër me 300 nënshkrimet e tyre. Studiuesi Jup Kastrati në një shkrim të tij na njeh me një fakt interesant: Ai thekson “se deri në shpalljen e Pavarësisë , në rrethin e Shkodrës, kishte 47 shkolla shqipe, nga të cilat 10 për vajza(Kastrati,1963:72).

Me ndihmën austro-hungareze, në viset e Prefekturës së Shkodrës, në fillim të shekullit XX nisi arsimi në gjuhën shqipe: në Mirditë 3 shkolla: e Oroshit me 30 nxënës, me mësues Kolë Demën; e Kashnjetit 20 nxënës, me mësues Kolë Lacën; e Spaçit 20 nxënës me mësues Zef Ndocin. Në Pukë, një shkollë në Iballe(1903) me 15 nxënës e 1 mësues. Në Zadrimë një shkollë(1904) me 25 nxënës e 1 mësues; një shkollë në Bushat(1900) me 50 nxënës e 1 mësues; 1 shkollë në Rranza Bushat me 20 nxënës e 1 mësues; 1 shkollë në Dajç të Bregut të Bunës(1903) me 30 nxënës e 1 mësues; 1 shkollë në Dajç të Zadrimës(1902) me 25 nxënës e 1 mësues; një shkollë në Shirokë(1894) me 30 nxënës e 1 mësues; një shkollë në Barbullush(1902) me 30 nxënës e 1 mësues; një shkollë në Juban(1906), me 30 nxënës e 1 mësues(Pelingu, 2014:371).
Të dhëna me interes për veprimtarinë e shkollave austro-hungareze në Kosovë sjell mësuesi i shkollës shqipe të Pejës, Zef M. Harapi(Ramadani & Çeliku, 2016: 72). Nga të dhënat që na sjell ai, në vilajetin e Kosovës, gjatë vitit 1911, funksiononin këto shkolla: Në Shkup – 1 mësues e 1 shkollë. Numri i nxënësve sillej diku 30-40. Në atë shkollë, një kohë, punoi mësuesi dhe lëvruesi i palodhur i gjuhës shqipe, Mati Logoreci. Në Prizren: 1 shkollë fillore mashkullore me 2 mësues. Ndër mësuesit më të shquar që punuan në këtë shkollë ishin: Mati Logoreci, Ndue Paluca, Lazer Lumezi, Ndoc Lezhja, Luigj Kromiqi etj. Po në Prizren funksiononte shkolla fillore femërore, ku jepnin mësim 3 mësuese dhe mësonin 80 nxënëse. Në Gjakovë kishte 1 shkollë me 1 mësues. Në këtë shkollë ligjëruan: Mëhill Kurti, Pashko Logoreci, Ejëll Ndoca. Në Pejë kishte 1 shkollë fillore të përzierë me 1 mësues dhe 30 nxënës. Në fillim mësues ishte famullitari i Pejës, kurse më vonë, në atë shkollë punuan mësuesit shekullarë: Gjergj Gjinaj, që filloi të jepte mësim në vitin 1898, e pastaj Zef M. Harapi. Në Zym kishte 1 mësues dhe 1 shkollë me 50 nxënës, ku dhanë mësim Frano Pecolli dhe Frano Lufi(Ramadani & Çeliku, 2016: 72).

Në Shkup funksiononte shkolla për vajza dhe një kopsht fëmijësh. Gjithashtu, në kryeqendrën e Kosovës vepronte edhe shkolla e Hekurudhës, në të cilën mësimi zhvillohej në gjuhë të huaj. Në këtë shkollë mësimet i ndiqnin edhe nxënës shqiptarë, të cilët mësonin gjuhët e huaja dhe pastaj arsimimin e tyre e vazhdonin në shkollat evropiane. Në Ferizaj kemi shkollën katolike të famullisë me tre klasë. Një shkollë e tillë funksiononte edhe në Stubëll. Në Prizren krahas shkollave të sipërpërmendura vepronte edhe një kopsht fëmijësh. Shkolla katolike e famullisë në Janjevë kishte katër klasë për djem dhe tre për vajza, kurse shkolla katolike e famullisë në Letnicë kishte tre klasë(Ramadani & Çeliku, 2016:73). Disa autorë shkruajnë se në shkollat e Janjevës dhe të Letnicës mësimi është zhvilluar vetëm në gjuhën kroate, mirëpo ka të dhëna që dëshmojnë se në to është përdorur edhe shqipja si gjuhë mësimi. Sipas katalogut të shkollës, që i takon vitit 1908, “në ato vite nxënësit kanë mësuar edhe gjuhën shqipe”. Në një njoftim që Ministria e Jashtme e Austro-hungarisë i dërgonte konsullit të saj në Shkup, në dhjetor 1904, e njoftonte për dërgimin e teksteve mësimore për disa shkolla të atij rrethi konsullor, ku bënin pjesë edhe shkollat fillore katolike të Shkupit, Letnicës dhe Janjevës. Ministria i kërkonte Konsullit që të pajisen nxënësit me tekste të reja shqipe”(Ramadani&Çeliku,2016:73). Angazhimi në shkollën e Janjevës i mësuesve shqiptarë si: Pal Gjergja dhe Maria Gjergja është dëshmi tjetër se në atë shkollë mësohej edhe shqip. Nuk kishte arsye tjetër pse të angazhoheshin mësues shqiptarë në një shkollë kroate, po të kemi parasysh faktin se në atë kohë kishte mungesa të theksuara të mësuesve shqiptarë(Ramadani&Çeliku,2016:74) dhe ata dy mësues mund të dërgoheshin në ndonjë shkollë tjetër. Veprimtaria arsimore austro-hungareze në territoret shqiptare vazhdoi pandërprerë edhe pas shpalljes së Pavarësisë dhe arriti kulmin në vitet e Luftës së Parë Botërore.

Prof. Agron Gjekmarkaj/

Me 28 Gusht të vitit 1924 erdhi në boten shqiptare At Zef Pllumi, pra ai mbush 100 vjeç pasneser!

Nuk e di a do kujtohet ndokush për të por sigurisht nuk pritet shumë sidomos nga administratoret “kryematare e surratqerep” të kultures sot të cilet janë të zanë me kape ndokund ndoj pronë a me mjelë ndonjë tender!

Tani të gjithë vrapojnë me ndukë ndoj lek “dija , kanga e historia thirren dokrra kah Shqipnia” herët fort e pat nuhatë këtë tendencë At Gjergj Fishta e cila sot valon si flamuri i dreqit të mallkuem në zyrat ku duhet me u rujtë kujtesa, me u njoftë kontributet, me u shumfishu trashigimia, me u ndertu modelet kombetare, me u shfaqë mirnjohja njerzore e shtetnore për ata që nuk ishin aspak të zakonshëm në morinë e gjanave të pazakonshmë që na lanë trashigim. Habitej qysh në 1945 Ati ynë Pllumi atëbotë 21 vjeçar sesi një popull kaq i vogel mundej me qitë kaq shumë rrugaça teksa peshtyheshin duarlidhun ata që ma shumë se kushdo u perpoqen “me ba Shqipninë e shqiptarët”.

Kesi rrugaçash të verbet në çdo shqisë që dinë çmimin e gjithçkaje e vleren e kurrgjajë ka boll edhe sot e natyrisht nuk presim as na duhen nderimet e tyne! Tjetër asht shoqnia tjeter janë ata, paçka se koston e paguan e para e derisa ajo të njohë pergjegjësinë e vet kësaj farë kopukesh ka me i ecë kungulli mbi ujë si transoqeanik. Çdo bihude e tillë ka me u pa tu na krypë mënd qysh asht mirë e qysh asht keq, qysh asht bukur e qysh asht shemtuet e qysh fati i madh nuk na ka lanë pa ta per me ba dallimin historik mes kesaj kotille e burrave si At Zef Pllumi.

Fratin e shkrimtarin e të vertetave të medha, “të deshmive historike”, “të lirisë kunder tiranisë” burrin e llogoreve per “identitetin europian të shqiptarve”, “misionarin e rebeluar”, të perkthyerin në gjuhet e medha me bestsellirin e modernitetit,antropologjinë kulturore e historike të kombit tonë “Rrno vetem per me tregue”, nxënësin e Fishtes, At Anton Harapit e At Gjon Shllakut që doli të çojë tek bashkëkohesit amanetin e tyre atë të një Shqiperie “të vjeter” që deshmohet si e tillë qysh me”Mesharin”e Buzukut e cila u mbyt dhunshem, dhe u zevendesu me të “renë” e “njeriun e ri” pastaj me interesa pragmatiste e pasione zhbërëse, po e bëjme një me fjalët e njërit prej mesuesve , të atij që u pushkatua sapo tirania shkeli, të filozofit At Gjon Shllaku, të atij që e konkludonte pervojen e tij jetesore me maksimen “Shka u kà detyrë Shqypnija Françeskanvet? Kurrgjà. Pse Françeskant janë të Shqypnis”

Portreti i At Zef Pllumit i Françeskanit shqiptar bash është ky, i njëjti që skaliti Shllaku në fund të kohes për të gjithë parardhësit e tij nder shekuj qysh nga Barleti, Bogdani, Budi, Bardhi, De Martino, Zarishi e shumë e shumë asketë të binomit “Atmë e Fe”, të një Shqiperie që mbetet, që nuk tjetersohet, që di ka vjen e di ku shkon, që di kush janë “guret e themelit të asaj binaje që e therrasim Shqipni”!

Secili prej mesuesve e po kaq secili prej nxenësve nën provat e moteve e meritoi këtë skicim karakterial të ngjyer në gjakun e brezave që shqipja të mbetet që shqiptaret të jenë, që Shqipnia të kthehet “zojë e rande e burrat e dheut ti therrasin nanë” mes kombeve e cilivizimit që e i perket prej gjenezes, atij europian!

“Në daç me butsìn e shèjtit, në daç me urtìn e diplomatit, në daç edhe me hovin e ushtarit t’egër e fatos. P. Pal Matja hidhet në luftë, e, tuj u perleshun fyta-fyt me turk, rrxon prej kështjellit flamurin e gjysë hanës e në vend të tij ngulë atè të Lirìs. Frati matjan del prej qytetit të dorzuem me flamur nen sjetull e zhduket. Por ka lanë shokë mbas vetit. Këta kan me mësy kurdoherë qi flamuri të jetë në rrezik. Plumbi e salvimet janë shpërblimi i dèjë qi presin prej armikut. Konopi, hùni e skreditimet janë nderimi qi u bàn vllau i çoroditun. Nder stuhi të ndrrimeve politike janë këta qi i han furra mà të parët. Flamurtarë desin, flamurtarë zhduken; por flamurtarët françeskan Shqypnìn “edhè në vorr do t’a permendin”. Kan me e permendë edhè kur vorri të jetë ndo’i muranë e stolisun.

Per me e dashtë nji popull, duhet me e njoftë. Nuk mjafton por as me e njoftë. Duhet me pasë lè, me u pasë rritë me at popull. Lypet qi per vuajtje e deka t’i kenë shkrì s’bashku zemrat. Kur dy vetë duhen fort, të dekmen njani, des edhe tjetri. Historija e Shqypnìs e historija françeskane në vendin t’onë ndjekin shoqa shoqen. Janë dy histori qi shkojnë paralel: të njillojta në të çueme, të njillojta në të rrxueme, të njillojta në humbje. Por gurgullimi i termegëshem i gjakut të fisit t’ynë shfren rregullisht ndër perioda të shkurta, veç të lumnueshme, qi làn jeh të kumbueshem per perioda të gjata heshtimi”!