Rafaela Prifti/

Twenty seven productions, three days, one roof – Noli Film Festival is a free event with registration, that is presented in a historic landmark, Saint George Albanian Orthodox Cathedral, South Boston.

The opening ceremony will take place outdoors at the newly curated garden on side of the Cathedral’s buiding from 5:30 to 6:20. During this time, guests will be greeted in and partake some refreshments. The acclaimed Albanian actress Mariana Kondi will give her opening remarks there.

The curtain goes up on the first Albanian Film Festival at the upstairs auditorium that is especially fitted for the movie experience in terms of sound and visual quality. Appropriately, the festival honoring Fan Noli opens with the world premiere of a short documentary on Bishop’s Noli first years in the US that paints a picture of his inner drive and purpose during a tumultuous period for the country.

Whether you come for the documentary which is only a part of the evening or wish to get the full experience of the Friday lineup, there is a lot in store that will keep you engaged and entertained on the first night and the whole weekend.

On-screen you will ‘meet’ Albanian filmmakers from the US, Albania, Kosova, Northern Macedonia, while off-screen, at the Cathedral, there are a handful of artists and some members of the jury that will be participating in questions and answers sessions with the audience, and who can also take you for a behind the scenes view of the movies and productions shown at the venue.

Take a few moments to check out the list of films, including features, shorts, documentaries, and animations, the screening dates and times at nolifilmfestival.com

Watching the movies at the Noli Film Festival is only part of the experience. While there. you will make new memories for yourself, your friends and family.

The three day film festival is all about our accomplished community that takes pride in its history and cultural heritage. Most importantly, Noli Film Festival manifests how the vitality of the past at St. George Cathedral enriches the life of the present. You are a part of it!

Dr. Naim Musliu/

Monografia “Historia e Jezuitëve në Shqipëri (1841 – 1946)”, e autores Dr. Ines Murzaku, është një studim me rëndësi në historiaografinë shqiptare, në të cilën, pasqyrohet një veprimtari e ngjeshur të komunitetit katolik në Shqipëri dhe sidomos të Jezuitëve që dhanë kontribut përveç në besim edhe në ngritjen e kulturës dhe arsimit në Shqipëri. Këtë monografi autorja e ka paraparë të paraqes në këtë renditje si: përmbajtja, lista e shkurtimeve, emrat gjeografik, disa mendime rreth librit, parathënia, dy fjalë për përthimin në shqip, hyrja, dhe nëntë kapituj, kurse në kapitujt pesë dhe gjashtë, autoria i ka kushtuar vemendje ndërhyrjes së pushtetit komunist në shuarjen e veprimtarisë, jo vetëm fetare por edhe asaj shoqërore e arsimore të shoqatave që udhëhiqeshin nga Kisha dhe shoqatat katolike, duke bërë përpjekje që Shqipërinë ta kthenin në një shtet ateist.

Autorja për veprimet e rënda që ndërmerrte pushteti komunist shqiptar ndaj Kishës Katolike dhe besimtarëve të saj, në këtë rast Jezuitëve, ndër të tjerash theksonte se gjatë Luftës së Dytë Botërore, partizanët i premtuan popullit se do ta respektonin lirinë e besimit, klerin, familjen dhe kombin. Por, me të marrë pushtetin pas luftës, nëntor 1944, komunistet ndryshuan çasje ndaj premtimeve të tyre dhe filluan zbatimin e planit të tyre, për krijimin e një Shqipërie ateiste, duke eliminuar veprimtarinë e çdo feje në Shqipëri, në këtë rast edhe asaj katolike, që u bë shqetësuese për popullin shqiptar. Kështu, pushteti diktatorial komunist i udhëhequr nga Enver Hoxha, që në vitin 1944, ndërmori masa për mbylljen e shtypshkronjës Jezuite, Françeskane dhe atë Skënderbeu, duke i kërcnuar se do ti mbyllin gjitha shoqatat katolike. Pra faza e parë e fushatës antifetare e pushtetit komunist u zhvillua gjatë viteve 1945-1948. Kështu, veprimtaria e institucioneve Jezuite në veçanti dhe Kishës Katolike në përgjithësi, u vua në rrezikë të madh nga pushteti komunist.

Pas kësaj, filloi edhe fushata e arrestimeve të shqiptarëve katolik dhe jo vetëm, por edhe konfiskimin e pasurive të tyre. Kështu, pushteti komunist mbylli kopshtin e Motrave Stigmatike në Korçë, poashtu, në Gjirokatër ua mbylli shkollat dhe kopshtet, kurse në Vlorë e Fier u dënua çdo veprimtari fetare në shkollë dhe kisha. Në Berat u mbyll shkolla dhe u dëbuan nga aty misionarët katolikë dhe gjithashtu në Tiranë u pezullua i gjithë veprimtaria e misionarëve katolik.

Për dallim nga pjesët tjera të Shqipërisë, dhuna dhe terrori komunist ishte më i theksuar në Shkodër. Kështu, në Shkodër pushteti komunist përdori edhe armët për të mbyllur dhe shkatërruar institucionet e konfecionit katolik. Ky sulm i armatosur u zhvillua në Seminarin Papnor Shqiptar dhe në Shtëpinë e Jezuitëve në Shkodër. Gjishashtu, pushteti komunist shkatërroi bibliotekën dhe muzeun e Jezuitëve, u shkatërruan objeketet arkeologjike të Kolegjit Saverian etj.

Kolegji Saverian, i cili u bë një nga tempulljt kryesor të edukimit në Shqipëri, duke iu përshtatur nevojave të kombit shqiptar. Ku ngga ky tempull i dijes në Shqipëri dolën shumë figura të shquara, politike, kulturore e fetare si Filip Shiroka, Mati Logoreci, Lugj Gurakuqi, Faik Konica, Gasper Gurakuqi, Lazër Shantoja etj. nuk i shpëtoi mbyllës nga pushteti komunist.

Vetëm, Seminari Jezuit ishte bastisur 17 herë dhe vetëm në herën e fundit, morën pjesë 700 partizanë të armatosur duke bastisur për 6 orë. Kurse, shypi ditor që kontrollohej nga sistemi komunist, Jezuitët dhe veprimtarin e tyre, i quante si e keqja e Shqipërisë.

Pusteti komunist i shpallte si të pa dëshiruar përfaqësuesit kishtar katolikë. Kështu, delegati apastolik Giovanni Battista Nigris, u detyrua të largohet në Itali. Kurse, më 21 qershor 1945, Giacomo Gardini së bashku me studentin Gjergj Vata, u arrestuan me arsyetimin se penguan revolucionin dhe nuk lejuan hyrjen e komunistëve në radhët e organizatave katolike. Në mesin e të arrestuarve nga pushteti kominist ishin edhe Anton Harapin, Ndre Zadeja dhe Lazër Shantoja, të cilin këtë të fundit e pushkatuan më 19 shkurt 1945.

Në anën tjetër autorja përshkruan edhe fabrikimet e akuzave që bëntë pushteti komunist në gjyqe, vetëm që t’i dënonin. Kështu, ajo përshkruante se si u akuzuan Giovanni Fausti dhe Daniel Dajani, se themeluan organizatën “Bashkimi kombëtar” për organizimin e një kryengritjeje kundër pushtetit komunist dhe për spiunim për ango-amerikanët për të sulmuar Shqipërinë nga ajri.

Pas ekzekutimit të shumë prijësve fetar katolik e udhëhës të shoqatave katolike, qeveria vendosi t’i mbyllte të gjitha shoqatat e Jezuitëve në Tiranë, Shkodër etj. Gjithashtu, pushteti shpërndau përfundimisht Shoqërinë Jezuite dhe largoi Jezuit nga Kuvendi dhe Famullia duke iu konfiskuar gjithçka duke përfshirë edhe gjerat personale. Komunistët përmes Durrësit i larguan nga Shqipëria tërë personelin fetar katolik që nuk ishin shqiptar me pretekstin se ndihmuan pushtuesin Italian gjatë Luftës së Dytë Botërore.

Marrë në tërësi, monografia “Historia e Jezuitëve në Shqipëri 1841-1946” e autores Dr. Ines Murzaku, do të jetë një kontribut i rëndësishëm për historiografinë shqiptare në ndriçimin të mëtejshëm të kontributit të madh të Jezuitëve që kanë dhënë ndër shekuj në forcimin e besimit dhe ngritjen e kulturës dhe arsimit në Shqipëri.

Dr. Iris Halili/

Gjithmonë kam menduar që psikoanaliza e çon njeriun në interpretime origjinale. Një ndër shpjegimet më interesante frojdike ka qënë përcaktimi i instiktit të vdekjes, Thanos dhe atij të jetës, Eros. Të dy termat janë të huazuara nga antikiteti Grek, për të cilin Dr. Freud ishte tërësisht i apasionuar dhe nga ku mendohet se ka ardhur edhe vetë prirja e tij ndaj psikoanalizës. Ai shprehej se: “Qëllimi i gjithë jetës është vdekja dhe duke vështruar prapa, jo i gjalli ka ekzistuar para të gjallit”. Njeriu lind me instiktin e vdekjes dhe më pas takon instiktin e jetës që gjendet jashtë tij. Sipas Dr. Freud, baza e ekzistencës tek çdo qënie e gjallë është pikërisht opozita dhe antagonizmi i pandalur i këtyre dy instikteve. Përpjekja për jetën apo instikti i jetës tek qenia njerzore përcaktohet nga plotësimi i çdo nevoje apo dëshire të tilla si nevoja për ushqim, miqësi, komunikim, dije, pushtet, të ardhura, informim, marrëdhënie seksuale, lavdi, sukses etj etj. Në opozitë me instiktin e jetës, instikti i vdekjes shfaqet tek arroganca njerzore, krimet, vetvrasjet apo tentativat për vetvrasje, sadizmi, mazokizmi,luftrat, terrorizmi apo çdo makabritet që godet jetën dhe vazhdimësinë e saj.

Reagimi njerëzor në kohën e Novela Kovid 19 është ndoshta dëshmia më e gjallë dhe bashkëkohore e luftës midis instiktit të jetës me atë të vdekjes, konflikt ky i nisur nga i njëjti faktor i jashtëm njëherazi tek i gjithë njerzimi. Në qoftëse në kushtet normale të ekzistencës jeta e çdo njeriu është dëshmi e luftes së vazhdueshme e të brëndshme midis këtyre dy instikteve, në kohen e Kovid 19 instikti i jetës apo ai i vdekjes ndeshën në një konflikt të njëllojtë dhe me shtrirje universale.

Në fillim pranverën e vitit 2020të, papritur njerzit në të gjithë botën u njoftuan për pandeminë dhe karantinën që do e shoqëronte atë. Nga ana tjetër thirrja masive për ndalimin e aktiviteteve të përditshme, ishte një shprehje e shumë mundësive, nevojave dhe dëshirave njerzore dhe sa më shumë që rritej kjo shtypje aq më shumë rritej si kundërveprim instikti i jetës apo ai i vdekjes. Sipas Dr. Freud baza e analizës psikoanalitike fillon tek shtypja. Kështu që paniku dhe frika ndaj armikut të padukshëm e të panjohur padyshim që do sillte histeri kolektive tek njerëzimi i cili u sul t’ë sigurojë çdo mjet që do i jepte mundësi të mbijetonte dhe plotësonte nevojat. Po të ishte gjallë Dr. Freud do ta quante proçesin psiqik të njerzimit në atë moment si një frenim traumatik që është baza e çdo histerie, ku në këtë rast kishim një histeri kolektive. Gjatë kohës së kovidit njerzimi u ndesh para frikës që sipas frojdizmit përcakton një gjendje të karakterizuar nga forca e rrezikut dhe përgatitja për të. Në fakt ajo që ndodhi, më shumë mund të shpjegohet si një tmerr. Dr. Freud e shpjegon tmerrin si një gjëndje kur bie në një situatë befasuese e të rrezikshme pa qenë aspak i parapërgatitur për të. I lindur me instiktin e vdekjes, por edhe i mësuar për të luftuar deri në fund për jeten, njeriu përpiqet dhe shfaq në kushtet e tmerrit luftën midis këtyre dy instikteve. Herë fiton jeta e herë vdekja. Kjo u duk më së miri tek forma si njerzimi e jetoi karantinën duke bërë humor, kënduar, krijuar, gatuar, komunikuar, etj etj. Nga ana tjetër, çdo vetvrasje apo tentativë vetvrasjeje, çdo lloj formë agresioni personal apo social ka qenë në atë kohë një shfaqje e instiktit të vdekjes.

Psikoanaliza frojdike gjithmonë i ka dhënë peshë interpretimit të simboleve, dhe mes tyre ka shpjeguar rrethanat dhe bërë analizat përkatëse. Në fillimet e Novelës Kovid 19, e në mes të gjithë atyre që u bënë apo thanë, mes gjithë kërkesave apo mohimeve dy reagime kolektive duket sikur u kthyen në simbolika: Akoma pyesim si shpjegohet histeria kolektive e blerjeve në masë të letrave higjenike apo hapjes së menjëhershme të salloneve të bukurisë? Ndonëse letra higjenike në ditët e sotme nuk konsiderohet aspak një luks, histeria në blerjen e saj qe më shumë një simbol i aktit të instiktit të jetës për të triumfuar duke treguar se individi po “luftonte” të siguronte edhe ato lehtësira që quhen minimale për jetën e përditshme. Më pas efekti i teorisë së gjykimit në turmë u aplikua më së miri: “Përderisa e blejnë të gjithë duhet t’a blej edhe unë”. Psikologët e cilësuan këtë dukuri si “bandwagon effect”që shqipëruar apo saktësisht përshtatur do të ishte “efekti i turmave”, apo veprim kolektiv i mbështetur jo në llogjikën personale por në atë kolektive: “Perderisa e bën ti atëherë po e bëj edhe unë”, një tjetër teori edhe kjo frojdike.

Një histeri tjeter kolektive ishte kërkesa masive për të hapur sallonet e flokëve, a thua se ky shërbim ishte një domosdoshmëri tjetër për të mbijetuar. Besoj se sërisht frojdizmi do e interpretonte këtë impuls njerzor si një përpjekeje tjetër e instiktit të jetës për të mundur vdekjen. Të kërkosh medoemos hapjen e salloneve të flokëve është kërkesë natyrale për ti thënë pro jetës, më sakte t’i thuash po vanitet të saj, është si të insistosh pasjen e mëtejshme të luksit që jeta të ka ofruar deri më tani, është thjesht një formë simbolike dhe e pavetëdijshme e luftës që bën instikti i jetës për të fituar.

Përpjekja e vazhdueshme për të luftuar shtypjen dhe sjell normalitetin, apo dhe durimi për të jetuar karantinën me gjithë pengesat mbeten demonstrim i shkëlqyer i instiktit të jetës që vepron brenda nesh në forma nga më të shumëllojshmet, herë gati unikale e herë krejt origjinale. Edhe lidhja organike me natyrën është një vetëaprovim i pavetëdijshm se jeta vazhdon dhe natyra është dëshmia më e gjallë e saj. Është një ngushëllim për të mos u mposhtur dhe duruar sikur vetë natyra ka berë në mijra vjet shtrëngata e katastrofa nga më të rëndat. Natyra na shfaq shëmbullin më virtuoz si të presim apo të jemi të durueshëm, pasi sikur thote Dr. Freud: “Ajo që nuk arrihet duke dëshiruar, duhet pritur duke çaluar. Të çalosh, thonë shkrimet e vjetra, nuk është mëkat.”

Nga: Kristaq  BALLI

“Fotot hapin dyert e së kaluarës, por gjithashtu lejojnë të vështrosh në të ardhmen”

          Sally Mann, 1951

Veç të tjerash, Dardha e Korçës është e përmendur si një prej oazeve etnokulturore të Shqipërisë, prej ku u lindën dhe zhvilluan veprimtarinë e tyre një plejadë e madhe ikonografësh e më tej fotografësh, madje këta të fundit  përbëjnë edhe pikën e referimit të nisjes dhe lëvrimit të fotografisë në Shqipërinë Jugore paralelisht në kohë me dinastinë Marubi në Shkodër. Fotografi i vjetër dardhar Jani Zengo (Papa Jani Zengo) që mendohet se ka realizuar foton e parë të tij më 1862, konsiderohet nga studiuesit si fotografi i parë autokton shqiptar. (Q. Vrioni, N. Kotherja, K. Balli). Kësisoj krijimtaria e fotografëve të vjetër dardharë ze një vend të posaçëm në Historinë e Fotografisë Shqiptare.  

Gjatë dekadave të fundit të shekullit XIX Dardha kish pësuar një rritje të vrullshme të popullsisë së saj. Meqënëse burimet natyrore për sigurimin e jetës, kryesisht toka, u bënë të pamjaftueshme për përballimin e nevojave të prodhimit bujqësor e blektoral për ushqim e të ardhura, burrat dardharë kishin gjetur një alternativë tjetër punësimi, atë të spatarit, sharxhiut, qymyrxhiut, pra të përpunimit të drurit. Këto profesione ishin të kërkura në vendet e Ballkanit si në Greqi, Serbi, Rumani, Turqi, ku këta burra punëdashës nuk nguruan të shkonin e të punonin për t’ju ardhur në ndihmë familjeve të tyre në fshat. Shpesh kryefamiljarët merrnin me vete edhe djemtë e tyre të rinj apo adoleshentë për të punuar, por edhe për të rënë në kontakt me një mjedis më të zhvilluar, ku ata mund të punonin, por edhe të edukoheshin e kultivoheshin me një kulturë më kozmopolite. Një nga këto familje ishte edhe ajo e Jovan Kaçaunit, i cili ushtronte profesionin e përpunuesit të lëndës drusore në Greqi, Rumani e Rusi. Si plot të tjerë ai merrte me vete edhe tre djemtë e tij, njëri nga të cilët ishte Perikliu, apo shkurtimisht Peroja. Nga fotot e familjes Kaçauni, vihet re se ajo ishte në gjendje ekonomike relativisht të stabilizuar në sajë të punës dhe se babai Jovan kishte synim edhe të ardhmen më të mirë të fëmijëve të tij. Ndoshta kjo shte një nga arsyet që Peroja iu përvesh mësimit të një prej profesioneve të reja asokohe në botë, atij të fotografit dhe këtë ai e bëri në Odesa të Rusisë, siç do ta vlerësojmë edhe më tej, tepër cilësore, pasi influencat artistike e estetike të saj do të linin gjurmë edhe në krijimtarinë individuale të paskëtajme të tij në Dardhë dhe SHBA. 

Peroja kishte lindur në Dardhë në vitin 1880 dhe kur studioi e praktikoi për herë të parë fotografinë duhet të ketë qenë riosh, rreth moshës 20 vjeçare, pasi dihet që ai u kthye në Dardhë si fotograf i formuar rreth vitit 1900, ku menjëherë “ngriti” studion me sfondin e tij të njohur antik, të pikturuar me kollona antike të lashtësisë, ashtu sikundër objekt i kamerës të tij ishin edhe fotot në natyrë në mjedise arkitekturore, familjare, festive, piknikë, ceremoni masive e ngjarje të shënuara fetare, sociale,etj. Madje ai ishte edhe një fotograf shëtitës në fshatrat e zonës përreth, ku në atë kohë nuk kishte fotografë.

Veprimtaria fotografike e Peros në Dardhë zgjati rreth 10 vjet. Sigurisht, duke ushtruar vetëm këtë profesion, prodhimtaria e tij është e bollshme dhe e identifikueshme. Zor se mund të ketë familje në Dardhë, apo edhe më tej, që të mos ketë trashëguar  fotografi të vjetra (1900-1910) të Pero Kaçaunit, ashtu siç nuk mund të ketë ngjarje masive të asaj kohe që të mos jetë fiksuar në thierrëzat e tij. Por, meqë bëhet fjalë për vitet 1900-1910, dhe në Shqipëri ende nuk parashikohej e vlerësohej vizioni i vlerave historike e artistike të fotografisë, edhe krijimtaria e këtij mjeshtri nuk bëri përjashtim nga mossistemimi, pakujdesitë, dëmtimet, sidomos pas largimit të tij përfundimtar në ShBA.

Por dihet se numuri,  larmia tematike dhe e subjekteve e fotove të tij ishte shumë e madhe. Në fotot masive të banorëve të fshatit në natyrë dallohet përkujdesja e tij për të zgjedhur tablo ku evidencohen dhjetra burra, gra e fëmijë para peizazheve të njohura si Sheshi i Shën Thanasit, Kodra e Vogël, Shën Pjetri në raste festash, ceremonish të ndryshme, dasmash, festash fetare, piknikësh e ngjarjesh kulturore, etj., që zakonisht organizoheshin gjatë stinëve të ngrohta, kur burrat e djemtë e tyre ktheheshin nga mërgimi sezonal dhe punonin në fshat në punët bujqësore e blektorale. Një veçori që të bije në sy është se, përgjithësisht, ai preferon shkrepje  “rastësore” të turmave të veshura me kostume tradicionale dardhare dhe kjo u jep një vlerë të veçantë etnografike fotove të tij.

Fotografimi në “studio” ishte ndoshta puna kryesore dhe më profesionale, ku shpaloset edhe formimi i tij  mjeshtëror nga një shkollë shumë serioze. Këto foto kanë subjekt kryesor  familje të shumta të Dardhës apo fshatrave përreth si kujtime e dëshmi mbresëlënëse për pasardhësit e tyre, apo për t’ia u dërguar anëtarëve të tjerë të familjes në ShBA, me të cilat ata çmalleshin. 

Nga ky version fotografimi, ku fotot janë të shumta, duhet vlerësuar fakti që Pero Kaçauni ishte shumë ekzigjent dhe i duruar në fazën përgatitore të kurimit të mizansenës. I prirur pas formalizmit  të skajshëm estetik, detajeve të hierarkisë familjare, kërkesës për rregullsinë e pastërtinë e veshjeve ceremoniale, të kompozimit të detajeve, ku të binte në sy qëndrimi impozant i çdo personazhi,  ekspozimi nën një dritë natyrale që krijonte raporte të dalluara dritë-hijesh, kryesisht me kontraste të mprehta që nuk mënjanoheshin kollaj (pasi atë botë nuk ishte aplikuar elektriciteti), si dhe përpunimi “laboratorik” shumë i kujdesshëm, vendosja e tyre mbi një kornizë kartonçine që ato mund të vareshin apo të qëndronin mbi tryezë apo komo, i bënin këto foto jo vetëm punime të vërteta artistike, por edhe që  zbukuronin dhomën e miqve me “panorama” të vyera. Fototeka e tij e shpërndarë gjithandej në Dardhë përbën shembullin e një fotografi relativisht të brezit të vjetër, por figurativisht tejet konsekuent e “ekspresionist” në pamjen e vlerësimin  e përgjithshëm  të fotografisë dhe që e vendos atë në vendin e merituar të historisë së fotografisë shqiptare.

Koshient, por edhe i afirmuar për nivelin e tij mjeshtëror në fotografi, pas 10 vitesh pune intensive në Dardhë, më 1910 ai vendos të shkojë në SHBA, po ashtu me synime të reja në profesionin e tij. Por, gjithsesi,  duke e lënë Dardhën me një pauses tjetër, të cilin e pati ndihmës për disa kohë, i mësoi  sekretet e  profesionit,   i dhuroi atij të gjitha aparaturat dhe, kështu, mërgoi i sigurt se Dardha  nuk do të mbetej pa fotograf. Fatmirësisht, qëlloi që edhe pasuesi i tij, pra Thimi Raci të ketë po ashtu  një “dorë” mjeshtri pasionant.

  Pjesa e dytë dhe më e gjata e mjeshtërisë së tij si fotograf përbëhet nga ushtrimi i saj në SHBA. Ai u përshtat shumë shpejt në Boston, ku ishin edhe shumica e emigrantëve korçarë e  dardharë dhe, pas një fare kohe realizoi qëllimin e tij për të hapur një studio fotografike, sigurisht me arametra e paisje më të përparuara që t’i përshtatej tregut të avancuar e shumë konkurues amerikan në këtë zeje artizanale. Jo vetëm për statistikë e kuriozitet, duhet të theksoj se Pero Kaçauni ishte i dyti fotograf shqiptar në SHBA (pas Kistaq Sotirit (1883-1970), i cili, pasi kishte mësuar profesionin e fotografit nga kunati i tij Kristo Sulidhi në Korçë, emigroi në ShBA në vitin 1900 duke ushtruar  fotografinë në fund të dekadës së parë të shekullit të ri e më vonë dhe  që parapriu edhe disa fotografë të tjerë shqiptarë më të rinj të njohur botërisht si Gjon Mili, George D.Boria dhe George Tames, etj.,  të cilët kanë lënë kontribute të vyera për Amerikën dhe gjithë Botën. (K. Balli në disa artikuj mbi ta)

Peroja kishte karakter të tipit tepër social, të komunikueshëm, të shoqërueshëm dhe aktiv e altruist në problemet që lidheshin me marrëdhëniet e komunikimin me fshatin tij të lindjes, me shoqëritë bamirëse të fshatit dhe akoma me organizatat atdhetare e politike, si dhe me gazetat e emigrantëve shqiptarë të Amerikës, për të cilët edhe punoi për shumë fotografi të karakterit patriotik, disa nga të cilat  përdoren edhe sot masivisht si ilustrime në shtypin shqiptar për marrëdhëniet e atëhershme shqiptaro-amerikane.

Sigurisht pjesa kryesore e punës së tij të përditshme ishte fotografia komerciale, me të cilën ai siguronte jetesën. Ishin pothuajse të gjithë dardharët e  shqiptarët në Boston e rrethinat që frekuentonin studion e tij tashmë jo anonime por të emërtuar “Perry Studio, 29 ½ Tremont Street, Boston Mass” dhe të stampuar në një kënd  fotove. Emri i studios së tij u bë  i preferuar nga shumë klientë dhe biznesi i shkoi mirë e ai mbijetoi në tregun amerikan.

Nuk kishte emigrant apo familje emigrantësh në Boston që të mos kishte fotografi të realizuara nga Pero Kaçauni. Një pjesë e tyre dërgoheshin në Dardhë si kujtime familjare e kjo do të thotë se fototeka e Kaçaunit është shumë e madhe dhe e larmishme. Por fotot e tij janë aq të shpërndara dhe koha ka bërë punën e vet, sa është shumë e vështirë  të krijohet një koleksion gjithëpërfshirës për të. Disa dhjetra pllaka xhami negativësh të punëve të tij në Dardhë janë digjitalizuar e   ruhen ende sot. Pjesë e veprimtarisë së tij në  SHBA e cila është mbledhur, tregon se Kaçauni e ka perfeksionuar dhe pasuruar me detaje e vlera të reja mjeshtërinë e tij në cilësi, larmi këndvështrimesh e formatesh, ai ka aplikuar madje montazhin dhe polifoton që ishte një gjini relativisht e re dhe e jo fort e praktikuar  nga fotografë të zakonshëm, po ashtu edhe kujdesin për standardin e lartë të kurimit të kornizave që i jepnin fotove një pamje më estetike . 

Me  emrin e Pero Kaçaunit lidhet  gjithashtu botimi i kartolinës më të hershme shqiptare të ilustruar me foton e tij Ura e Dardhës e vitit 1904. (Kristaq Balli: Një prej kartolinave më të Hershme Shqiptare. Gazeta “Koha Jonë”, 13.3.2016, f.18-19)

Në një vlerësim të përmbledhur, Pero Kaçauni mund të cilësohet si një prej fotografëve të vjetër shqiptarë që ze vend të merituar në historinë e fotografisë shqiptare. Ai shfaqet si një produkt i një studioje të kualifikuar, ai u mësua dhe u kultivua me prirjen, vullnetin e pasionin e vet, punoi për rreth pesë dekada këtë profesion jo vetëm për të plotësuar kërkesat e klientëve të vet, por edhe duke tentuar që në një pjesë të tyren (sidomos ato të periudhës së Dardhës, 1900-1910) të bëjë edhe  kronikanin apo fotoreporterin e historisë (Qerim Vrioni:” Pero Kaçauni – një fotograf midis Dardhës dhe Amerikës, gazeta “Vatra”, 27 Gusht 2015) traditave, zakoneve, evenimenteve e sidomos etnografisë e etnokulturës të një prej zonave tipike të zhvilluara shqiptare, si Dardha,  në fillim të shekullit XX.  Ndërkaq, puna e tij në ShBA e rriti atë profesionalisht e artistikisht duke e shndrruar në një mjeshtër ekselent plot sqimë e intuitë, të kulturuar e të kompletuar  “më aristokratin”  midis fotografëve të hershëm dardharë.

Pero Kaçauni ndërroi jetë në SHBAnë vitin 1949. 

■■■■■

Burime referimi: 

Niko Stefani, Vangjo Ilo:: “Të dhëna për fotografinë dhe fotografët dardharë deri në gjysmën e dytë të shekulit XX”, Kumtesë,  Sesion Shkencor, Dardhë 1985

Qerim Vrioni: 1. Dy fotografë të hershëm nga Dardha e Korçës

          2. Pero Kaçauni – Një Fotograf Midis Dardhës dhe Bostonit

Kistaq Balli: “Kartolina më e hershme shqiptare “Inaugurimi i  Urës në Dardhë”, 1904, Gazeta “Koha Jonë” dt. 13.3.2016, f. 18-19

Niko Kotherja: Enciklopedi e Fotografëve Korçarë Tiranë,2010

Sokol Paja

Foto: Erion Halilaj/

New York, 25 maj 2024 – Në Librarinë Publike të Bronxville, New York, nën kujdesin dhe organizimin e “Albanian American Club of Westchester”, kryevepra epike e At’ Gjergj Fishtës “Lahuta e Malcis” bashkoi artdashësit shqiptarë në një festë mbresëlënëse të letërsisë, aktrimit dhe interpretimit. Për herë të parë në New York, aktori i mirënjohur Armend Baloku interpretoi pjesë të zgjedhura nga kryevepra e At’ Gjergj Fishtës duke ngjallur shumë emocione për stilin e veçantë të interpretimit, pjesëve të zgjedhura, mesazheve të fuqishme artistike e vargjeve prekëse patriotike. Për të prezantuar aktivitetin kushtuar veprës së papërsëritshme në letërsinë shqipe, fjalën e hapjes e mbajti presidenti i “Albanian American Club of Westchester” z.Valon Nikçi i cili theksoi dhe në fund të aktivitetit për “Dielli”-n e “Vatrës” se në të ardhmen do të zhvillohen dhe aktivitete të tjera letraro-artistike që lartësojnë e promovojnë kulturën tonë kombëtare dhe identitetin kulturor kombëtar shqiptar.

Për publikun artdashës shqiptar të New York e më gjërë, “Lahuta e Malcis”, kryevepra epike e At’ Gjergj Fishtës, Homerit shqiptar e përbërë nga këngët historike, kreshnike dhe autoriale, pjesët që u interpretuan nga aktori i mirënjohur Armend Baloku: “Cubat”, “Oso Kuka”, “Preja”, “Vranina”, “Deka”, “Ali Pasha i Gusisë”, “Mehmet Ali Pasha”, “Lugati”, “Tringa”, “Konferenca e Londonit” u përcollën me emocion të veçantë e shumë duartrokitje nga të pranishmit.

Projekti artistik “Lahuta e Malcis” është prodhim i “PM Theater” dhe për shkak të kërkesave të larta të publikut, “Lahuta e Malcis” sipas organizatorëve shumë shpejt do të shfaqet përsëri për artdashësit shqiptarë në New York e më gjërë.

Me stilin e veçantë të interpretimit e aktrimit, zërin, fuqinë artistike dhe patriotike të pjesëve të interpretuara, atmosfera e krijuar artistike ishte një furi skenike duke lënë mbresa dhe emocione të papërshkrueshme tek të gjithë të pranishmit që bashkë me aktorin recitonin At’ Fishtën e madh:

Persè flamuri kuq e zí,

Sod mâ s’ pari, bukurí

Porsí fleta e Engllit t’ Zotit,

Po valvitë mbí tokë t’ Kastrjotit,

Si valvit dikúr motit;

E dér m’ qiellë ushton brohrija,

Kah gerthet fusha e malcija:

Per jetë t’ jetës rrnoftë Shqypnija!