Ekspozitë në Prishtinë, 90-vjetorin e lindjes 

Nga Frank Shkreli

Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit e Republikës së Kosovës si dhe Galeria Kombëtare e Kosovës njoftuan, javën që kaloi, se është hapur një ekspozitë retrospektive e artistit të ndjerë Gjelosh Gjokaj, e titulluar: Rrugëtimi Modernist i Gjelosh Gjokaj”, kuruar nga Shkëlzen Maliqi. I lindur në Milesh të Malësisë së Madhe, Gjelosh Gjokaj, artisti e piktori i shquar është njëri prej artistëve më të mëdhej shqiptarë, por jo vetëm, të periudhës së modernizmit shqiptar. Për më tepër në Kosovë – ku njihet gjithashtu edhe si, “babai i grafikës së Kosovës”, Gjelosh Gjokaj ka dhënë një kontribut të jashtëzakonshëm për brezat, edhe si pedagog e themelues i shkollës së grafikës në Kosovë dhe si piktor në përgjithësi. Gjelosh Gjokaj si anëtar i jashtëm i Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Kosovës dhe të Malit të Zi, la pas më shumë se 3 mijë vepra në pikturë e grafikë, të përhapura anë e mbanë botës.

Këto dy ente të Republikës së Kosovës, në bashkpunim me Ambasadën e Malit të Zi në Prishtinë, organizuan hapjen e ekspozitës me rastin e 90-vjetorit të lindjes së artistit të madh evropian nga Malësia, Gjelosh Gjokaj dhe të 18-vjetorit të pavarësisë së Malit të Zi. Ekspozitën e hapi, zyrtarisht, të mërkurën që kaloi në Prishtinë, Zëvendëskryeministri, njëherësh, ministri i Zhvillimit Ekonomik në Qeverinë e Malit të Zi, Nikë Gjeloshaj, ku ishin të pranishëm edhe Kryetari i Kuvendit të Republikës së Kosovës, Glauk Konjufca, dhe Ministri i Kulturës, Rinisë dhe Sportit, të Republikës së Kosovës, Hajrullah Çeku, njofton – Ulqini Online – (ulqini-online.com)

Kryetari i Kuvendit të Republikës së Kosovës, Glauk Konjufca në fjalën e tij me këtë rast deklaroi se, “Kemi të bëjmë me një artist i cili mund të quhet me plot kuptimin e fjalës, botëror”.

Gjelosh Gjokaj, si artist e piktor njihet mirë në trojet shqiptare nën Malin e Zi, nga ku edhe rrjedhë, njihet mirë gjithashtu edhe në Kosovë ku edhe vlerësohet për punën dhe veprimtarinë e tij atje ku ka punuar para se të shkonte në Itali e Gjermani.  Ndërsa në Shqipëri, për fat të keq, me sa jam i informuar, nuk është edhe aq i njohur si në Kosovë dhe vende të tjera të Evropës. Unë e kisha takuar Gjelosh Gjokaj në Itali në vitin 1970, pasi ishte larguar nga ish-Jugosllavia për në Romë, prej ku, me punën e tij atje, megjithëse nën rrethana shumë të vështira për një artist – ky burrë malësor megjith sfidat para tij — përtej trojeve shqiptare, asokohe nën regjimet sllavo-komuniste në Tiranë e Beograd — nderoi Malësinë e Madhe dhe kulturën shqiptare në përgjithësi, në Evropë dhe nepër botë, si përfaqësues i denjë i vlerave kulturore të trojeve shqiptare në Ballkanin Perëndimor.  

Me veprimtarinë e tij prej artisti, grafisti e piktori, për katër dekadat e fundit të jetës së tij, në Itali e Gjermani, Gjelosh Gjokaj ka punuar si artist i lirë, në botën e lirë.  Këtë liri, Gjelosh Gjokaj e përdori në maksimum. Menjëherë pas arritjes në Itali, (1969), ai kishte ra në kontakt me Ernest Koliqin, botuesin e revistës së famëshme Shejzat dhe me bashkpuntorët e tij. Në të vërtetë, nepërmjet Shejzave ai përfitoi duke bërë kontakte me artistë italianë dhe si përfundim i bashkpunimit të tij me revistën e Koliqit – edhe Shejzat përfituan nga ekspertiza e tij artistike, pasi me ndihmën e tij revista mori një pamje krejt tjetër artistike duke filluar nga faqja e parë. 

Syprina e ré e Shejzave, duke filluar nga viti 1970 dhe vizatimet në fund të artikujve në atë revistë, janë hartuar nga piktori Gjelosh Gjokaj.

Por suksesi i Gjelosh Gjokaj, vërtetë, mori nam nga eskpozitat e tija artistike ndërkombëtare, në Itali dhe në vende të tjera.  “Edhe nji tjetër artist plot talent po e nderon emnin e Atdheut tonë.  Ekspozita e tij (11prill-1maj,1970) korri nji sukses të madh në daç për numër vizituesish e shitjeje veprash, në daç për miratime ndër fletore kritikësh të njohun. E kemi fjalën për Z. Gjelosh Gjokaj, lindun në Milesh afër Tuzit”, shkruante Koliqi në revistën Shejzat (4-6, 1970).  “E shpejtë dhe e lumnueshme qe karrjera e tij artistike. Erdh tue e vû në spikamë artin e vet si   piktor e si grafist, në ekspozita të shumta, jo vetëm në Jugoslavi, por edhe nëAleksandri (Egjypt), n’Havana (Kuba) e n’Amerikë të Jugut: LaPiata, Rio Grande, Rio de Janeiro. Sukses të veçantë patën ekspozitat tij në Australi, në Hindi dhe në Viçenza (Itali)”, thuhet në atë artikull të para 50 e ca viteve.  

“Mosha foshnjore e kalueme në male shqiptare, lên mbresa të dukëshme në artin e tij.  Prirjet e natyrëshme kah simbolizmi i nji dèlli surrealizmi në ligjirimin artistik i rrethojnë thelbet autoktone në nji atmosferë krejt moderne ku ato zhvillohen pa zorim e përfundojnë në nji synthezë në të cilën frymzimet e thella të traditës bashkohen lumnisht në nji freski shprehjeje mahnitëse të këso-kohëshme”, thuhet më tej në atë shkrim nga botuesi i Shejzave. Ernest Koliqi i uron artistit, grafistit dhe piktorit të spikatur, të ri malësor, Gjelosh Gjokaj, përherë sukses më “ngadhnjyese në udhët e artit” dhe njëkohësisht, e falënnderon atë për kontributin e tij dhënë për Shjezat, “për syprinën dhe vizatimet e çmueshme plotësuese të faqeve në fund t’artikujve që pati mirësinë t’i dhurojë së përkohëshmes s’onë”, ka shkruar Koliqi për bashkpunimin e Gjelosh Gjokaj me revistën Shejzat – diçka që ndoshta shumë pak veta mund ta dinin e që fatkeqsisht, për të këtë bashkpunim, për arsye politike nuk flitet.

Ndërkaq, në një shkrim tjetër në Shejzat (vitit (1971, 7-9) nga siç duket një autor arbëresh-italian sipas emrit (A.de Genti), theksohen gjithashtu vlerat artistike të artistit shqiptar, Gjelosh Gjokaj. Ai ka shkruar se që “kur ende ishte në moshë të njomë, i rritun në Veri (të Shqipërisë) në nji familje malcore shqiptare, me nji vullnet të pafashitun, kapërcei vështirsitë e studimeve që ka përhera nji i ri visesh të shkëputuna prej qendrave të mëdha kulturore.  Ai u shque midis të rijvet të kombësive të tjera, tue krye bukur e mirë studimet e arteve në Beograd. Pastaj shkoi me dhanë mësimin e pikzimit midis të rijvet shqiptarë të Kosovës.  Gjatë kësaj kohe ai brumosi edhe mâ mirë shijen artistike të gurrës kulturore mijëvjeçare të viseve arbërore. Gjelosh Gjokaj edhe në Jugoslavi kishte krijue nji emën si pikzues, por tash së mbrami i ndodhun në votrën e jehonës artistike evropjane e botënore, sukseset e tij janë bâ shumë mâ të spikatuna.  Emni i këtij shqiptari njihet prej Barcelone, Los Angeles, Paris, Moskë e deri në Tokjo.  Prania e punimeve të tij së bashku me ato të artistave italianë mâ në zâ, na dëshmon shumë. Dhe ajo që duhet të gëzojë çdo bashkatdhetar âshtë nji gjë: me i ruejt, me i shtue e me i çue mâtej anët më të mira kombëtare shqiptare, tue përqafue përparimin e kulturës evropjane dhe botnore.  Kjo, simbas nesh, âshtë edhe rruga e nënvetëdishme e artistit Gjelosh Gjokaj që âsht kah nderon kulturën shqiptare nëpër botë”, përfundon vlersimin e tij për Gjelosh Gjokajn, autori A.de Genti.  (Shejzat -Korrik-Shtator, 1971, 7-9).

Nuk besoj se mund të ketë një vlerësim më të mirë e më të lartë sot se ky për artistin e piktorin e Malësisë së Madhe, Gjelosh Gjokaj — nga një autor i revistës Shejzat më shumë se 50-vjet më parë — me rastin e hapjes së ekspozitës së veprave të tij në Prishtinë dhe në 90-vjetorin e lindjes së këtij artisti malësor, i cili nepërmjet veprave të tij artistike vetëm ka çuar përpara anët më të mira kombëtare të kulturës shqiptare, duke përqafuar, njëkohësisht, edhe vlerat dhe përparimin e kulturës evropiane dhe botërore.  Një vlersim për një artist malsor që do duhej të gëzonte të gjithë shqiptarët pa dallim dhe kudo edhe sot në 90-vjetorin e lindjes. I përjetëshëm qoftë kujtimi i tij në Malësi dhe anë e mbanë trojeve shqiptare!

Frank Shkreli

Gjelosh Gjokaj (1933-2016), nepëmjet veprave të tija artistike i përçoi botës “anët më të mira të kulturës kombëtare shqiptare duke përqafuar, njëkohësisht vlerat kulturore evropiane dhe botërore”. 

Në Galerinë Kombëtare të Kosovës të mërkurën që kaloi është hapur ekspozita retrospektive e artistit nga Malësia e Madhe, Gjelosh Gjokaj, (1933-2016) e titulluar “Rrugëtimi Modernist i Gjelosh Gjokaj “, kuruar nga Shkëlzen Maliqi. 

Gjelosh Gjokaj, artisti i përmasave botërore nga Malësia e Madhe bashkpunoi ngusht me revistën e famëshme Shejzat të Ernest Koliqit duke e ngritur revistën në një nivel artistik, krejt ndryshe nga ç’ishte më parë.

Rafaela Prifti/

Vargu i vizitorëve në hapësirën e tarracës së hapur të muzeut prestigjioz të artit The Metropolitan Museum of Art (MET) në Nju Jork herë shtohej, herë pakësohej, por nuk ndalej. Titulli i koleksionit tredimensional “Abetare” nga Petrit Halilaj ndërtuar nga vizatime të zmadhuara të gjetura në bankat e shkollave fillore të fëmijëve në Kosovë, Shqipëri dhe vende të tjera të Ballkanit përcjell simbolikën e fillesës, atëherë kur të mësuarit fillon nga ABC-ja për një njeri a për një komb. Artisti ka shpjeguar se në ato vizatime, të cilat i zmadhoi në instilacione çeliku dhe bronzi, ai pa ndikimin e luftës tek fëmijët në kohën ku dominon teknologjia e internetit. Në të vërtetë, në sajë të internetit u bë zbulimi rastësor i instilacionit të Halilajt nga ekspertët përzgjedhës të galerive të MET-it.

Emri i Petrit Halilajt dhe titulli i galerisë projektohen në të dy krahët e hyrjes së muzeut sapo kalon pragun kryesor në Avenjunë Pesë të kompleksit më të madh të artit të gjithë kontinentit amerikan. Të bien në sy vizitorët që janë ulur në stolat e hyrjes me harta në duar për të zgjedhur ekspozitat që do shohin, të tjerë me kombësi nga më të ndryshme, që kalojnë nga njëra anë në tjetrin të gjejnë grupet me të cilat kanë ardhur këtu.

Ndërsa një grup hyn në ashensorin që të çon në tarracë, disa lexojnë të dhënat biografike të Halilajt, dhe të profilit të tij, ku thuhet midis të tjerave, se përpara Nju Jorkut, ai e ka hapur ekspozitën në Prishtinë me temën “Kur dielli ikën, Ne pikturojmë qiellin” pjesë e ekspozitës “Manifesta 14” – një instilacioni i vendosur mbi ndërtesën e hotelit Grand në Prishtinë.

Një treshe me studentë dalin të parët jashtë dhe hapin dyert prej xhami të tarracës, teksa njëri prej tyre thotë me zë të lartë anglisht: “Dua ta shoh se për çfarë bëhet gjithë kjo bujë!” Ndërkohë, në mes të sheshit në krah të djathtë, disa turistë aziatikë po fotografohen nën merimangën gjigante prej çeliku inox dhe pastaj bëjnë pak hapa dhe bëjnë foto me instilacionin masiv të shtëpisë me çati. Një vajzë e vogël luan me hijen që lëshon merimanga ndërsa të rriturit vërejnë me kureshtje akronimin KFOR. Një grua e moshuar me shkop i tregon shoqërueses së saj zogun e paqes ulur në një nga këmbët e merimangës, duke i thënë: “Ja ku është!”

Nëse shkon ta shikosh vetëm, siç isha unë, apo në grup, instalimet e Halilajt të tërheqin në një lojë zbulimi të siluetave lineare, karikaturave në bordurën e murit, një anagram në një qoshe, lule apo një yll mbi tarracë prej nga vështrimi kalon lehtë tek parku i madh Central Park. Secili prej punimeve është krijuar si ilustrim alfabetik nga artisti kosovar 38 vjeçar, që ka personalizuar artistikisht përjetimin e luftës së Kosovës si fëmijë refugjatë në kampin e qytetit të Kukësit.

Një mësuese e artit vizatimor, e cila kishte ardhur nga Bostoni për ta parë instalacionin pyeti rojën e galerisë për të kuptuar instalimin që përngjan me një tabelë komunikacioni. Ai ngriti supet. Duke u ndjerë pak si fëmijë, nuk e përmbajta dëshirën për të thënë se unë e dija përgjigjen – Runik është emri i qytezës në Kosovë dhe vendlindja e autorit. Në intervistat me mediat, Petriti ka treguar se ai u largua nga Runiku në moshën 12 vjeçare kur shtëpia u dogj gjatë luftërave në Kosovë dhe jetoi për më shumë se një vit në kampin e refugjatëve në Kukës – ku nisi zanafilla e karrierës së tij artistike. Pas kthimit në Runik, ai ndoqi studimet e artit në Itali, më pas u vendos në Berlin, ku jeton edhe sot.

“Instilacioni gjigand është projekti i parë madhor i Halilajt në Amerikë. Arti i tij është thellësisht i lidhur me historinë e re të vendit të tij të lindjes, Kosovës dhe pasojat e tensioneve kulturore dhe politike në rajon,” thuhet në tekstin shoqërues të ekspozitës së Halilajt në MET.

Inicialet e NATO-s, akronimi KFOR, shtëpia me çati, shigjeta për Runik janë disa nga faqet e Abetares sonë me të cilën arti i Halilajt arrin të komunikojë me publikun nga e gjithë bota.

Për gjashtë muaj me radhë, nga fundi i prillit në fund të tetorit, ekspozita me instilacionet e tij do shikohet nga numër rekord i njerëzve.

“Vizitorët mund të mos arrijnë të shohin një galeri nga mesjeta apo një tjetër nga periudha moderniste, por në tarracë vijnë thuajse të gjithë vizitorët e sezonit turistik në MET,” thonë çifti Ornela dhe Fredi Cukalla, punonjës të sigurisë në MET.

Duke bërë një llogaritje të shpejtë të numrave të publikuar në faqen e MET-it, del se në fund të tetorit Abetaren do ta kenë parë përafërsisht shtatë milionë njerëz nga çdo anë e globit.

Rrugës duke dalë nga tarraca, kthej edhe një herë kokën pas, dhe, papritur më zë syri “firmën” e autorit të Abetares – siluetë e portretit të tij – dhe një batman që shfaqet tek trarët prej nga derdhen jargavanët që bëjnë hije në tarracën e MET.

Petrit Halilaj ka krijuar një Abetare me simbolikë, ndjenja dhe fantazi të lexueshme për të gjithë.

Federata Pan-Shqiptare e Amerikës “Vatra”, gazeta “Dielli”, mbarë vatranët e shqiptaro-amerikanët përkujtojnë me nderim, respekt dhe vlerësim Dalip Grecën editorin epokal të gazetës Dielli 2009-2021.

Kontributi i Dalip Grecës në Federatën “Vatra”, gazetën “Dielli” dhe komunitetin shqiptar në Shtetet e Bashkuara të Amerikës ishte tejet i çmuar.

Për mbi dy dekada ai ishte zëri i fortë mediatik, arsyeja e fuqishme intelektuale dhe energjia e pashtershme atdhetare në shërbim të çështjes kombëtare.

Penë e mprehtë, sy kritik e analitik, patriot e veprimtar i shquar, vatran i përkushtuar, aktivist i flaktë i çështjes kombëtare e kauzave që mbrojti besnikërisht, e skalisin emrin e Dalip Grecës me gërma të arta në historinë e “Vatrës”, “Diellit” e shqiptarëve të Amerikës.

Z.Greca kultivoi një gazetari shumë cilësore dhe të veçantë, zhanrin mediatik të gazetarisë dokumentare, historike e reportazhet e gjata.

Z. Greca si kronikan u kthye në arkivin dhe memorien e paharruar të të gjitha ngjarjeve patriotike, komunitare dhe atdhetare të diasporës shqiptaro-amerikane.

Për kontributin e shquar në media dhe karrierën e gjatë në gazetari, Dalip Greca mori vlerësime e nderime të larta nga Institucioni i Presidentit të Republikës së Shqipërisë, Unioni i Gazetarëve Shqiptarë, Këshilli Bashkiak i New York e shoqata të ndryshme shqiptaro-amerikane.

Dalip Greca la pas një trashëgimi të shkëlqyer patriotike, familjare, mediatike, komunitare e atdhetare.

Qoftë i përjetshëm nderimi dhe kujtimi për jetën dhe veprën e editorit Dalip Greca.

Mirënjohje dhe faleminderit për gjithçka.

Në kuadër të procesit të regjistrimit të popullsisë, ekonomive familjare dhe banesave, Sekretari i Parë në Misionin Konsullor të RKS-së në Iowa SHBA z.Fatmir Rrahmanaj, ka vizituar komunitetin shqiptar në Chicago/Illinois, ku të pranishëm ishin dhe kryesia e Vatrës Chicago, e cila do të japë ndihmën e saj të mundshme në këtë nismë të rëndësishme. Me këtë rast ai u bëri thirrje gjithë shtetasve kosovarë të bëjnë regjistrimin e tyre dhe familjarëve në platformën e-Diaspora!

Konsulli Rrahmanaj tha në takim: “Të nderuar bashkatdhetarë. Republika e Kosovës që nga data 5 prill 2024 e deri më 17 maj 2024, do të realizojë procesin e Regjistrimit të Popullsisë, Ekonomive Familjare dhe Banesave – ReKos 2024. Ky është një proces statistikor për grumbullimin, përpunimin dhe publikimin e të dhënave për popullsinë, ekonomitë familjare dhe banesat në Kosovë sipas standardeve ndërkombëtare, me qëllim të krahasueshmërisë së të dhënave.

Regjistrimi i popullsisë në Kosovë si proces udhëhiqet nga Agjencia e Statistikave të Kosovës (ASK), si dhe përfshinë regjistrimin e popullsisë rezidente (qytetarët me shtetësi kosovare që jetojnë në Kosovë) dhe regjistrimin e popullsisë jo rezidente (që përfshinë të gjithë qytetarët që kanë lidhje me Kosovën, nënshtetësi apo origjinë nga Kosova, por që jetojnë jashtë saj), pra regjistrimin e Diasporës.

Ministria e Punëve të Jashtme dhe Diasporës (MPJD) po e mbështet Agjencinë e Statistikave të Kosovës (ASK) në procesin e regjistrimit të pjesëtareve të Diasporës, duke e integruar ReKos 2024 në kuadër të platformës e-Diaspora, e cila paraqet një ndër iniciativat e MPJD-së për digjitalizimin e shërbimeve për Diasporën dhe njëkohësisht shënon herën e parë të regjistrimit të pjesëtarëve të Diasporës në formë digjitale.

Objektivi

Plani i komunikimit dhe informimit për regjistrimin e pjesëtarëve të Diasporës në kuadër të procesit të regjistrimit – ReKos 2024, ka për synim:

⮚ të rrit ndërgjegjësimin e pjesëtarëve të Diasporës për rëndësinë e pjesëmarrjes në regjistrimin dhe njëherësh

⮚ të inkurajojë ata që të marrin pjesë në këtë proces që synon planifikim më të mirëfilltë qeveritar, formulim të politikave dhe strategjive dhe alokim më të përgjegjshëm të burimeve për të mirën e qytetarëve pa dallim, përfshirë pjesëtarët e Diasporës.

Bashkëpunimi me organizatat/asociacionet e Diasporës

Me qëllim të përfshirjes sa më të madhe të pjesëtareve të Diasporës, MDK-jane në kontakt me asociacionet, shoqatat, organizatat kulturore dhe bizneset e Diasporës shqiptare nëpër botë, dhe kemi shpërnda një pako të dizajnuar informative rreth regjistrimit të pjesëtareve të Diasporës në kuadër të ReKos 2024 si dhe mënyrës së përdorimit të platformës e-Diaspora për këtë qëllim, me inkurajimin e shpërndarjes së informatave nëpër komunitetet lokale.

Andaj nga këtu ju bejm thirrje, që përmes platformes e-Diaspora, të bëni regjistrimin tuaj dhe familjarve të cilët janë shtetas të Repiblikës së Kosovës” përfundoi ai.

“Today I graduated from Columbia University with a Master’s Degree in Political Science. Over the last year, I have produced work that explicitly focuses on the indigenous Albanian population of the Balkans, with the goal of introducing the Albanian perspective in academic discourse and reclaiming the narrative over the region. I am beyond grateful and proud to have been able to use the Albanian language in my studies and prioritize the work of Albanian authors in my research. While I was born and raised in the United States, I am first and foremost an Albanian woman, and my identity will always be the crux of what I do.

Thank you to God. Thank you to my family. Thank you to everyone who supported me. Thank you to all those who came before me”- Mary Camaj.