Dr. Dorian Koçi/

Lista e kompozimeve të rralla të kryera nga Antonio Vivaldi përfshin edhe operën “Scanderbeg”. Kjo vepër muzikore e veçantë u shfaq për herë të parë më 22 qershor 1718 në Teatro della Pergola në Firence, Itali. Ishte pikërisht kjo opera që përuroi rihapjen e teatrit për publikun, duke shënuar një moment të rëndësishëm në jetën kulturore të qytetit. Libreti u shkrua nga Antonio Salvi, libretisti i preferuar i Dukës së Toskanës, Ferdinando de’ Medici, nga familja e fuqishme e Mediçëve, e cila kishte një rol të jashtëzakonshëm në mbështetjen e artit dhe muzikës në Itali gjatë shekujve XVI–XVIII.

Fakti që Vivaldi zgjodhi figurën e Skënderbeut për këtë rast madhështor nuk ishte rastësi. Ai tregonte se heroi shqiptar, i cili kishte vdekur pothuajse tre shekuj më parë, vijonte të kishte një ndikim të fuqishëm në kujtesën dhe imagjinatën e Europës. Skënderbeu shihej si mbrojtës i qytetërimit perëndimor, si një udhëheqës që përballoi fuqinë osmane dhe që simbolizonte heroizmin, lirinë dhe virtytet kalorësiake. Në kontekstin e shekullit XVIII, kur Venecia, Firence, Napoli e shumë shtete të tjera italiane vijonin të përballeshin me kërcënime nga Lindja dhe me kujtimet e betejave të mëdha kundër turqve, figura e Skënderbeut përjetonte një ringjallje të re artistike.

Opera “Scanderbeg” e Vivaldit, e ndërtuar mbi libretin e Antonio Salvit, nuk është një rikrijim i ftohtë i jetës së heroit, por një interpretim artistik i frymëzuar nga motivet e tij historike. Veprat e tilla shpesh ndërthurin realitetin me elementë të trillimit, duke i dhënë një dimension teatror dhe emocional që i ftonte spektatorët të shihnin te Skënderbeu jo vetëm një luftëtar, por edhe një figurë universale të virtytit dhe tragjedisë.

Në libret shfaqen episode të betejave kundër osmanëve, përplasjet e dhimbshme për liri dhe dashuria e heroit për atdheun. Skënderbeu paraqitet si udhëheqës i vendosur dhe i pathyeshëm, por njëkohësisht edhe si figurë njerëzore që përjeton dilema, ndjenja dhe pasione. Opera përfshin intriga politike, tradhti dhe sakrifica, duke e vendosur heroin shqiptar në qendër të një rrëfimi që përkon me modelin e operës serio të kohës: një përzierje e epopesë historike me dramën personale dhe morale të personazheve.

Figura e tij ndërlidhet me motivet e dashurisë dhe besnikërisë, ku dashuria nuk është vetëm pasion personal, por edhe metaforë e lidhjes së tij të pathyeshme me vendin dhe popullin që ai mbron. Skënderbeu del si simbol i një bote ku nderi dhe detyrimi ndaj atdheut janë më të forta se çdo interes tjetër.

Nëpërmjet kësaj opere, Vivaldi dhe Salvi sollën jo vetëm një homazh për një figurë të ndritur historike, por edhe një reflektim mbi identitetin europian të shekullit XVIII. Në skenën e Firences, Skënderbeu nuk ishte më thjesht një prijës shqiptar, por një figurë universale që mishëronte idealet e lirisë dhe rezistencës kundër tiranisë.

Opera “Scanderbeg” ishte gjithashtu dëshmi e mënyrës se si kultura muzikore dhe teatrale italiane i shihte shqiptarët dhe figurën e tyre më të ndritur. Duke u vendosur në qendër të një vepre muzikore të një gjeniu si Vivaldi, Skënderbeu bëhej pjesë e një kujtese të përbashkët europiane, ku arti dhe muzika ishin ura që lidhën historinë shqiptare me kulturën perëndimore.

Fakti që sot opera “Scanderbeg” dhe vetë figura e heroit shqiptar po rikthehen në kujtesën kulturore të Europës dhe Italisë është dëshmi e përjetësisë së mitit të Skënderbeut. Në këtë rikthim, ai nuk është më vetëm një figurë e kronikave të betejave, por një simbol i dialogut mes kulturave, i rezistencës për liri dhe i ndërgjegjes së përbashkët europiane. Skënderbeu, i ringjallur nga muzika e Vivaldit në skenën e Firences më 1718, vazhdon të udhëtojë edhe sot nëpër hapësirat e kulturës europiane, duke na kujtuar se heronjtë e historisë nuk i përkasin vetëm një kombi, por gjithë njerëzimit.

Dr. Luan Zyka*/

Μë 2 shtator të vitit 1909, u hapën punimet e Kongresit Kombëtar të Elbasanit. Disa ditë më vonë, dhe pikërisht më 8 shtator, gazeta “Journal d’Salonique” e cila botohej në Selanik në frëngjisht prej hebreut Levy, botonte në faqen e parë një shkrim të Mit’had Frashërit me titull “Le congres Albanais. Lettre d’Elbassan” (Kongresi Shqiptar. Letër nga Elbasani).

Mit’had Frashëri e dërgonte letrën nga Elbasani, si pjesmarrës në Kongresin e Elbasanit, në qytetin që ka hyrë në histori me thënien e Luigj Gurakuqit “Elbasani, sikundrë asht mezi i Shqypnies landore, ashtu do jetë mezi i Shqypnies mendore”.

Gjuha diplomatike e Mit’had Frashërit

Në letrën e shkurtër dhe me informacion”me pikatore” të Frashërit të bën përshtypje një shprehje “Ju thashë tashmë se Kongresi ynë është thjesht GJUHËSOR, dhe se nuk merremi me POLITIKË”. (Gërmat kapitale janë të LZ). Por, a ishte e mundur që djali i Abdylit, nipi i Samiut dhe i Naim Frashërit, i rritur në djepen dhe magjën e mbrujtjes dhe zgjimit të vetëdijës kombëtare shqiptare të mos kuptonte se Kongresi i Elbasanit nuk ishte thjesht një kongres gjuhësor, por thellësisht një vepër politike themelore e përnjehsimit (unifikimit) kombëtar shqiptar ?!

Natyrisht që biri i Avdylit, ideologut që i dha përmasën kombëtare Lidhjes së Prizrenit të vitit 1878, jo vetëm që ishte i qartë për rolin thelbësor të gjuhës shqipe në formimin arsimor të shqiptarëve por edhe një si një truall i domosdoshëm për ngritjen dhe zhvillimin e kombit shqiptar. Koha ishte e tillë, kur Xhon Turqit i zhgënjyën shpresat e shqiptarëve për më shumë liri ekonomike dhe kombëtare, duke shtypur me dhunë cdo lëvizje të shqiptarëve qoftë me karakter ekonomik, apo me karakter kombëtar, si mësimi i gjuhës shqipe etj.

Ndaj Mithadi duhej të shprehej publikisht me kujdes për karakterin dhe synimet kombëtare të Kongresit të Elbasanit të vitit 1909, për të mos acaruar pushtetin e Turqëve të rinj që po orvateshin të pengonin zgjimin e shqiptarëve, dhe për të vepruar me shpejtësi në drejtimin e zgjimit dhe përnjehsimit të kombit shqiptar, i cili me zor po dilte nga mugëtira e konstruktimit etnik ashtu siç kishin bërë kombet fqinje; serbët, grekët, bullgarët etj.

Rëndësia ekzistenciale e gjuhës për shqiptarët

Thjesht, me këto ndërmarrje politike, nacionalizmi shqiptar po bënte atë që fqinjët e kishin bërë dhjetra vite më parë; vetëidentifikimin e tyre në një njësi të veçantë kombëtare shqiptare, të dallueshme si nga kombet fqinje, ashtu edhe nga otomanët.

Nga ana tjetër, do mjaftonte vetëm fakti se, objekti kryesor i Kongresit të Elbasanit ishte gjuha dhe arsimi shqiptar, dmth çështja thelbësore e kulturës së një kombi në kushtet e shqiptarëve kishte përmasa ekzistenciale, dëshmon se ishte kuvend i nivelit me të lartë politik, sepse vetë politika kulturore e një kombi është politika e politikave të tij kombëtare dhe shtetërore.

Aq më shumë në rastin e shqiptarëve, inteligjenca politike dhe kulturore shqiptare, i “kishte borxh” rracës nga e kishte prejardhjen, zgjimin dhe formësimin e plotë të vetëdijes dhe identitetit të tyre shqiptar. Ashtu siç po bënin kombet e tjera ballkanike nën frymën e ideve të Revolucionit francez dhe të interesave të Fuqive të Mëdha në këtë pjesë të Perandorisë Otomane.

Duke qenë i bindur se në arkivat e vendeve të ndyshme, duke përfshirë edhe ato shqiptare, gjenden të pahapura thesare faktesh dhe dokumentacioni për historinë e shqiptarëve, gjithsesi edhe me ato fakte që njohim deri tani, jemi në gjendje të përvijojmë rrugëtimin e çështjes së ideologjisë kombëtare shqiptare deri në Kongresin e Elbasanit të shtatorit të 1909.

Fillesat e zgjimit të vetëdijes kombëtare shqiptare

Para afro 300 vjetësh, dhe pikërisht në vitin 1734, ishin arbërëshët e Siçilisë ata që hapën shkollën fetare shqiptaro-orodokse të Palermos, me qëllim përgatitjen e klerikëve të rinj arbërëshë, të cilët do shërbenin në kishat e Sicilisë me popullsi arbëreshe.

Themeluesi, drejtuesi dhe frymëzuesi i kësaj shkolle ishte Pader Giorgio Guzzetta. Frut i kësaj fare të mbjellë dhe të kultivur nga At Guzzetta, ishte manifesti i nxënësit dhe bashkëpuntorit të tij, Paolo Marrini, i shkruajtur në vitin 1738 me titull “De studiis necessariis ad recte instituendos SiculoAlbanensis Collegii canditatos. Oratio ad rerum albanorum studiosos” (Mbi studimet e nevojshme për formimin e duhur të kandidatëve për Kolegjin Siculo Albanensis. Një doracak për të interesuarit për çështjet shqiptare).

Që nga kjo kohë e në vazhdim, gjatë shekullit të 18-të e deri në fund të shekullit 19-të, çështja e identifikimit kombëtar të shqiptarëve u bë objekt i shumë studjuesve dhe pionerëve të idelogjisë kombëtare të shqiptarëve midis arbëreshëve të Italisë si Nicola Chetta, ish – kryeministri i Italisë Crispi, studjuesi Bidera dhe nxënësi i tij, i mirënjohuri De Rada, pastaj Dhimitër Kamarda etj.

Kjo plejadë e pionerëve të zgjimit kulturor të shqiptarëve frymëzoi me dhjetra stjudues dhe veprimtarë në Greqi, Shqipëri, Rumani Turqi etj. si edhe të huaj romantikë si grekë, gjermanë, austriakë etj.

Midis intelektualëve etnikë shqiptarë ishte konsoliduar idea se gjuha dhe arsimi shqip ishte mjeti i domosdoshëm për ngritjen e nivelit emancipues të shqiptarëve në nivelin e shoqërive të qytetëruara.

Ashtu siç shkruante Zef Jubani, “për shvillimin e shqiptarëve, duhet përkthyer në shqip kodi ligjor osman dhe të shqiptarizohej arsimi”. Dhe jo vetëm kaq, të shkruajturit dhe mësimi i gjuhës shqipe përbënin palcën kurrizore të krijesës kombëtare shqiptare.

Në këtë shtrat të konsolidimit të etnogjenezës shqiptare, përgjatë shekullit të 19-të, do të shtoheshin përrenjtë e krijimit kulturor për gjuhën dhe kulturën shqiptare, krijimet e mbi 35 alfabetëve të shqipes, përkthimet e Biblës në shqip, si ato të Anonimatit të Elbasanit, të Tedodor Haxhfilipit (Dhaskal Todri i shkolluar në Akademinë e Voskopojës), të At Grigor Gjirokastritit në Korfuz, të Naum Veqilharxhit, Zef Jubanit etj.

Viti 1879 dhe vëllezërit Frashëri

Duke e pasur të qartë domosdoshmërinë kulturore dhe kombëtare të njehsimit të alfabetit dhe të shkrimeve në gjuhën shqipe, në tetor të vitit 1879 do të themelohej në Stamboll, në shtëpinë e Abdyl Frashërit, Shoqëria e të Shtypurit të Shkronjave Shqip. Viti 1879 mendoj se është stacioni i parë i veprimit të organizuar të politikës kombëtare kulturore të shqiptarëve me Kongresin Gjuhësor të Konstandinopojës.

Historia dihet me punën e kësaj Shoqërie, si edhe përndjekjen e persekutimin e drejtuesve të saj prej pushtetit otoman. Një tjetër përpjekje e organizuar e veprimtarëve të Lëvizjes Kombëtare shqiptare u shënua në vitin 1898 në Bukuresht me Kongresin Kombëtar kushtuar shkollave shqipe, nga ku iu drejtua një kërkesë sulltanit për të futur “…mësimin e detyruar të gjuhës shqipe në të gjithës shkollat e Shqipërisë, pa përjashtim”.

Nuk dimë asnjë përgjigje nga pushteti Otoman, dhe nuk kishte se si, kur lexojmë se cfarë i tha Dervish Pasha sulltanit pasi u kthye nga luftimet kundra kryengritësve shqiptarë: “Nëse u lejohet shqiptarëve që të mësojnë gjuhën e tyre së bashku me të krishterët, atëherë jo vetëm shqiptarët dhe Shqipëria do t’ju shpëtojnë nga dora, por edhe Stambolli do të jetë në rrezik. Gjuha shqipe jo vetëm që nuk duhet shkruar e lexuar, por çdo kujtim i këtij kombi gjithashtu duhet të fshihet dhe të harrohet”

Nga ana tjetër e frontit, ishte Sami Frashëri, ideologu i Lëvizjes Kombëtare shqiptare që shkruante se “…edhe shqiptarët të zënë e të shkruajën e të këndojënë gjuhën e tyre që të mundinë të rujnë kombinë”.

Shqiptarët si ngërç në “Çështjen Lindore”

Çështja Lindore po kalonte në nja etapë tjetër. Pas krijimit të shteteve Serbe, Greke dhe Bullgare tani ishte shtruar për zgjidhje (apo për ta krijuar artificialisht …) çështjen maqedone.

Çështja shqiptare “ishte harruar” në sirtarët e politikave të Fuqive të Mëdha, dhe shqiptarëve nuk u kishte mbetur asgjë tjetër, përveçse të kalonin në fazën tjetër të zhvillimi të proçeseve të brendshme të konsolidimit të identitetit të tyre kombëtar nëpërmjet arsimit dhe kulturës kombëtare. Përbën temë studimi më vete fakti që zhvillimi i arsimit kombëtar, ndonëse që në fillimet e shfaqjes së lëvizjes kombëtare ishte një nga çështjet kryesore për të cilat u kujdesën frymëzuesit e saj që nga Guzzetta etj , vonoi të korrte frytet përkatëse.

Në këtë vonesë ndihmuan pengesat që vinin kryesisht nga pushteti osman dhe Patriarkana Ekumenike, por edhe një sërë dobësish të brendshme, që lidhen me realitete të formuar prej shekujsh dhe dasitë e ndryshme midis shqiptarëve në besimet e ndryshme fetare, në dialektet e ndryshme gjuhësore në trevat e tyre, sidomos ne dy grupet kryesore gegnisten dhe toskërishte, në interesat ekonomike të krerëve feudalë që e kishin lidhur ekzistencën e tyre me pushtetin otoman etj.

Kongreset si nyje të thurjes së vetëdijes shqiptare

Në këtë vorbull ciklonesh, që përplaseshin mbi Ballkan dhe kryesisht në hapësirën shqiptare, del e qartë pse zhvillimi i arsimit kombëtar shqiptar ishte në thelb dhe praktikisht një çështje politike, si kusht dhe pararendës i pavarsisë së Shqipërisë në 28 nëntor 1912.

Pas shpalljes së Hyrijetit nga Turqit e Rinj, të cilët erdhën në fuqi më së shumti me ndihmën e shqiptarëve të Kosovës u ndezën shpresat e shqiptarëve për zhvillim ekonomik por për elitën intelektuale nacionaliste kishte ardhur ora për veprime praktike të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare.

Në këtë hulli u mbajt me sukses Kongresi i Manastirit edhe pse nuk vendosi për një alfabet të vetëm, por përjashtoi alfabetet arabe dhe greke duke përcaktuar orientimin perëndimor të shqiptarëve. Një kongres i dytë u mendua të zhvillohej në Janinë, por siç duket pas ndërhyrjeve të faktorëve të jashtëm, ku pëshpëritet se luajti rol edhe Ismail Qemali, ky kongres nuk u zhvillua.

Nga ana tjetër Turqit e Rinj, ose grupimi më radikal mes tyre, të cilët në thelb nuk mendonin për liberalizimin e shoqërise multietnike osmane por turqizimin e saj tërësor, po bënin çdo përpjekje për shuarjen apo devijimin e Lëvizjes Ideologjike dhe Kulturore të Shqiptarëve.

Për këtët qëllim, menjëherë pas kongresit të Alfabetit të Manastirit të viti 1908, Turqit e Rinj mblodhën krerët e shqiptarëve të Jugut në një kuvend në një teqe bektashiane në Tepelenë në dimrin e vitit 1909. Synimi i tyre ishte që ti ti bindnin shqiptarët e Jugut që të përdornin vetëm alfabetin arab në shkrimin dhe këndimin e gjuhës shqipe. Por shqiptarët nuk i dhanë rëndësi këtij halli diplomatik të radikalëve Xhonturq, duke u interesuar vetëm për bashkimin e 4 vialjateve me popullsishqiptare në një të vetëm.

Turqit e Rinj vazdhuan përpjekjet e tyre duke zhvilluar në korrik të vitit 1909 Kongresin e Dibrës, me synim ti mbushnin mendjen shqiptarëve që të shkruanin gjuhën e tyre me alfabetin arab që ishte alfabeti i shenjët i besimit islam. Por edhe Kongres i Xhonturqve dështoi në saj të qëndrimit patriotik shqiptar të shumicës së pjesmarrësve midis të cilëve edhe përfaqsues të besimit islam të Serbëve, Bullgarëve etj.

Veç punës bindëse duke ofruar “kulaçin” e besimit fetar për të penguar zhvllimin e arsimit shqiptar sipas zgjedhjes së tyre më gjuhën dhe alfabetin latin, Turqit e Rinj përdorën edhe politikën e “kërbaçit” duke dërguar në viset shqiptare ushtrinë ndëshkuese otomane me Xhavit Pashën në krye i cili u deklaronte gazetarëve se kam ardhur të përhapur arsimin të cilin nuk e pëlqenin kosovarët dhe shqiptarët. E njëjta tezë qarkullonte edhe në politikën e jashtme britanike, si mbështetëse atëhere të Turqve të Rinj. Kur në fakt shqiptarët po bënin të kundërtën, ishin zgjuar dhe ngritur për të zhvilluar arsimin në gjuhën e tyre dhe në alfabetin latin.

Shkolla shqipe, mësonjëtore të fshehta apo Normale si ajo drejtuar nga Nikoll Naço në Rumani, ishin ngritur dhe funksionin sado mes problemeve të tyre.

Nga ana tjetër sistemi arsimor otoman i prapambetur dhe i cunguar në dije dhe i kufizuar në lëndë mësimore, nuk zhvillonte një rini të ditur dhe të emancipuar si nxënësit që dilnin nga shkollat greke apo italiane etj., në Shqipëri.

Në këto kushte, faktori shqiptar po fermentonte hapin e tij të mëtejshëm, ku sipas botimit të thirrjes së gazetës Liria të Selanikut, më 14 mars 1909 me titull “Kongres për Shkollat Shqipe”, dhe më 16 maj të apo atij viti, e njëjta gazetë, që botonte Mithat Frashëri në Selanik, lajmëronte se “është vendosur që Kongresi i Elbasanit të mbahet më 20 gusht”. Data 20 gusht me kalendarin otoman i përket datës 2 shtator.

Në këtë shkrim theksohet midis të tjerave se “Gjer më sot shqiptarët kanë bërë shumë punë veç e veç po nëse bashkohemi të gjithë, atëhere do bëjmë më shumë punë, dhe do të jemi më të fuqishëm…”.

Përzgjedhja e Elbasanit si veprim strategjik

Nuk është e rastësishme përzgjedhja e Elbasanit si vendi i mbajtjes së këtij Kongresi themelor të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare.

Edhe pse Mithat Frashëri, në shkrimin e tij për gazetën “Journal d’Salonique” përshkruan përzgjedhjen e Elbasanit si një qytet i qetë me njerëz të emnancipuar, është e qartë se kjo është gjuha diplomatike e tij përkundrejt faktorëve të jashtëm, kundërshtarë të çëshjtes shqiptare.

Për idelogogët e Lëvizjes Kombëtare shqiptare, Elbasani, qysh pas Lidhjes së Prizrenit ishte vendi i takimeve të fshehta të tyre për çështjet kombëtare shqiptare. Elbasani kishte formuar tashmë një traditë më shumë se një shekullore të veprimtarisë dhe zgjimit kulturor kombëtar shqiptar, me veprat e Teodor Haxhifilipit (Dhaskal Todri) për alfabetin gjuhën dhe arsmin shqiptar. Me dorëshkrimet e gjetura në gjuhën shqipe në Manastirin e Shën Gjonit Elbasani, me mësuesit shëtitës të gjuhës shqipe si Simon Shuteriqi, dhe Hasan Ceka, me veprat e Luterit shqiptar, Kostandin Kristoforidhi etj.

Bile në Elbasan, gjuha shqipe përdorej edhe në marrëdhëniet me shkrim të tregtarëve të qytetit.

Është për tu shënuar shprehja e Edhit Duram kur vizitoi Elbasanin se, “njerëzit e këtij qyteti kanë një prirje të lindur për të mësuar”. Gjithashtu Elbasani ishte më pak i ndikuar dhe i kontrolluar nga faktorët e jashtëm si Patriarkana e Stambollit apo edhe Austria dhe Italia.

Në politikën greke ishte konstatuar prej kohësh fakti se drejtuesit e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, pas pengesave që po ndeshnin në Korçë, kishin përzgjedhur Elbasanin si qendër tjetër të Lëvizjes së tyre Kombëtare.

Kur u hap lajmi se me fitoren e Xhonturqve u rivendos Kushteuta me premtimin se mileti do kishte më shumë të drejta ekonomike, shoqërore dhe kulturore, në Elbasan tellall Xhepi, si agjensi e sotme lajmesh, jepte sihariqin,

– “U dha urdhër për me u këndue gjuha shqipe ashiqare”

Edhe vetëm ky fakt do të ishte i mjaftueshëm për të kuptuar të interesuarit se vetëdija shqiptare po merrte trajtë, formë dhe funksion në jetën shqiptare.

Përmasat e shumanshme të Kongresit të Elbasanit

Pa hyrë na faktet e ditura rreth pjesmarrjes së gjerë të klubeve, personaliteteve të njohura dhe të panjohura të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, po ashtu edhe mungesave të veprimtarëve të tjerë si nga Kosova dhe Vlora, apo Gjergj Fishta me veriorët e tjerë (të cilët lajmëruan se do të ishin në një mendje me vendimet e dala nga Kongresi i Elbasanit), mund të vërejmë disa kulme të këtij Kongresi.

Edhe pjesmarrja e delegatëve ishte me synim gjithëpërfshirës si gjeografik ashtu edhe fetar disa mungesa të faktorëve të tjerë shqiptarë dëshmojnë mungesën e një qendre të vetme, të pranuar nga të gjithë si drejtuese dhe koordinuese e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare.

Megjithatë, në politikë, shpesh qëllimi justifikon mjetin, dhe ky qëllimi u arrit me ndihmën e patriotëve elbasanas si Dervish bej Biçakxhiu, Aqif Pashë Elbasani, Lef Nosi etj., të cilët jo vetëm organizuan mikpritjen e kongresistëve, por mobilizuan edhe forca të armatosuara të popullit nga Shpati, Gramshi etj., për të raujtur rendin dhe qetësinë nga kundërshtarët e Lëvizjes Shqiptare, me mercenarët e tyre shqipfolës.

Në fillim Kongresi i Elbasanit nuk u pa me ndonj rëndësi të veçantë nga mjaft të interesuar, siç shkruan edhe Gjergj Qiriazi “nuk kisha dëshirë, por në fund vendosa të shkoja me Sevastinë”, apo siç raportonte konsulli austriak se “…nuk shikonte ndonjë gjë të madhe në Kongresin e Elbasanit”. Ndoshta austriakët nuk ishin të informuar mirë për substratin dhe rëndësinë e Kongresit, ndoshta për faktin se frymëzuesi i Kongresit, Mit’had Frashëri, ishte kundër ndërhyrjeve të huaja punët e shqiptarëve, dhe sidomos të Austrisë.

Megjithatë,ashtu siç shkruan edhe Noli “Kongresi i Elbasanit i tejkaloi pritshmëritë tona”. Sepse vetë ngjarjet që pasuan Kongresin, me ngritjen e shkollës Normale të Elbasanit si e para shkollë shqiptare në Shqipëri dhe në gjuhën shqipë për përgatitjen e mësuesve shqiptarë, me hapjen e dhjetrave shkollave dhe shoqatave në gjithë trojet ku jetonin shqiptarë dëshmon fuqinë rrezatuese të Kongresit të Elbasanit.

Dhe nga ana tjetër, reagimi i faktorëve të huaj kundër kësaj lëvizjeje ishte i mënjershëm, si nga Greqia, ashtu edhe nga gazeta serbe “Vardar” e islamistëve serbë në Shkup, por sidomos nga Xhonturqit që në vitin 1910 mbyllën me vendim të gjykatës së Dibrës Normalen e Elbasanit, dhe dërguan ushtri represive në Elbasan, duke dhunuar dhe torturuar publikisht patriotët elbasanas të arsimit shqip, duke dërguar bile Lef Nosin të lidhur me zinxhirë në Ohër. Ndërsa patriotët Aqif Pash Elbasani, Dervish Biçakçiu et.,j morën arratinë në Itali.

Vendimet e Kongresit

Në datën 19 shtator të vitit 1909, Mit’had Frashëri shkruan në gazetën “Journal d’Salonique” korespodencën e tij të fundit për Kongresin e Elbasanit, duke pasqyruar të 15 vendimet e marra në atë Kongres.

Rast i rrallë që mes shqiptarëve merren me unimitet kaq shumë vendime !!!

Vendimet e Kongresit të Elbasanit pasqyrojnë,

– jo vetëm domosdoshmërinë e ngritjes së strukturës arsimore të shqiptarëve nëpërmjet gjuhës shqipe,

– jo vetëm unifikimin e përdorjes së një alfabeti, atë latin,

– jo vetëm të mësuarit në shkollat shqipe dhe ato të huaja ku do futej mësimi i gjuhës shqipe me një së njëjtit dialekt unik, atë të Elbasanit,

– jo vetëm nevojën e ngritjes së një shkolle për përgatitjen e mësuesve nga gjithë trevat shqiptare, atë të shkollës Normale të Elbasanit,

– jo vetëm nevojën e përgatitjes së një brezi të arsimuar në gjuhën shqipe të cilët do të ishin kuadrot e institucioneve të shtetit të ardhshëm shqiptar.

Por më tepër se kaq;

– në atë mugëllim të zgjimit dhe identifikimit kombëtar të shqiptarëve, Kongresi i Elbasanit do të ishte një nga shtyllat kryesore të ideologjisë dhe politikës së Lëvizjes Kombëtare në përnjehsimin kombëtar të shqiptarëve dhe në formimin e shtetit të tyre të pavarur.

*Ribotim

Rafaela Prifti/

The vibrant floral arrangements in the AFC logo mugs displayed as center pieces livened up the private room of the Boathouse Bistro Beachfront in Hull that hosted the Albanians Fighting Cancer (AFC – USA) fundraiser appropriately titled Hope Blooms Here. On the heels of her recent visit to Albania, Roberta Panariti, Founder and President of AFC – USA shared in her remarks the experience of witnessing the needs of hospitals in Korce and Gjirokaster. In the fight against cancer, time and time again, togetherness has shown to be a powerful force. The delivery of essential medical equipment such as three Drager Anesthesia Machines and a list of other hospital devices marked a major accomplishment that involved overcoming immense challenges thanks to partnerships with Medwish and the generous collaboration of Fotini Kokeri, trustee and General Director of Kosloski Family Foundation. As important as the machinery and technical advancements are, when it comes to cancer, the vital hope comes from the presence of the community.

Its meaning inspired the event that organizers Anila Raxhimi, sisters Zana and Elisa Balashi and Albana Qinami began to put together during the summer months. On Thursday evening, the attendees came to the sold-out gathering at the Albanian-American family owned restaurant on the Southern Edge of the Boston harbor, co-owner Tinka Martini McCauley welcoming them at the door.

Lots of familiar faces of supporters and volunteers who are present and committed at every AFC event as well as many newcomers quickly related to each other through spoken or unspoken personal experiences or battles of relatives or family members with cancer.

Amassing a large following, AFC has expanded its reach to more hospitals in towns like Permet and Gjirokaster and to Kosova based organizations dedicated to helping women affected by breast cancer such as It’s Worth Living. In the Operation Rooms of Korca’s hospital, the patients may never meet any of the people who have shown compassion and kindness towards others in need but they would know that someone cared. That is the message that AFC President brought with her from the July visit to Albania. Aside from gratitude from doctors and patients, on a personal level, the return to her hometown of Korca, 30 years after leaving the country with her family, was characterized by a deep public display of emotions.

With the end of the remarks on Thursday night, just like supporters have come to expect, they joined Roberta as the principal soloist in singing some of the old favorites. It is understood that although the theme is rather heavy, the spirits are not. Popular ballads and traditional Albanian repertoire performed on electric violin by Rozita Fishta shaped the joyful program of the evening. Her expressive technique and unique sound enveloped the room and audience overflowing with tenderness and warmth.

Half way into the evening, the celebration heated up with traditional Southern folk dancing interspersed with singing in a sort of Lady’s night out style gathering – a standout feature of the three-hour long event. The interpretation of songs like Eja Eja Lulebore presented the qualities of Justina Fishta Martini’s voice that delighted the gathering. Stepping back from the hand movements of various dances, the clattering of plates, the harbor sunset, the sing-alongs, the evening was a balanced composition of everything like the bouquet of alstroemeria, roses, ranunculus, hydrangea, and sunflowers in the mug with the AFC logo on it – the blooms being stronger and more beautiful together.

Speaking with Roberta afterwards, Leopold Martini, member of a well respected family from Shkodra, who resides in the Boston area, said that he was glad he came. Then added that he would support AFC’s mission even if he can’t be present in the next event.

AFC is gearing up for its annual gathering in the fall and hopes to carry the dynamic energy and excitement of the end of summer fundraiser to October, designated as the Breast Cancer Awareness Month https://albaniansfightingcancer.org/

Photo Courtesy Zoe Stoner

Intervistoi: Sokol Paja

Joe Hoxha, cili është fokusi i punës suaj në Distriktin 78 në Connecticut, çfarë axhendash shtyni përpara? Si u futët në politikë dhe cili është projekti juaj politik?

Anxhendën që shtyj unë është ajo e konservatorizmit, e bashkuar pak më populizmin. Domethënë pikëpamja jonë kërkon që të krijojmë sistem merite që kush do që të punojë të ketë mundësi më të mira për punësim edhe shkollim. Jam plotësisht dakord me imponimin e tarifave në ca sektorë të ekonomisë. Por ajo është temë federale më shumë se shtetërorë. Unë jam përfaqësues shtetërorë në Shtetin e SHBA’s që quhet Connecticut, në distriktin 78 në dhomën e ulët. Që kur kam qenë fëmijë i vogël më ka pëlqyer historia e Amerikës bashkë me politikën e Amerikës. Kujtimi im i parë politik kanë qenë Zgjedhjet e vitit 2000. E mbaj mënd si tani, kam qenë në klasë të tretë, zysha na bëri sondazhe kush do fitojë Bush apo Gore. E mbaj mënd si tani që gjysma e klasës ishte me Bush gjysma tjetër me Gore. Komplet reflektim i Amerikësë në ato kohë. Gjysma me Gore Gjysma me Bush. Unë e mbaj mënd votova për Gore se prindërit ishin me Clinton. Që atëherë vazhdoj duke u rritë interesi për politikën. Mbas shkollës së lartë punova disa vjet në fushata politike në disa vënde të Amerikës.

Si e vlerësoni faktin e rritjes së prezencës së elementëve politikë shqiptarë në garat elektorale në Amerikë, a po bëhen shqiptarët faktor i rëndësishëm politik?

Shqiptarët sa kanë filluar të hyjnë në politikë në Amerikë. Gjëja më e rëndsishme për të mbajtë mënd është që çdo njeri që do të kandidojë duhet të kandidojë si Amerikan më përpara se çdo gjë tjetër. Dua që në këtë kohë që jam këtu në Shpinë e Përfaqësuesve të ndimoj me zhvillimin e zonës Bristol dhe Plymouth. Kjo zonë neglizhohet nga Maxhoranca Demokrate. Unë dua të jem zëri i njerëzve që jetojnë në këtë zonë, edhe zë per të gjithë që jetojnë Small Town Connecticut.

Si e vlerësoni raportin e kombit shqiptar me shtetin dhe kombin amerikan? Si e vlerësoni Shqipërinë dhe Kosovën?

Unë besoj që shqiptarët e Amerikës e kanë raportin shumë të mirë me amerikanët vëndali. Amerikanët gjithmonë i kanë pritë mirë shqiptarët kudo. Shqipëria edhe Kosova janë shtete në zhvillim, është shumë vështirë ti gjykosh. Por megjithatë duhet që brezi i ri atje të angazhohet më shumë sesa është angazhuar tani. Si në çdo gjë tjetër sado ti kemi dashur ta zëmë për shëmbull sportistët e vjetër në futboll, një ditë duhet ti ndërrojmë me lojtarë ti rinj. Edhe gjithë kohës të jemi me mendim, jo të ulërasim krenarinë për të qënë shqiptarë por t’ia tregojmë botës me reformimin e kombit dhe shtetit shqiptar.

Si e vlerësoni rolin e Shteteve të Bashkuara të Amerikës si faktor i paqes, stabilitetit global e zgjidhjes së konflikteve?

SHBA duhet të japë ndimë edhe siguri aleatëve të saj në botë. Edhe unë besoj që ka për ta mbajtë këtë traditë gjithë kohës.

Kush është Joe Hoxha?

Joe Hoxha edhe pse e kam ndryshuar shqiptimin e emrit (nga Xhoi) jam po i njëjti person. Jam shumë tifoz mbas sporteve. Vetë kam ushtruar boks, mundje, judo edhe jiujitsu. Më pëlqen turizmi tokësor dhe ajror. Jam kthyer disa herë në Shqipëri dhe kam shkuar në disa vënde të tjera të botës. Kam mbaruar shkollën për Shkenca Politke, Antropolgji dhe Sociologji. Tani po vazhdojë për master nga UCONN për Bizness. Jam dhe në proces për të botuar një libër mbi dëmin që i është bërë popullit nga mediat sociale. Afër meje jetojnë prindërit dhe vëllai. Kam dhe një punë tjetër në financë në një bankë lokale veç rolit të State Representative.

Nga Harry Bajraktari

35 vjet më parë, në 29 gusht 1990, një delegacion i Senatit Amerikan i udhëhequr nga Bob Dole, kreu një vizitë historike në Kosovë kur ajo po jetonte në shtetrrethimin e egër serbo-jugosllav. Jugosllavia nuk ishte ndarë akoma dhe kishte marrëdhënie të shkëlqyera me Amerikën dhe me botën. Kosova njihej shumë pak dhe nuk kishte interes për të as në Washington dhe as në kryeqytetet e tjera të botës. Por, Senatori Dole ishte një personalitet i madh amerikan dhe vizita e tij e vendosi Kosovën në hartën e botës. 9 vjet më vonë, Kosova u çlirua. 18 vjet më pas fitoi pavarësinë.  Pa dyshim që vizita historike e Senatorit Dole ishte stancioni i parë i madh në rrugën drejt lirisë. Nuk e di se si do të kishte shkuar fati i Kosovës pa këtë vizitë. Ato pak orë që Senatori i Amerikës, Bob Dole kaloi në Prishtinë kishin peshën e disa viteve punë në Washington. Senatori shihej si një President i mundshëm i Amerikës në të ardhmen dhe figurë kryesore e politikës së jashtme.

Ku shkonte Dole, shkonte edhe vëmendja e medias dhe diplomacisë amerikane. Me Senatorin u njohëm nëpërmjet mikut të tij të ngushtë Jim Xhema dhe përpara nisjes së tij për në Kosovë biseduam me të dhe i treguam shqetësimet tona. Në Prishtinë, Millosheviqi kishte vendosur ligjin marcial dhe njerëzit rrezikonin të arrestoheshin po të grumbulloheshin në rrugë, mirëpo kjo nuk i ndaloi shqiptarët të dalin masivisht për të parë e nderuar mikun e madh nga Amerika. Pas asaj vizite nuk kishte më kthim pas. Që atëhere kam pasur rastin ta takoj dhe të bisedoj me disa herë me këtë mik të madh të shqiptarëve por edhe Amerikan i Madh. Sa herë që ishte nevoja Senatori Dole ishte I gatshëm të ndihmonte për kauzën e Kosovës. Mbështeti ndërhyrjen e NATO’s në Kosovë dhe loboi që SHBA të mbështeste pavarësinë si të vetmen zgjidhje për Kosovën. Pata kënaqësinë e madhe të jem i pranishëm kur u dekorua nga Presidenti Bujar Nishani me nderimin më të lartë nga Shqipëria. Senatori Dole nuk jeton më, por mirënjohja e Kosovës, komunitetit shqiptar në Amerikë dhe mbarë kombit shqiptar për kontributin e tij është i përjetshëm. Amerika vetë nuk do ta harrojë për shërbimin e tij të palodhshëm që nga trimëria në Luftën e Dytë Botërore në shërbimin publik deri në fund të jetës. Zoti e bekoftë shpirtin e tij!