By Blerta Alikaj

December 2, 2025, New York

On November 29, 2025, Dr. Evia Nano, MD, warmly welcomed close family and friends to a thoughtfully curated, intimate book signing at her office located on the 10th floor of 65 West 36th Street, New York, NY 10018. The evening’s centerpiece was author Dearta Logu Fusaro, honored as the guest of the night, who shared her debut book, The Illyrian Way. This remarkable book chronicles an awe-inspiring journey through the Western Balkans, where Dearta and her husband, Justin, trekked 435 miles on foot, weaving together unforgettable experiences, breathtaking photographs, treasured local recipes and remedies, and meticulously crafted trail maps spanning Slovenia, Croatia, Bosnia and Herzegovina, Montenegro, Kosovo, North Macedonia, and Albania.

During the event, Dearta captivated her audience with heartfelt reading and an engaging Q&A session. Attendees of various generations and professions enthusiastically participated, sparking vibrant dialogue and connecting deeply with the author’s narrative of belonging and embracing open dialogue with neighboring countries. The gathering not only celebrated the book’s first shipment but also fostered a powerful sense of inspiration among guests, uniting everyone in a collective yearning for a modern Balkan Renaissance —a testament to the enduring spirit, culture, people, and beauty of the region. Dr. Nano concluded the night with a warm sentiment about forums as such being an opportunity to spark a new way of celebrating culture and getting involved in future multi-media Balkan collaborations.             

    

 

Hamid Alaj/

Në prag të festave të Nëntorit, edhe Shoqata “Kraja” zhvilloi disa aktivitete nën patronazhin e saj. Njëri prej tyre ishte aktiviteti i mbajtur sonte në prani të komunitetit krajan. Të pranishëm ishin një numër i konsiderueshëm aktivistësh, biznesmenësh, atdhetarësh e patriotësh të komunitetit krajan.

Në Qendrën Komunitare Shqiptare në Staten Island, në orët e mbrëmjes duke filluar nga ora 17:00, u shfaq dokumentari filmik “Flamurtarët e Jehonës së Krajës”, i përgatitur nga aktivisti dhe regjisori i dokumentarit, z. Bekim Adili nga Kërçova, nën patronimin e Shoqatës “Atdhetare Kraja”.

Ka filma që shihen, por ka edhe filma që ndihen. Ky i mbrëmjes së sotme ishte një dokumentar që, për shumicën e të pranishmëve, solli në dritë realitete që dikur i kishim dëgjuar gojë më gojë, shpesh me frikë, derisa mbërritën deri te veshi ynë. Dokumentari paraqet anën njerëzore dhe dashurinë për të ndriçuar atdhetarizmin e këtyre “Flamurtarëve të Jehonës së Krajës”.

Që në fillim të tubimit, të pranishmit patën mundësinë të shijonin një “orë kokteji” të shtruar nga Shoqata “Kraja” në nderim të tyre, me ushqime të ndryshme dhe pije freskuese.

Programin e mbrëmjes e udhëhoqi Drenica Perashi, mbesa e njërit prej flamurtarëve, patriotit dhe atdhetarit të trevës së Krajës, z. Ali S. Perashi. Ajo, ashtu siç i ka hije mbesës së një atdhetari, përshëndeti të pranishmit në emër të shoqatës dhe “flamurtarëve” të Krajës, duke i falënderuar për pjesëmarrjen. Më pas, programi vijoi me këngën e heroinës krajane, tashmë të ndjerës znj. Nazire Curaj, interpretuar nga këngëtari krajan Blerim Marshiqi, me tekst të z. Hysen Kraja, e shoqëruar me vallëzim nga grupi “Barbana”, që vepron në kuadër të Shoqatës “Kraja”.

Fjalën më pas e mori nënkryetari i Shoqatës “Kraja”, z. Hysen Kraja, i cili përshëndeti të pranishmit në emër të organizatës. Ai theksoi:

“Sonte jemi tubuar për të nderuar Krajën tonë të dashur dhe për të kujtuar veprimtarinë e atdhetarëve krajanë me rastin e formimit të organizatës së tyre ‘Jehona e Krajës’. Dokumentari është një homazh për ata që heshtën dhe për ata që ruajtën kujtimin e atyre që vepruan me admirim. Ata e ngritën Krajën në piedestalin më të lartë, e ne, brezat e sotëm, nuk mund t’u dalim kurrë borxh. Ata sakrifikuan gjithçka për të drejtat e krajanëve dhe për kombin shqiptar në përgjithësi.”

Ai shtoi se shembulli i tyre mbetet themel për çdo veprimtari atdhetare që vazhdon edhe sot.

Më pas foli ideatori i dokumentarit, z. Bekim Adili, i cili falënderoi të pranishmit për pjesëmarrjen. Ai tregoi se si lindi ideja e realizimit të dokumentarit, duke theksuar se lidhja e tij me Krajën nisi përmes bashkëshortes së tij, një nuse krajane, e cila e nxiti të hulumtonte dhe të ndërmerrte këtë projekt.

Ai u shpreh:

“Si fillim u njoha me atdhetarin dhe një nga anëtarët e ‘Jehonës së Krajës’, z. Ali S. Perashi, i cili më dha njohuri të mjaftueshme për veprimtarinë e kësaj organizate. Në shpirtin e tij ndjehej qartë historia që duhej ndriçuar, sidomos ajo e heroinës krajane, znj. Nazire Curaj.”

Ai shtoi se, për realizimin e dokumentarit, u konsultua edhe me aktivistë të tjerë të Shoqatës “Kraja”, të cilët pranuan menjëherë të bashkëpunonin.

Po ashtu përmendi bisedat me atdhetarë të tjerë të “Jehonës së Krajës”, si: Xhafer Markashi, Rasim Perashi (nip i Hasan Perashit), Sulejman Çuka dhe imam Jusuf Boli.

Në fund, ai falënderoi të gjithë kontribuuesit, duke theksuar:

“Ky dokumentar është bërë për idealet e këtyre burrave, të cilët sakrifikuan gjithçka për çështjen kombëtare. Me përulësi përkulemi para tyre që të mos harrohen kurrë.”

Pas fjalimeve, u shfaq dokumentari para të pranishmëve.

Në përfundim të mbrëmjes, Shoqata “Kraja” ndau mirënjohje për kontributet e tyre atdhetare dhe patriotike: për ideatorin e dokumentarit, z. Bekim Adili; për z. Ali S. Perashi; dhe për imam Jusuf Bolin.

Mirënjohjet u dorëzuan nga kryetarja e Shoqatës “Kraja”, znj. Venera Gjenashi.

Në metropolin e Çikagos, Komuniteti Shqiptar në Illinois – Albanian Community of Illinois me president të riun nga Presheva, Edon Shaqiri organizuan me shqiptarët Festën e Flamurit. Në mesditën e 28 Nëntorit në DownTown, ndanë Rrugës Washington, u ngrit lart mes brohërimave Flamuri Shqiptar, aty mes rrokaqiejve, edhe mbi veprën monumentale dhe të njohur të Picasso-s, – shkruante shkrimtari Visar Zhiti. Në ceremoni ishin dhe kongresmeni Joe DioGurdi me bashkëshorten, po edhe Kosulli i Republikës së Kosovës, Drilon Zogaj. Po kështu dhe në mbrëmjen festive në Niles. Salla e madhe ishte plot, e zbukuronin të rinjë dhe flamujt kudo, këngët dhe vallet.

Në fillim u kënduan dy Himnet Kombëtare, ai Shqiptar dhe ai Amerikan. Presidenti i Komunitetit, Edon Shaqiri, pasi do t’i uronte mirëseardhjen të githëve, do të fliste për rëndësinë e kësaj date dhe lavdinë e saj dhe do t’ia jepte fjalën “të Ftuarit të Nderit”, shkrimtarit Visar Zhiti. Emocionuese do të ishin dhe kujtimet e çiftit Shirley dhe Joe Dio Guardi, puna e tyre e çmuar. Dhe do të shpërthente koncerti, këngët e njohura patriotike dhe valet gjithe larmi ngjyrash e flamuj. Një festë e madhe, e bukur, dinitoze dhe me estetik;e kombëtare. Njëri prej organizatorëve që shquhet, por për urtësinë, është trajneri nga Kërçova, Taip Bes Hiri, ideatori i takimit me kongresmenin, mik të hershëm që “nga lufta”. Gjithçka shkëlqen dhe ai rri në prapavijë, si të gjithë në festë… Si një sintezë jo vetëm e asaj dite, por e ecurinë në shekuj të Flamurit Kombëtar po botojmë fjalën e shkrimtarit.

SHQIPONJË LIRIE ME TË KUQEN DIELLORE…

Nga Visar Zhiti

Festën Kombëtare, më të madhen e shqiptarëve, atë të Flamurit, pra, të Pavarësisë, kur hidhen themelet e shtetit modern shqiptar, e festojmë me madhështi në Atdhe e në gjysmën tjetër të Atdheut, në Kosovë, kudo në Ballkan ku ka copëza Shqipërie e shqiptarë, përtej detit, në Itali me arbëreshët e këngës dhe të poezisë, në të gjithë Europën, edhe përkëtej oqeanit, në Amerikë, në mbarë botën dhe mbase më bukur në diasporë festohet në SHBA dhe po aq solelmnisht në Chicago.

Sot u ngrit Flamuri shqiptar në DownTawn, dhe u valëvit mes atij të SHBA dhe të Shtetit Illonois.

Kur u mblodhëm, pamë se ishim shqiptarë nga të gjitha trevat tona, vërtet Shqipëria natyrale, etnike, – vetëm në SHBA ndodh kjo, – dhe mes nesh erdhi me bashkëshorten e tij dhe kongresmeni i shquar, me origjinë arbëreshe, Joe DioGuardi, që i kushtoi jetën çështjes shqiptare, çlirimit të Kosovës.

Na bashkoi Flamuri ynë, më i bukuri në botë, besojmë ne. Ky Flamur është ngritur hijerëndë në kështjella dhe pirgje dhe fusha beteje, ka mbulur heronjtë, por dhe nëpër dasma, vargani i krushqëve kishte kryeflamurtar, e mbajnë duart e fëmijëve, ky flamur ngrihet mbi institucionet shtetërore, presidencë, parlament, kryeministri, por dhe në ballkone pallatesh, ku banojmë, në tryeza pune e në zarfe me pullat postare, është në takime ndërkombëtare, ne ceremonira e në fusha sporti e festa e ngrihet lart bashkë me Himnin, ringrihet me çdo fitore e titull kampion, e gjejmë dhe në valixhe emigrantësh si amanet, në librat e shkollës dhe antologji poezish, në sheshe e në veprimtaritë kudo, në ambasada në të gjithë shtetet e në Organizatën e madhe të Kombeve të Bashkuara, aty me të gjithë flamujt e tjerë, i sigurtë, i barabartë.

SHEKUJT E FLAMURIT

Flamuri ynë ashtu si shqiponja e tij që shihej si një shpend hyjnor, vjen nga kohëra të lashta e mitologji, ka të bëjë me pellazgët, me të cilët janë të lidhur ilirët, siç besohet nga shumë shkencëtarë. Prandaj dhe na quajnë “Bij të Shqipes”! Zjarr prometean Flamuri ynë, – kam thënë… ​​​​​​Shqiponja ishte emblemë dhe e Pirros së Epirit. Gjendet dhe te shteti i parë i Arbërit i viteve 1199-1216, që kulmoi me shtetin e Skënderbeut, ku Kastriotët e kishin dhe në stemën e tyre. Gjergji ynë e ngriti mbi kalanë e Krujës, duke e çliruar nga pushtuesit otomanë në 28 Nëntor 1443, gati 6 shekuj më parë.

Me këtë Flamur Shqipëria u bë muri mbrojtës i Europës, i qyteterimit Perëndimor. Ai është Flamuri i “Atletit të Krishtit”, Skënderbeut, pa të cilin, – do të thoshte dhe në kongresin amerikan kongresmeni ynë, ndoshta dhe Amerika do të ishte ndryshe. Dy kokat e shqiponjës janë Orienti dhe Oksidenti, duhet vëzhguar në dy kahet, bashkimi mban dhe universin. Kur u nda perandoria e Romës, gjysma që mbeti Bizant, e bëri symbol shqiponjën me dy krerë, e mbajtën ilirët, etj. E kuqja e tij është kozmogoni, lidhet me dritën biblike, shpjegojnë studiuesit. Por do të simbolizonte dhe gjakun e derdhur për liri.

Donin ta copëtonin shpatat e perandorive dhe të ushtrive të huaja uzurpuese, gjylet e topave të tyre, donin ta grinin plumbat, ta zbehnin, ta përçudnonin duke i shtuar spatat liktoriane apo yllin e komunizmit, ai i sfidoi të gjitha dhe triumfoi. Në shekujt e pushtimit Flamuri do të përndiqej, do ta mallkonin e do ta digjnin. Hiri i tij mbetej në kujtesën e Kombit.Dhe po harroj si ishte, ja ashtu si flakët…

Rilindasit rithirrën Skënderbeun. po Flamurin?

Që në vitin e parë të shekullit XX, një djalë 26 vjeçar, Faik Konica, në mërgim, në Bruksel, do të tregonte në gazetën “Albania”, që e themeloi vetë se “…flamuri ynë, i cili është një nga më të ndershmit dhe më të lavduarit të botës, është pa dyshim edhe një nga më të vjetrit”. Me këtë Flamuar kishin shkuar dhe në Lidhjen e Dytë, atë të Prizrenit më 1887. Edhe arbëreshi Terenc Toçi e ngriti në Mirditë në vitin 1911.

Por një vit më vonë Plaku i bardhë, Ismail Qemali, pas 5 shekuj robërie, do ta ringrinte akoma më lart në Vlorë, po në 28 Nëntorin skënderbejan dhe shpalli pavarësinë e Shqipërisë dhe hodhi themelet e shtetit modern shqiptar. S’kishte institucione e as ngrehina për to, as hotele. Nëpër shtëpitë e vlonjatëve kishin bujtuar, ku kishte zjarr dhe zemër.Po rrinin bashkë përfaqësuesit e krahinave, ministrat që do të emëroheshin, asambleja, senati, luftëtarët, malsorët, qehallarë, rojet, etj, etj. ​​​​​

Ndërkaq nga Rumania erdhi Himni i Flamurit. U pëlqye dhe u këndua aq shumë sa nuk u zëvendësua dot me asgjë tjetër. Njëra nga strofat në kohën e komunizmit, jo vetëm që nuk këndohej, por do të hiqej dhe nga botimet:​​​​​​​

Se Zoti vetë e tha me gojë

​ Se kombet shuhen përmbi dhé,

​ Por Shqipëria do të rrojë,

​ Për të, për të luftojmë ne.​

​​​​​​​​​​​​​​​​

Në 1913 Flamuri kombëtar është prapë në rrezik. Donin ta copëtonin Shqipërinë.​​​​​​​​At’ Gjergj Fishta ngre Flamurin mbi kambanoren e kishës së tij, si flatër engj;elli do ta quante dhe banderolat që nga aty do të lidheshin me minaret e xhamive.

MBËSHTEJA JETIKE E SHBA-së…

Roli i SHBA do të ishte vendimtar. Presidenti Wilson ndikoi shumë, I informuar dhe diaspora shqiptare, nga udhëheqësit e saj, Konica dhe Noli, kontakti me shqiptaro-amerikanët.​​​​​​​Sot në Tiranë është një shesh që mban emrin e Presidentit shpëtimtar, Wilson, me shtatoren e tij në mes.

Lëvizje dhe rebelime dhe demonstra me Flamur bëheshin herë pas here dhe në Kosovën që vazhdonte të ishte e pushtuar deri vonë. Shpesh forcat policore gdhiheshin duke gjetur të ngritur qyteteve gjatë natës Flamurin shqiptar. Sikur mbinte vetvetiu.

Kur të burgosurit politikë u ngritën në Spaç në revoltën që tundi së brendshmi themelet e diktaturës, në 1973, ata ngritën në mes të kampit, brenda telave me gjëmba, Flamurin pa yllin komunist. Po ku e gjetën? Një këmishë të bardhë e ngjyen me gjakun e tyre dhe piktori i burgosur bëri shqiponjën. E ngritën lart duke kënduar himnin me lot në sy. Katër të burgosur i pushkatuan dhe ridënuan dhjetra të tjerë, por dhe vetë burgun.

Prapë në 28 Nëntor 1997 shpallet se është krijuar Ushtria Çirimtare e Kosovës. ​​​​​​​​​​​

Dhe po në 28 Nëntor në Kosovë kishte lindur legjenda Adem Jashari, në 1955 në Prekaz. Bënin dimra të acartë atëhere, por më keq se dimri ishte dhuna policore e regjimit serb ndaj shqiptarëve. Në 28 Nëntor, ç’koinçidencë e bukur, që u tha dhe këtu, ka lindur dhe Presidenti Komunitetit Shqiptar në Illinois – Albanian Community of Illinois, Edon Shaqiri, familja e tij ikën nga Presheva nga shkaku I luftës n:e Shkup dhe prej andej në SHBA.

​Dhe do të ndërhynin forcat e NATO-s dhe SHBA në këtë betejë, jo vetëm çlirimtare, por dhe morale, mbrohej një popull nga eksodi masiv si në Bibël. Pas bombardimeve të Beogradit, Kosova u shpall Republikë më vete. Shqipëria u fut në NATO dhe Flamuri i saj është bashkë me flamujt e forcave Perëndimore euroatlantike, me demokracitë më të përparuara. Shqipëria dhe Kosova, dy shtete shqiptare të vegjël në Ballkan, por me histori të lashtë, kanë gjetur te Shtete Bashkuara të Amerikës së madhe aleatin jetik, mbrojtësin dhe mbështetësin. Prandaj dhe sot Flamuri ynë si një vëllai vogël valëvitet pranë atij amerikan si një vëlla i madh, më i fuqishmi në botër dhe i drejtë. Më bukur se gjithkund Flamuri ynë është në zemra, atje ku jemi bashkë, ja, si sonte…

Shoqata Kraja dhe Ana e Malit festuan 113 vjetorin e Pavarësisë së Shqipërisë dhe ditën e flamurit kombëtar në Staten Island në një ceremoni madhështore ku u bashkuan shqiptarë nga të gjitha trevat etnike shqiptare dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Fjala përshëndetëse e kryetares së shoqatës Kraja znj. Veterani Gjenashaj: “Mirë se vini të gjithëve dhe gëzuar Ditën e Flamurit Shqiptar. Ju falenderojmë që jeni këtu për të festuar një ditë krenarie, historie dhe uniteti. Sot nderojmë guximin dhe qëndrueshmërinë e popullit shqiptar, si dhe flamurin e kuq me shqiponjën e zezë dykrerëshe, që përfaqëson identitetin tonë. Gjithashtu duam të shprehim një falenderim të sinqertë për të gjithë mbështetësit dhe të ftuarit tanë—prania dhe përkrahja juaj kanë shumë vlerë për komunitetin tonë. Le ta shfrytëzojmë këtë moment për të reflektuar mbi trashëgiminë tonë, për të vlerësuar vlerat që na bashkojnë dhe për të shijuar këtë rast të veçantë së bashku. Jemi mirënjohës që jeni me ne

gezuar festa e flamurit”.

Fjala përshëndetëse e kryetarit të shoqatës Ana e Malit z.Albert Sala: ” Të dashur bashkatdhetarë, miq dhe të ftuar të nderuar, Me së pari, dua të përshëndes me shumë respekt dhe mirënjohje komunitetin tonë Anamalas dhe Kranjan, si edhe të gjithë shqiptarët kudo që ndodhen. Kjo mbrëmje është festë e bashkimit, e traditës dhe e krenarisë sonë kombëtare.

Sot jemi mbledhur për të festuar ditën më të shenjtë të historisë sonë – 28 Nëntorin, Ditën e Flamurit dhe Ditën e Pavarësisë së Shqipërisë. Kjo ditë na kujton rrugën e gjatë të popullit tonë, sakrificat, atdhedashurinë dhe përkushtimin e brezave që luftuan për identitetin dhe lirinë tonë. Sonte, është nder i veçantë për Shoqatën Ana e Malit dhe Shoqatën Kraja që kemi në mesin tonë mysafirë të rëndësishëm dhe miq të komunitetit tonë.

Është kënaqësi e madhe që sonte kemi të pranishëm:

• Ministrin e të Drejtave të Njeriut dhe të Pakicave në Mal të Zi, z. Fatmir Gjeka,

• Sekretarin në Ministrinë e të Drejtave të Njeriut dhe të Pakicave, z. Astrit Hoxha.

Prania juaj është një vlerësim i madh për komunitetin tonë në New York dhe një mesazh i fortë bashkimi për shqiptarët në Mal të Zi. Gjithashtu, dua të përshëndes me respekt Presidentin e Komunës së Staten Island, z. Vito Fosella, mik të komunitetit tonë shqiptar. Një falënderim i posaçëm shkon për aktivistët e komunitetit tonë, të cilët me punën dhe përkushtimin e tyre e mbajnë të gjallë dhe të fortë bashkësinë tonë.

Përshëndetje të veçanta për:

• Dr. Bari Ceka,

• Dr. Ilka Ceka,

• Aktivistin N. Nika,

• Dhe të gjithë të pranishmit që e nderojnë këtë mbrëmje.

Po ashtu, dua të përshëndes me respekt Shoqatën Atdhetare Dibra, së bashku me kryetarin e saj, Hakim Budzaku, për kontributin e vazhdueshëm në ruajtjen e traditave, kulturës dhe bashkimit të komunitetit dibran në Diasporë.

28 Nëntori është dita kur kujtojmë Ismail Qemalin dhe burrat e Vlorës që ngritën flamurin tonë të shenjtë kuqezi. Është dita e krenarisë kombëtare, e sakrificës dhe e unitetit që na ka mbajtur gjallë ndër shekuj.

Ne, si komunitet në mërgatë, kemi detyrë ta ruajmë këtë trashëgimi dhe ta përcjellim me krenari nga brezi në brez. Bashkimi ynë është forca jonë më e madhe.

Në emër të Shoqatës Ana e Malit dhe Shoqatës Kraja, ju falënderoj për pjesëmarrjen dhe për mbështetjen e vazhdueshme.

Gëzuar 28 Nëntorin!

Rroftë flamuri kuq e zi!

Rroftë kombi shqiptar!”.

Nga Frank Shkreli

Zonja dhe Zotërinj, autorë e lexues të librit shqip, miqë, kolegë e kolege të nderuara:

Ja ku jemi mbledhur këtu sot në një organizim për herë të parë në Shtetet e Bashkuara për një Festival të Librit Shqiptar – Albanian BookFest, “një festë e jashtëzakonshme e librit, kulturës dhe identitetit tonë kombëtar”, në këtë vend shtet-planet – në Amerikën e madhe.

Është nder dhe privilegj të jem në këtë takim që Gazeta Dielli e ka cilësuar si “një ngjarje historike dhe madhështore kulturore për komunitetin shqiptaro-amerikan”, organizuar nga Federata Panshqiptare Vatra, në bashkpunim me disa shoqata të tjera patriotike të komunitetit shqiptaro-amerikan.

Shpresohet që ky Festival i Librit Shqip i këtij lloji, të shënojë edhe fillimin e një tradite dhe trashëgimie kulturoro-letrare për brezat e ardhëshëm të komunitettit shqiptaro-amerikan dhe më gjërë. Një urë midis brezash, si të thuash!

Por edhe një traditë që do të mbart shpirtin, kujtesën dhe të ruaj identitetin e popullit shqiptar përgjatë shekujve, të atij populli të “gjakut të shprishur”, i shpërndar nëpër kontinente, përfshir Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

Si i tillë, uroj që ky festival të zhvillohet, e të rritet, vit pas viti, në diçka më shumë se thjesht një ekspozitë librash. Ndonëse, me të drejtë, kjo nismë nga udhëheqsit e Vatrës dashamirës të librit, në bashkpunim me organizata të tjera shqiptaro-amerikane, po cilësohet si “historike” dhe “madhështore”. Por mund të thuhet lirshëm se kjo nismë, në forma të tjera, i ka rrënjët në historinë e hershme të fillim shekullit të kaluar të emigrimit të shqiptarëve në këto brigje të Atlantikut.

Jam i sigurt se në arkivat e Vatrës dhe të gazetës Dielli duhet të ketë mjaft prova e dokumentacion që tregojnë se mundësitë financiare të shqiptarëve të parë ishin të vogla por dëshirat e tyre për ruajtjen e gjuhës, kulturës dhe historisë ishin shumë të mëdha.

Prandaj, sot, nën rrethana shumë më të volitshme dhe me mundësi për një pjesëmarrje pothuaj mbarë kombëtare, është nder dhe privilegj i veçant që mblidhemi këtu sot për të festuar librat, autorët dhe udhëtimin e gjatë të letrave shqipe — dhe zvillimit të kulturës shqiptare në Shtetet e Bashkuara.

Është pra, një rrugëtim që mund të ketë filluar më shumë se një shekull më parë, kur emigrantët e parë shqiptarë mbërritën në këto brigje. Ishte një kohë kur ata erdhën në këtë vend të madh — përveç shpresave për një jetë më të mirë për veten e familjet e tyre – edhe me dëshirën e madhe për të ruajtur dhe kultivuar gjuhën shqipe, nën rrethana më të pëtshtatshme — nga vendlindja — që ofronte liria dhe demokracia amerikane, në krahasim me vendlindjen.

Kryesisht në Boston dhe Nju Jork, filluan të botoheshin broshurat e para shqipe, tekste fetare e të tjera. Botime shumë modeste – disa jo më të mëdha se një fletore xhepi – u bënë librat e parë shqip të shtypur ndonjëherë në tokën amerikane, por jo vetëm.

Shumë shpejt, Bostoni u rrit si qëndër e botimeve shqiptaro-amerikane. Atje, individë si Sotir Peci shtypën abetaret e hershme, duke ndihmuar një brez emigrantësh të mësonin dhe të ruanin gjuhën shqipe. Dhe në vitin historik 1909, u themelua Gazeta historike Dielli – një pishtar i vetëdijes kombëtare dhe gazeta më e vjetër shqip (në botë) që është ende në qarkullim, sot.

Por ishte ardhja e Fan Nolit në Amerikë, momenti që vërtetë i dha hov zhvillimit të botimeve me rëndësi historike dhe liturgjike e të tjera, në gjuhën shqipe.

Nuk dua të futem në histori, por të gjithë jemi në dijeni se nga shtypshkronja e tij e vogël në Boston, Noli i Vatrës botoi disa nga librat më të hershëm, të rëndësishëm shqip, në Shtetet e Bashkuara. Ai përktheu dhe botoi tekste liturgjike për Kishën Ortodokse Shqiptare, ndërkohë që u prezantoi lexuesve shqiptarë letërsinë botërore dhe – më e rëndësishmja – i dha Kombit një nga veprat e para të mëdha historike, të botuara në Amerikë: Historia e Skënderbeut, e shtypur në vitin 1921.

Po i përmend këto, qëllimisht, jo vetëm për të pasqyruar këto përpjekjet të hershme të emigrantëve të parë shqiptarë në këtë vend, por edhe për të pohuar diçka më të fuqishme – një porosi domethënse prej tyre!

Se as atëherë, as sot në Amerikë, gjuha dhe kultura nuk mbahen në valixhe – por ato ruhen dhe u kalohen brezave nepërmjet librave. Një ide dhe nismë që i jep këtij organizimi sot një domethënie dhe rëndësi historike, jo vetëm në mbrojtje, por edhe në zhvillimin e gjuhës dhe kulturës shqiptare në komunitetin shqiptaro-amerikan.

Le të jetë ky festival, fillimi i një trashëgimie jo vetëm për çdo autor, përkthyes, ose lexues të ri që hap një libër shqip ose anglisht, por për këdo, që organizime si ky në të ardhmen, bëjnë të mundur zbulimin e trashëgimisë së vet kombëtare në vazhdimësi dhe përforcon identitetin gjuhësor e kulturor të komunitetit shqiptaro-amerikan, megjithse ndoshta të lindur e rritur në Amerikë.

Urimi im, me këtë rast, është që ky festival, jo vetëtm, të frymëzojë brezat e rinjë shqiptaro-amerikanësh që me krenari, me përkushtim e dashuri – me botimet e tyre – të vazhdojnë të kultivojnë gjuhën dhe kulturën shqipe në të ardhmen, këtu në Shtetet e Bashkuara. Por uroj gjithashtu që festivale të tilla, në të ardhmen, qoftë këtu në Amerikë, qoftë në trojet shqiptare – të jenë më shumë se një ekspozitë librash: uroj që festivale të librit, të shërbejnë, njëkohsisht, edhe si një urë midis brezash: Si një dëshmi e fuqisë së fjalës së shkruar që mbetet si dokument i identitetit dhe bashkimit të një populli, pavarësisht se ku jeton: në Tiranë, Prishtinë, Shkodër, Korcë a Gjirokastër, Shkup, Çamëri, Ulqin, Preshevë, apo këtu në peizazhin e gjerë dhe të larmishëm të Amerikës.

Për dekada të tëra, shkrimtarët shqiptarë – si në atdhe ashtu edhe në diasporë – kanë punuar me një përkushtim të jashtëzakonshëm – por nën rrethana shumë më të vështira sidomos financiare, për të ruajtur gjuhën shqipe, për të ngritur kulturën dhe për të treguar historitë që përcaktojnë se kush janë shqiptarët, si popull e si Komb, brenda dhe jashtë trojeve shqiptare të Ballkanit Perëndimor, por edhe këtu në Amerikë.

Falënderim dhe mirënjohje për ju organizatorë të këtij festivali të librit: Federatës Pan-Shqiptare Vatra dhe Gazetës Dielli me kryeredaktorin e saj Sokol Paja, por edhe organizatave të tjera pjesëmarrse të komunitetit të gjërë shqiptaro-amerikan. Ju priftë për së mbari në këtë rrugëtim të shenjtë e historik. Urimet e mia më të përzemërta në punimet e këtij tubimi sot dhe gjithmonë! *Me informacion shtesë nga AI.