Rrëfime dhe dëshmi të mbledhura nga Gjeto Kolë Uci – Camaj

• DEDË GJON UJKA I VUKSANLEKAJVE, HEROI QË U PËRJETSUA NË EPIKAT MË LEGJENDARE TË KOMBIT TONË 

Në Malet e Malësisë ishte traditë që burrave më të zëshëm të kohës t’u këndohej kënga me LAVDË e historia e tyre t’u përcillej brezave si model virtytesh burrnie, trimnie, fisnikërie, bese e bujarie.
Kështu, kënga ishte dhe mbeti e vetmja dëshmi që shekujt u lejuan malësorëve të memorizojnë në kujtesen e tyre kolektive, historitë dhe ngjarjet e tyre të vërteta, për të mos humbur në pluhurin e harresës.
Epika ndër ta mbeti e vetmja dëshmi e gjallë, pasi erërat politike ua ndaluan përdorimin e penës që të shkruajnë në gjuhën e nënës. Dhe jo më kot ka mbetur fjala se: “malësorët paten HUTË e ZEMËR për me luftua por nuk paten penë me shkrua historinë e tyre” edhe pse gjaku i tyre përgjatë shekujve u derdh lumë me mbrojtë trollin e vendin e t’parëve.
Edhe në motet më të vështira të egzistencës kombëtare, qëndresa e trimave malësor për “jetë a vdekje, ja lirinë”, ishte vendimtare për fatet e Kombit, ku shumë prej tyre e dhanë jetën në beteja frontale me armikun në viset e Malësisë.
Fund shekulli XIX dhe fillim shekulli XX në historinë e Shqipërisë shënon një pikë kthese të lavdishme qëndrese, në favor të lirimit dhe të ruajtjes së tërësisë teritoriale shqiptare, ku sërish rolin kryesor e luajti uniteti malësor, i cili zgjoi një frymë të re atdhetarie dhe mobilizoi rreth vetes bijtë e bijat vullnet mirë, pa ndasi e përkatsi fetare, por me interesa të larta atdhetarie, duke e kthyer Malësinë në një kështjellë të pamposhtur para botës dhe qëllimeve ogurzeza të pushtuesit.
Me qindra ishin këngët që e përshkruajnë këtë moment historik, shumë prej të cilave zunë të kthehen në referenca si trashëgimi gojore e pa shkruar. E tillë është edhe kjo rapsodi kushtuar qëndresës së malësorëve në betejen e Qafës së Uglit në 1911 -tën.

Kah po vjen era barotit,
N’Vuksanlekaj në Mal t’Hotit.
N’Vuksanlekaj u ba nami,
Me tabor ka msy Sulltani.
Ded Gjon Ujka me vllazni,
Na i del para ksaj ushtri.
Po kah don ti kah Malsia,
Se k’to janë trojet e mia.
Po ta jap besen e Zotit,
S’ke hi gjallë ti, n’mal të Hotit,
N’at Qafe t’Uglit kercet pushka,
Po lufton jaj Ded Gjon Ujka.
Gjon Tom Hasi trim si zana,
Paska hy nder nizama,
Thotë Sultanin se durojmë,
Pa gjak Hotin nuk e Ishojm.
Çka ka toka që gjimon,
Pjeter Zeku ç’po lufton,
Si vetima i bjen nizamit,
Lek Martini shqipe malit,
Kerset pushka e Lek Martinit,
Lufton djemet e Traboinit.
Kush ja nxuni turkut priten,
Jaj Nik Ujka me Luc Niken,
Shumë nizamat i kanë damtua,
Municion shokve tue e çua.
Kush lufton si era e malit.
Lek Gieloshi i Gielosh Franit.
Krisi pushka pa ia nda,
Njaj Luk Nika kenka vra,
Nik Gjeloshi bani gajret,
Njaty Nika paska mbet,
Ded Gion Uika trim i rrallë,
Disa plumba e kanë marrë,
Gjon Tom Hasi po viket,
Ded Gjon Ujka paska mbet,
Vaj me det për kët’ far’ trimit,
S’ja la t’shoqin Traboinit.
Gjon Tom Hasi trim dragua,
N’at Qaf Ugel ka marua.
Kajmekani ban medet,
Shumë ushtria em paska mbet’,
Mallkua kjoft mbreti Stamollit,
Çi na çoi n’mal të Hotit,
Kushtrim çon era e barotit,
Çou të fala Malsia e Hotit.

Falë kësaj game të gjërë këngësh rapsodike, një rol shterrues për këtë moment historik ka Kryevepra “Lahuta e Malësisë” me autor At. Gjergj Fishtën, i cili duke iu referuar këtyre këngëve legjendare që këndonin rapsodët rreth oxhakut të kullës, nën dritën e pishës, guxoi të përshkroi në vargje epike të gjitha ngjarjet historike të asaj kohe, të cilat i dëgjoi vetë në konaqet dhe katundet e moçme nëpër Malësi, gjatë shërbimit të tij meshtarak të pas vitit 1905, kohë kur zuri të ngjizej edhe “Lahuta e Malësisë”.
Në vargjet e At. Gjergj Fishtës përshkruhen ngjarje e bëma trimash që lanë gjurmë të lavdishme në këtë moment historik të identitetit kombëtar. Pikërisht nga këto përshkrime mësohet se Malësia e zhuritur nga betejat frontale nuk u fituan pa gjak.
Në lumin e vargjeve të tij tek “Lahuta e Malësisë” përmenden shumë malësor për akte heroike të pa krahasueshme, por ka edhe nga ato ngjarje të asaj kohe, të cilat edhe pse të veshura me shumë lavdi, ceken në mënyrë empirike ose anashkalohen nga përshkrimi historik, duke u lënë në harresë edhe pse këta heronj në memorjen kolektive zënë vënd nderi në pjedistalet më të larta të lirisë.
E tillë është edhe jeta e vepra e njërit prej krerëve të Kryengritjes së Malësisë të quajtur Dedë Gjon Ujka i Traboinit – pinjoll i familjes Vuksanlekaj, ku në vargjet e Fishtës përmendet përciptas…

– Dedë Gjon Ujka e Marash Daka,
– Burra lé për çark t’martinës,
– Fjalën fjalë, besën çelikut,
– Ballë për ballë, e jo mbas shpinës,
– Msue me i rà në luftë armikut…

Në të gjitha ato kontribute njerzore dhe qëndrese heroike të Dedë Gjon Ujkës së Vuksanlekajve edhe pse qenë ndër më heroiket në Periudhën e Rilindjes Kombëtare, mbeten të memorizuara vetëm në kujtesën e malësorëve, duke mos iu dhënë vlersimi i merituar nga qarqet akademike të dy shteteve ndërkufitare, ku shtrihet sot Malësia e Madhe, Shqipëri – Mali i Zi, kjo për faktin se në të dy këto “ish shtete” komuniste, familjet feudale u konsideruan si familje armike të popullit, ndaj edhe historia dhe kontributi i tyre jo vetëm që u çensurua dhe tjetërsua, por edhe i përndoqen politikisht si elemente të rrezikshëm për pushtetin e secilit shtet, gjatë gjithë periudhës komuniste, aq sa t’i shpronsonin, internonin dhe zhveshnin nga çdo lloj përgjegjsie sociale.


• PO KUSH ISHTE DEDË GJON UJKA?

⁃ Mbështetur mbi gojdhëna të bashkohasve të Ded Gjon Ujkës, të mbledhura nga Gjeto Kolë Uci në një bllok shënimesh vite më parë.

Sipas të dhënave të shkruara në këtë rrëfenjë të shkruar, thuhet se Dedë Gjon Ujka ka lindur në gjysmën e dytë të shek. XIX, në Vuksanlekaj të Hotit.
I rritur nën hijen e kullës hijerëndë prej guri dhe mësimeve të pleqve të moçëm të stërvitur me përvojën e jetës, u mbush me virtyte burrnie e trimnie që në moshë të re.
Me të mbushur moshën e djalërisë, falë mprehtësisë së mendjes, shpejt zuri vënd në kuvende, duke kapërcyer edhe rrathët e rradhës së kuvendit të të moshuarve, tek të cilët i zinte vënd edhe fjala, sidomos kur diskutohej për çështet më të nxehta politike që po i merrnin frymën Malësisë.
Dedë Gjon Ujka aso kohe përfaqsonte DEREN e Vuksanlekajve në kuvende, një nga familjet më në za për kohen, e cila veç përbërjes së saj shumë antarëshe, gëzonte prona e gja të gjallë sa asnjë tjetër familje në Malësi të Madhe, gjë që e dëshmojnë edhe sot, muret dhe kullat e Sarajeve të Vuksanlekajve në Hot të Malësisë së Madhe.
Veç gjëndjes ekonomike, kjo familje dallohet edhe për emancipimin kulturorë tejet të rrallë në Malësi të Madhe, çka e dëshmojnë edhe varrezat e Vuksanlekajve, të cilat në vetvete ruajnë ndikimin e hershëm Iliro – Pellazg, ku si askund tjetër, kultura shpirtërore e tyre vjen natyrshëm, e gërshetuar me qëndresen dhe aktualitetin bashkkohorë të këtyre malësorëve në këtë periudhë. Me këtë frymë dhe vlera humane u rritën bijt dhe bijat e familjes së Vuksanlekajve edhe pse presioni politik i ndoqi e përndoqi për ta ligshtua qëndresën e tyre si malësor me virtyte e vlera të larta njerzore, ku uniteti familjar i mbante të lidhur fort, pas atij krahinor e kombëtar.
Ky fat e rroku edhe Dëdën, të birin Gjon Ujkës së Vuksanlekajve, të cilit me peshën e moteve mbi supe iu shtua edhe barra e përgjegjsisë për të mbrojtë familjen e për të nderu kullen, fisin e trollin e të parëve, detyrë të cilën e mbajti me nder deri në pikën e fundit të jetës së tij, ku mbeti heroikidht në betejë me turqit në Qafen e Uglit.
Dedë Gjon Ujka në memorjen e malësorëve bashkëkohas të tij, vjen me tipare të theksuara të një kreshniku malsor.
Në këtë përshkrim autori u referohet gojdhënsve të mbledhura nga bashkohasit e tij, pleq të shtyrë në moshë, por me mëndje të kthiellët, nëpër viset e Malësisë së Madhe, ndër ta:

– Gjon Gjek Lucaj nga Trieshi,
– Kolë Dedë Preli (Nikollaj) nga Trieshi,
– Pjeter Uc Gjoni Camaj nga Vuksanlekajt e Hotit,
– Nikoll Preka Dushaj nga Traboini,
– Haxhi Mustafa (Bajraktar i Hotit,)
– Zenel Shabani (Probatin i Dedës të përcjella nga familjarët e tij.)

Referuar gojdhënave të këtyre pleqëve, thuhet se Ded Gjon Ujka i Vuksanlekajve të Traboinit ishte fort i njohur në Malësi për qëndresë e besë malësori.
Rod mirë e njeri i drejtë, por edhe i rreptë me armikun, të cilit i bënte ballë herë i vetëm e herë me vllazni, duke iu dalë në pritë shpesh herë ushtarëve turq, të cilët vinin të mblidhnin haraçin (detyrimet) në Malësi, apo të kryenin shërbime e arrestime me ferman zyrtar. … “Me tramë e merrnin rrugën ushtarët, prej frikës se Deda mund t’u kishte zanë pritë tek Shkami i Kuq mbi Podgoricë (në veri të Podgoricës)”.
Për këto dëme të herë pas hershme, Veziri i Shkodrës i thërret krerët e Malësisë në një takim të detyruar dhe i pyet; po kush po m’i vret ushtarët tek Shkami i Kuq? Në këtë moment Deli Meta Bajraktari i Hotit, tuj e njoftë mirë zemër luanin i kthehet; fol djali i Vuksanleke!
Atëherë Deda me atë maturinë që e karakterizonte, i kthehet butësisht Vezirit; Zotni, kur e punon shpinë a e punon me të ra pikat e shiut në hujen a në taten? Në këtë moment Veziri mundohet me kuptu mendimin e hollë të këtij malsori dhe për mos me acaru zemërimin e krenëve të Malsisë, detyrohet të bëjë paqe me ta.
Sipas pleqve thuhej se Ded Gjoni Ujka kishte vulen e vet (mhyr i personalizuar,) e cila njihej nga të gjitha Bashkimet e Krerëve të Maleve të Malësisë e ma gjanë.
Për të ruajtur saktësinë e dëshmisë së pleqve që përmban dorshkrimi, thuhet se: diku pas Lidhjes Shqiptare të Prizrenit (mbas Marsit të vitit 1878,) Ded Gjon Luli me disa shokë sulmuan një gazermë (çertifikatë) turke, ku i vrasin disa ushtar.
Mbas disa ditësh ushtria otomane sulmojnë Hotin, ku e bajnë shkrumb e hi, duke vra e plaçkitë popullsinë e pafajshme.
Thuhet se Ded Gjon Ujka ishte i fuqishëm ekonomikisht dhe ushtarakisht, çka e bante të besueshëm edhe në rrethin e tregtarëve më të mëdhenj. Për t’i majtë frymën gjallë Hotit, Ded Gjon Ujka merr gjithë bereqetin e hambarëve të Toptanëve dhe ia ndau Hotit.
Lufta, hallet, jeta e keqe, bani që malësorët e Hotit të bien në pikë të hallit që nuk po munden me i kthye borxhin të zotit. I gjindur në vështirsi me mikun që i kishte ra në qafë, e nga ana tjetër me vllazninë e Hotit, që nuk kishin asnjë mundsi me e kthy detyrimin , Ded Gjon Ujka detyrohet të shesë pronat e veta për t’i paguar borxhin Toptanëve.
Ai shiti tokën në Kamicë, dy dugaja në Shkodër, një palë mullinj, një bjeshkë dhe dy dygaja në Podgoricë. Në dëshminë e pleqve, Ded Gjon Ujka ishte shumë aktiv në kuvende. Ai mori pjesë me krerët e Malësisë në Kuvendin e Greçes, siç e quajnë malësorët “12 kalemat” e “Librit të kuq”, apo 12 kërkesat e otomanvet.
Ded Gjon Ujka është një nga personat ma gjallnik që u angazhua për përgatitjen e një Kryengritje me Krye krerët e gjuhës, Kombit dhe Atdheun.
Me klerikët katolik, me Mehmet Shpendin, Ujkë Dushin, Gjeto Markun, Smajl Martinin e shumë patriota të tjerë. Në këtë lëvizje u përfshinë edhe me kushërinjt e tij Nikë Prelocin, Mirash Hasin e Smajl Markun, duke iu kushtuar totalisht kryengritjes të gjithë. Pleqt tregojnë se kur autoritetet turke hetuan se çka po ndodhte në Malsi, filluan t’i mësyjnë me ushtri. Shumë nga kryengritësit u zunë rob.
Disa i masakruan, disa i burgosën e disa të tjerë i internuan në Anadoll. Ndër ta ishte edhe Smajl Martini, Bajraktari i Grudës, të cilit simbas pleqve, as sot e kësaj dite nuk i dihet ku i ka eshtnit.
Në krye të javës Ujk Dushi e Mirash Hasi u orjentuan mbas kishave. Simbas pleqve ky ishte edhe organizimi i parë i malësorëve për Kryengritjen e Madhe kundër otomanëve.

• BETEJA E MADHE DHE E PËRGJAKSHME E KRYENGRITJES NË QAFË TË UGLIT

Simbas asaj që u tha ma vonë Pasha pëgatiti mijëra forca ushtarake për me nënshtruar malësorët të cilët i lëshoi si një “shëm blete” në drejtim të Maleve të Malësisë.
Birimxhi taborret i nisi për në Hot. Ndërkohë Dedë Gjon Ujka organizon vllazninë e Vuksanlekajve, kushtrimit të të cilit i bashkohen për jetë a vdekje 32 burra të rrinj e të vjetër.
Në këtë betejë Dedës i bashkangjitet edhe shoku e vëllai i tij i pandarë, Gjeto Marku i Rapshës.
Po simbas pleqve në këtë betejë moren pjesë kryengritës nga të gjitha malet e Malësisë. Nga Hoti, nga Gruda, Trieshi, Koja, Kastrati, Shkreli etj. Kryekomandant i kryengritësve malësorë në këtë betejë të përgjakshme kundër taborreve turke, ishte Dedë Gjon Ujka. Në këtë kushtrim, për t’u ardhë ndihmë vllazenve malësorë, u bashkuan edhe gratë e vajzat e Vuksanlekajve të Hotit.
Ato banin barot, të plagosur e në shumë raste luftonin bash si burrat, kur në llogore kishte mbetë i vrarë luftëtari.
Lufta ishte shumë e përgjakshme e pasojat fatale. U dogjen kulla e frangji që u kishin rezistu shekujve.
Lufta u fitua por me dame shumë të mëdha. Në këtë betejë të përgjakshme peten (mbetën) rreth 20 hotjanë të vdekur e shumë malsuer të tjerë.
Birinxhi taborret u shkatruan. Për gjallë vetëm komandanti me dy a tre ushtar. Ai kishte thanë se: kam luftuar boll e kam fituar shumë beteja, por për të paren herë kam pa ka komandojnë në luftë LUAJ E LUANESHA, kjo në prezencë të Zenel Shabanit të Kastratit, i cili për tu dhanë zemër fatosave të lirisë e mos me i humb kurrë nderi, derës së Vuksanlekajve, e ka kuvendë me qindra herë pas asaj lufte sa kje gjallë.
Kjo kryengritje u vulos me gjakun e Kryekomandantit të saj, Dedë Gjon Ujkës së Vuksanlekajve, i cili ishte edhe një nga udhëheqësit më të ndritur të Kryengritjes së Malësisë së Madhe. Në këtë betejë Deda mbeti i vrarë bashkë me katër djelmni të derës së Vuksanlekajve.

Të vrarë:
– Ded Gjon Ujka Kryekomandant
– Gjon Toma Hasi
– Gjek Martini
– Nikë Gjeloshi
– Lukë Nika

Të plagosur:
– Lucë Nika
– Nikë Ujka
– Pjeter Zeku
– Lekë Martini
– Lekë Gjeloshi
Të gjithë kushërinj të afërm të derës se Vuksanlekajve.



• DEDË GJON UJKA DËSHMOR I ATDHEUT 

Për figura më të shquara dhe më të lavdishe të popullit tonë mirënjohja kolektive nuk është kurrë e mjaftueshme, prandaj memorialet dhe shtatoret që zënë sheshet, shkrimet dhe simpoziumet shkencore, librat apo dokumentaret kushtuar atyre, marrin kuptim sa herë që lakohen e sillen në vëmëndje. Kujtohen e nderohen për heroizmin, për sakrificën, për qëndresen dhe besën e dhënë ndaj Atdheut për të cilin nuk kursyen as jeten e tyre. Betimi i tyre për “jetë a vdekje, ja lirinë” dhe rënja e tyre në fushëbetejë, bën që këta heronj, Fatosa të Lirisë të shquhen përjetsisht si “DËSHMOR TË ARDHEUT”. me apo pa vendim zyrtar. Një vënd nderi në altarin e lirisë, të zyrtarizuar edhe nga institucionet zë edhe Dëshmori Dedë Gjon Ujka i Traboinit, pinjoll i familjes Vuksanlekaj.
Shpallja e Ded Gjon Ujkës Dëshmor i Atdheut nga Ministria e Mbrojtjes së Republikës së Shqipërisë me 15.08.2020, është një nga vendimet më sublime që një institucion shtetëror ndërmerr për të lartësuar këtë figurë të shquar të popullit tonë i cili ra heroikisht në betejen më të përgjakshme frontale gjatë kryengritjes së Malësisë në pranveren vitit 1911 në Qafen e Uglit.


I PËRJETSHËM QOFTË KUJTIMI I TIJ NË JETË TË JETËVE!

Nga Rita Shkurtaj – Gusht 2024

Tuz, më 27 gusht 2024

Në Shtëpinë e Kulturës “Malësia”, në qytetin e Tuzit dje më 27 gusht 2024, u bë përurimi i romanit “Kush na mallkoi?!” dhe përmbledhjes poetike “Pikëllim dhe shpresë” të shkrimtares Age Gjokaj Ivezaj. Përurim e veprave e udhëhoqi moderatorja simpatike Bora Lucaj.

Pë romanin “Kush na mallkoi?!” Foli profesor Fran Camaj dhe profesor Mëhill Velaj. Për përmbledhjen poetike “Pikëllim dhe Shpresë” foli prof. Bexhet Asani, i cili midis tjerash tha:

Shkrimtarja Age Gjokaj Ivezaj pas suksesit që pati me botimin e romanit “Kush na mallkoi?!”, ja tani para publikut artdashës del me përmbledhjen poetike “Pikëllim dhe Shpresë”. Age Gjokaj Ivezaj kultivon paralelisht prozën dhe poezinë. Vëllimin poetik “Pikëllim dhe Shpresë” e karakterizon dashuria, këtu dashuria nocion i përgjithësuar si: dashuria e malli për atdheun, dashuria për popullin, dashuria për heronjtë, dashuria për fëmijët, dashuria për natyrën etj.

Kjo permbledhje me poezi paraqet një spektër të gjerë ndjenjash, përvojash dhe reflektimesh që janë të lidhura ngusht me jetën e mërgimit. Poezitë në këtë përmbledhje trajtojnë tema të ndara, por shpesh të ndërthurura me dhimbjen, mallin dhe dashurinë. Në veçanti, malli del në pah si një forcë e fuqishme që ndikon në perceptimet dhe ndjenjat e autores.

Sa i përketë metrikës së vargut, autorja kryesisht përdor distikun e herë herë ka përodr edhe vargun e lirë. Figurat stilistike metaforat dhe simbolet janë përdorë gjerësisht për të thelluar kuptimin e vargjeve dhe për të krijuar një lidhje më të fortë emocionale me lexuesin.

Poezia e saj, si e shumë poetëve të tjerë që janë larguar nga atdheu për shkak të konfliktit, persekutimit politik apo ekonomik, e bën poezinë e saj jo vetëm një shprehje e vetëdijes personale, por edhe një dokument historik dhe kulturor që pasqyron kohët e vështira që ka përjetuar. Ajo çka mbetet e përbashkët është përpjekja për të ruajtur një ndjenjë të identitetit dhe për të mbajtur gjallë kujtesën e vendit të origjinës.

Përmbledhja poetike “Pikëllim dhe Shpresë” është e ndarë në dy cikle në:

“Mall për Arbërinë”

dhe

“Bukuroshja e Malësisë”.

Në ciklin e parë “Mall për Arbërinë” janë përfshirë poezitë: “Flamuri”, “Gjergj Kastrioti Skënderbeu”, “Trimi i Arbërisë”, “Shqipëria ime”, “Atdheu”, “Malësia”, “Atdhe i sakatosur”, “Pavarësia”, “Kryengritja e Malësisë”, “Dëshira e mërgimtarit”, “Amaneti i mërgimtarit”, “Baca Kurtit”. Ndërsa në ciklin e dytë “Bukuroshja e Malësisë” janë përfshirë këto poezi: “Dashuria”, “Diana”, “Do të më kesh pranë si drita e diellit”, “Vajza”, “Themeli i Shtëpisë”, “Fëmijët”, “Jeta”, “Natyra”, “Urime për Vitin e Ri”, “Vdekja”.

Përmbledhja poetike “Pikëllim dhe Shpresë” ka si hyrje poezinë “Elegji për vëllain Tomë Gjokaj”, e cila të kujton kohët e kaluara që çdo vepër letrare qoftë roman, dramë, tragjedi, përmbledhje poetike etj., shoqërohej me prolog.

Në letërsinë popullore është i njohur vajtimi i motrës për vëllain. Në letërsinë tonë tragjedi të tilla familjare ka shumë, mjafton të përmend poetët tanë kombëtarë Naim Frashërin, Andon Zako Çajupin etj. Naim beu vajton vajzën e tij të vdekur. Çajupi vajton djalin e tij Stefanin i cili shkoi në ashim në lulen e rinisë, vajton gruan e tij të dashur nënën e Stefanit Evgjeninë e cila vdiq në moshë shumë të re. Poeti bashkëkohor Idriz Çelaj njëlloj vajton të bijën e tij të humbur tragjikisht në një moshë shumë të re, poeti Ali Podrimja Lumin e tij të dashur etj.

Dhimbja e motrës për humbjen e vëllait është e madhe. Zakonisht motra vajton vëllain, vishet në të zeza, zemra i digjet për vëllain e humbur. Ages si një malësore e vërtetë e lindur dhe e rritur me ligjet e pashkruara të maleve tona kreshnike, respekton këto ligje, të kujton Ajkunën e këngëve tona kreshnike, ajo vë në pah bëmat atdhetare të vëllait të saj. Kështu, Toma lufton me mish e me shpirt për të futur në Kongres dhe në Senatin amerikan, çështjen e shqiptarëve të ish Jugosllavisë në përgjithësi dhe çështjen e Kosovës në veçanti:

“…Ai punojë ditë e natë,

Çështja e Kosovës të shkojë në Senat!”

A mund të thuhet më qartë, më thjeshtë dhe më bukur se kaq?!

Toma me zhdërvjelltësinë e një atdhetari të flaktë ia arrin qëllimit. Fton Ibrahim Rugovën të dëshmojë në Kongresin amerikan për krimet e makinerisë serbe në Kosovë. Presidenti i Amerikës Xhorxh Bushi i Parë, për ti dhënë respektin e merituar, e ftoi në inaugurimin e tij në Shtëpinë e Bardhë. Të gjitha këto veprimtari të Tomës flasin qartë dhe si rrjedhim i gjithë kësaj veprimtarie atdhetare Toma nuk është dhimbje vetëm e një motre të djegur për vëllain por humbja e tij merr përmasat e një dhimbjeje kombëtare. Veprimtaria dhe Idealet kombëtare të Tomës me shokë u bënë realitet. Republika e Kosovës u bë shtet dhe populli shqiptar gëzon lirinë e dëshiruar në shekuj.

Poetesha Age Gjokaj Ivezaj që si e re, sa kreu studimet, mori rrugën e pakthim të kurbetit. Si e re ajo ndjeu dhe e përjetoi shtypjen e egër të ish sitemit jugosllav. Me shkuarjen e saj në “Tokën e Premtuar “- në Amerikë, asaj iu hapën horizonte të reja, në një anë ndjente dhimbje për vendlindjen e të afërmit e saj, në anën tjetër përjetoi lirinë e fjalës që i mungoi në atdhe, çështja e punësimit ishte problem, sidomos për ata student që mbaronin studimet në Kosovë.

“Që ta kuptojmë shpirtin e një poeti – pat thënë babai i poezisë moderne Sharl Bodler – duhet t’i kërkojmë fjalët që hasen më së shpeshti në veprën e tij”. Në vëllimin poetik “Pikëllim e Shpresë“ të Age Gjokaj Ivezajt fjalët më të shpeshta janë: flamur, liri, trim, kuqezi, luftë, triumf, krenari, guxim, gur, kështjellë, furtunë, suferinë, Vlora, Skënderbeu, Arbëri, shpata, kala, gjigant, Shqipëri, Kosovë, shqiponjë, stoik, strateg, diell etj. Siç shihet vëllimin poetik “Pikëllim dhe Shpresë “ të Age Gjokaj Ivezajt e frekuenton një leksik mjaft i pasur sa poetik po aq patriotik.

Fjalët: bukuria, jeta, mrekulli, lule, erë manushaqe, aromë, mbretëreshë, bukuroshja e malësisë, yll i bukurisë, drita e diellit, zogëz, mahnit, shkëlqim, thellësi e shpirtit, kopshti i jetës, pafajësia, ilaçi i zemrës e të tjera të ngjashme, shfaqin botën emocionale të poeteshës Age Gjokaj Ivezaj. Fjalë të tilla i shërbejnë autores për të krijuar një disponim optimist, vazhdimësinë e jetës së njeriut në përgjithësi.

Ngjarjet sa të lavdishme po aq tragjike të popullit tonë, e kanë preokupuar autoren e përmbledhjes poetike “Pikëllim dhe Shpresë” prandaj zënë një vend të rëndësishëm në këtë vëllim poetik. Luftërat heroike të kryeheroit Gjergj Kastrioti Skënderbeu në tokën e Arbërisë. Bëmat e Skënderbeut janë burim frymëzimi për të rejat e të rinjtë në mërgim në veçanti dhe për të rejat e të rinjtë në atdhe në përgjithësi.

Shkrimtarja Age Ivezaj është e lidhur ngushtë me vendlindjen e saj. Ëndrrat e bukura i sheh aty ku i ka rënë koka. Luftëtarët dhe luftërat e Malësisë janë burim frymëzimi. Ajo është krenare që është bijë e Malësisë. Atë e preokupojnë padrejtësitë shekullore, që u janë bërë krahinave të Grudës, të Hotit, të Trieshit, të Kojës, të Luharit etj., kjo duket më së miri te poezia “Malësia” prandaj klith me tërë dufin e zemrës dhe qenien e saj njerëzore:

“Moj, Malësi, kala e barotit,

Me djemtë e Grudës e të Hotit.

Triesh, Kojë e Luhar,

Padrejtësisht nga nëna ndarë…..”

Apo te “Kryengritja e Malësisë” heroi i shqiptarisë Dedë Gjon Luli jep kushtrimin:

….Çohuni djem, në kushtrim,

Thërret Malësia për luftim.

Në Deçiq ngrite flamur.

Ka ardh dita me marrë hak,

Lart të ngremë të shtrenjtin bajrak.

Qysh prej kohës së Kastriotit, U valëvit, në mal të Hotit…”

Poetesha Age Gjokaj Ivezaj i këndon ndjenjës më fisnike në jetë dashurisë. I këndon bukurisë së rrallë të femrës shqiptare, të cilën e përshkruan me të gjitha nuret e brishtësnë dhe bukurinë e saj që të mahnit: të urtë, lozonjare, punëtore etj. Bukurinë e femrës shqiptare e paraqet me tipare hyjnore:

“…Vajzë malësore, bukuri,

Falma zemrën, moj, hyri…”

Ose duke e përshkruar bukurinë fizike dhe shpirtërore të femrës shqiptare:

“…Në shtatin tënd të hollë si selvi,

Belkëputura, trupi jot hardhi.

Në fytyrën tënde sytë si ulli.

Zemra e ngrohtë e plot dashuri…”

Shikuar në përgjithësi përmbledhjen poetike “Pikëllim dhe Shpresë” të shkrimtares Age Gjokaj Ivezaj e përshkon fryma e patriotike në veçanti dhe fryma e dashurisë në përgjithësi.

Bexhet Asani

Bajraktari i Hotit Mul Deli Bajraktari i përket brezit të shqiptarve të shquar të shekullit njëzet, që dha një kontribut kombëtar jo vetëm në drejtimin e kullës së Cun Mulajt,e bajrakun e Hotit por në ndërtimin e shtetit të parë shqiptar në fushën ushtarake, duke u shquar si një shtetar i palodhur dhe atdhetar! Hoti ka qënë bajrak i parë në Malsi të Madhe, ku ka nxjerrë burra të shquar dhe mbrojtës të Shqipnisë. Përmasat e kësaj kulle kan qënë të njohura që nga pushtimi osman e deri në ditët kur Shqipninë e pushtoi barbaria komuniste nën udhëheqjen e diktatorit kriminel Enver Hoxha. Këto ditë Unioni Mbarkombëtar Integrimit të Burgosurve e të Përndjekurve Politikë organizoi dhe kremtoi në Koplik ditën e 23 gushtit dita zyrtare europiane e viktimave të regjimeve totalitare si dhe përkujtoi Masakrën e Koplikut, ku u masakruan 56 burra dhe gra Malsore, si dhe pushkatimin barbar të figurave kombëtare të fesë dhe lirisë Dom Lek Sirdani, Dom Pjetër Cuni, si dhe luftëtarit antifashist Taro Keqi, dhe Malsorin Nik Mark Rexha. Unioni kërkoi nga kjo cermoni, të dënoheshin krimet e komunizmit, të bëheshin publike emrat e xhelatëve që e ban këtë masakër antinjerzore dhe shteti Shqiptar të kërkonte falje publike për krimet e komunizmit, dhe ne si gjithë europa të kishim një ditë kujtese në nderim të shqiptarve antikomunistë. Dhe në emër të Unionit i kërkova Bashkisë së Malsisë Madhe Koplikut të ngrihet një obeliskë për Luftëtarin antifashist, internuemi nga nazizimi, dhe antikomunistin bajraktarin e Hotit Muli Deli Bajraktari, për udhëheqësin e kryengritjes së Malsisë Madhe Llesh Marashin e Shkrelit, si dhe për udhëheqësin e Këlmendit Preng Calin! Kryetari i Unionit të Malsisë Madhe më njofton se në rrjetet sociale ka pasur reagime se pse të nderohet Bajraktari i Hotit, se nuk ka qënë në kryengritjen e parë antikomuniste. Nuk u shqetësova nga këta pseudhistorianë fecbukash, por më tronditi, urretja ndaj figurës së ndritur të Bajraktarit të Hotit, Mule Deli Bajraktarit, dhe mesazhi përçues i fecbuksve të ndarjes katolike musliman meqenëse bajraktari është musliman.

Nuk do të kisha marre kohën time të angazhimeve në mbrotje të kujtesës kombëtare dhe denimit të krimeve të komunizmit për të ju përgjigjur fecbuksave. Detyrimi për të mbajtur gjallë kujtesën përball heshtjes vrastare të poltikës shqiptare që ka një synim: “ Të zhdukin nga kujtesa qëndresën antikomuniste në Shqipëri që brezat e rinj mos të njihen me krimet e komunizmit dhe luftën vëllavrasëse në Shqipëri nga diktatori Enver Hoxha!” Ishte e detyrueshme përgjigja ime ndaj korit të kukuvajkave të politikës komuniste 34 vjecare kur i bashkohen ca individë në Fb që skan as një kontribut në mbrotjen dhe veprimtarinë kundra diktaturës , jo ma në fushën studimore, por as ligjore, që nga përformancat e tyre individuale nuk i njohin dhe familjarët e tyre, këta individë sa të përkujtohet një ngjarje antikomuniste me njëherë do të shkruajnë kundra vlerave dhe kontributeve njerzore të antikomunistave shqiptarë, vetëm të helmojnë brezin e ri duke i shërbyer politikës antikombëtare që ndjekin politikanet dhe partitë politike në Shqipëri siç banë këto ditë kundra Bajraktarit të Hoti, kësaj familje kombëtare me kontribute atdhedashëse dhe prijsit të Malsisë në mbrotje të kombit. Turpi i këtyre fesbukasve që skan asnjë motiv të vërtetë ndaj vlerave antikomuniste, por u mungon dhe ndërgjegjësimi dhe formimi i tyre për të përçmuar kullën e bajraktarit të Hotit, me deklaratat e tyre në rrjetet sociale. Ju kukuvajka të fb Mul Delia ka qëne Ushtarak i lartë i shtetit shqiptar që në vitin 1920 duke dhënë një kontribut të madh për ndërtimin e shtetit shqiptar, ku u shqua në disa krahina të Shqipërise për cilësi të larta shtetrore, dhe ku është nderuar me urdhëra të larta nga shteti i parë shqiptar i udhëhequr nga Mbreti Zogu i Parë! Në vitin 1939 ai ishte udhëheqësi ushtarak në Vlorë dhe e priti fashizmin italian me armë, duke luftuar kundra pushtuesit të Shqipërisë! Ai gjatë periudhës 40- 44 luftoi dhe mbrojti Malsinë e Madhe nga lufta vëllavrase që organizonin komunistat në Malsi, dëshmi e ish pjestarit të rinisë komuniste Caf Jonuzit, i denuar nga partia komuniste me 20 vite burg politike. Me ardhjen e gjermaneve ai u bë kundërshtar i fuqishëm kundra nazizmit, dhe për këtë arsye u internua nga nazizimi, deri kur mbaroi lufta e dytë botërore, i cili ishte i denuar nga diktatura komuniste si ushtarak dhe Bajraktar dhe perfundoi në Siri ku dhe ndrroi jetë. Familja e tijë, djali Kastriot Bajraktari me ardhjen në pushtet të komunistave u internua që nga viti 1945 e deri në vitin 1990. E kulla e tije shekullore ku baheshin kuvende në mbrotje të Shqipnisë, komunizmi e bani haur bagtish për 45 vite diktaturë. Për dijeninë tuaj Bajraktari Mule Delia është nderi i Malsisë Madhe jo vetëm si drejtues i Hotit, por dhe si luftëtar antifashistë, antinazistë, dhe antikomunistë dhe e ka nderua Malsinë me kontributet e tija atdhetare dhe meriton nderim e venerim si një Shqiptar i madh patriot me përmasa kombëtare. Pra ju shpifsa të paskrupullt, kush në Malsi të Madhe ishte kundershtar i fashizmit, nazizmit, dhe komunizmit si bajraktari i Hotit Mul Deli Bajraktari! Nipi i te madhit Cun Mula! Ju shpifsa jeni aq të lig, sa doni të ndani katolik e musliman të malsisë, por gaboni, se i ligu gjithmone gabon, Llesh Marashi ushtaraku antifashist dhe udhëheqësi i kryengritjes së Malsisë Madhe, ka qënë bashkëpuntori ma i madh i bajraktarit të Hotit, Preng Cali udhëheqësi i Këlmendit ka qënë bashkëpuntori ma i madh i Bajraktarit! Ju më akuzoni mua Besim Ndregjonin se desha me i ngrit një përmendore Bajraktarit të Hotit si udhëheqës i kryengritjes së Malsisë , dhe këtu gaboheni unë obeliskun e kam kërkuar për kryengritjen antikomunste të malsorve, dhe drejtuesve të Malsisë për kontributet që kan dhanë kundra komunizmit, fashizmit, dhe nazizmit! Dhe drejtues kundra fashizmit nazizmit dhe komunizmit është Bajraktari i Hotit Mul Deli Bajraktari, Llesh Marash Vata i Shkrelit, dhe legjenda Preng Cali i Kelmendit! Nuk ka dallim Malsia i krishtere apo musliman!

Ky është turpi i juaj i Fb. Tani unë Besim Ndregjoni i drejtohem Vasel Ginës, cfar kontributi ke dhënë ti për Malsinë e Madhe, që më urren mua me fjalorin e Edi Ramës rrumpallë.

Për dijeni tënden dhe të shpifsa ordinere, jam unë ai që e nderova duke lobuar pranë Presidentit të Republikes që kryengritja e Maksisë Madhe të dekorohet me titullin e lartë “Nderi i Kombit,” ku ishe ti? Unë e nderova Llesh Marashin me” Urdhërin e Shqiponjës”, dhe tani po luftoi që në Malsi të Madhe të ngrihet obelisku kushtuar kryengritjes dhe kontributeve të Bajraktarit të Hotit si Antifashist, antinaziste, dhe antikomuniste, gjthashtu dhe për Llesh Marashin. dhe Preng Calin. Për dijeni tënden unë kam dekoruar dhe Gjelosh Lulin. Dhe këto veprimtari i kam ba pa ndihmën e shtetit, as të Bashkise së Malsisë Madhe,dhe të asnjë partie politike. Të vejë në dijeni dhe me 25 tetor 2023 i kam raportuar në Vatikan Shenjtërisë së tij Papa Franceskut luftën antikomuniste të Malsisë ku isha i ftuar nga shenjtëria e Tij ! Çdo datë 24 janar, dhe 15 shkurt i nderoi këto përvjetor duke mbajtur gjallë në vëmendje të brezave luftën antikomuniste të Malsisë dhe të krahinave të tjera shqiptare që kan luftuar kundra komunizmit. Gjatë tre dekadave nuk ju kam parë të paktën në një përvjetor juve si malsor. Kam nderuar dhjetra familje antikomuniste të Malsise me tituj nderi për kontributet që kan dhëne këto familje. Bahu kontributor në ruatjen e vlerave dhe vuatjeve të malsorve që ishin antikomunista, që nderonin dhe nderojnë burrat dhe gratë sakrifikuese të kombit, kundër diktaturave. Faliminderit malsorve emigrantëve që riparuan dhe e shpallën Muze kullën e bajraktarit të Hotit. Mirnjohje e nderim , lavdi Mul Deli Bajraktarit krenaria e Shqipnisë!

Besim NDREGJONI

Veprimtari në Strugë

Kadri Tarelli

Gjithkush ka kohën e vet për të jetuar. Jeta për të gjithë është e shkurtër dhe e papërsëritshme: Të ngresh lart emrin tënd me vepra, vetëm kjo është e arritja e virtytit. – Poeti filozof Virgjili

Para pak ditësh, më saktësisht më 18, të gushtit, 2024, në sallën e teatrit “Poshka”, në qytetin e Strugës, në 40 ditë të ndarjes nga jeta, u përkujtua emri dhe vepra e atdhetarit, shkrimtarit, studiuesit, përkthyesit dhe poetit strugan e Prof. Dr. Nuhi Vinca. Pjesëmarrja ishte mjafte madhe, familjarë, qytetarë, miq e shokë të vjetër e të rinj, disa të ardhur edhe nga Dardania, Prishtina, Prizrendi, Mitrovica, Suedia, mes tyre edhe grupi ynë nga Durrësi: Shpendi Topollaj, Kadri Tarelli, Gëzim Agasi dhe piktori Arben Kristani. Si fillim në Strugë, ne u pritëm nga çifti Ilir Kafexholli dhe Teuta Vinca Kafexholli, bijë e Prof. Nuhiut, ardhur nga Prishtina. Më duhet të them, se çuditërisht është shkrimi i dytë që po i kushtoj një personaliteti si Prof. dr. Nuhi Vunca, këtij veprimtari të ndritur të letrave shqipe, por në drejtime të pangjashme me njëri-tjetrin:  I pari, drejt ngjitjes në majë të karrierës dhe lavdisë, është shkruar në nëntor 2021, me rastin e festimit të 90-vjetorit të tij, organizuar nga Instituti Albanologjik i Prishtinës, veprimtari e pasqyruar në: Gazeta “Bota Sot”. Dardani. 18. 11. 2021,  “VOAL. Zëri Shqiptarëve”, Zvicër, 18. 11. 2021,  “Fjala e lire”, Londër, 18. 11. 2021, dhe gazeta “Fjala”. Tiranë, me titull: “Kuvendim me prof.. Dr. Nuhi Vinca”. 27. 11. 2021. 

Ndërsa i dyti, tani pas kaq kohësh, drejt ngjitjes te yjet, drejt lavdisë e përjetësisë, me dhimbjen e ndarjes me një mik të rrallë. Kjo ngjarje e rëndë dhe e hidhur, po më shtyn të përcjell pak nga mbresat tona, nga një veprimtari sa të rrallë në organizim e formë, aq edhe e pasur me kumtin e përkujtimit në përjetësi të jetës dhe të veprës së këtij mësuesi dhe studiuesi me përmasa kombëtare. Diku në bisedë, rrethuar me miqtë, u shpreha: “Në takime të tilla, veç familjarëve vijnë edhe të afërmit, të gjithë të shtyrë nga dhimbja e zakoni, si përjetim i traditave tona të ardhura nga shekujt, ndërsa në këtë tubim, me ç’po shoh, marrin pjesë miq e shokë të ardhur nga larg, siç është edhe ardhja e z. Hysen Ibrahimi, Kryetar i shoqatës atdhetare letrare artistike shqiptare, “Papa Klementi XI. Albani. Suedi”. Të gjithëve na bashkojnë vlerat, sa njerëzore aq edhe intelektuale, si atdhetarë, studiues e krijues, që i bëjnë nder kombit. Janë pikërisht këto vlera që na bëjnë të jemi sot këtu, të ndjejmë së bashku dhimbjen e të ndajmë bashkërisht humbjen e një miku të shtrenjtë”.

Shpendi Topollaj, që foli në emër të grupit durrsak, si mik i hershëm i Prof. Nuhiut, në fjalën e tij qëndisur bukur, ku ndjehej krenari e trishtim, mes të tjerave, shton: “…….. Nuhiu shkoi i lumtur, se në këto dit të ndarjes nga kjo botë, këtu me të është e gjithë Shqipëria. …… Ndaj për këtë njeri dhe intelektual të përmasave të pazakonta, duke e vlerësuar atë sipas mënyrës Hegeliane, që artikulonte, se “Njeriu s’është kurrgjë tjetër, veçse një varg i veprave të veta”. Kështu që duke e parë vendin dhe rolin që vepra e tij luajti e do të luajë në edukimin qytetar e atdhetar të shqiptarëve në Maqedoninë e Veriut, mendoj se është rasti, që t’i kujtojmë drejtuesit e pushtetit vendor, këtu në Strugë, që Profesorit të nderuar Nuhi Vinca, t’i ngrihet bust dhe t’i vendoset në breg, atje ku Drini del nga liqeni, që ai e deshi dhe i këndoi aq shumë, pikërisht aty ku ai nis udhëtimin nëpër Shqipërinë e tij të shtrenjtë”.

Fjalimet nuk kishin të sosur nga bashkëkohanikët, miqtë, bashkëpunëtorët, ish nxënësit e tij të hershëm, mes tyre edhe lexues e vlerësues të veprës letrare e studimore, të cilët sollën në kujtesë copëza jete të jetuar sipas kohës, rrethanave, kushteve e mundësive, shpesh herë jo të lehta, mbase jo të mundshme. Mund të përmend disa nga emrat që morën fjalën: Vegim Vinca, Shpendi Topollaj, Hysen Ibrahimi, Agim Vinca, Bajazit Murtishi, Vait Nasufi, Xhevat Lumani, Ilire Vinca, etj. 

  Me ndjesi malli, artiste Ilire Vinca, na solli në kujtesë disa nga vargjet e gdhendura nga Prof. Nuhiu, i cili në frymëzim poeti, dhimbje atdhetari, shprese shqiptari e pritje luftëtari, shkruante: – “Këtu te ky gur, shpirt gur,/ndahet Shqipëria nga Shqipëria…../Këtu në Qafëthanë, /këtu në Qafëthanë,/ një shekull e pret, jetimin një nanë….”. Fjala prekëse e artistes, u shoqërua me violinë nga artistja me emër të veçantë por të bukur, Syhana Reçi.

Në fund, pas kuvendit në sallën e teatrit, një tjetër ndodhi na priste: Ashtu në grup të gjithë pjesëmarrësit u ngjitëm mbi urrën e lumit Drin, që bashkon dy anët e qytetit të Strugës dhe ashtu në valëzimin e rrjedhës së ujërave të kristalta, hodhëm lule shumëngjyrëshe. Veprim magjik, që mrekullon cilin do që përjeton një skenë të tillë. Veprim që nuk e kam ndeshur gjëkundi. Do të jetë mrekulli, nëse ceremoni të tilla përkujtimore shoqërohen me hedhje lulesh në lumë, det apo liqen. Nuk di ç’të them: është zakon i riteve pagane, të mbetura e të ardhura ashtu natyrshëm nga besimi i hershëm i lashtësisë, apo një zakon i lindur, po natyrshëm, vetëm në qytetin e Strugës. Në të dy rastet është një mrekulli e vërtetë. 

Për poetët dhe dijetarët, nuk ka vdekje. Ka vetëm ngjitje në përjetësi. Më pëlqen ta kujtoj shprehjen e të diturit Viktor Hygo, kur thotë: “Njeriu e ngre vetë piedestalin, koha i ngre monumentin”. I bindur se Prof. Dr. Nuhiu i ngriti vetë piedestalin, ashtu edhe monumentin. 

Hazir Mehmeti/

Kushtuar At Prof. Dr. Antonio Bellusci.

Lidhja e Krijuesve Shqiptarë në Mërgatë zgjeroi aktivitet e saja gjatë dhjetë vjetëve të jetës së saj. Njëra nga hapësirat e aktiviteteve që dha forcë e energji të re krijuese, ishin vizitat dhe aktivitetet në Kalabri, kurorëzuar më orën letrare ”Pranvera Arbëreshe 2024”- Frasnitë (Frascineto), fshati historik arbëresh i At Antonio Belluscit. Aktivitete intensive hulumtuese e publicistike gjysmëshekullore të Rexhep Rifatit, ishin hapja e shtegut drejtë portës së Arbërisë, ishte rruga e prekjes nga afër e jetës, e mallit dhe pritjes vëllazërore. Studiuesja e njohur, Ornela Radovicka do shprehet: “Miku ynë Rexhep Rifati, i pa përtuar ka sfiduar edhe orën biologjike, i pa lodhur dhe i gjendur në çdo kohë, ka krijuar ura midis botës arbërore dhe asaj Kosovare në Diasporë”.

Këto ura mes vëllezërve i pasuroi Lidhja e Krijuesve Shqiptarë në Mërgatë (LKSHM), me 6 e 7 maj të këtij viti duke organizuar, mes tjerash, takimin me Rilindësin e madh, At Antonio Belluscin dhe vizitën në Bibliotekën e tij. Shtëpia e tij shekullore është Bibliotekë kombëtare, është arkiv kombëtar që nuk ka krahasim me bibliotekat tjera sado të reja e me shumë stoli qelqi. Kjo bibliotekë është tani, veç tjerash, është arkiv i njohur i pasur me materiale burimore arbëreshe e shqiptare duke u shndërruar në qendër hulumtuese albanologjike.

Me 6 e 7 maj ishte takimi vëllazëror dhe emocionues me At Antonio Belluscin. Ai nga ballkoni i tij me flamuj iu drejtua vizitorëve me plotë dashuri e respekt zemre ashtu siç vetëm ai dinte:

“Mirë se vini O vëllezër! Ju kam pritur me shekuj dhe ju pres gjithmonë me shpirt e zemër, e vatër, ashtu si pret Arbëri. Kam folur me Zotin dhe Ai nuk më merr pa u përqafuar me juve, po ju pres me padurim dhe me shumë hare! (Këtë ua kishte thënë në telefon zotit Rexhep Rifati dhe zotit Mentor Thaqi, para se të shkonim në Frasnitë)

Gjaku dhe gjuha janë pasuri e jonë, pra thesari që e ruajtën identitetin arbëror.” Pikërisht me këto fjalë hapet libri i ri kushtuar At Antonio Belluscit: At Ndon Belushi, kolosi rilindës i dy shekujve” ( At Prof. Dr. Antonio Bellusci ).

Dyzet e tri ditë më vonë, më 19 qershor 2024, ditë e mërkurë, shpirti i Rilindësit të dy shekujve, At Ndon Bellusci, merr rrugën e vet në pavdekësinë qiellore. Një ditë më vonë mbahet ceremonia lamtumirës në Kishën shekullore arbëreshe të Frasnitës, vendlindja e tij. Çdo gjë në Frasnitën arbëreshe dhe katedralen e saj, ka gjurmë përkujdesje të familjes Bellusci dhe birit të saj At Antonio Bellusci. LKSHM u përfaqësua nga dy nënkryetarët e saj, Rexhep Rifati nga Zvicra dhe Hazir Mehmeti nga Austria.

Nuk do harrohen fjalët e kryetarit Katapano, Ambasadorit Vehbi Miftari, studiueses Ornela Radovicka, shkrimtares dhe aktivistes Maria Antonietta Rimoli, Priftit Arbëresh të Frasnitës (Frascineto) me origjinë rumune, Zoti Gabriele. Lexime rasti në gjuhën arbëreshe nga priftër arbëresh. Dhembje! Vargu i gjatë ngushëllues mbi arkivolin e At Antonio Belluscit shprehte falënderimin për veprën e tij, krenarinë që madhëroi Frasnitën, Arbërinë e gjithë shqiptarinë.

“Shteti Shqiptar duhet ta nderonte birin e tij, që kishte bërë shumë për të! Njeriun Tonë kaq të nderuar në botë, i njohur në 5 kontinente”. Asnjë përfaqësues nga Shqipëria, asnjë telegram ngushëllimi. E pa falshme! As nga Akademia e Shkencave! Nga Shqipëria kishin ardhur me dhembjen e madhe për mikun e tyre, Brizida Gjikondi, nga shoqata “Tamara Gjikondi” dhe Franco Calimà, nga shoqata “Pal Engjëlli” në Tiranë.

Në hyrje të librit, autorët:

Musa Jupolli, kryetar dhe Mentor Thaqi, sekretar, hapin shkrimet në librin e tyre dhe të LKSHM-së me titull “At Ndon Belushi, kolosi rilindës i dy shekujve”: “Arbëreshët Poemë e një kulture të lashtë në dashuri të gjuhës dhe gjakut arbëresh.” Mentor Thaqi: “Ndon Belushit tuaj dhe tonë RILINDËSIT më të madh arbëror të dy shekujve të fundit, shkrimtarit, historianit, poliglotit, meshtarit, pedagogut, filozofit, publicistit dhe Njeriut të Zotit e të Kombit…

Do ta ruajmë në mendje e zemra edhe bekimin që morëm prej Tij!“

Libri përmban aktivitet në Frasnitë në maj dhe shkrime me rastin e shkuarjes në Amshim të At Antonio Belluscit. Pastaj, shkrime hulumtuese nga Isak Shema, Don Lush Gjergji, Ornela Radovicka, Rexhep Rifati, Hazir Mehmeti etj. Libri është përmban poezi nga poete e poetë të Lidhjes që i kushtohen At Belluscit.

Së pari herë në Kalabri, LKSHM organizoi orën letrare ”Pranvera Arbëreshe 2024” ku lexuan krijues e krijuese arbëreshe dhe 40 krijues nga Mërgata (diaspora), pjesë e Lidhjes.

Me 19 qershor Lidhja mori lajmin e hidhur për kalimin e At Antonio Belluscit në amshim. Ishte kjo një humbje e madhe për të gjithë Arbërinë e shqiptarinë. E gjithë Gjitonia e Kalabrisë u vu në organizimin e përcjelljes nderimi të birit të saj i cili e bëri krenar me veprën e tij madhore kombëtare. Nga Kosova ishte Ambasadori i Republikës së Kosovës pranë Selisë së Shenjtë Vehbi Miftari. Ai tani me punën e tij po e madhështon lidhjen vëllazërore mes Kosovës dhe arbëreshëve në veçanti dhe Selisë së Shenjtë në përgjithësi.

Mbi të gjitha këto ngjarje të majit dhe qershorit, kryesia e Lidhjes… vendosi për të nxjerrë librin përkujtimor në nderim të At Antonio Belluscit dhe arbëreshëve në Kalabri dhe Sicili.

Autorët, Musa Jupolli dhe Mentor Thaqi shkruan dhe zgjodhën me kujdes shkrime nga krijuesit kushtuar At Antonio Belluscit, pastaj telegrame ngushëllimi, rrëfime nga takimet, poezi, baza e librit i cili u shtyp në LENA GAPHYC në Prishtinë.

Pas botimit, u takuam në Sheshin Zahir Pajaziti me Musa Jupollin dhe Ambasadorin Vehbi Miftari ku rikujtuam takimet tona në Kalabri me At Antonio Bellusci dhe arbëreshët.

Në shekullin tonë pa dyshim, se Prof. Dr. Antonio Bellusci është figura më e madhe të cilin me të drejtë e krahasojnë me Fan Nolin. Po, AI është pasardhësi i vërtetë i Fan Nolit me veprën e tij si hulumtues, shkrimtar, përkthyes, publicist, meshtar, veprimtar, aktivist politike me filozofinë e tij vizionare. Vërtetë, Burrë i Madh i Kombit!

Libri do shpërndahet tek anëtarët e Lidhjes dhe biblioteka gjithandej hapësirave arbëreshe e shqiptare kudo.

Përgëzime për autorët e librit për shkrimet e tyre dhe mbledhjen e redaktimin e shkrimeve të shumta. Përgëzime LKSH në Mërgatë për aktivitetin e saj. LKSHM, themeloi çmimin “At Antonio Bellusci” i cili iu nda dy gazetarëve aktiv, shkrimtarë e aktivistë dhe nënkryetarë të Lidhjes, Prof. Rexhep Rifatit në Zvicër dhe Prof. Hazir Mehmetit në Austri.

LKSHM ka përpiluar planin e befasisë së këndshme në nderim të At Prof. Dr. Ndon Belushit në 90 Vjetorin e lindjes. Orë letrare e radhës në bashkë nderim me dy personalitete tjera që At Belushi i kishte për zemër.

Rrugë të mbarë librit!