Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

KOSOVA, ÇMIME NË DITËN BOTËRORE TË MUZIKËS

by

-Në Ditën Botërore të Muzikës, Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit shpall çmimet në këtë fushë. Ministrja Vlora Dumoshi, ka marrë vendim që çmimi për vepër jetësore “Niketë Dardani” t’i ndahet kompozitorit Vinçenc Gjini…/

PRISHTINË, 21 Qershor 2020-Gazeta DIELLI/ Sot, më 21 qershor, shënohet Dita Botërore e Muzikës e njohur me emrin “Fête de la Musique” (Festivali i Muzikës). Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit, për nder të kësaj dite, shpall laureatët e çmimeve vjetore në fushën e muzikës, konkretisht Çmimin Kombëtar për Vepër Jetësore “Niketë Dardani” si dhe çmimet tjera vjetore në këtë fushë.

Në bazë të vlerësimeve të Jurisë Profesionale për ndarjen e çmimeve në fushën e muzikës, ministrja Vlora Dumoshi, ka marrë vendim që çmimi për vepër jetësore “Niketë Dardani” t’i ndahet kompozitorit Vinçenc Gjini, me motivacionin e profesionistit muzikor të shumanshëm dhe kontributit gjysmë shekullor në fushën e muzikës. 

“Fillimisht dua t’i uroj të gjithë muzikantët, artistët e profesionistët muzikorë, kompozitorët dhe tërë muzikdashësit për Ditën Botërore të Muzikës. Edhe Kosova i bashkohet vendeve tjera të Botës me shënimin e kësaj dite. Të gjithë fituesve ua uroj çmimet. Këto shpërblime shtetërore të cilat ndan MKRS-ja janë një mirënjohje dhe falënderim për punën të cilët këta artistë e profesionistë të muzikës e kanë krijuar duke kontribuar në kultivimin e vlerave të mirëfillta muzikor. Gjithashtu, dua t’i falënderoj anëtarët e Jurisë Profesionale për vlerësimet e tyre, të cilët nuk e kanë pasur të lehtë të përzgjedhin më të mirët në mesin e kandidatëve”, tha ndër të tjera ministrja Dumoshi.

Çmimet tjera vjetore nga fusha e muzikës janë siç vijon: 

Çmimi për vepër vokalo-instrumentale dhe muzikore skenike i ndahet kompozitorit Valton Beqiri, për veprën “Rrugëtimi”, si vepër madhore kombëtare e cila trajton motivin e qëndresës përmes larmisë muzikore të etnosit shqiptar; 

Çmimi për vepër orkestrale-simfonike dhe koncertante i jepet kompozitorit Kreshnik Aliçkaj, për veprën “Koncert” për kitarë dhe orkestër, për marrëdhënien dinamike të vazhdueshme dhe bashkëvepruese mes instrumentit solistik dhe orkestrës; 

Çmimi për vepër kamertale i ndahet kompozitorit Drinor Zymberi për veprën “Trance” për orkestër harqesh për kompaktësinë dhe gjetjen kompozicionale; 

Çmimi për vepër korale i jepet kompozitorit Hajrullah Syla për veprën “Ubi Caritas” për kor miks për këndvështrimin origjinal të kompozimit;

Çmimi për veprat solistike dhe duo i ndahet kompozitorit Mehdi Mengjiqi për veprën “Discantus” për kontrabas solo për risjelljen e vlerave të “discantusit” në kohën moderne përmes ruajtës së kontekstit formal.

Të gjitha çmimet shpërblehen edhe me shuma financiare sipas rregullores për çmimet për muzikë. Gjithashtu, parashihet që të organizohet edhe një ceremoni solemne për ndarjen e këtyre çmimeve, por për shkak të rrethanave të pandemisë, ceremonia do të organizohet në një datë të përshtatshme.

Juria profesionale e cila ka bërë shqyrtimin dhe analizimin e veprave muzikore të paraqitura në konkurrim ka qenë në përbërje të kompozitorit Prof. Dr. Vasil S. Tole – kryetar, kompozitorit Rafet Rudit dhe kompozitorit e dirigjentit Baki Jashari – anëtarë.

US SUPREME COURT RULING UPHOLDS DACA PROGRAM

by

By Rafaela Prifti/

On Thursday the Supreme Court issued its ruling that upholds the DACA program.DACA which stands for Deferred Action for Childhood Arrivals was enacted in 2012. It allowed young people raised in the US without legal immigration status to renew authorizations to live and work in the US, although it did not provide a path to citizenship.

According to national immigration data, in states including California, Washington and New York, Dreamer activists pushed for laws that made it possible for them to get driver’s licenses and to qualify for college loans and reduced tuition programs. As of September 2019, roughly 700,000 people were in the DACA program, including doctors and teachers. President Trump has expressed his support of the population shielded from deportation. In his presidential Tweeter account in September 2017, he posted: “Does anybody really want to throw out good, educated and accomplished young people who have jobs, some serving in the military? Really!” In 2017, the administration sought to end DACAon the grounds of it being “implemented illegally by Obama in 2012.”President Trump defended the contradictory position by claiming that eliminating the program would force Congress to reach a deal that supported Dreamers.While the issue received little attention in Congress, the legality of the program was litigated in lower courts. Those courts decided to allow the program to continue but only for the people who were already receiving it. When the case reached the Supreme Court in 2019, the first question before it was fundamentally whether the nation’s highest court had the jurisdiction to review or make a ruling on the issue. The oral arguments at November 2019 hearing determined that it did.

Today’s justices ruling of 5:4 blocked the administration from ending the program that grants temporary protection from deportation to the undocumented immigrants who were brought to the country as minors. With regard to the issue of government rule-making,the Supreme Court ruled thatthe decision of the administration to end the program for undocumented immigrants was invalid.

Reportedly, the effort to seek protections for this population emerged two decades ago, with the introduction of the Dream Act (Development, Relief and Education for Alien Minors Act) in 2001 by US Senators Dick Durbin and Orrin Hatch. For the next 20 years, Congress repeatedly tried and failed to pass different versions of the legislation. In the meantime, an influential movement to secure protections for this group, known as Dreamers,have advocated on the state and federal level.

KOMPLIKIMET KARDIOVASKULARE TE PACIENTËT E PREKUR ME COVID-19

by

Dr.med Andi Rroku, specializant në kardiologji në spitalin Charite Universitatsmedizin në Berlin Gjermani, rrëfen ekskluzivisht për gazetën Dielli, Organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA, New York, ndikimi i Covid-19 në sëmundjet e zemrës të pacientët  e prekur nga pandemia globale. Me Dr.med Andi Rrokun, bisedoi gazetari Sokol PAJA.

COVID-19 DHE DËMTIMET KARDIAKE TË PACIENTËT E PREKUR

SARS-CoV-2 është një sëmundje e spektrit, që përfshin gamën nga infeksioni lehtesisht simptomatik deri tek stadi më kritik i mundshëm. Me siguri, për shumicën e madhe të individëve të infektuar me koronavirusin e ri, sëmundja mbetet në rangun e butë deri të moderuar. Kjo plagë arriti të përhapet gjerësisht në thuajse tashmë tërë globin, duke e bërë tashmë situatën tejet alarmante jo vetem për specialistët përkatës të fushave mjekësore por edhe për mbarë popullin anembanë. Megjithatë, një numër i të infektuarve zhvillojnë probleme të lidhura me zemrën ose si një ndërlikim i sëmundjes ekzistuese kardiake. Një raport nga ditët e para të epidemisë përshkruan shtrirjen e dëmtimit kardiak mes 41 pacientëve të shtruar në spital me COVID-19 në Ëuhan, Kinë: Pesë, ose 12 përqind, kishin shenja të dëmtimit kardiovaskular. Këta pacientë kishin të dy nivele të ngritura të troponinës kardiake – një proteinë e lëshuar në gjak nga muskuli i dëmtuar i zemrës – dhe anomalitë në elektrokardiogramë dhe ultratinguj të zemrës. Që atëherë, raporte të tjera kanë pohuar se dëmtimi kardiak mund të jetë pjesë e dëmtimit të shkaktuar nga koronavirusi. Për më tepër, disa raporte detajojnë skenarët klinikë në të cilët simptomat fillestare të pacientëve ishin kardiovaskulare sesa frymëmarrëse në natyrë. Mënyrat në të cilat koronavirusi i ri provokon një dëmtim kardiak nuk është as aq i ri dhe as befasues. Pjesa që mbetet e paqartë është nëse SARS-CoV-2 është disi më virulent ndaj zemrës sesa viruset e tjerë.

Së pari, njerëzit me sëmundje pararezuese të zemrës janë në një rrezik më të madh për komplikime të rënda kardiovaskulare dhe të frymëmarrjes nga COVID-19. Kjo nuk është aspak një surprizë. Hulumtimet kanë treguar që infeksioni me virusin e gripit paraqet një kërcënim më të fortë për njerëzit me sëmundje të zemrës sesa ata pa probleme kardiake. Hulumtimet gjithashtu tregojnë se sulmet në zemër në të vërtetë mund të shkaktohen nga infeksione të frymëmarrjes siç është gripi, etc. (këtu vijon linku per artikullin :https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMoa1702090)

Së dyti, njerëzit me sëmundje të zemrës më parë të diagnostikuara mund të paraqesin simptoma kardiake të heshtura të maskuara ne vijim nga infeksioni viral. Në njerëzit me bllokime ekzistuese të enëve të zemrës, infeksioni, ethet dhe inflamacioni mund të destabilizojnë pllakat yndyrore më parë asimptomatike brenda enëve të zemrës. Ethet dhe pezmatimet gjithashtu e bëjnë gjakun më të prirur ndaj mpiksjes, ndërkohë që ndërhyn edhe në aftësinë e trupit për të shpërndarë mpiksjen. – “Ky po që është një grusht i madh stresi për zemrën”. Së treti, disa njerëz mund të pësojnë dëme në zemër që imitojnë dëmtimin e një infarkti edhe nëse arteriet e tyre kanë mungesë bllokimesh yndyrore, të kalcifikuara të kufizuara të rrjedhës, të cilat njihen si faktoret me kyç të kësaj patologjie. Ky skenar, i quajtur infarkt miokardi tip 2, mund të ndodhë kur muskuli i zemrës është i uritur për oksigjen, i cili në rastin e COVID-19 mund të shkaktohet nga një mospërputhje midis furnizimit me oksigjen dhe kërkesës për oksigjen. Ethet dhe inflamacioni përshpejtojnë rrahjet e zemrës dhe rrisin kërkesat metabolike në shumë organe, përfshirë zemrën. Ai stres shtohet nëse mushkëritë janë të infektuara dhe nuk janë në gjendje të shkëmbejnë në mënyrë optimale oksigjenin dhe dioksidin e karbonit. Ky shkëmbim i dëmtuar i gazit mund të zvogëlojë më tej furnizimin e oksigjenit në muskujt e zemrës. Më në fund, ekziston një grup i njerezve me COVID-19 – disa prej tyre më parë të shëndetshëm dhe pa probleme kardiake themelore – të cilët zhvillojnë një inflamacion të plotë të muskujve të zemrës si rezultat i virusit që infekton direkt zemrën. Ky lloj i inflamacionit mund të çojë në shqetësime të ritmit të zemrës dhe dëmtim të muskujve kardiak, si dhe të ndërhyjë në aftësinë e zemrës për të pompuar gjak në mënyrë optimale. Prirja e viruseve të caktuara për të sulmuar muskulin e zemrës dhe për të shkaktuar miokardit viral është e njohur, Sidoqoftë, një raport i rastit të kohëve të fundit nga Italia nënvizon nocionin se koronavirusi i ri mund të infektojë zemrën dhe të ndikojë në funksionimin e muskujve të zemrës tek të rriturit e shëndetshëm edhe pasi faza akute e infeksionit është zgjidhur dhe madje edhe në mungesë të dëmtimit të mushkërive.

Duke u bazuar në difencimin e Covidit për të sëmurët kardiak në katër shtyllat e përmenduara më sipër, në spitalin ku unë prej tashmë 2 vitesh punoj – Departamenti i Kardiologjisë, Charite në Berlin, Gjermani, i mëshojmë shumë fort pra triazhimit të përpiktë të pacientëve tanë. Covidi është njëra anë e medaljes, por ama zemra është tjetra.

COVID-19 DHE E ARDHMJA E PANDEMISË

Puh, situata është po aq e paparashikueshme sa dhe vetë e qartë. Ne si ekspertë të fushave respektive të mjeksisë po përgatitemi për një valë të dytë të koronavirusit. Saktësisht kur do të ndodhë, si do të ndodhë dhe nëse tashmë kemi filluar të shohim efektet nuk dihen ende.

Por shumë kolegë të mi, shkencëtarët, zyrtarët e shëndetit dhe udhëheqësit e qeverisë në të gjithë botën kanë paralajmëruar se rastet e reja të COVID-19 mund të rriten pasi ngritja e kufizimeve të bllokimit dhe njerëzit vijnë në kontakt më të ngushtë me njëri-tjetrin sesa kanë brenda disa javësh. Për shkak se SARS-CoV-2 është një patogjen shumë ngjitës që përhapet përmes frymëmarrjes dhe pështymës, ekspertët po u kërkojnë ligjvënësve të jenë në vëzhgim për një “skaj” të dytë, “një rritje të mprehtë të rasteve që bien në dritë të një” valë “të dytë të plotë. Ndërsa vendet dhe shtetet fillojnë të lehtësojnë kufizimet e bllokimit, zyrtarët shëndetësorë në të gjithë globin tashmë janë në kërkim të rritjes së niveleve të infeksionit që mund të sinjalizojnë një valë të dytë të sëmundjes së lidhur me koronavirusin. Rastet e gripit kanë tendencë të zhduken gjatë verës, gjë që ka bërë që disa ekspertë të shëndetit të shpresojnë që rastet e COVID-19 të zbresin kur moti gjithashtu bëhet më i ngrohtë. Megjithatë, një studim i botuar në Journal of Association Medical Journal Journal, ofron të dhëna për të sugjeruar që ky koronavirus i veçantë, SARS-CoV-2, duket i padurueshëm ndaj ndryshimeve të temperaturës dhe preket vetëm pak nga lagështia. Nëse ka një valë të dytë të koronavirusit, ashpërsia e shpërthimit do të varet nga faktorë të shumtë, si mënyra se si njerëzit mbajnë distancën sociale dhe sa njerëz veshin maska ​​për fytyrën. Disponueshmëria e përhapur e testeve mund të luajë një rol, përveç gjurmimit te rreptete secilit individ qe rrezulton pozitiv. Në thelb, sa më shumë masa të jenë vendosur për të ndihmuar në uljen e transmetimit të sëmundjes – dhe sa më efektivisht ato masa të ndiqen – aq më e ulët mund të jetë shkalla e dytë e infeksionit. Faktorë të tjerë që mund të vijnë në lojë janë çdo mutacion i mundshëm gjenetik në koronavirus që mund ta bëjë atë pak a shumë të transmetueshme, zhvillimin e një vaksine efektive, zhvillimin e trajtimeve të sigurta, efektive për sëmundjen COVID-19 dhe aftësinë për të provuar një një numër i madh i popullatës, madje edhe njerëz që nuk duket se janë të sëmurë.

SHQIPTARËT NË BERLIN

Situata në Berlin për momentin është totalisht stabël. Në kuadrin e kësaj pandemie u arrit të krijohej Shoqata e Mjekeve Shqiptarë në Gjermani me në krye Dr. Marsela Ceno dhe Dr. Ardian Mustafai. Mobilizimi në kohë rekord i shumë kolegëve shqiptarë, qoftë ata stomatologë, mjekë apo farmacistë, prej 16 Bundeslandeve të Gjermanisë, arriti fare mire të dhurojë asistencën shëndetësore për të gjithë shqiptarët në Gjermani.

Në këtë mënyrë kolegët në fjalë vendosën në dispozicion numrat e tyre të telefonit dhe adresat private të emailit. Në fillim u vu re në fazat e para të shpirthimit të pandemisë këtu në Gjermani edhe të një vale të madhe shqiptarësh, që na drejtoheshin përmes email, ëhatsapp ose inbox te faqja e shoqatës me pyetje se si shfaqej sëmundja e shkaktuar përmes këtij kamaleonti të quajtur Covid-19. Më pas u vijua me sqarimin e simptomave të gjashme me ato të virusit në fjalë dhe çfarë duhet të ndërmerrnin qytetarët për të kufizuar rrezikun e infektimit. Në rastet e paqarta kemi zhvilluar biseda telefonike me këta qytetarë dhe në varësi të anamnezës, gjendjës së përgjithshme jemi përpjekur ti orientojmë në rrugën e duhur. Perafërsisht mund të them se numri i shqiptarëve të kontaktuar nga të gjithë mjekët që u angazhuan në ekipet përkatës arriti deri më sot tek 200 persona. Aktualisht është e vështirë të përpilohen shifra zyrtare se sa mund të jetë numrin i shqiptarëve të infektuar nga SARS-CoV-2 në Berlin apo edhe në Gjermani. Aktualisht për fat të mirë, nuk zotëroj informacion nëse ndonjë qytetare shqiptare në Berlin mund të ketë humbur jetën si pasojë e infektimit me këtë virus.

MESAZHI PËR LEXUESIT E DIELLIT DHE DIASPORËN NË USA

Bota po përballet me një krizë shëndetësore. E gjitha filloi me Kinën, vazhdoi me Evropën dhe tashmë po përfundon me kontinentin amerikan, qoftë kjo me Amerikën e Veriut ashtu edhe me Amerikën e Jugut. Shoqëria Evropiane e Kardiologjisë (ESC) dhe Shoqata Amerikane e Kardiologjisë (AÇ) kohët e fundit ka bashkuar një seri podcast-ve praktike nga folësit me përvojën më të madhe në këtë sëmundje. Edhe pse në fillimet e mia në rrugën e sfidueshme dhe të bukur të Kardiologjisë, dua medoemos të theksoj rëndësinë e monitorimit të pacientëve me sëmundje kardiovaskulare. Jo vetem tani që flasim, por edhe në vitet në vazhdim, do të ketë më shumë njerëz që vdesin nga sëmundjet kardiovaskulare sesa COVID-19. Pacientët me faktorë të rrezikut kardiovaskular të tilla si hipertesioni, diabeti dhe pirja e duhanit kanë 15 herë më shumë të ngjarë të vdesin nga COVID-19.

Në mes të kësaj krize të kujdesit shëndetësor, një fakt që po shfaqet është se në këtë kohë dhe veçanërisht në zonat më të goditura, pranimet në spital të pacientëve me sindromë akute koronare janë ulur me 75%. Kjo nuk do të thotë që sindromi akut koronar (ACS), e thënë në gjuhën popullore infarkti i zemrës është zhdukur. Me siguri do të ketë më shumë pacientë me sindromë akute koronare, siç ndodh gjithmonë kur një infeksion po vazhdon. Por këta pacientë nuk po vijnë në spital sepse vazhdojnë të dëgjojnë që spitalet janë vende të rrezikshme dhe vatër për infektimin me SARS-CoV-2. Kjo është sigurisht e vërtetë këto ditë, por nëse këta pacientë, me sindromë akute koronare, qëndrojnë në shtëpi, dhe nëse gjendja e tyre përkeqësohet, ata do të përfundojnë të vdesin në shtëpi.Patientet , te cilet vijnë në spitalet tona me STEMI vijnë më vonë dhe me komplikime të tilla si tronditja kardiogjene ose shoku kardiogjenk dhe për këtë arsye kërkojnë më shumë vëmendje dhe më shumë shërbime. Duhet të jemi të qartë se “mos vini në spital” nuk vlen për pacientët me STEMI/Infarktin akut te zemres ose sindromat e tjera akute.

Mesazhi i saj i dytë është që mendoni jo vetëm brenda, por edhe jashtë spitalit “thinking outside of the box” dhe të loboni me shoqërinë tuaj kardiake, qeverinë tuaj vendore dhe kombëtare. Më pak infeksion blen kohë. Dhe kjo është shumë, shumë e rëndësishme që të kemi atë kohë shtesë siç kemi mësuar psh nga rastet që ndodhen në fillimet e tyre në Itali.

Si përfundim duke e mbyllur, ne duhet të angazhohemi si brenda ashtu edhe jashtë vendit tonë të punës. Ne duhet të paralajmërojmë pacientët tanë dhe publikun se ata duhet të hyjnë në spital nëse kanë dhimbje në gjoks dhe ne duhet të jemi në gjendje të ofrojmë një triazhim te shpejtë dhe te kursyer për këta pacientë në shtëpi, sepse duhet të vazhdojmë të shpëtojmë jetën që dimë të ruajmë në këtë periudhë të vështirë. Ne gjithashtu duhet të lobojmë qeveritë dhe autoritetet lokale sepse siç thashë, cdo masa e vogel blen kohë të çmuar për të gjithë ne, për pacientët për mjekun dhe sistemin shëndetësor “.

KUSH ËSHTË DOKTOR ANDI RROKU

Dr. Andi Rroku ka lindur në Lezhë më 09.11.1990. Pasi përfundoi gjimnazin dhe provimet e maturimit në Tiranëm vendosi vazhdojë studimet e larta në fushën e mjekësisë pranë Universitetit “Ludëig-Maximilians-Universität“ në Munih të Gjermanisë dhe ti përfudojë ato me sukses në verën e vitit 2018. Gjatë periudhës së studimeve të larta në Munih Andi pati fatin dhe privelegjin e madh të njihte dhe të punonte në kuadrin e doktoraturës së tij me një nga pinjollët më shquar të botës së kardiologjisë botërore Prof. Dr. A. Kastrati. Pas përsosjet, eksperiencës, këshillave dhe mbështetjes së mrekullueshme prej Prof. Kastratit dhe grupit të tij duke përfshirë këtu dhe mentorin e tij Dr. E. Xhepa arriti të mbrojë me notën maximale doktoraturën e tij në Nentor të 2018 në fushën e kardiologjisë invasive me temë: “Karakterizimi imazherik intravaskular i indit neointimal tek pacientët me sëmundje të arterieve koronare dhe patologjisë të restenozës“.

Rrugën e tij tashmë, e kishte vendosur, do vërtitej rreth zemrës dhe për zemrën. Në Nëntor të 2018 filloi specializimin pranë klinikës së njohur Universitare – Charite, Berlin në departamentin e Kardiologjisë. Gjatë periudhës së specializimit ka marrë pjesë në kongrese si brenda dhe jashtë Gjermanisë. Tashmë gjindet në planin e parë të trajtimit të të sëmurëve me Covid-19 dhe atyre të zemrës. Dr. Rroku është anëtar i shoqatës Evropiane e Kardiologjisë (ESC), shoqatës Amerikane e Kardiologjise (AÇ) dhe shoqates Gjermane të Kardiologjisë (DGK). Aktualisht vazhdon punën e tij kërkimore në kuadrin e trajtimit të pacientëve me problemet e valvulave të zemrës dhe kardiologjisë invasive.

The numbers-whatdo they tell us?

by

By: Dr. Pashko R. Camaj, Doctor of Public Health Sciences*/

Often, we get the newsflash and headlines about the numbers of cases as it goes up in different parts of the country or within a region.  The growing number of cases in part reflects the rapid spread of Covid-19 as many United States (U.S.) states and territories experience community spread. In addition, the number of Covid-19 cases being reported in the U.S. is rising due to increased laboratory testing and reporting across the country. Detailed and accurate data will help us better understand and track the size and scope of the outbreak and strengthen prevention and response efforts.However, using sheer number and not rates can give a false impression, and that is what many in the media (social or otherwise) too often do.  So when we hear and read about the “numbers going up” it can be real, because of new infections, but in many cases, it’s a function of the numbers of tests going up, and with that, the number of positive case increase. To illustrate, if 50 out of 1000 peopletest positive for Covid-19, that is a 5 percent infection rate. That is the same rate that 100 out of 2,000 positive casesrepresent, even though the number doubled from 50 to 100.

Scientific evidence has shown that many Covid-19 infected people will never experience any symptoms or may experience very mild symptoms. So, as we test more people, we find more cases. Important, though they may be asymptomatic, they can spread the virus to others.  Its dual nature, often benign, yet sometimes deadly, puts Covid-19 in a rare category among the common pathogens that afflict humanity.  In a recent review published in the Annals of Internal Medicine, data from 16 sources around the world, have shown that at least 30 percent and possibly as high as 40-45 percent of people will not show symptoms of the disease.

Understanding and making sense of these numbers is essential as we battle, track and contain the virus.Concentrating testing efforts exclusively on those with symptoms, as has largely been done so far, is not a right approach-it is a mistake. Public health officials across the country, and across the globe,must cast the net far more widely to capture many that are infected with Covid-19, yet, asymptomatic.

More about the numbers: To date, there are about 7.5 million Covid-19 cases reported worldwide: with about 425,000 deaths and 4.5 million people that have recovered from the disease.  The case fatality rate based on these numbers is about 5.6 percent, yet knowing that there could be many millions of people who had been infected but never tested, because they were asymptomatic or tests were not available, that case fatality rate is most likely significantly lower, some data suggest it to be closer to 1-2percent, which is still about 2-4 times higher than that of the seasonal flu!

Finally, proper interpretation of data and numbers, gives us the confidence we need to make the correct decisions.  The knowledge that many people who become infected with the coronavirus will never experience any symptoms, yet can still make others sick, helps public officials make the right decisions and adjust tactics for tracking, controlling and defeating this virus.  Science is all about clarifying things, making the invisible visible.  Science has shown us that maintaining a good distance from others in public or wearing a mask or a facial cover, maintaining good hand hygieneremains essential in preventing new infections.  Assumptions in general are not good, especially in science. But in this case,to protect others it is best to assume and behave as though you are infected -untilthe day comes, hopefully soon,when we can declare that the covid-19 pandemic has ended!

*Vice-President of Pan-Albanian Federation of America-VATRA

COVID 19-Çfarë na thonë numrat?

by

Nga Dr. Pashko CAMAJ/

Ditëve të fundit, shpesh edhe në lajmet ditore të mediave të shumta, me tituj “eksklusive” dëgjojmë lidhur me ngritjen e numrit të infektuarve me Covid-19. Ndërsa ky numër rritet në pjesë të ndryshme të vendit, ose brënda ndonjë rajoni, ky numër pjesërisht reflekton përhapjen e shpejtë të Covid-19, pasi që në shumë shtete dhe territore të Shteteve të Bashkuara pandemia ka filluar më vonë, apo përhapja e virusit ka qën me a ngadalëshme. Për më tepër, numri i rastëve me Covid-19, që raportohën në ShBA, po rritet, për shkak të rritjes së testimeve laboratorike dhe të raportimeve nga i gjithë vendi. Të dhënat e hollësishme dhe të sakta do të na ndihmojnë të kuptojmë më mirë kahjen e pandemisë, por dhe perforcimin e përpjekjeve të parandalimit te saj. Sidoqoftë, përdorimi vetem i numrit dhe jo i ratave mund të japë një përshtypje të rrejshme, dhe kjo është ajo që shumë shpesh e hasim në media (sociale apo të tjera). Pra, kur ndëgjojmë dhe lexojmë për “numrat që rriten” kjo mundë të jetë e vërtetë, për shkak të infeksionëve të reja, por në shumë raste, është funksion i numrave të testeve që rriten, dhe me këtë, numri i te rasteve rritet. Për të ilustruar, nëse 50 nga 1000 njerëz testojnë pozitivë për Covid-19, kjo do të thotë, 5% janë të infektuar.  Kjo është e njëjta si 100 nga 2,000, pra 5 përqind, edhepse numri u dyfishua nga 50 në 100. Gjithsesi, dërisa testojmë më shumë njerëz, gjejmë më shumë raste.

Provat shkencore kanë treguar që shumë njerëz të infektuar me Covid-19 nuk do të pësojnë kurrëfarë simptomesh ose mund të shfaqin simptoma shumë të lehta. Por, e rëndësishme është se, edhepse mund të jenë asimptomatike, këta njerz mund të përhapin virusin te të tjerët. Natyra e saj e dyfishtë, shpesh josimptomatike, por donjëherë edhe vdekjeprurëse, e vendos Covid-19 në një kategori të rrallë midis patogjenëve të zakonshëm që prekin njerëzimin. Në një përmbledhje të fundit të botuar në “Analet e Medicines Internale” të dhënat nga 16 burime, nga gjithë bota, kanë treguar se të paktën 30, e ndoshta edhe deri në 40-45 % e njerëzve nuk tregojnë simptoma të sëmundjes. Sqarimi i mirefilltë i këtyre numrave është thelbësor ndersa luftojmë këtë virus. Përqendrimi i përpjekjeve të testimit ekskluzivisht tek ata me simptoma, siç është bërë kryesisht deri më tani, nuk është një qasje e duhur – është gabim. Organet e shëndetit publik në të gjithë vendin, dhe në të gjithë globin, duhet ta hedhin rrjetën shumë më gjerë për të kapur dhe shumë persona që janë të infektuar me Covid-19, por asimptomatikë.

Dhe pakëz rreth numrave: Deri më tani, në mbarë botë kemi rreth 7.5 milion infekcione te konfirmuare me Covid-19, me rreth 425,000 vdekje dhe 4.5 milion njerëz që janë shëruar nga sëmundja. Shkalla e fatalitetit të rasteve bazuar në këto numra është rreth 5.6 %. Por duke e ditur se mund të ketë shumë miliona njerëz që ishin infektuar por nuk u testuan kurrë, sepse ishin asimptomatikë ose testet nuk ishin të disponueshme, shkalla e fatalitetit nga kjo smundje mundë të jetë shumë më e ulët.  Disa të dhëna sugjerojnë që të jetë më afër 1-2 përqind, që është akoma rreth 2-4 herë më i lartë se ai i gripit sezonal!

Më në fund, interpretimi i duhur i të dhënave dhe numrave, na jep vetëbesimin që na duhet për të marrë vendime të sakta. Njohuria se shumë njerëz që infektohen me koronavirus nuk do të pësojnë simptoma te renda, por prapë mund t’i bëjnë të tjerët të sëmurë, ndihmon orgenet e shendetit publik të marrin vendimet e duhura dhe të praktikojnë taktikat për ndjekjen, kontrollin dhe zhdukjen e këtij virusi. Shkenca ka të bëjë me sqarimin e gjërave, duke e bërë të padukshmën të dukëshme. Shkenca na ka treguar që të mbash një distancë të mirë nga të tjerët në vënde publike, apo të mbash maskë ose mbulesë të fytyrës, te mbash higjenë të mirë të duarve, etjera, mbetet thelbësore në parandalimin e infeksioneve të reja. Supozimet në përgjithësi nuk janë të mira, veçanërisht në shkencë. Por në këtë rast, për të mbrojtur të tjerët është më mirë të supozoni dhe të silleni sikur të jeni të infektuar – derisa të vijë dita, shpresojmë së shpejti, kur të mund të deklarojmë se pandemia e covid-19 ka përfunduar!