Nga: Kristaq  BALLI

“Fotot hapin dyert e së kaluarës, por gjithashtu lejojnë të vështrosh në të ardhmen”

          Sally Mann, 1951

Veç të tjerash, Dardha e Korçës është e përmendur si një prej oazeve etnokulturore të Shqipërisë, prej ku u lindën dhe zhvilluan veprimtarinë e tyre një plejadë e madhe ikonografësh e më tej fotografësh, madje këta të fundit  përbëjnë edhe pikën e referimit të nisjes dhe lëvrimit të fotografisë në Shqipërinë Jugore paralelisht në kohë me dinastinë Marubi në Shkodër. Fotografi i vjetër dardhar Jani Zengo (Papa Jani Zengo) që mendohet se ka realizuar foton e parë të tij më 1862, konsiderohet nga studiuesit si fotografi i parë autokton shqiptar. (Q. Vrioni, N. Kotherja, K. Balli). Kësisoj krijimtaria e fotografëve të vjetër dardharë ze një vend të posaçëm në Historinë e Fotografisë Shqiptare.  

Gjatë dekadave të fundit të shekullit XIX Dardha kish pësuar një rritje të vrullshme të popullsisë së saj. Meqënëse burimet natyrore për sigurimin e jetës, kryesisht toka, u bënë të pamjaftueshme për përballimin e nevojave të prodhimit bujqësor e blektoral për ushqim e të ardhura, burrat dardharë kishin gjetur një alternativë tjetër punësimi, atë të spatarit, sharxhiut, qymyrxhiut, pra të përpunimit të drurit. Këto profesione ishin të kërkura në vendet e Ballkanit si në Greqi, Serbi, Rumani, Turqi, ku këta burra punëdashës nuk nguruan të shkonin e të punonin për t’ju ardhur në ndihmë familjeve të tyre në fshat. Shpesh kryefamiljarët merrnin me vete edhe djemtë e tyre të rinj apo adoleshentë për të punuar, por edhe për të rënë në kontakt me një mjedis më të zhvilluar, ku ata mund të punonin, por edhe të edukoheshin e kultivoheshin me një kulturë më kozmopolite. Një nga këto familje ishte edhe ajo e Jovan Kaçaunit, i cili ushtronte profesionin e përpunuesit të lëndës drusore në Greqi, Rumani e Rusi. Si plot të tjerë ai merrte me vete edhe tre djemtë e tij, njëri nga të cilët ishte Perikliu, apo shkurtimisht Peroja. Nga fotot e familjes Kaçauni, vihet re se ajo ishte në gjendje ekonomike relativisht të stabilizuar në sajë të punës dhe se babai Jovan kishte synim edhe të ardhmen më të mirë të fëmijëve të tij. Ndoshta kjo shte një nga arsyet që Peroja iu përvesh mësimit të një prej profesioneve të reja asokohe në botë, atij të fotografit dhe këtë ai e bëri në Odesa të Rusisë, siç do ta vlerësojmë edhe më tej, tepër cilësore, pasi influencat artistike e estetike të saj do të linin gjurmë edhe në krijimtarinë individuale të paskëtajme të tij në Dardhë dhe SHBA. 

Peroja kishte lindur në Dardhë në vitin 1880 dhe kur studioi e praktikoi për herë të parë fotografinë duhet të ketë qenë riosh, rreth moshës 20 vjeçare, pasi dihet që ai u kthye në Dardhë si fotograf i formuar rreth vitit 1900, ku menjëherë “ngriti” studion me sfondin e tij të njohur antik, të pikturuar me kollona antike të lashtësisë, ashtu sikundër objekt i kamerës të tij ishin edhe fotot në natyrë në mjedise arkitekturore, familjare, festive, piknikë, ceremoni masive e ngjarje të shënuara fetare, sociale,etj. Madje ai ishte edhe një fotograf shëtitës në fshatrat e zonës përreth, ku në atë kohë nuk kishte fotografë.

Veprimtaria fotografike e Peros në Dardhë zgjati rreth 10 vjet. Sigurisht, duke ushtruar vetëm këtë profesion, prodhimtaria e tij është e bollshme dhe e identifikueshme. Zor se mund të ketë familje në Dardhë, apo edhe më tej, që të mos ketë trashëguar  fotografi të vjetra (1900-1910) të Pero Kaçaunit, ashtu siç nuk mund të ketë ngjarje masive të asaj kohe që të mos jetë fiksuar në thierrëzat e tij. Por, meqë bëhet fjalë për vitet 1900-1910, dhe në Shqipëri ende nuk parashikohej e vlerësohej vizioni i vlerave historike e artistike të fotografisë, edhe krijimtaria e këtij mjeshtri nuk bëri përjashtim nga mossistemimi, pakujdesitë, dëmtimet, sidomos pas largimit të tij përfundimtar në ShBA.

Por dihet se numuri,  larmia tematike dhe e subjekteve e fotove të tij ishte shumë e madhe. Në fotot masive të banorëve të fshatit në natyrë dallohet përkujdesja e tij për të zgjedhur tablo ku evidencohen dhjetra burra, gra e fëmijë para peizazheve të njohura si Sheshi i Shën Thanasit, Kodra e Vogël, Shën Pjetri në raste festash, ceremonish të ndryshme, dasmash, festash fetare, piknikësh e ngjarjesh kulturore, etj., që zakonisht organizoheshin gjatë stinëve të ngrohta, kur burrat e djemtë e tyre ktheheshin nga mërgimi sezonal dhe punonin në fshat në punët bujqësore e blektorale. Një veçori që të bije në sy është se, përgjithësisht, ai preferon shkrepje  “rastësore” të turmave të veshura me kostume tradicionale dardhare dhe kjo u jep një vlerë të veçantë etnografike fotove të tij.

Fotografimi në “studio” ishte ndoshta puna kryesore dhe më profesionale, ku shpaloset edhe formimi i tij  mjeshtëror nga një shkollë shumë serioze. Këto foto kanë subjekt kryesor  familje të shumta të Dardhës apo fshatrave përreth si kujtime e dëshmi mbresëlënëse për pasardhësit e tyre, apo për t’ia u dërguar anëtarëve të tjerë të familjes në ShBA, me të cilat ata çmalleshin. 

Nga ky version fotografimi, ku fotot janë të shumta, duhet vlerësuar fakti që Pero Kaçauni ishte shumë ekzigjent dhe i duruar në fazën përgatitore të kurimit të mizansenës. I prirur pas formalizmit  të skajshëm estetik, detajeve të hierarkisë familjare, kërkesës për rregullsinë e pastërtinë e veshjeve ceremoniale, të kompozimit të detajeve, ku të binte në sy qëndrimi impozant i çdo personazhi,  ekspozimi nën një dritë natyrale që krijonte raporte të dalluara dritë-hijesh, kryesisht me kontraste të mprehta që nuk mënjanoheshin kollaj (pasi atë botë nuk ishte aplikuar elektriciteti), si dhe përpunimi “laboratorik” shumë i kujdesshëm, vendosja e tyre mbi një kornizë kartonçine që ato mund të vareshin apo të qëndronin mbi tryezë apo komo, i bënin këto foto jo vetëm punime të vërteta artistike, por edhe që  zbukuronin dhomën e miqve me “panorama” të vyera. Fototeka e tij e shpërndarë gjithandej në Dardhë përbën shembullin e një fotografi relativisht të brezit të vjetër, por figurativisht tejet konsekuent e “ekspresionist” në pamjen e vlerësimin  e përgjithshëm  të fotografisë dhe që e vendos atë në vendin e merituar të historisë së fotografisë shqiptare.

Koshient, por edhe i afirmuar për nivelin e tij mjeshtëror në fotografi, pas 10 vitesh pune intensive në Dardhë, më 1910 ai vendos të shkojë në SHBA, po ashtu me synime të reja në profesionin e tij. Por, gjithsesi,  duke e lënë Dardhën me një pauses tjetër, të cilin e pati ndihmës për disa kohë, i mësoi  sekretet e  profesionit,   i dhuroi atij të gjitha aparaturat dhe, kështu, mërgoi i sigurt se Dardha  nuk do të mbetej pa fotograf. Fatmirësisht, qëlloi që edhe pasuesi i tij, pra Thimi Raci të ketë po ashtu  një “dorë” mjeshtri pasionant.

  Pjesa e dytë dhe më e gjata e mjeshtërisë së tij si fotograf përbëhet nga ushtrimi i saj në SHBA. Ai u përshtat shumë shpejt në Boston, ku ishin edhe shumica e emigrantëve korçarë e  dardharë dhe, pas një fare kohe realizoi qëllimin e tij për të hapur një studio fotografike, sigurisht me arametra e paisje më të përparuara që t’i përshtatej tregut të avancuar e shumë konkurues amerikan në këtë zeje artizanale. Jo vetëm për statistikë e kuriozitet, duhet të theksoj se Pero Kaçauni ishte i dyti fotograf shqiptar në SHBA (pas Kistaq Sotirit (1883-1970), i cili, pasi kishte mësuar profesionin e fotografit nga kunati i tij Kristo Sulidhi në Korçë, emigroi në ShBA në vitin 1900 duke ushtruar  fotografinë në fund të dekadës së parë të shekullit të ri e më vonë dhe  që parapriu edhe disa fotografë të tjerë shqiptarë më të rinj të njohur botërisht si Gjon Mili, George D.Boria dhe George Tames, etj.,  të cilët kanë lënë kontribute të vyera për Amerikën dhe gjithë Botën. (K. Balli në disa artikuj mbi ta)

Peroja kishte karakter të tipit tepër social, të komunikueshëm, të shoqërueshëm dhe aktiv e altruist në problemet që lidheshin me marrëdhëniet e komunikimin me fshatin tij të lindjes, me shoqëritë bamirëse të fshatit dhe akoma me organizatat atdhetare e politike, si dhe me gazetat e emigrantëve shqiptarë të Amerikës, për të cilët edhe punoi për shumë fotografi të karakterit patriotik, disa nga të cilat  përdoren edhe sot masivisht si ilustrime në shtypin shqiptar për marrëdhëniet e atëhershme shqiptaro-amerikane.

Sigurisht pjesa kryesore e punës së tij të përditshme ishte fotografia komerciale, me të cilën ai siguronte jetesën. Ishin pothuajse të gjithë dardharët e  shqiptarët në Boston e rrethinat që frekuentonin studion e tij tashmë jo anonime por të emërtuar “Perry Studio, 29 ½ Tremont Street, Boston Mass” dhe të stampuar në një kënd  fotove. Emri i studios së tij u bë  i preferuar nga shumë klientë dhe biznesi i shkoi mirë e ai mbijetoi në tregun amerikan.

Nuk kishte emigrant apo familje emigrantësh në Boston që të mos kishte fotografi të realizuara nga Pero Kaçauni. Një pjesë e tyre dërgoheshin në Dardhë si kujtime familjare e kjo do të thotë se fototeka e Kaçaunit është shumë e madhe dhe e larmishme. Por fotot e tij janë aq të shpërndara dhe koha ka bërë punën e vet, sa është shumë e vështirë  të krijohet një koleksion gjithëpërfshirës për të. Disa dhjetra pllaka xhami negativësh të punëve të tij në Dardhë janë digjitalizuar e   ruhen ende sot. Pjesë e veprimtarisë së tij në  SHBA e cila është mbledhur, tregon se Kaçauni e ka perfeksionuar dhe pasuruar me detaje e vlera të reja mjeshtërinë e tij në cilësi, larmi këndvështrimesh e formatesh, ai ka aplikuar madje montazhin dhe polifoton që ishte një gjini relativisht e re dhe e jo fort e praktikuar  nga fotografë të zakonshëm, po ashtu edhe kujdesin për standardin e lartë të kurimit të kornizave që i jepnin fotove një pamje më estetike . 

Me  emrin e Pero Kaçaunit lidhet  gjithashtu botimi i kartolinës më të hershme shqiptare të ilustruar me foton e tij Ura e Dardhës e vitit 1904. (Kristaq Balli: Një prej kartolinave më të Hershme Shqiptare. Gazeta “Koha Jonë”, 13.3.2016, f.18-19)

Në një vlerësim të përmbledhur, Pero Kaçauni mund të cilësohet si një prej fotografëve të vjetër shqiptarë që ze vend të merituar në historinë e fotografisë shqiptare. Ai shfaqet si një produkt i një studioje të kualifikuar, ai u mësua dhe u kultivua me prirjen, vullnetin e pasionin e vet, punoi për rreth pesë dekada këtë profesion jo vetëm për të plotësuar kërkesat e klientëve të vet, por edhe duke tentuar që në një pjesë të tyren (sidomos ato të periudhës së Dardhës, 1900-1910) të bëjë edhe  kronikanin apo fotoreporterin e historisë (Qerim Vrioni:” Pero Kaçauni – një fotograf midis Dardhës dhe Amerikës, gazeta “Vatra”, 27 Gusht 2015) traditave, zakoneve, evenimenteve e sidomos etnografisë e etnokulturës të një prej zonave tipike të zhvilluara shqiptare, si Dardha,  në fillim të shekullit XX.  Ndërkaq, puna e tij në ShBA e rriti atë profesionalisht e artistikisht duke e shndrruar në një mjeshtër ekselent plot sqimë e intuitë, të kulturuar e të kompletuar  “më aristokratin”  midis fotografëve të hershëm dardharë.

Pero Kaçauni ndërroi jetë në SHBAnë vitin 1949. 

■■■■■

Burime referimi: 

Niko Stefani, Vangjo Ilo:: “Të dhëna për fotografinë dhe fotografët dardharë deri në gjysmën e dytë të shekulit XX”, Kumtesë,  Sesion Shkencor, Dardhë 1985

Qerim Vrioni: 1. Dy fotografë të hershëm nga Dardha e Korçës

          2. Pero Kaçauni – Një Fotograf Midis Dardhës dhe Bostonit

Kistaq Balli: “Kartolina më e hershme shqiptare “Inaugurimi i  Urës në Dardhë”, 1904, Gazeta “Koha Jonë” dt. 13.3.2016, f. 18-19

Niko Kotherja: Enciklopedi e Fotografëve Korçarë Tiranë,2010

Sokol Paja

Foto: Erion Halilaj/

New York, 25 maj 2024 – Në Librarinë Publike të Bronxville, New York, nën kujdesin dhe organizimin e “Albanian American Club of Westchester”, kryevepra epike e At’ Gjergj Fishtës “Lahuta e Malcis” bashkoi artdashësit shqiptarë në një festë mbresëlënëse të letërsisë, aktrimit dhe interpretimit. Për herë të parë në New York, aktori i mirënjohur Armend Baloku interpretoi pjesë të zgjedhura nga kryevepra e At’ Gjergj Fishtës duke ngjallur shumë emocione për stilin e veçantë të interpretimit, pjesëve të zgjedhura, mesazheve të fuqishme artistike e vargjeve prekëse patriotike. Për të prezantuar aktivitetin kushtuar veprës së papërsëritshme në letërsinë shqipe, fjalën e hapjes e mbajti presidenti i “Albanian American Club of Westchester” z.Valon Nikçi i cili theksoi dhe në fund të aktivitetit për “Dielli”-n e “Vatrës” se në të ardhmen do të zhvillohen dhe aktivitete të tjera letraro-artistike që lartësojnë e promovojnë kulturën tonë kombëtare dhe identitetin kulturor kombëtar shqiptar.

Për publikun artdashës shqiptar të New York e më gjërë, “Lahuta e Malcis”, kryevepra epike e At’ Gjergj Fishtës, Homerit shqiptar e përbërë nga këngët historike, kreshnike dhe autoriale, pjesët që u interpretuan nga aktori i mirënjohur Armend Baloku: “Cubat”, “Oso Kuka”, “Preja”, “Vranina”, “Deka”, “Ali Pasha i Gusisë”, “Mehmet Ali Pasha”, “Lugati”, “Tringa”, “Konferenca e Londonit” u përcollën me emocion të veçantë e shumë duartrokitje nga të pranishmit.

Projekti artistik “Lahuta e Malcis” është prodhim i “PM Theater” dhe për shkak të kërkesave të larta të publikut, “Lahuta e Malcis” sipas organizatorëve shumë shpejt do të shfaqet përsëri për artdashësit shqiptarë në New York e më gjërë.

Me stilin e veçantë të interpretimit e aktrimit, zërin, fuqinë artistike dhe patriotike të pjesëve të interpretuara, atmosfera e krijuar artistike ishte një furi skenike duke lënë mbresa dhe emocione të papërshkrueshme tek të gjithë të pranishmit që bashkë me aktorin recitonin At’ Fishtën e madh:

Persè flamuri kuq e zí,

Sod mâ s’ pari, bukurí

Porsí fleta e Engllit t’ Zotit,

Po valvitë mbí tokë t’ Kastrjotit,

Si valvit dikúr motit;

E dér m’ qiellë ushton brohrija,

Kah gerthet fusha e malcija:

Per jetë t’ jetës rrnoftë Shqypnija!

Rezoluta për Gjenocidin në Srebrenicë u miratua nga Asambleja e Përgjithshme e Organizatës së Kombeve të Bashkuara. Rezoluta e sotme shpall 11 Korrikun Ditë Ndërkombëtare të Përkujtimit të Viktimave të Gjenocidit në Srebrenicë. 84 shtete votuan për miratimin e rezolutës, 19 shtete votuan kundër dhe 68 shtete abstenuan. Të gjitha vendet e Ballkanit, me përjashtim të Serbisë, votuan për miratimin e rezolutës. Ndër vendet që miratuan rezolutën ishin SHBA-ja, Mbretëria e Bashkuar dhe vendet anëtare të Bashkimit Evropian, përveç Hungarisë, e cila votoi kundër, dhe Sllovakisë e Qipros, të cilat abstenuan nga votimi.

Bashkë me Serbinë, votuan Kina dhe Rusia, si edhe Bellorusia, Koreja Veriore, Kuba, Siria dhe disa shtete të vogla, që janë nën ndikimin rus.

Ambasadorja e Misionit të Gjermanisë në OKB, Antje Leendertse, vend hartues i rezolutës, bashkë me Ruandën, tha “Rezoluta nuk është kundër askujt, as kundër Serbisë, anëtare e rëndësishme e kësaj organizate. Në shënjestër janë vetëm autorët e gjenocidit.”

Presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiq, bëri thirrje për rrëzimin e rezolutës, e cila siç tha ai nuk do t’i ndihmojë pajtimit dhe i akuzoi fuqitë e mëdha që kanë ushtruar presion ndaj vendeve anëtare të cilat nuk do të votonin për ta miratuar rezolutën.

Serbia, e cila e mohon gjenocidin në Srebrenicë, u përpoq shumë ta ndalonte kalimin në votim të rezolutës në Asamblenë e Përgjithshme. Miratimi i rezolutës mund të sjellë pasoja për Serbinë në daljen e kërkesave për dëmet e luftës në Bosnjë e Hercegovinë, në Kosovë dhe në Kroaci, deri në hapjen e proceseve ndaj udhëheqësve serbë për krime lufte, sipas disa analistëve.

Më 11 korrik të vitit 1995, serbët e Bosnjës pushtuan Srebrenicën që ishte shpallur zonë e mbrojtur nga Kombet e Bashkuara. Aty forcat serbe vranë të paktën 8,000 burra dhe djem myslimanë boshnjakë. Vrasjet në Srebrenicë tç verifikuara nga hetime të pavarura dhe dy gjykata të OKB-së shënojnë kulmin e luftës në Bosnjë e Hercegovinë në periudhën 1992-1995.

Presidenti i Republikës së Shqipërisë z.Bajram Begaj shkroi: “Asamblea e Përgjithshme e Kombeve të Bashkuara miratoi sot një rezolutë që e vendos 11 Korrikun Ditën Ndërkombëtare të Reflektimit dhe Përkujtimit të Gjenocidit të vitit 1995 në Srebrenicë.

Shqipëria edhe një herë e konfirmoi veten në grupin e vlerave perëndimore me votën dhe angazhimin e saj që kjo rezolutë të miratohej. Kjo datë do të shërbejë si kambanë e përhershme për të përkujtuar dënimin e gjenocidit, që masakra të tilla të mos përsëriten më dhe njëkohësisht është edhe një përgjigje ndaj mohuesve të gjenocidit dhe krimeve të tilla të tmerrshme.”

Presidentja e Kosovës Znj.Vjosa Osmani shkroi: “Me themelimin e sotëm nga AP e KB-së të Ditës Ndërkombëtare të Reflektimit dhe Përkujtimit të Gjenocidit të Srebrenicës, bota po u jep brezave të ardhshëm një shans për të mësuar nga mësimet e nxjerra nga Srebrenica. Është thelbësore për shërimin dhe paqen e qëndrueshme, për t’u ofruar paqe nënave të Srebrenicës dhe të gjithë anëtarëve të mbijetuar të familjes, duke siguruar që të dashurit e tyre të mos harrohen kurrë”.

Llazar Vero/

Shoqata Mbarëshqiptare Social-Kulturore “Bijtë e Shqipes” në Filadefia organizon një veprimtari me një grup krijuesish, që jetojnë në këtë qytet dhe në afërsi të tij. Salla në katin e dytë të bibliotekës në 625 Red Lion Rd, Huntigton Valley, PA 19006, kishte shumë kohë që nuk kishte parë një veprimtari ku të ishin bashkë një grup kaq i madh krijuesish dhe dashamirës të librit. Është fjala për një veprimtari të organizuar nga Shoqata Mbarëshqiptare Atdhetare-Kulturore “Bijtë e Shqipes”, me qendër në këtë qytet, me poet prozator dhe historianë, që jetojnë në Filadelfia dhe në afërsi të saj.

Na nderuan me pjesëmarrjen e tyre dhe zotërinjtë Nju Jorku, Konektikat dhe Nju Xhersi.

Kjo shoqatë ka një traditë të pasur në këtë fushë të veprimtarive të saj. Ndër vite janë promovuar autorë dhe krijues të tjerë, jo vetëm nga Filadelfia dhe shteti i Pensilvanisë por edhe nga shtetet të tjera të SHBA-ve. Por pastaj pasoi një “heshtje”, që kishte arsyet e veta të pakundërshtueshme, si pandemia e Koronavirusit, përqëndrimi pastaj i gjithë energjive dhe kohës në përfundimin e punimeve në ndërtesën madhështore për qëndren e re kulturore të kësaj shoqate.

Këto dhe të tjera arësye më të vogla, krijuan një boshllëk, në organizimin e veprimtarive kulturore të këtij lloji. Duket sikur humbi durimi që të pritej deri në përfundimin e këtyre punimeve, që janë në fazën e fundit dhe kryesia e shoqatës vendosi organizimin e një takimi të gjerë me krijues dhe dashamirës të fjalës së shkruar, të letërsisë dhe historisë.

Dhe ja, më 18 Maj 2024, në orën 02.00 PM, në këtë bibliotekë, filloi veprimtaria më e gjerë që ka zhvilluar kjo shoqatë, përsa i përket numrit të krijuesve. Kryetari i shoqatës z. Dritan Matraku, e hapi këtë veprimtari duke theksuar se është e vërtetë që kemi shumë autorë në këtë veprimtari, por qëllimi është që t’i njohim nga afër këta dhe botimet e tyre, për të mbushur sadopak boshllëkun e krijuar në vitet e fundit.

Pastaj fjalën e mori bashkatdhetari ynë z. Lutfi Brami, që prezantoi vëllimin e tij të pare poetic “Erë e dalldisur”. Udhëtimi i penës së tij, vite të shkuara, është një bashkësi proze dhe poezie, gazetarie dhe historie, dhe ja më në fund, vendosi t’i mbledh poezitë në një vëllim që është pritur mirë nga lexuesit. Ai falenderoi bashkëshorten, fëmijët dhe shokët që e nxitën për botimin e këtij vëllimi.

Hatem Dervishaj ka një përvojë më të gjerë në krijimtarinë letrare, ku ndërthuret proza dhe poezia. Edhe në fushën e botimeve ka një përvojë të mirë. Mund të përmëndim nga botimet e tij “Mallkimi i hijeve”, “Eremiti”, etj. që janë pritur mirë nga lexuesit.

Gjithashtu, në këtë aktivitet ishte i pranishëm dhe pershendeti shkrimtari i njohur dhe autori i shumë botimeve për fëmijë, z. Gaqo Bushaka.

Një autore e re afrohet tek mikrofoni dhe mes emocioneve flet për përvojën e parë si nënë e re, që e nxiti, frymëzoi të botoi një vëllim për fëmijë me mendimin dhe dëshirën se si mund t’i edukojmë më mirë fëmijët shqiptarë në Amerikë. Kjo është Ana Kasëmi. Urimet më të mira Ana!

Pastaj e merr fjalën Vlashi Fili që ka botuar këtë një çerek shekulli 26 libra, në gjini të ndryshme, histori, poezi, prozë e shkurtër, roman dhe publicistikë. Është pritur ngrohtë nga lexuesi dhe organet dhe organizmat e specializuara e kanë vlerësuar me disa çmime letrare. Ai nuk ka qenë në krijimtari të lirë në të gjithë këto vite, se për gati 22 vite ka qenë i “punë suar” pranë Shoqatës Atdhetare-Kulturore Shqiptare-Amerikane “Bijtë e Shqipes”. E them të “punësuar” se të rralla kanë qenë ditët kur nuk i ka kushtuar kësaj shoqate 2-3 orë. Për 20 vite ka qenë sekretar i kësaj shoqate. Por ora në jetën e Vlashit ka vlerë të plotë, falë ndërgjegjes, disiplinës, vullnetit dhe talentit të tij. Për këtë, veç të tjerave, dëshmonë krijimtaria letrare e tij. Pra, siç thamë: 26 vepra letrare. E theksojmë këtë, jo vetëm si numër, por edhe për nivelin artistik të tyre. Vulën e vlerësimit të kësaj veprimtarie letrare ia dha “The Mundus Artium Press”, një organizatë jo fitimprurëse që ka si mision evidentimin dhe vlerësimin, e shkrimtarve bashkëkohës ndërkombëtar.Të themi të drejtën ky është një nder dhe vlerësim jo vetëm i Vlashi Filit por edhe për letërsinë shqipe në tërësi dhe shoqatën tonë në veçanti. Është vlerësim për rigjallërimin e letersisë që kemi nevojë, të letërsisë që sjellë jetën në faqet e librit.

Për krah Vlashi Filit për numrin e librave të botuar është autori Hys Hasa që ka botuar 26 libra të karakterit historik, social dhe edukativ. Është një punë shumë e madhe që vetëm një intelektual dhe atdhedashës e këmbëngulës mund ta realizoi. Me mijëra orë pune kërkuese, studiuese dhe realizuese për tema që kryesisht vërtiten në të shkuarën e largët dhe të afërt, në aktualitetin e jetës së një njërzve që i do, që i njeh e që i bashkojnë vlerat njerëzorë, intelektuare dhe atdhetare të Kukësit të tij dhe më gjerë .

Mozaikun e autorëve pjesëmarrës në këtë veprimtari e plotësuan më poshtë autorë si Neil S. Zebib, që vjen në këtë takim me një libër modest për fëmijë (nga 1-100 vjeç) në anglisht me titullin: “Plant a Tree”, por me vlerë mjaft edukuese e kuptimplotë për brezin e ri.

Edhe Haki Ҫollaku, Sami Zaimaj, Sotir Goxhaj erdhën në këtë takim me nga një libër të botuar dhe për të cilët kemi folur në takime të mëparëshme.

Peshën më të madhe në numër në këtë veprimtari kushtuar jetës letrare në Filadelfia zënë një vend nderi zonjat. Mund të përmendim këtu Premisa Kërthin me vëllimin poetik të saj, Mirjana Kina me vëllimin “Jeta në vargje”, Suzana Vangjeli libri me perralla per femije “Aventurat e Lulit”. Midis tyre mund të veçojmë zonjën Majlinda Paja me pesë botime në poezi dhe prozë, Eva Dori me tre botime, Erlinda Pysqyli që ka botuar dy libra dhe ka në përgatitje librin e tretë.

Në fund të paraqitjes së krijuesve kryesia e shoqatës shtroi një koktejl për të gjithë pjesëmarrësit.

Nje pershendetje e vecante shkon per sponsorizuesit dhe kontribuesit, Solly Pizza z. Andi Goxhaj, Sofika’s Bakery, znj. Sofika Sota Dushi, Anila’s Kitchen, znj. Anila Tahiraj, z.Eduart Zeneli (dhurues i buqetave me lule), z. Lutfi Brami per dhurimin e librave, znj. Majlinda Pajaj (embelsira) dhe znj. Manjola Korriku (embelsira & dekori). Falenderojme Kryesine e Shoqates “Bijte e Shqipes” qe e organizuan kete veprimtari!

Filadelfia, 5/20/2024

Llazar Vero anëtar i KD të Shoqatës “Bijtë e Shqipes” dhe ish kryetar i shoqatës.