Më 26 Shtator 2024, në resorantin, The Historic Old Bermuda Inn, në Staten Island, u organizua një takim me Presidenten e Republikës së Kosovës, zonjën Vjosa Osmani. Ky takim u mundësua nga nisma e Presidentit të Shoqatës Ulqini, z. Dzemal Lanica si edhe stafit të tij. Shoqata Shqiptaro-Amerikane Skënderbej Inc. dhe shumë shoqata të tjera të cilat veprojnë në New York, e mbështetën këtë nismë dhe morën pjesë në mbrëmjen e organizuar me anëtarët dhe simpatizantët të tyre.

Në këtë takim ishin të pranishëm përfaqësues të Asamblese së Shtetit të New York-ut, Këshillit të qytetit dhe aktivistë të komunitetit Shqiptar. Gjithashtu morën pjese kryetari i shoqates Shqiptaro-Amerikane Skenderbej, z. Imer Laçaj, nënkryetari z. Leke Preçi, anëtarë të kryesisë, z. Adrian Tahiri, Ervin Toro, balerini i njohur shqiptar, anëtari i shoqatës, z. Klevis Tafaj, si dhe anëtare të tjerë, znj. Tina Kurti, Lindita Hatija, Ilirjana Toro dhe Adelina Laçaj. E pranishme ishte edhe mikja e shoqatës, drejtoresha e Teatrit të Baletit Ajkun të New York-ut, znj. Chiara Ajkun.

Presidentja e Republikës se Kosovës znj. Vjosa Osmani, theksoi kontributin e lartë të diasporës shqiptare në luftën për liri dhe pavarësi të Kosovës, mbështetjen e fuqishme diplomatike, morale dhe financiare që Diaspora Shqiptare e Amerikës dha për popullin e Kosovës, si dhe kontributin e çmuar të Shtetit Amerikan në pavarësinë, themelimin e shtetit dhe mbështetjen e demokracisë në Kosovë. Presidentja theksoi domosdoshmërinë e bashkimit dhe unitetit të shqiptarëve në përballim të sfidave të kohës dhe interesit të Kombit.

Aktiviteti u shoqërua me valle tradicionale shqiptare të përformuara nga grupe artistike të shoqatave.

Takimi u shoqërua me biseda të ngrohta shoqërore. Pjesëmarresit shkëmbyen eksperiencat dhe folën për bashkëpunim dhe përkrahjeje të ndërsjellta, në realizimin e aspiratave kombëtare.

Shoqata Shqiptaro-Amerikane Skenderbej Inc. falenderon pjesëmarrësit dhe i uron organizuesve dhe anëtarëve të saj, suksese në aktivitete të tjera!

Staten Island, New York

27 Shtator, 2024

Dr. Dorian Koçi/

Udhëtimi drejt së panjohurës në mesin e shekullit të XIX në botën kulturore britanike u kthye dalë nga dalë në një udhëtim për argëtim në një domosdoshmëri për të mbledhur përvojë e fituar dije. Territori i së ashtëquajturës Turqi Evropiane apo Lindje e Afërt vazhdoi për një kohë të gjatë të grishte kureshtje dhe interesim.

Shpesh herë këto territore u panë drejtë për së drejtë si një vazhdim i Orientit që ndodhej shumë afër pothuajse tëk pragu i derës ku pas teksteve të hershme të Bajronit , Leak e Ulhart nuk mungojnë të gjejnë pasqyrim dhe skicat dhe tablotë e ndryshme. Mes piktorëve të tjerë që ilustruan veprat voluminoze të udhëtarëve të mëparshëm britanikë që udhëtuan në Shqipëri ishte dhe Edward Lear (1812-1888), peizazhist, piktor dhe poet i periudhës Viktoriane në Britani.

Përmes portreteve të pikturuara prej tij në Shkodër arrijmë të gjurmojmë një seri personazhesh kulturorë dhe historikë të kryeqendrës së veriut së Shqipërisë.

Edward Lear në kulturën britanike është i përmendur më shumë sot për “vargjet e tij origjinale e pa kuptim për fëmijët në letërsinë angleze”, por në fushën e studimeve ballkanike përmendet për ditarin e vet “Journal of a Landscape Painter in Albania” i botuar për herë parë më 1851.

Ditari është pasqyrim i mbresave dhe shënimeve të udhëtimit që Lear-i ndërmori në Shqipëri më 24 shtator –4 nëntor 1848. Janë të shumtë udhëtarët dhe piktorët të nxitur dhe të joshur nga ekzotizmi i veprave të Byron dhe veprës së Hobhauzit “A journey through Albania and other European provinces of Turkish Empire” që vizituan dhe skicuan Epirin dhe Greqinë por asnjëri prej tyre nuk vizitoi veriun e Shqipërisë dhe ish-kryeqendrën e rezistencës shqiptare në shekullin e XV, Krujën.

E veçanta e Lear-it krahasuar me udhëtarët e tjerë britanikë nuk është vetëm fakti se ai hyri nga lindja e Ballkanit (porti i Selanikut) por se udhëtoi gjatë e thellë në drejtimin jug-veri.Vetë Lear ndihet krenar për udhëtimin e ndërmarrë pasi thekson në ditarin e vet se është i “vetmi anglez që jep të dhëna për disa vende si pjesa e maleve Akrokerane, Kruja e rrethinat e Ohrit”.

Në 2 tetor të vitit 1848 ai arriti deri në Shkodër ku u prit nga zv.konsulli britanik, Spiridon Bonnati. Edward Lear kishte letra rekomandimi për z Bonati dhe ai e rregulloi të flinte në shtëpinë e një farmacisti venecian të quajtur Marko.

Pasioni i Lear-it ishte piktura dhe gravurat. Një nga karakteristikat e udhëtarit britanik në gjysmën e shekullit të XIX ishte se ai zakonisht e zgjidhte kauzën të cilën dëshironte të përkrahte përpara se të fillonte udhëtimin. Lear bënte pjesë në këtë kategori udhëtarësh, pasi duke qenë para së gjithash një peizazhist dhe ilustrues me një ambicie të madhe, ai vazhdimisht ishte në kërkim të piktoreskes dhe sublimes të inspiruar nga panoramat e Mesdheut.

Për këtë arsye pas vizitave të kortezisë te Pashai i Shkodrës dhe drekës së shtruar për nder të tij, ai nxitoi që të nesërmen të pikturonte pejsazhet e mrekullueshme të Shkodrës. Përveç pejsazheve Lear skicoi dhe portretet e të njohurve të rrethit miqësor të Spiridon Bonattit që ai takoi në Shkodër.

Ditën e katërt të qëndrimit në Shkodër Lear-i e kish planifikuar për të pikturuar për miqtë. Që herët në datën 5 tetor 1848 shkoi në shtëpinë e Konsullit për të vizatuar një kapedan gegë, Abdullah Beun, i veshur aq mrekullisht në ato kostume në të kuq e me ar.

I mrekulluar nga kostumet popullore shqiptare në ditë më vonë në 6 tetor , Lear pikturoi Kaliopi Bonatin, vajzën e dytë të zv/konsullit britanik ne Shkodër, z Spiridon Bonatti, të veshur me kostum tradicional shkodran.

Familja Bonati kishte ardhur nga Korfuzi dhe ishte vendosur ne Shkodër. Disa të dhëna interesante rreth familjes Bonati gjenden në një libër të botuar në Itali për jetën e doktor Xhenaro [Gennaro] Simini [1812-1880], Giacinto Simini, “Një atdhetar nga Leçe në Shqipërinë osmane” [Un Patriota Leccese Nell’Albania Ottomana], nxjerrë nën kujdesin e Mirella Galletti, Parathënia e Franco Cardini, Argo 2011.

Dr.Xhenaro Semini që ka jetuar në Shkodër në shënimet e tij shkruan se origjina e Spiridon Bonatti, përndryshe italian nga Venediku, “me prejardhje e ndjenja” [f. 17, 99] ishte nga Venediku. Më parë Spiridon Bonati kish shërbyer në Prevezë si konsull britanik. Ai shërbeu për një kohë të gjatë në Shkodër si zvkonsull i Britanisë së Madhe.

Tetë vjet më vonë më 1856 një nga vajzat e tij Elena Bonati u martua me Dr. Xhenaro [Gennaro] Simini [1812-1880], që ishte vendosur në Shkodër pas vitit 1848. Ai bënte pjesë në rrethin e emigrantëve politikë që për t’i shpëtuar reaksionit burbon, … gjetën strehim të përkohshëm në trojet arbërore…përfshirë portet e Tivarit, Durrësit, Prevezës, Vlorës, për t’u ngulur më tej në Gjirokastër, Shkodër, Tiranë, etj. Shumica vijonin më tutje, në Ishujt Jonianë, Greqi, Dalmaci e Stamboll.

Elena Bonati lindi në Shkodër dhe ishte grua e nderuar dhe respektuar nga mbarë populli. Ata lindën pesë fëmijë: Guljelmin, Angjolinën, Gjiacintin, Atilion dhe Emilion. Vajza vdiq në moshë të re.

Nga viti 1842-1847 pranë konsullatës britanike punoi edhe Pashko Vasa si sekretar i kësaj nën konsullate. Gjatë punës së tij në këtë nënkonsullatë pati rast të njihte atdhetarë italianë, të cilët Burbonët i kishin dëbuar nga Napoli. Shumica e këtyre atdhetarëve italianë pajiseshin me dokumente identiteti të lëshuara prej komisarit britanik të ishujve jonianë, ndaj si emigrantë politikë gjenin si pikë kontakti nënkonsullatën britanike në Shkodër.

Këto kontakte dhe shkëmbime idesh me këta revolucionarë të përndjekur krijuan humusin ideor ku Pashko Vasa gjeti solidaritet kulturor dhe njohu idetë politike që mbizotëronin në Evropë.

Është e rëndësishme të bëjmë një vlerësim të disa zhvillimeve të përgjithshme, ku përfshihet jo vetëm Ballkani, por edhe pjesa tjetër e Europës, të cilat do të ushtronin një ndikim të rëndësishëm mbi aktivitetet revolucionare ku një vend të rëndësishëm zë formulimi dhe pranimi në shkallë të gjerë të ideologjive liberale dhe kombëtare. Pas kontakteve me këto ide, Pashko Vasa e braktisi punën nën nënkonsullatën britanike për të vajtur në Itali që të merrte pjesë, bashkë me internacionalistë të tjerë, në çlirimin e këtij vendi nga sundimet e huaja, me qëllim që “të rrokë shpatën italiane dhe të ngadhënjejë ose të vdesë me lavdi bashkë me italianët”.

Mesa duket në këto vite ai është njohur me Katerina Bonatin (Ninën), motra e Elenës me të cilën ai u martua më vonë më 23 maj të vitit 1861, në Stamboll. Katerina Bonati ishte vejushë e një oficeri garabildian Xhovani Montezi i vrarë në ekspeditën e Garibaldit në Itali më 1 tetor 1860.

Pashko Vasa kishte qenë më parë i martuar që më 1855 me një grua shqiptare për të cilën nuk ka të dhëna. Ata patën së bashku katër vajza dhe një djalë, ndër të cilët tri vajza dhe djali vdiqën në moshë të njomë, ndërsa vajza e katërt Roza, vdiq më vonë, por edhe ajo e re, në moshën 28–vjeçare.

Nga martesa me Katerina Bonattin i lindi vajza Tereza Teodolina Paskalina më 1864. Katerina Bonnati vdiq e sëmurë nga tuberkulozi, në vitin 1884 në Bejrut, ku Pashko Vasa është i emëruar një vit më parë, më 8 maj 1883, si Konsull i Përgjithshëm i Libanit.

Ndërkohë motra e saj, Elena Bonati vdiq më 30 shtator 1873 . Sipas dorëshkrimit, humbja e kësaj gruaje të virtytshme shkaktoi pikëllimin e Shkodrës mbarë. I shoqi i saj Dr Semini vdiq 7 vjet më vonë në 9 prill 1880. Në funeralin e tij morën pjesë autoritetet qeveritare, konsullore, kleri, qytetarë, malësorë, të krishterë dhe myslimanë, kurse arkivoli shoqërohej nga një trupë ushtarakësh otomanë të kryesuar nga kolonel Hodo Bej.

Ky ishte një nga aktivistët më të rëndësishëm të Lidhjes së Prizrenit në Shkodër. Ai ishte i biri i Mahmud beg Sokolit, në një familje me prejardhje nga viset e Sumës të vendosur në lagjen Dërgut në kohën e Pashallëkut të Shkodrës. Më 1876 u gradua kolonel i xhandarmërisë së Shkodrës, atëherë me titullin kullukçibash.

Pas ndodhive të Lidhjes së Prizrenit, kur skema e lëshimit të territoreve kaloi nga Plava e Gucia në Hot, Grudë e Kelmend sipas linjës Korti, Hodo begu u zgjodh kryetar i Komitetit të degës vendore të Lidhjes, me zëvendës Preng Bibë Dodën. Komiteti nxorri kushtrimin dhe Hodo Begu u priu 8.000 burrave për në Tuz, ku Hodo Begut i ishin bashkuar gati tërë oficerët e xhandarmërisë osmane.

Pas veprimeve në mbrojtjen e bajrakëve të Malësisë së Madhe, Hodo Begu u gradua pashë mirliva (gjeneral brigade) dhe nisi të punonte për mobilizim të përgjithshëm në të gjitha viset shqiptare, për punën e tij për autonomi nuk vonoi shumë dhe më 12 dhjetor 1880 Dervish Pasha i arrestoi dhe i nisi për në Stamboll.

Pas takimeve në Babu-serasqeri (Ministria e Luftës), burimet e kohës tregojnë se Sulltani donte t’i internonte në Erzurum, por ndërhyrja e ambasadorëve të shumtë bënë që mos të merrej ky vendim dhe të qëndronin në Stamboll. Hodo Pasha refuzoi për arsye shëndetësore emërtimin mytesarif i Damaskut. Sipas Bushatit e internuan në Erzinxhan, ku disa burime thonë se nga dëshpërimi u hodh nga pallati apo kështjella, burime të tjera kumtojnë se ndërroi jetë nga kolera, ose u ekzekutua më 1883.

Në krye të kortezhit ishte banda muzikore e qytetit dhe arqipeshkvi tetëdhjetëvjeçar. Kallja e trupit në dhé e Dr Seminit u shoqëria me breshëri të shtënash. [ff. 105-106].

Afërsia familjare e Dr Seminit me Pashko Vasën mund të ketë ndikuar në aktivizimin e tij politik në çështjen shqiptare në vitet e Lidhjes së Prizrenit. Pashko Vasa në shkurt 1878 u emërua si këshilltar i valiut të Kosovës, Qamil Pashës.

Pashko Vasa arriti në Kosovë në pranverë 1878. Ai ishte një nga organizatorët e Lidhjes së Prizrenit. Pandehet se është autor i memorandumeve të muajit mars të këtij viti drejtuar A.H Layard, ambasador i Britanisë së Madhe, pranë Portës së Lartë, dhe të memorandumit të datës 20 qershor, drejtuar përfaqësuesve të Gjermanisë, Austro-Hungarisë dhe Francës në Kongresin e Berlinit për çështjen shqiptare. Në memorandumin e fundit, midis nënshkrimeve të tjera, gjendet dhe ai i Pashko Vasës.

Si dihet Pashko Vasa është një nga formuluesit kryesorë të shqiptarizmit ideologjisë nacionaliste që kërkonte në fushën politike, të çlironte atdheun nga robëria e huaj shekullore dhe të formonte shtetin kombëtar shqiptar, të shtrirë në mbarë trojet shqiptare; në fushën shoqërore, të çlironte vendin nga marrëdhëniet e vjetëruara feudale dhe ta shkëpuste nga prapambetja politike, ekonomike dhe shoqërore duke vendosur rendin demokratik përparimtar, nën shembullin e vendeve të qytetëruara të kohës; në fushën kulturore, të çlironte masat nga prapambetja mendore dhe të shpejtonte zhvillimin e tyre arsimor, kulturor dhe shkencor me bazë gjuhën shqipe.

Si e tillë ajo do ishte një lëvizje revolucionare kombëtare me karakter çlirimtar, demokratik dhe iluminist. Idealet e vjetra revolucionare të Dr Seminit gjetën një ambjent pjellor në përpjekjet e shqiptarëve për të afirmuar kombësinë e tyre dhe betejave për të mbrojtur Plavën, Gucinë, Hotin dhe Grudën.

Dr. Semini, sipas dorëshkrimit, u lidh aq shumë pas vendit që i shpëtoi jetën aq sa e mbështeti “gjithmonë” pavarësinë e Shqipërisë nga Perandoria Osmane. Madje, pas pavarësisë së Italisë Simini nuk pranoi ofertat për poste qeveritare – sikurse përmendëm – ndërkohë që miku i tij, avokati Del Donno, u kthye në Itali dhe madje u zgjodh edhe deputet.

Aq shumë u njësua Simini me atdheun e ri sa u përfshi edhe në lëvizjen kombëtare shqiptare pas Kongresit të Berlinit me 13 korrik 1878. Sipas dorëshkrimit, “Gennaro Simini ishte një ndër krerët e lëvizjes së Lidhjes së Prizrenit dhe punoi që Kongresi i Berlinit të njihte pavarësinë e Shqipërisë nga qeveria turke” [f. 104].

Ky pohim është paksa i egzagjeruar pasi në dokumentacionin e degës së Lidhjes së Prizenit për Shkodrën nuk gjendet një e dhënë e tillë por ai duhet marrë në formën e pohimeve romantike që karakterizojnë kujtimet dhe shënimet e shekullit të XIX përsa i përket idealeve të lirisë kombëtare të popujve.

Shkodra si një nga qendrat më të mëdha administrative të popullsisë shqiptare në shekullin e XIX ishte kthyer dhe një qytet kozmopolit ku kishin gjetur strehë pikëpamjet e nacionalizmit romantik, shteformimit, rilindjes italiane e revolucionit të vitit 1848.

Skicimi i galerisë së personazheve historikë shqiptarë që ndërvepruan me botën evropiane është i vështirë pasi duhen gjurmuar tekste dhe autorë të shekullit të XIX, ndonjëherë dhe në dorëshkrime.

Gjithësesi tekste të tilla si të Lear apo Dr Seminit na lejojnë që të kemi mundësinë për të hedhur dritë mbi disa nga këta personazhe të rëndësishëm që mbizotëruan në jetën publike të Shkodrës si familja Bonati, Pashko Vasa, Dr Semini, Hodo Sokoli.

Ndërveprimet e tyre shoqërore shpesh herë ndikuan dhe në farkëtimin e identitetit shqiptar që vinte si në të gjitha rastet në Evropën Lindore si një shumësi e identiteteve të ndryshëm kulturorë.

Bibliografi:

1- Agron Alibali. NJË INCIDENT DIPLOMATIK NË SHKODËR – MARS 1865. www.peizazhe.com. dt. 13 Korrik 2021

2- Andre Hammond, The uses of Balkanism: Representation and Power in British Travel Writing, 1850-1914, The Slavonic and East European Review, Vol.82,No.3 (Jul.,2004).

3- Afrim Q. Karagjozi, Eduard Liri, Botimet Enciklopedike, Tiranë, 1997

4- Barbara Jelavich, The British Traveller in the Balkans: the Abuses of Ottoman Administration in the Slavonic Provinces, The Slavonic and East Review, Vol.33, No. 81 (June.,1955)

5- Kristo Frashëri, Historia e Qytetërimit Shqiptar, Akademia e Shkencave: Tiranë, 2008.

6- Ymer Jaka. Biibliografi. Pashko Vasa. Vepra I, Botimet Toena, Tiranë, 2009, fq 55-56.

Ornela Radovicka/

Sot, në këtë vjeshtë shtatori gjendemi në Lugano Paradiso për të festuar 90 vjetorin e At Belluscit e cila do të realizohet jo vetëm nëpërmjet një takimi letrar organizuar nga Lidhja e Shkrimtarëve dhe Krijuesve në Mërgatë me kryetar Musa Jupolli sekretar të tij Mentor Thaqi, por edhe me një sërë aktivitetesh të tjera. Organizimi u bë me ndihmën e artisti, por edhe një poeti i quajtur Syl Mujaj. Na pret me buzëqeshjen e tij artisti Syl Mujja. Pjësmarrësit mbrrijnë një nga një. Krijohet një energji e mbrekullueshme. Për këtë takimi leterar do t-iu rrëfej herës tjetër, por né kéto rreshta dëshiroj të ndalemi tek ky artist në plot kuptimin e fjalës. Syla, lind në Fshatin Dukaivë, Rugovë. Mësimet i merr në fshatin e Lindjes dhe në Pejë. Është një i burgosur politik në burgun famkeq të Nishit ku i përshkuan në veprën e tij letrare Lule në Beton. Në artin e tij shpirti i Sylës kalon amplitudën nga tragjikja e përjetuar pjesë e atyre burgjeve të represionit qeverisë serbe, deri në ato notat e një pentagrami të një sinfonie me grimca optimizmi për jetën, emocionet e së cilës Syla i shëndërroi në mozaik.

Syla, është një artist ekspansiv, një elektorn i lirë, në galaksi dhe këtë e shohim në mostren e tij. Ekspozita e tij është e një game të gjerë. Vetë ai e ka ndarë këtë eksozitë si rrathët e Dantes. Kalojmë nga Ferri në Parajsë. Syla penetron në këto rrathë, hulumton mbi atë që ka përjetuar, dhe me pat’hosin e tij të mbërthen në meteshat e tij patriotik. Syla kodifikon shpirtin e tij dhe ngul si hieroglife, cdo kuadrat mermeri në mozaikun e tij. Syla nuk flet me urrejtje ai flet me tonin e e padrejtësisë që iu është bërë. Kërkon të çoj në vend atë dinjitet që ia shkelën, dhe që kjo pjesë historie tragjike mos të përsëritet më kurrë!
Tabllot e tij janë pikëza djerse kromatike, spektër i atij shpirti të vuajtur si i burgosur politik, në kërkim të së drejtës jo për të qenë shqiptar, por për tu ndjerë shqiptar, autoktn në tokën e tyre. Në skicat e tij dilnin në pah ato hekurat e burgut, duar të shtërnguara e të rebeluara, imazhe të burgosurish vendosur në kolon dhe kamzhiku e diktati qëndron si shapata e Damokleut. Në artin e tij Syla mbërtheu lotët e atyre vogëlueshve dardan të plagosur, ku i vetmi “ Faji “ i tyre ishte se kishin lindur nga barku u nënave shqiptare. Vështirmi ndesh me ematomat në shpirt të atyre nënave që ende sot nuk dinë ku i kanë varret bijëve të tyre, pjesë e atyre gropat masive, e shpirti mekanik i gjenocodit bluan në makinerinë e tij eshtarat e asaj qenie që kishte të vetmin “ Gabim” sepse quheshin shqiptar.
Se ç’farë i është bërë Kosovës, dhe vuajtjet e saj, janë pikërisht këta njërëz, dëshmia historike e asaj padrejtësie deri në gjenocid,që shtrihet në trojet e Dardanisë.

Arti i tij bëhet më konciz kur futemi në sallën e kostumografisë. Ka mbajtur si busull precizionin e illustrimit. Elemente etnografik ishin të gjallë, ndeshje plisin kozmik, dhe shijoje atë bukurinë e xhubletës 6000 mijë vjeçare, tirqet. Në ato tabllo kryqëzohej bota arbëror në Greqi me Arbëreshët e Italisë. Atje ishte Bocari e Kolloktoroni, ishte Moisiu e nënë Terza, Ibrahim Kodra, e Adem Jashari. Simbolet e kombit janë të pranishme në artin e Sylës. Shqiponja, Hyjnesha Dardane,kryqi ilir. Dikur, Miku i tij Ibrahim Kodra i pati thënë: Hidhe gurin, zarin në hapsirë, dhe kërko të heqësh atë shpirtin e erret, e vuajtur dhe jepi dritën introspektive që brënda ka shpirti yt, sado i lodhur e drobitur nga vitet e burgut. Ti ke një spektër mozaik brënda teje. Ushtrohe! Në fakt këtë “ Rilindje të shprtit” e shohim në mozaikët e tij. Janë Doruntina “ në stilin Nudist” e zhveshur si Ledy Godiva e Coollier. Shohim “katër gratët” allegoria e katër stinëve që e na kujtojnë disi Kubrik “origjina del mondo” . Gra të bukura, gra ilire, ku shumëllojshmëria e atyr pjesëve mermeri nuk mungonte as bota arbëreshe, pjesëza të atyre copëzave vinin nga Hora e Arbëreshëvet.

Arti i Sylës ka edhe ato emocione familjare. I mbushen sytë me lotë Sylës kur mbesa e tij rrëfën për kostumin e zonës së Rrugoves pikturën kushtuar të atit, ndërsa ajo me atë bukurinë dardane, i drejtohet duke i thënë: Axhë, por ky është lala jonë! Nuk arrin as ta pohoj Syla, nga ata sytë e lodhur i dalin lotë. Shume të tjerë u përlotën. I ati ishte atje i gjallë, me një profil sikur i thoshte të birit: Jam krenar për ty Syl. Arti i vërtetë është ai që të emocionon dhe Syla këta ia ka arritur, sepse të gjithë ne ishim të përlotur.

Shpiri i Sylës është gjigand. Mendoj se një shpirt aq bujar, besnik, nuk harron ata që i hapën dyert ata a që e strehuan, ata që i dhanë bukën dhe dorën kur kishte nevojë dhe nuk kishte asgjë. Këtij qyteti që iu bë si Atdhe të dytë, dhe këtë e shohim edhe në tematikat e tij. Mozaiku kushtuar San Salvador, Monte Bre. Pikërisht për këtë ai i eshtë mirënjohës këtij qyteti. Erdhi momenti që edhe Syla t’iua shpërblej këtë mirësi këtij shteti, komuanës së Lugano Paradiso, dhe i dhuron njërën prej veprave të tij më të bukur punuar në mozaik.

Syla meriton një vështirm disi më tepër se arti dhe artistët në vetvete, sepse arti i tij nuk është fantazi arti i tij mban mbishkrimin e pulsante të jetës së tij. Por shpirti i Sylës i ngjan asaj botanike, asaj “lule Betoni” e cila ka natyrën esaj në perndim mbyllet por qe cel në agim. Emocionet i shtuan edhe interpretimi i veprave që bëri Arkitektja dhe poetja Shqipe Bytyqi, ndërhyrjet e artistit të kullave Milazim Ukëhaxhaj. Energjisë sonë shpirtërore shpirtërore iu bashkua alkimia që na dha vëllai i Sylës, i cili lexoi një poezi biografike. Kishte qenë 5 vjeç ai kur Sylën e mbyllën në ato mure të rrepta. Zemra e një motrës është kozmike, dhe ajo di të prek, di të depërtoj në vena e ti japi atyre pulsin e në vaji dhimbjeje por edhe me shpirtin e dritës. Atë shpirt që si ato mijëra xixëllonja shfaqen në netët pranverore të netëve të errta, e japin atë magji të jetës, e tillë ishte edhe energjia që solli motra e Syles me vargjet e lexuar prej saj. Nëse Dante përdori Beatrice, apo Virgjilin, për të shkuar në rrathët e tij, Syla mblodhi gjakun e shprishur, anë e mbanë Arbëreshi Bliaiota,Shqiptarë të Kosovës, shqiptarë të Shqipërisë, Malit Zi, por i shtoi edhe atë kornizë, ku miku nuk lihet jashtë. Me vjargjet e saj me tematikën e paqes, dhe dhuna kundër grave, kjo poete Zviceriane, e bëri atë takim me përmasa humane universale. I uroj Sylës shëndet dhe mbi të gjitha, faleminderit për këtë ekspozitë, që të rrëmben shpirtin dhe të rrit reflektimin!

Dr. Lulzim Nika/

Po bëhen 26 vjet, nga masakra e Abrisë, pa u dënuar krimi serb. Masakra e forcave serbe ndaj familjes Deliu të Abrisë, sidomos pamja e fëmijëve kishte shokuar administratën e presidentit Klinton. Sot, me krenari të thellë, në këtë përvjetor të rëndësishëm, nderojmë dëshmorët e fshatit Abri ; Vesel Demaku, Valdet Xhemaili dhe Afrim Hajdari. Në përkujtim të tyre, po ashtu kujtojmë edhe 29 martirët e këtij fshati, si dhe dëshmorët Fatos Krasniqi nga Negroci dhe Skënder Shala nga Vuçaku. Këta burra dhe gra dhanë jetën e tyre për lirinë e Kosovës, nën emblemin e ushtrisë sonë. Të gjithë ata që sakrifikuan për të ardhmen tonë meritojnë nderimin dhe kujtimin tonë të përjetshëm. Le të vazhdojmë të nderojmë trashëgiminë e tyre dhe të punojmë për një të ardhme të denjë, siç ata ëndërronin.

Edhe sot e kësaj dite mungon një Gjykatë Ndërkombëtare për të gjykuar platformën politike të shtetit serb, që synonte shfarosjen e një populli të tërë.

Historia e popullit shqiptar gjatë shekujve, ishte një përpjekje për mbijetesë në trojet tona etnike, dhe që u bë shënjestër e përhershme e politikës hegjemoniste serbe.

Programi i parë kombëtar serb, në të cilin përpunohej ideja e Serbisë së Madhe, është e ashtuquajtura “Naçertanija”e Ilija Garshaninit, prej vitit 1843 e deri në vitin 1852, i cili ishte Ministër i Punëve të Brendshme dhe Kryetar i Qeverisë Serbe. Këto ambicie kishin filluar të sëndërtoheshin me masakra dhe dëbime të shqiptarëve prej trojeve shekullore nga Nishi, Vranja, Toplica, Prokupla e Leskovci, në vitet 1876 -1878.

Fatkeqësisht, kjo u përsërit edhe gjatë vitit 1998-99, ku shteti serb, kundër shqiptarëve të Kosovës, përdori metodat më mizore, barbare dhe mesjetare për zhdukjen e tyre nga Kosova. Masakrat çnjerëzore që po ndodhnin në Kosovë, morën përmasa tragjike për tërë botën e civilizuar, saqë tmerruan opinionin publik vendës dhe të huaj, si dhe vunë në lëvizje qendrat e vendosjes ndërkombëtare. Krimet dhe masakrat serbe që u bënë në Abri, Reçak, Verbofc dhe Izbicë, tronditën dhe tmerruan qarqet diplomatike ndërkombëtare.

Tragjeditë dhe mizoritë e luftës së Kosovës nga faktori ndërkombëtar nuk u injoruan, por ata vepruan duke i dënuar me deklarata dhe veprime ushtarake kundër makinerisë ushtarake vrastare serbe.

Qoftë i paharruar kujtimi dhe vlerësimi për të rënët që u bënë themel i lirisë së Kosovës.

Lavdi heronjve, dëshmorëve dhe martirëve të lirisë së Kosovës

Edhe këtë vit, më 21 shtator, Qendra Artistike dhe Kulturore Shqiptare “Margarita Xhepa” (Centro Artistico e Culturale Albanese “Margarita Xhepa”), organizoi në Asti – (Itali) Paradën e Madhe Shqiptare ku u prezantuan traditat tona, kostumet tona, muzika jonë, midis pjesëmarrësve të shumtë: shqiptar dhe italian, të gjithë së bashku me flamurin kuq e zi dy krenash të shpalosur në sheshet e këtij qyteti, i cili me dashuri dhe respekt, për të tretin vit radhazi i bashkohet gëzimit dhe festimit të kësaj feste madhështore dhe të rëndësishme. Ja ç’thotë Qendra Artistike dhe Kulturore Shqiptare “Margarita Xhepa” në faqen e saj zyrtare:

BUQETA ARRITJESH, BUQETA GËZIMESH…

(Assoalbania Piemonte në Asti, mundi t’i mblidhte këto ngjyra, këtë pasuri kombëtare, këtë premtim e besë për të ardhmen, në këtë vit jubilar të 80-vjetorit të çlirimit të Atdheut)

Shqiptarët!

Vështirë të gjesh një komb tjetër në botë që, për nga numri i popullsisë të ketë kaq shumë dëshmi të shprehjes të dashurisë së pakufishme për kombin, flamurin, atdheun dhe figurat që e lartësojnë atë. Kjo dashuri e madhe, dita-ditës po merr përmasa edhe më të mëdha, është si një ortek që rritet e rritet… Mbillet e rritet dashuria për to edhe në frytet e dashurisë njerëzore, në lulet e jetës, në brezat e rinj… dhe kjo, përveçse shumë emocionuese, është sigurisht edhe shumë, shumë premtuese.

Asti, qyteti italian ku u zhvillua edicioni i 3-të i Paradës Shqiptare më te madhe në Europë.

Eshtë i treti vit që ky qytet italian, nën organizimin e mrekullueshem të shoqatës Assoalbania Piemonte, në bashkëpunim me forcat krijuese dhe ekzekutuese të Qendrës së Artit e Kulturës mbarëkombëtare “Margarita Xhepa”, arrin të mbushë gjithnjë e më tepër, rrugët e kalldrëmta të këtij qytetit historik, qytet që me të drejtë, me krenari, e ka kthyer muajin shtator në një muaj festash për arritjet e traditat e tyre. Një muaj mjaft i ngjeshur me festa shtatori, duke filluar nga Palio di Asti, që i ka fillimet e tij thellë në histori, mbas viteve 1000 (kronisti i kohës Gulglielmo Ventura, në vitin 1275 e quan “një garë tradicionale”), “La Douja d’or”, “Mestieri antichi”, “Festival delle Sagre”… që në shqip përkthehet Festivali i Festave…

Le të ndalemi te ky titull kaq i bukur dhe kaq domethënës: FESTIVALI I FESTAVE…

E pra, në këtë kuadër, në këtë Festival Festash, Bashkia e qytetit të Astit, natyrisht në bazë të një projekti serioz dhe ambicioz të shoqatës Assoalbania Piemonte, pranoi dhe vendosi t’a fusë këtë Paradë të bashkëqytetarëve të tyre të rinj, në kuadrin e Festivalit të Festave astixhane… dhe këtë vit vendasit na pyetën “Kur e keni ju atë festën tuaj të mrekullueshme?”

Ne na mbushi zemrat kjo pyetje kaq normale, sepse Festa jonë është me të vërtetë e mrekullueshme. Eshtë festa e ngjyrave, e ritmeve, e fyejve, daulleve e çiftelive, festa e përqafimit, e shtrëngimit të duarve, e përshendetjes më të bukur në botë “T’UNGJAT’JETA”…

Një festë e pasur me folklor, e pasur në treva, në mesazhet që përcjell,

e pasur me vazhdimësi…

e pasur me Shqipëri,

që nga jugu në veri,

me Kosovë e Çamëri,

me Preshevë e Mal të Zi…

“Erdhi me bollëk për ne ky shtator”, – tha Presidenti i shoqatës Marjan Bjeshkza…

Erdhi vërtetë me bollëk, se u shpallëm fitues të çmimit të parë në takimin folklorik ndërkombëtar në Milano. Erdhi me bollëk se qytetit të Astit, krahas monumenteve të figurave historike vendase si Vittorio Alfieri, S.M Domenica Mazzarello, Umberto I, etj., iu shtua edhe shtatorja e Shenjtores me origjine shqiptare, Nënë Tereza. Falë dashurisë të të gjithëve, por nismës si edhe mbeshtetjes të Dedë Kola e Nikolin Gjeloshi, Nënë Tereza na përshëndet e na bekon të gjithëve çdo ditë, para pallatit të Komunës, në sheshin Catena…

Nuk më pëlqejnë zgjatjet, por këtu janë ngjarje që vijne nga historia e që do të mbeten në histori. Kjo është koha jonë, dhe ne duhet të dime ta shkruajmë dhe dokumentojmë atë… dhe historia shkruhet me vepra, vepra që shënojnë arritje, suksese… gëzime.

Dhe ne festuam sëbashku në këtë festival të festave, me grupet e ardhur nga larg…

Grupi Shpati, ardhur nga Shqipëria, i cili me folklorin e tij na solli një fllad të freskët Bukaniku, grupi folklorik “Albanian Folk” nga Modena ishte një risi për ne që na befasoi të gjithëve me nivelin e tij artistik, shoqata “Zëri Atdheut” Montebelluno, Lidhja e shkollave shqipe, ekspozitat e piktorëve Skopeci Art e Vida Gavoçi dhe ajo fotografike e Edmond Kacellit, si dhe shumë të tjerë. Niveli i lartë profesional i interpretuesve Monika Bekolli në flaut, Elvira Zykaj e Patriot Demaj, Eduart Cala, grupi i Shpatit, Marjana Daçi, Valbona Sadikaj, Anton Mirditori, grupet e valleve të Qendrës Kuturore Margarita Xhepa, grupi i valleve “Bajam Curri”, etj., ishin një “tortë” mjaft e shijshme, por qershiza përmbi tortë ishin të ftuarit Skënder Xhafa (që shoqëroi me zërin e tij gjithë paradën), Irma Libohova, që “ndezi” sheshin Way-assauto dhe e vogla e madhe Martina Prenga.

Befasi për të gjithë kur Irma Libohova ftoi në skenë këngëtaren e vogël Aurora Zekthi, e cila e çliruar nga çdo emocion, arriti ta ndjekë artisten e madhe.

Duam vetëm t’u themi të gjithëve: FALEMINDERIT, por, po të fillojmë nga falenderimet, do të ishte një listë e gjatë emrash duke filluar nga pesë nismëtarët e këshillit drejtues: H. Bulçari, M. Bjeshkza, A. Murga, T. Hysaj, S. Tatani e deri tek stafi i zgjeruar me L. Vrenozi, B. Murga, E. Gjina Pistulli, V. Gjyshja, S. Dani, S. Baho, S. Darova, M. Hida… pa harruar të palodhurin A. Antonelli…

Këto që lexuat ishin buqetat që vumë në titull, më poshtë edhe mund t’i shikoni. Natyrisht, nuk është njëlloj si t’i përjetonit, të ndiqnit korteun që e printe flamuri madhështor, të ndjeje ritmet e të vallzoje në rrugët e vjetra mijëravjeçare të Astit e të mbushej zemra vetëm duke dëgjuar nga të rinjtë, atyre rrugëve gjashtë fjalë: “O sa mirë me qenë shqiptar!…

Fotot u realizuan nga: GOLD STUDIO

Përgatiti: Angela Kosta Drejtore e revistës fizike MIRIADE, gazetare shkrimtare, poete, eseiste, redaktore, kritike letrare, botuese, promovuese